Algemene konst- en letterbode. Jaargang 1

(1788)– [tijdschrift] Algemeene Konst- en Letterbode, De– rechtenstatus

1788. No. 23.
Algemene Konst- en Letter-bode, voor meer- en min-geoeffenden.
Vrydag den 5. December.

Berigten.
Italien.

Men is thans te Subaico bezig, met een Triomfboog, van gehouwen Steen, op te regten, ter eere van den tegenwoordigen Paus, zullende met de daar aan passende Zinnebeelden en Opschriften versierd wezen. Men begroot de kosten daar van op omtrent 100,000 schudi.

By de Universiteit, te Napels, is een Collegie ingevoerd, waar by Lessen over den Landbouw zullen gegeven worden, volgens de manier van bearbeiding by de Engelschen en Franschen in gebruik.

Frankryk.

De Koningl. Akademie der Opschriften en fraaye Letteren, te Parys, heeft, in hare Vergadering van 12 Aug. den Heer Ameilhon, Pensionaire dier Akademie, verkoren ter vervulling van de open gevallen plaats, door den dood des Heren de Rochefort, by het Comité, door den Koning ingevoerd, om te arbeiden over de Handschriften zyner Boekery.

Duitschland en naburige Ryken.

Onder alle Verzamelingen, zo van Natuurlyke als andere Zeldzaamheden, die, in enige Landen, by afzonderlyke Liefhebbers gevonden worden, is 'er misschien gene, welke zo veel opmerking verdiend, en welke met zo veel oordeel en smaak by een gebragt is, dan het Kabinet van den Baron van Hupsch, beroemd wegens zyne veelvuldige ontdekkingen en geleerde Werken. Dit Kabinet, in deszelfs Huis, te Keulen, geplaatst, bevat ene menigte van ongemene Stukken, te veel om allen op te tellen; dog waar van enigen ene byzondere melding overwaardig zyn.

By voorb. vind men 'er, in de talryke Verzameling van Oude Handschriften, uit alle Landen, een Chineesch Geestelyk Boek, van ene byzondere Zeldzaamheid, daar zulk slag van Boeken nauwlyks in Chïna te krygen zyn. Het zelve bestaat uit een rol Papier van Zyde gemaakt, geschreven met Chineesche Letters, en ettelyke Spreuken uit de Leer van Confucius behelzende. Wyders een Hebreeuwsch Handschrift, 't geen inzonderheid uitmunt, door deszelfs fraayheid van Letter, antieke afgezette Figuren en andere versierzels, waar mede het opgeschikt is. Dit Handschrift vervat Joodsche Gebeden, zynde van de 13de Eeuw.

Onder de Romeinsche Oudheden verdienen de volgende Stukken bovenal opgemerkt te worden: Een metalen Afdrukzel van een Stuk Gelds, door Keizer Augustus gemunt: Enige namaakzels van Romeinsche Penningen, uit ene onbekende Compositie, van welke waarschynlyk de valsche Munters zig, ten tyde der Romeinen, bedienden; wyders glazen Paerlen van den tyd der Romeinen.

Men vind ook in dit Kabinet ene Verzameling van stukjes of lappen van Oude geweven Zyden Stoffen,

in de Middel-eeuwen gefabriceerd, en waar van enigen al zeer oud zyn; zommigen hebben een Gouden en Zilvren inslag, en van deze soort ziet men 'er die tusschen de 6de en 9de Eeuw gewerkt zyn; dezelve overtreffen in fraayheid van tekening, en keurige bewerking, schoon een weinig styver zynde, het geweefzel van de 13de en 14de Eeuw.

Voorts ene Verzameling van Oostersche en Westersche Klederstukken: welke, over enigen tyd, vry aanzienlyk vermeerderd is, door een geschenk van de Maatschappy der Wetenschappen, te Batavia, aan den Baron, in verscheidene soorten van Chinesche Dragten bestaande. Ene vergelyking van deze onderscheiden Klederen heeft den Baron van Hupsch op de niet onwaarschynlyke onderstelling gebragt: dat de Chinezen of andere Asiatische Volkeren, misschien reeds veel vroeger gemeenschap met de Amerikanen gehad hebben, dan de Europeanen, aangezien men in deze Verzameling zekere Sieraadjen vind, die de Iroquoisen, Brasilianen, enz. aan hunne Wapens en Pluimen voegen, en die, naar alle waarschynlykheid, van de Asiatischen ontleend zyn.

Ettelyke Jaren geleden, gaf de Baron ene Verhandeling in 't licht, in welke hy den waren oorspronk van het Keulsche Omber aanwees, en langs dien weg aanleiding gaf tot enen vry voordeligen Handel naar buiten, met dit produkt van het Keurvorstendom Keulen en de Hertogdommen Gulik en Berg. Hy toond, in die Verhandeling, op ene overtuigelyke wyze aan, dat deze Aardverw ontstaan is, uit verteerd hout, van gehele bosschen, die in de Aarde begraven liggen. Uit zyne verzameling is op te maken, dat de Bomen een soort van Noten moeten geweest zyn, die veel overeenkomst hebben met de Juglans nigra der Amerikanen.

