Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

5 Al om die liefste boele mijn
AL XI

Liefdesklacht. Een minnaar verdrijft zijn liefdesverdriet met een lied. Door haar afwezigheid in melancholie vervallen, zendt hij haar zijn groet, vergezeld van goede wensen.

1:1-4 De minnaar wil vrolijk zijn om zijn geliefde; dat wil hier zeggen: een (dit) lied zingen om zijn liefdesverdriet te verdrijven. Dat verdriet is te wijten aan de nijders die de geliefde door hun geroddel onbereikbaar hebben gemaakt. - 1:1 Al om: ‘om’; boele: ‘geliefde’, ‘vriendin’. - 1:3 ‘ik kan in het geheel niet in haar gezelschap zijn’. - 1:4 fel: ‘boosaardig’. - 1:5-8 De in 1:1-4 geschetste situatie wordt verduidelijkt door een metafoor: de minnaar wil zich gaan vermeyden (‘in de natuur ontspanning zoeken’) zoals een vogel doet. Naar middeleeuwse opvatting is het de liefde die een vogel doet zingen. Tegen de achtergrond van de opvatting dat zingen melancholie verdrijft, liet deze paradox (vrolijk zingen van verdriet) zich uitstekend toepassen op de menselijke situatie in een liefdeslied. In 1:7-8 wordt de ornithologische beeldspraak nog verder uitgewerkt. Bij de nadering van een roofvogel verstomt het gezang van de vogels. De wil-

[p. 135]

den valc is een beeld van de nijders. Misschien is bedoeld dat ook de minnaar zijn lied zal staken als hij een van zijn nijders in het oog krijgt (bij een uitvoering zou de zanger de angst om afgeluisterd te worden en de verstandhouding met de hem welgezinde toehoorders in zijn interpretatie voelbaar kunnen maken). - 1:8 verandert: Schrik doet het bloed stollen, dit beneemt een spreker of zanger de stem.

2:1-2 Deze metafoor kan als volgt worden geanalyseerd. Ergens in de wereld ligt het aardse paradijs; de minnaar draagt het beeld van zijn geliefde in zijn hart. Dus: de geliefde is een aards paradijs in zijn hart. De vergelijking van de geliefde met een paradijs lijkt geïnspireerd op een plaats uit het Hooglied (4:12 Hortus conclusus soror mea, sponsa: ‘Een afgesloten hof zijt gij, mijn zuster, bruid’). - 2:1 hoe lancx hoe meer: ‘hoe langer hoe meer’. - 2:4-5 gebloeyt rijs: ‘bloesemtak’; balsem gaerde: ‘tuin van balsembomen’. Ook deze epitheta zijn geïnspireerd op het Hooglied. - 2:6 wensche: ‘zend’. - 2:7 muts: behalve ‘muts’ betekent dit woord ook ‘liefdesziekte’, de melancholie waaraan een ongelukkige minnaar ten prooi valt. om: ‘te’. - 2:8 versuchten: niet alleen ‘verzuchten’ maar ook ‘hunkeren’.

3:3 bevele haer: ‘beveel haar aan in de hoede van’. alle Gods enghelen crachten: Deze aanbeveling krijgt meer reliëf als men bedenkt dat volgens middeleeuwse opvattingen de melancholie werd teweeggebracht door boze engelen. - 3:4 wil: ‘moge’. - 3:5 dat: Kan ook worden opgevat als ‘omdat’ (‘God moge haar beschermer zijn, aangezien ikzelf...’). versaghen: ‘bevreesd maken’. - 3:6 edelen huebschen moet: Misschien benadert ‘hooggestemd, opgewekt zelfvertrouwen’ de hier bedoelde betekenisnuance. - 3:7-8 Een climax t.o.v. 2:7-8.

4:1-2 Het is dus niet onmogelijk weer bij haar te komen! - 4:4 bedwanck: ‘macht’ (de geliefde wordt gezien als de gebiedster over het hart van de minnaar). - 4:5 den ongemoeden: ‘de bedroefde’, ‘hem die geen moet (zie de aant. bij 3:6) heeft; ook een opvatting als meervoud ‘de bedroefden, moedelozen’ is mogelijk. - 4:6 ghesont: ‘in gezondheid’ (de minnaar zelf is immers ziek). - 4:7 ‘ik ben er beter aan toe nu ik (in mijn lied) haar (mijn geliefde) noem’ (?). Spreken over de geliefde bracht verlichting van liefdesverdriet; het noemen van haar naam zou echter een ernstig vergrijp tegen de hoofse liefdescode zijn (waaraan de minnaar zich dan ook niet schuldig maakt). Onze interpretatie is discutabel. - 4:8 doorwont: Bij de eerste ontmoeting doorboort een blik van de geliefde het hart van de minnaar.