Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

9 Den dach en wil niet verborghen zijn
AL XIX

Lit.: Kalff, p. 294; FvD I, p. 329; He, p. 16 (tekst), p. 190 (aant.); Eos, p. 490.

Dagelied. De wachter kondigt de dageraad aan. De gelieven willen nog niet uiteengaan, maar uitstel is levensgevaarlijk voor de minnaar. De vrouwe ziet hem in de morgenschemering wegrijden; zij zou de dag wel voorgoed willen opsluiten.

1:1-4 Het lied waarmee de wachter de dageraad aankondigt. - 1:1 ‘de dageraad wil niet in het verborgene zijn, wil “voor den dag” komen’. - 1:2 schoon: ‘al’; ook een vertaling met ‘klaarlichte’ is mogelijk. - 1:3 verborghen: ‘in het verborgene’; heeft: ‘bij zich heeft’ (cf. Mnl.W. 8, 1468). Wat de dageraad niet wil (verborgen blijven), willen de minnaars juist wèl. - 1:4 Hoe noode ist: ‘met wat voor tegenzin is het’. Bij het zingen moeten de laatste woorden van het vierde vers van elke strofe worden herhaald.

2:1-4 De minnares spreekt. - 2:1 laet u schimpen zijn: ‘houd op met uw hatelijkheid’. - 2:3 een vingerlinck root: ‘een ring van rood goud’, een traditionele beloning (ook liefdesgave of -pand) in middeleeuwse poëzie. - 2:4 ‘als ge de dag niet aankondigt’. Als de wachter de bewoners van het kasteel heeft gewekt, kan ontdekking van het clandestiene samenzijn niet uitblijven.

3:1-4 De wachter antwoordt. - 3:1 Och meldic hem niet: ‘o, als ik hem (de dag) niet aankondig...’. De druk heeft Och melt hem niet; onze emendatie stamt al van Uhland, Volkslieder I (1844), nr. 78, p. 170, en is door Hoffmann, Horae Belgicae II^2 (1856), nr.64, p. 152 en vele latere editeurs aanvaard. Hellinga emendeert melt in houd (‘houd hem - de minnaar - niet bij u’); deze emendatie is overgenomen als hout in Eos, p. 490 (zie echter aldaar, p. 490, noot 2). Wil men melt handhaven, dan zou men Och melt hem niet (‘ach, kondig hem niet aan’) door de jonkvrouw kunnen laten uitspreken; en rampsalig wijf (‘ongelukkige vrouw’) door de wachter. Of zou melt hem niet, gezegd door de wachter, hier ‘verraad hem (uw minnaar) niet’ kunnen betekenen? - 3:2 ‘dan brengt dat het leven van de jongen in gevaar’. - 3:3-4 Toebereidselen tot een overhaast vertrek. Vermoedelijk horen wij hier de vrouwe, maar het is niet onmogelijk dat de wachter, medeplichtige van de gelieven, deze woorden zou spreken. Als deze korte scène zich in de kamer van de vrouwe

[p. 140]

afspeelt, heeft de dichter een ‘fout’ gemaakt: hij situeert zijn lied in een ridderlijk milieu, maar is zich er niet van bewust dat een werkelijke ridder natuurlijk nooit een (ongeveer vier meter lange) lans zou meenemen bij een bezoek in de kamer van zijn geliefde. - 3:4 heyr: ‘hier’.

4:1 ende hi ontspranck: ‘maar hij werd wakker, sprong op’. - 4:3 ‘trek het u niet zo aan’.

5:1 vale: ‘izabel’ (geelwitte kleur van een paard); traditioneel epitheton van paarden in middeleeuwse poëzie. tradt: ‘sprong’. - 5:2 tinnen: (druk sinnen); de vrouwe buigt zich over de borstwering van de muur of de toren om haar minnaar na te kijken. Ook dit vers is een bekende poëtische formule. - 5:3 noortwaert inne (druk noortuwaert inne): ‘naar het noorden’, ‘noordwaarts’. Tot 21 juni gaat de zon steeds verder noordelijk op; op grond hiervan kan de in het lied beschreven gebeurtenis in de lente (het seizoen van de liefde) worden gesitueerd.

6:1-4 De jonkvrouwe zou de dag wel voor eeuwig willen opsluiten. - 6:1 den slotel vanden daghe: Misschien hebben we hier te doen met een reminiscentie aan een mythe. - 6:2 Ic weerpen: ‘ik zou hem (de sleutel) werpen’; gheender: ‘gindse’. - 6:3 Hyperbolische uitdrukking: ‘of nòg verder, van de Maas tot in de Rijn’. - 6:4 ‘ook al zou hij (de sleutel) nooit meer teruggevonden worden’.