Het ontbreekt ons niet aan verscheiden Werken, die over de Mythologie der oude Egyptenaren, Grieken en Romeinen handelen; dan 'er zyn weinige Schryvers, die de Mythologie der Landen van den Levant, en andere Gewesten, naar eisch beschreven hebben. In verscheidene Reisbeschryvingen ontmoet men, wel is waar, een groot aantal Beschryvingen van de Afgoden en Godsdienst-leer der Indianen; maar dezelve zyn niet dan Fragmenten. - Om een nieuw licht over de Historie van den Godsdienst der Asiatische Volkeren te verspreiden, heeft de Baron van Hupsch ene Verzameling beginnen te maken van Oostersche Afgoden en Godheden, onder welke byzonderlyk uitmunt de vermaarde Chinesche Godes Fulda, in brons afgebeeld. Van dit zeldzaam stuk vind men ene beschryving in het 2. Cap. van het 3de. Deel, van 't verhaal, 't geen Vader Kircher, in China, heeft laten drukkenGa naar voetnoot(*). Zy word aldaar verbeeld op een Plank, in de gedaante ener zittende Vrouw, met 18 armen. Wyders ziet men 'er een Burchan, of God der Kalmukken, Dschak Dschimmuni: die gehouden word den Godsdienst van Lama te hebben ingevoerd, en die in 't algemeen by alle de Kalmukken aangebeden word; gelyk de Heer Pallas, in zyne beschryving der zuidelyke delen van het Russisch Keizerryk, heeft aangemerkt.

Hier op volgd ene niet min zeldzame Verzameling van Kerkplegtige Oudheden, onder welken een klein Huis Altaar, van den tyd van Charlemagne: Reis-Altaren der vroegere Kristenen (Arae Viatoriae, Altaria portatilia) en zoortgelyke Stukken in menigte, welke tot opheldering der Kerkelyke Geschiedenis en van het Kerkplegtige der oude Kristenen kunnen dienen.

Onder de Verzamelingen van Edelgesteenten, vind men een grote Oostersche Topaas, van byna 2 ½ duim lengte, omtrent 2 duimen breedte, en byna 1 ½ duim dikte. Dezelve overtreft in schoonheid, gloed, polyst en waarde, die, welke aan het Graf der drie Koningen, te Keulen, gezien word.

Eindelyk word, in de Verzameling van Delfstoffen, de byzondere oplettenheid bepaald by een Endje Kaars, als een dier aanmerkelyke verschynzels opleverende, welken meermalen in den boezem der Aarde zig voordoen. Dit Stukje Kaars is gevonden in een diep hol, onder een Berg, in Bergsland, alwaar het, waarschynlyk, Eeuwen geleden, door Myngravers agter gelaten is. - Het zelve naauwkeurig beschouwende, bespeurd men, dat enige grovere delen, krings wyze, door onderaardsche Dampen ontbonden zyn, en anderen droger en harder geworden, zulks men kan opmaken, dat dit Stukje smeer tot ene soort van verstening begon over te gaan: hoe onbegrypelyk het ook voorkome, dat een vettig lighaam kan verstenen. De Baron van Hupsch zal van dit zonderling verschynzel, in het Ryk der Delfstoffen, ene beschryving geven, in zyne Histoire Naturelle de la Basse-Allemagne, waar van het 1ste Deel over enigen tyd is uitgekomen.

Hamburg . De Heer van Archenholz, te Brunswyk, ontfangt nog by aanhoudenheid Vorstelyke geschenken, voor zyne Geschiedenis van den Zevenjarigen Oorlog; hebbende hem de Hertog van Courland ene Gouden Medaille gezonden, en daar by alle zyne Schriften van hem gevraagd; gelyk ook de regerende Vorst van Waldeck hem een pragtige Gouden Doos geschonken heeft.

Nederlanden.

Vervolg van het Nieuw Reglement voor de Rechtsgeleerde Faculteit, te Leuven.

‘By Art. 6. is bepaald, dat ieder Hoogl. alle dagen twe

Lessen zal houden, elk van een uur, uitgezonderd Donderdags en Woensdag na den middag. Deze laatste halve dag zal dienen voor de inaugurate Disputen en de scherpe Examens.

‘Alle de Lessen zullen, des voormiddags, van 8 tot 10 uren, en des namiddags van 3 tot 5 uren, gehouden worden: kunnende de tyd van 10 tot 12 uren, nevens het overige van den dag, na 5 uren, mede besteed worden aan het houden der gem. Disputen en Examens; by aldien de namidd. van Woensdag daar aan niet mogte toereiken. Van den tyd der Leshouding zal nimmer mogen afgesnipperd worden.

‘Geen Student, een Oostenryks Onderdaan zynde, mag toegelaten worden tot de Studie der Rechten, ten zy voor zien van een Getuigschrift, dat hy den wysgerigen Cursus vol uit gehouden heeft; desgelyks zal hy gene Lessen mogen nemen in de Instituten en het Crimineel Recht, voor en al eer hy het Natuurlyk Recht, nevens het algemeen Staatsrecht en dat der Volkeren gehouden heeft, ook moet hy den Cursus van de Instituten en het Crimineel Recht door lopen hebben, eer hy Lessen over de Pandekten mag houden. - Het zal aan alle Studenten vrystaan, om de beoeffening der Staatkunde, der Kennis van de Staten, der Geschiedkunde en van het Staatsrecht, in 't afzonderlyke, tot het 5de of 6de Jaar uit te stellen. Men zal egter geen Les kunnen nemen in het laatste Vak, voor dat men de Collegien over de Geschiedenis des Duitschen Keizerryks en der Nederlanden zal bygewoond hebben: op gelyke wyze zal men, om tot de Lessen over het Kerkelyk recht toegelaten te worden, vooraf die over de Kerk-Geschiedenis, het Natuur-Recht, het algemeen Staatsrecht, en dat der Volkeren moeten horen. - Vreemdelingen zullen volkomen vryheid hebben, om de Lessen by te wonen, in die order, in welke zy zullen verkiezen.

‘Elke Hoogleeraar zal, met den aanvang van 't Jaar, een Lyst maken van alle zyne Toehoorderen, die ten minsten van vier Kolommen moet zyn, waar van de eerste de Naam en Toenaam, de twede het Vaderland van den Student, en de derde ene aantekening van zyne vordering bevat, zullende de vierde dienen, om 'er op te zien hoe hy het over 't geheel gemaakt hebbe. - Om van de vordering der Kwekelingen des te meer verzekerd te zyn, zal de Hoogl. dagelyks een gedeelte van zyn Les uren besteden, in nu den een, dan den anderen, zonder onderscheid, of zonder order of rang in agt te nemen, te ondervragen over de Stukken, die hy zo even ontvouwd heeft. Die afwezig zyn, of zig van het antwoord onttrekken, zullen, als afwezig, aangetekend worden; en die genen, welken zig, gedurende 2 volle maanden, afwezig gehouden hebben, zullen van de Lyst der Toehoorderen uitgeschrapt worden, ten minsten, zo zy gene voldoende reden van het afwezen weten by te brengen.

‘Behalven de daaglyksche Examens, zullen 'er twe algemene, op het einde van elk half jaar, gehouden worden, in tegenwoordigheid van den Directeur der Faculteit, over alle de Stukken, die, tot dien tyd, zullen ontvouwd wezen. - De Directeur zal den dag dezer Examens bepalen, waar van de Hoogl. zyne Toehoorders kennis zal geven. Ten bepaalden dage en ure, zal deze den Directeur een dubbeld overhandigen, van zyne Aantekeningen nopens de vordering zyner Studenten; en vervolgens tot het Examen overgaan: zullende de Directeur ook altyd de magt hebben, om de gedane Vragen van den Hoogl. verder aan te dringen, en 'er nieuwe by te voegen. - Die genen der Kwekelingen, die zig het meeste ten voordeligste zullen onderscheiden hebben, zo in de dagelyksche Examens, als in het groot Examen, zullen aangeschreven worden voor de eerst Klasse.

Op het einde van elk half Jaar, of ten minsten van elk gedeelte der Rechtsgeleerde Studien, zal het, aan een of twee Studenten, die uitgemunt hebben, vrystaan, om ene Stelling in het openbaar te verdedigen, over de Stoffen, welken het gegeven onderwys inhielden. Alle andere gewone publieke Akten zullen afgeschaft zyn.

Van gelyken worden afgeschaft de graden van Bachelaurus en Licentiaat; behoudende men alleen dien van Meester. Om dezen te verwerven, moet men vooraf drie scherpe Examens ondergaan; waar voor allen, zonder onderscheid, zullen toegelaten worden, die de vereischte Collegien, 't zy aan deze Universiteit, of aan ene andere, zullen gehouden hebben.

Het Natuurregt, het algemeen Staats- en Volkenregt, het algemeen Kanoniek recht, zal de Stoffe van het eerste Examen voor het Meesterschap opleveren. Het twede zal over het burgerlyk Roomsch-Recht, de algemene Lands Wetten en het Crimineel Recht gaan. Eindelyk, zal het derde de Geschiedenis en het afzonderlyk Staatsrecht, de Staatkunde en kennis der Staten, ten voorwerpe hebben. De Candidaat, die in het eerste Examen zal ontvangen zyn, mag zich ook voor het twede aanbieden. By aldien hy afgewezen word, moet hy zig ten twedenmale aanbieden, zonder een later Examen te kunnen ondergaan, wanneer hy het voorgaande niet doorgestaan heeft. Zy die alle de drie Examens doorgestaan hebben, zullen toegelaten worden tot het opstellen van ene inaugurale Dissertatie, waar van het onderwerp aan de vrye keuze van ieder gelaten word.

By aldien deze Dissertatie goedgekeurd word, zal de Candidaat een inauguraal Dispuut mogen houden, 't geen hy, zonder behulp van een Voorzitter, zal moeten verdedigen. Na het aflopen van deze Formaliteiten, zal het den Candidaat vergund worden, den graad, de waardigheid en rechten van Meester te ontvangen. Deze Plegtigheid zal in het Gebouw der Universiteit verrigt worden, alwaar de Directeur, de Kanselier, de Direkteur der Rechtsgel. Faculteit, de Dekens van de Faculteiten der Rechtsgeleerdheid, Geneeskunde en Wysbegeerte, nevens de Secretaris der Rechtsgeleerde Faculteit, by die gelegenheid zullen moeten tegenwoordig zyn. Men kan ook afzonderlyk den graad van Meester in het Kanoniek Recht bekomen, waar voor men slegts twee Examens zal behoeven te ondergaan; namel. een over het Natuurlyk het Staatsrecht en dat der Volkeren; en het ander over het Kanoniek Recht, zo algemeen als afzonderlyk.

Men zal voortaan de Faculteit kunnen bekomen, om Repetitor in de Rechten te wezen.

Utrecht . De Wel Ed. Heren A. Harlingh, en L. Kuiper, Med. Dokts., neffens de Heren B. van Senus en J. de Wids, Chirurgyns, als mede J. van de Water, Leerling by gem. B. van Senus, alhier, op den 29 Aug. laatstleden, het Agtjarig Zoontje,

van zekeren Gruttersknegt H. le Pondre, welk voor dood uit het water gehaald was, gered en in 't leven te rug gebragt hebbende; is hun daar voor, en tot aansporing van hunnen yver, op gepass. Woensdag, door de Maatschappy, tot Redding der Drenkelingen, te Amsterdam, in den Jare 1767 opgericht, elk ene Zilveren Medaille geschonken geworden. De ene zyde van deze Gedenkpenning verbeeld een Drenkeling, liggende op den Oever enes Grafs uitgestrekt. De dood, die zich vleidde hem te doen sneuvelen, word door de Menschlievenheid te rug gehouden, die met haar linkerhand zyne Zeis weerhoud, en met haar regter het hart van den ongelukkigen bedekt, en zig gereed maakt, om alle middelen, tot behoud van 't leven, in 't werk te stellen. Naast haar ziet men een Flesje, met geestryke Dranken, een Tabaks-Clysteer, een gewone Tabakspyp, en de schede van een Mes. In 't verschiet vertoond zig een Huis, om den Drenkeling te ontfangen. Het omschrift bestaat in een Latynsch Vaers, van den beroemden Hoogleraar Pieter Burman den tweden, luidende:

Redditur hic enectus aquis Patriaeque Suisque.

dat is:

Deze, in de Wateren gesmoord, word het Vaderland en den zynen wedergegeven.

Op de tegenzyde ziet men een groene Eykenkrans of Kroon, welken de Romeinen verleenden aan elk die een Burger behouden had. Binnen dezen Krans staat den naam gegraveerd van hem, wien de Praemie is toegewezen, met het Jaargetal, wanneer hy dezelve verdiend heeft.

Rondom den Krans leest men dit Opschrift:

Ob servatum civem, ex dono Societ. Amstelaed.
CIƆIƆCCLXVII.

dat is:

Wegens het redden van een Burger, tot een Geschenk van de Maatschappy, te Amsterdam opgericht in den Jare MDCCLXVII.

De Medaille is getekend, volgens een opgegeven ontwerp, door den Plaatsnyder Vinkeles, en de stempel door den Medailleur Holtshey vervaardigd.

Amsterdam . De Maatschappy, tot Nut van 't algemeen heeft, uit de ingekomen Stukken, op de Vraag, aangaande een verbeterd Rekenboek, waar op zy een dubbele Gouden Medaille gesteld hadde, drie derzelver in aanmerking genomen, welke, schoon niet in allen deele, aan de vereischten der Vraag beantwoordende, egter ene behoorlyke beloning zyn waardig gekeurd.

Zy heeft dus aan den Schryver der Verhandeling ter Zinspreuke voerende: Iets volmaakter te maaken, word door het vermogen van een Sterveling niet volbragt, den gewonen Gouden, - en aan de Schryvers onder de Zinspreuken:

In numero est omnis Operatio ejus.

Die Kunst waardeert, door yver leert.

Elk een Zilvren Eerpenning toegewezen, onder de Voorwaarde, dat de gemelde drie Schryvers zich onderwerpen aan zodanige Voorstellen, als hen, wegens de Maatschappy, zullen worden gedaan.

Zy worden derhalven verzogt, hun naam te openbaren, of gelegenheid te geven, aan den ondergetekenden, om met hun te Correspondeeren, uitterlyk voor het einde dezes Jaars; zullende anders zodanige schikkingen daar omtrent gemaakt worden, als men nodig zal oordelen.

M. Nieuwenhuizen , Med. Dokt.

Secretaris der Maatschappy.

Haerlem. Teyler's Godgeleerd Genootschap heeft, in deszelfs laatste Byeenkomst, goedgevonden, het volgende Voorstel op te geven:

‘Hoe zal men den Grondregel der Protestanten, dat ieder Christen, zynes verstands magtig, geregtigd, en naar zyne bekwaamheid, verpligt is, om in zaken van den Godsdienst voor zig zelven te oordelen, duiduidelykst verklaren, en deszelfs aannemelykheid ten bondigste bewyzen?’

De Prys, aan het bestgekeurde Antwoord op deze Vraag toegelegd, is ene Gouden Medaille, ter waarde van 400 Hollandsche Guldens, buiten den Stempel. Die naar dezen Prys willen dingen, moeten hunne Antwoorden addresseren, aan het Fundatiehuis van wylen den Heer Pieter Teyler van der Hulst, by het Slepershoofd, te Haarlem, voor den Eersten December 1789. om beoordeeld te kunnen worden voor den Agtsten April 1790.

De Antwoorden moeten in goed leesbaar Nederduitsch, Latyn, Fransch of Engelsch, geschreven zyn, verzegeld met een Cachet, en alleen ondertekend met ene Spreuk, waar by een insgelyks gecachetteerd Briefje; dezelfde Spreuk ten opschrift hebbende, en van binnen des schryvers Naam en Adres bevattende.

Voorts houdt zig het Genootschap aan de Voorwaarden van deszelfs Bericht, in de Hedendaagsche Vaderlandsche Letteroeffeningen, in de Boekzaal, in de Gazette Litteraire, en in het Monthly Review te vinden; gelyk ook in een afzonderlyk Blad, in het Najaar van 1778. by de Boekverkopers Enschedé en van Walré, te bekomen.

Nieuw uitkomende boeken, akademische en andere schriften.

Frankryk . Lettres de Theotime le Philantrope a Mad la Comtesse de B*** &c. Brieven van Theotimus den Menschenvriend, aan de Gravinne van B***. over enige Letter- en Zedekundige onderwerpen. Paris, 8vo. 1788. Deze Brieven wil men dat door den Burggrave de Toustain-Richebourg, aan de Gravinne Beauharnois geschreven zyn. De Fransche Journalisten spreken 'er hoog van. Dezelver doel is edel: strekkende om de overeenstemming te betogen van den Godsdienst, de liefde voor 't Vaderland, en de Wysbegeerte.

Encyclopedie par ordre des Matieres. Parys 1788. Zeven en twintigste Aflevering; bestaande in het I. Deels 1. Stuk der fraaye Konsten, of het Woordboek der Schilders, door Watelet en l'Evesque; I. Deel 1. Stuk der Bouwkunde, door de Quiney; III. Dl. 1. St. der Politike Huishoudkunde, door Demeunier; en I. Dl. 2. St. der Godgeleerdheid, eindigende met Ezechiel. De prys dezer vier Stukken is 24. Liv.

Eclaircissemens Historiques sur les Causes de la Revocation de l'Edict de Nantes &c. Geschiedkundige ophelderingen omtrent de oorzaken der herroeping van het Edict van Nantes, en over den Staat der Hervormden in Frankryk, zedert den aanvang der Regering van Lodewyk XIV. tot aan onzen tyd, 2 Delen, 8vo. Een der beste Schriften, waar toe het laatste Edict in Frankryk, betreffende de Protestanten, aanleiding gegeven heeft.

Plan d'une Restauration Générale des Finances, &c. Plan ener algemene herstelling der Finantien, of ener belasting op de Landeryen: overeenkomstig de bestieringsgronden van Sully en Colbert, toegepast op den tegenwoordigen toestand van Frankryk: door den Grave de la Merville, 4to. Straatsburg, 1788. Uit de Opdragt van dit Werk, aan den Koning, en uit de Voorrede, verneemd men, dat het zelve uit de nagelatene Papieren des Overledenen Dauphins, Vader des tegenw. Konings, gesproten is; zynde de Schryver gelast geweest, om die Papieren in order te brengen. Men vind in dezelve de begrippen van dezen Prins, over een in te voeren stelzel van Finantieel bestier, ontvouwd; welken hier op neer kwamen, om het merendeel der belastingen op de Landeryen te leggen, alle indirekte Schattingen op te heffen, en den binnensten Handel in 't gehele Ryk vry te stellen. Het Plan, waar in de Schryver deze begrippen by een gevoegd hadde, stond by ene Commissie van den Staatsraad onderzogt te worden, toen de dood des Marschalks de Muy, die de zaak voornamelyk doordreef, en de Amerikaansche Oorlog tusschen beiden kwam. Zes jaren geleden wierd het den Koning voorgelegd, die het met genoegen ontving; dan de Nayver der Ministers wist het onderzoek aan een kant te doen zetten, en de Schryver ene Ballingschap te bezorgen. By ene volgende verandering van het Ministerie, ontving de Controlleur Generaal op nieuw last, om het Plan ter toets te brengen, en deze scheen geneigd om deswegen op ene gunstige wyze aan de Commissie der Finantie te berigten, wanneer hy van zyn Post ontzet wierd. - Het tegenwoordig Finantieel Systhema, in Frankryk, is gelyk de Schryver zig uitdrukt, een oud Gebouw, 't geen van tyd tot tyd opgetrokken is, en dikwyls verbeteringen ondergaan heeft, zonder dat enig Bouwmeester het Plan daar van ontwierp, of de uitvoering, onder zyn opzigt, tot stand deed brengen. - Hy merkt onder anderen aan, hoe het tegenwoordig verderflyk Systhema van Geldleningen de waarde der Landeryen in Frankryk staag meer en meer verminderd, zulks 'er thans 4000 Adelyke Landgoederen te koop waren, die geen koper vinden, nog naar behoren bebouwd kunnen worden, overmits het aan Geld en aan Lieden, die verkiezen op Landeryen geld te schieten, mangeld. - Het hier by voorgeslagen Plan komt zo zeer over een met de wenschen en de denkbeelden der Natie, dat men slegts de voordragten harer opperste Gerechtshoven, die de Schryver, na de Jaren in welken zy ingeleverd wierden, bybrengt, behoefd in te zien, om overtuigd te worden, dat dezelven, ten aanzien van hare voornaamste delen, in zeker opzigt, uit deze voorslagen zelve ontleend waren. Dit nieuw Systhema verenigd de grondregels van Sully met die van Colbert: deszelfs invoering dreigd het Ryk met gene de minste geweldige verandering, blyvende de Rechten van alle deszelfs afzonderlyke Leden en Standen geheel ongekrenkt. Het zal slegts op de uitvoering van deszelfs grootsch denkbeeld aankomen, te weten, 's Konings Schatkist meer te verryken, terwyl de Natie minder betaald, de Binnenlandsche Industry te verlevendigen; terwyl men de drukkende lasten voor dezelve weet weg te nemen; en voornamenlyk om het publiek Crediet, door ene trapswyze aanhoudende aflossing der byster groote Nationale Schuld, op enen vasten voet te brengen; ondertusschen geeft het Plan de vereischte middelen voor het een en ander aan de hand.

Duitschland . Epochen der vorzuglichsten Philosophischen Begriffen, nebst den nothigen Beylagen &c. Tydperken der voornaamste wysgerige begrippen, nevens de nodige Bylagen Eerste Deel: Tydperken der denkbeelden, aangaande enen Geest, aangaande God en de Menschelyke Ziel, door Christoph. Gottfr. Bardili, Mr. der Wysbeg. &c. in gr. 8vo. Halle, by J.J. Gebauer, 12 gr. Ene ongemeen verdienstelyke Proeve van enen nog jongen Wysgeer, wiens manier van denken, yver en kundigheid, nog vele verdere ophelderingen in de Geschiedenis der Wysbegeerte beloofd, strekkende om den oorspronk der denkbeelden aangaande enen Geest, aangaande God en de menschelyke Ziel in 't algemeen, derzelver voortgang en verdere ontwikkeling, uit de bronnen der wysgerige Geschiedenis natesporen; alles met zo veel onvermoeiden arbeid, met zulk enen wysgerigen Geest, geschreven, en zo wel gestaafd, dat het Werkje tot een model van soortgelyken kan dienen. De Tydperken brengt de Schryver tot 4, waar over hy in zo vele Afdelingen handeld, te weten, het versierings Tydperk, dat des redekavelenden Verstands, dat der Kristelyke Openbaring; en eindelyk, dat der Kartesiaansche Wysbegeerte: voorts volgen enige fraaye algemene aanmerkingen over den invloed van een zuiver begrip der Godheid op het hart, en over de dwaasheid der Twyfelary.

Ueber die Europaische Republik. Over het Europeesch Gemenebest, 1ste en 2de Deel, 8vo. Frankfort aan den Main, by Varrentrap en Wenner, 1787 en 1788. De Heer Profess. N. Vogt, in Mainz, die de Schryver van dit Werk is, handeld in het eerste Deel over het Staatkundig, en in het 2de over het Huishoudelyk Systhema, der Europeesche Republiek;

zullende nog een derde over de Europeesche Geleerde Republiek volgen. Volgens de beoordeling en bredere opgave, in de Alg. Litt. Zeitung, verdiend dit Werk gelezen te worden.

Beytrage zur Naturgeschichte des Herzogthums Wirtemberg. Bydragen voor de Natuurlyke Historie des Hertogdoms Wirtemberg, volgens de rangschikking en oorden der aldaar doorstromende Rivieren, door G. Fr. Rösler, 1ste stuk, 8vo. Tubingen, met een platte grond der Gebouwen &c. tot de Hertoglyke Zout-Fabriek te Sulz, aan den Necker, behorende. De Schryvers der Göttingschen Anzeigen agten, dat dit Werkje, niet alleen by Duitsche Inboorlingen, maar ook by Buitenlanders, die de Natuurl. Historie beoeffenen, welkom zyn moet. De Schryver van het zelve bepaald zig niet zo zeer tot byzondere, ten zy tevens blykbaar nuttige, dan wel tot algemene Natuur voortbrengzels, gelyk mede tot de Inwoners, derzelver Landbouw en verdere Handteringen, Zeden en Klederdragten. Vooraf gaat een Bericht nopens de algemene en byzondere Kaarten en Afbeeldingen, die ter opheldering der Wirtembergsche Nat. Historie dienen kunnen, als mede iets over de verdelingen van dat Hertog dom.

Nederlanden . Grafzang by het Overlyden van den Wel Ed. Gestr. Heer en Mr. A. Paludanus, overleden den 23. van Wynmaand 1788. te Alkmaar, by H. Hartemink, gr. 8vo.

Zelie in de Wildernis, uit het Fransch vertaald, 2 Delen, te Leyden, by Meerburg en Pluigers, kl. 8vo.

Fragmenten, door J.E. de Witte, 2e. Stuk, in 's Hage, by J. van Gemert, gr. 8vo.

Oude Joodsche Brieven, Zamenspraken van zommige Tydgenoten des Zaligmakers, gevolgd naar het Hoogduitsch van Pfenninger, 4e. Deel, te Leyden, by L. Herdingh, gr. 8vo.

Reizen door Duitschland, in 't Hoogduitsch beschreven door den Baron Riesbeck, in de vorm ener Vertalinge der Brieven van enen Franschen Reiziger aan zynen Broeder te Parys, naar de twede Hoogduitsche uitgave in 't Nederduitsch overgezet, 1e. Deel, te Leyden, by L. Herdingh, gr. 8vo.

Elliot ou le Genereux Americain: traduit de l'Anglois, 2 part. a Amsterdam, Leyden, Rotterdam, et Utrecht, chez les Libraires Associés, kl. 8vo.

Fanny Wilkes, zo goed als uit het Engelsch vertaald, 1e. Deel, te Amsterdam, by J. Allart, gr. 8vo.

Aangenaam Kinderschool, twede vermeerderde en verbeterde uitgave, te Amsterdam, by de Wed. J. Doll, kl. 8vo.

Zes Muziekstukjes, gecompon. voor de Proeve van kleine Gedichten voor Kinderen, van Mr. Hieronymus van Alphen, gecomponeerd door een eerst Liefhebber der Muziekkunst en fraay in 't koper gebragt, door C.H. Koning, No. 1. te Amst. by J. Roos en Zoon, kl. 8vo.

Hartense, een Fragment, door J.E. de Witte Junior, te Amst. by de Wed. J. Doll, 12mo.

Etude de la Nature, par Jacques Henri, Bernardin de Saint Pierre, Troisieme Edition revue, corrîgée et augmentée, 4 vol. 12 fig. Bruxelles, chez B. le Francq, 12mo.

Les Imprudences de la Jeunesse, par l'Auteur de Cécilia, trad. de l'Anglois, par Mad. la Baronne de Vasse, 4 vol. 12mo.

Narigten en byzonderheden, tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.

De belastings-Inkomsten van het Koningryk Napels, worden, jaarlyks, op ruim 9 Millioenen Dukaten gerekend. Hier van brengt het Haardstede geld (waar van egter de Geestelykheid, de Adel, Staatsbeampten, de geletterde Klasse, pieüse Gestigten, en enige andere bevoorregten, vry zyn) enne somme op van 2 Mill. 527,891 Duk. De Aksynsen en Tollen bedragen ongeveer 1,434,569 Dukat. De Belastingen op de Oly, Zyde, Saffraan, &c. op het verkopen van Zout, Buchkruid enz. nevens andere Regalien, en Inkomsten uit de Posteryen, de Jagt, het Lottospel, Eyken van Maten en Gewigten, Zee-Assurantie, Speelkaarten, Gezegeld Papier, Kermissen, Jaarmarkten, enz. brengen omtrent 3,665,450 Duk. op. - Ieder pond Zyde betaald 38 Grainen, en men rekend de jaarlyksche teeld, het ene jaar door het ander gerekend, op 1 Mill. en 100,000 ponden, waar van egter slegts 800,000 aangegeven worden. Op de Saffraan, die meestal in de beiden Abbruzzo gekweekt word, is een zware belasting gelegd; alhoewel die belasting een merkelyk verval in de teeld gebragt heeft, wordende thans slegts by de 5000 pond gewonnen, daar voor heen het produkt ruim viermalen zo veel was. Het Zout is niet verpagt, en brengt der Krone jaarlyks een inkomen van 1,800,000 Dukaten aan. 'Er zyn 3 Zoutwerken in 't gehele Ryk. Te Barletta en Auetrana maakt men Zee-zout: in Kalabrie word het Delfzout gevonden. Het Lotto heeft een zuiver inkomen van 271,000 Dukaten. - De afzonderlyke pagten in de Stad Napels bedragen 895,245 Duk. De vermaarde Schaap-weiden, des Zomers, in het Gebergte van Abbruzzo, en des Wintes, in de grazige Vlakten van Puglia, brengen jaarlyks 499,255 Duk. op. Eindelyk bedragen de Wegtollen, die op 245 plaatsen geheven worden, ene somme van 73,500 Duk. Deze Tollen behoren meestal aan Particulieren, die ze gekogt hebben. Ondertusschen heeft de tegenwoordigen Koning ene afzonderlyke Schatting ingevoerd, tot onderhoud der wegen, welke 240,924 Duk. jaarlyks opbrengt, en waar toe ook de Adel en Geestelykheid 10 prCent. betaald.

De Handel balans was in den Jare 1771 meer ten voordele van het Ryk, dan vroeger of later. Frankryk deelde wel voornaamlyk in den Handel, vervolgens Engeland en Holland: Duitschland, Zweden en Rusland hadden 'er weinig van; dog de Italiaansche Staten en de Levant des te meer.

De waarde der in- en uitgevoerde Goederen be-

droeg circa 18 Mill. Duk., waar van een half Mill. op de balans, ten nadele van Napels, stond.

De Koning van Denemarken heeft onlangs, in Genua, ene Geldlening van 10 Millioenen Genuesche Eivres, tegen 5 prCt. laten negotieren.

Op de laatste Leipsiger Michiels Misse, zyn maar weinige Russische Kooplieden geweest. De Poolsche Joden kwamen eerst in de twede Week. Dit maakte vry goed vertier, byzonderlyk in de Zyde Stoffen. Men zegt, dat 'er uit Rusland omtrent 130,000 Dld aan Remises, wegens de hoge cours, agtergebleven zyn. Ondertusschen zyn 'er meer dan 200 Wagens met Pakgoederen derwaarts afgezonden. Turksleder was 'er weinig of niet. Daar tegen is 'er veel Peltwerk ter Markt gebragt. Hazevellen waren zeer duur en de meesten zyn naar Hamburg gegaan.

De gehele Massa van circulerend Geld, in Polen, bedraagt, volgens de berekening der Bankiers le Blanc en Tepper, die het meeste omzetten, omtrent 40 Mill. Poolsche Guldens. Hier van nogthans bepaald zig 2/3, of ten minsten de helft, tot Warschouw of den omtrek dier Stad. Gedurende de Regering des tegenwoordigen Konings, zyn, van 1764 tot 1779 48 Mill. Poolsche Guldens gemunt geworden, waar onder 7 Mill. Koper, 1,296,000 Goud- en 39,704,000 Zilvergeld. De omloop gaat tragelyk voort, wegens de geringe industrie in dat Ryk, bepalende zig de meeste handteringen tot Houtkloven, Potaschbranden, enz. als mede ter oorzake van het gebrekkige in het Poolsche Muntwezen.

Prys der in- en uitlandsche Effecten.

Inlandsche . Holland. Recipiss. 25ste Penn. ordin. 2 ½ prCts. 78 ½ a 79. Dito 30 jar. Rent. 5 prCts. 78 a 78 ½. Dito Lotery 1782. 2 ½ prCts. 77 a 77 ½. Oblig. op naam en met Pap. 2 ½ prCts. 72 a 77. Zeeland. 4 prCts. 90 a 92. Dito 3 prCts. 75 a 77. Dito 2 ½ prCts. 62 a 64. Friesland. 2 prCts. 60 a 62. Utrecht. 2 ½ prCts. 73 a 75. Generaliteit. 3 prCts. 82 a 85. Z Doorl. Hoogh. 3 prCts. 88 a 90. Dito 2 ½ prCts. 78 a 80. O.I.C. Lot. 3 prCts. 78 a 80.

Engelsche . Bank-Act. - O. Ind. - Z. Zee. - O.Z.Z. Ann. - Dito nieuwe - 3 prCts. Gecons. 74 ¾ a 7/8. Dito gerd. 73 7/8. Dito 1751. - 4 prCts. Gecons. 93 ½ a 5/8. 5 prCts. dito - Lange dito - 30 jarige dito 1770. - Loten, 16 Pstr. 9 s. 6 d.

Fransche . O.I.C. Act. van L. 2500. L. 1800. Dito van L. 1000. L. 990. Disc. Kas L. 4000. Lotery April 1783. L. - Dito Octob. L. 478. Dito Empr. 200 Mill. 80 prCt. Dito 125 Mill. 84 pCt. Dito 80 Mill. a 87 a 88 prCt. Dito zonder Bullet 83 prCt. Dito 120 Mill. L. 679. [Par. 28 Nov.]

Diverse Buitenlandsche . Amerika. 5 prCts. 96 a 97 ½. Dito 4 pCts. 96 a 97. Kwik en Wenerbank 4 ½ prCts. 100 a 100 ½. Dito 4 prCts. 96 a 98. Spanje, 5 prCts. 100 a 101. Dito 3 ½ prCts. 84 a 85. Frankr. Gener. Gnar. 4 prCts. 96 a 97. Rusland. 5. prCts. 100. Dito 4 ½ prCts. 98 a 98 ½. Dito 4 prCts. 95 a 96. Zweden. 5 prCts. 100 a 101. Dito 4 ½ prCts. 99 a 99 ½. Dito 4 prCts. 96 a 97. Denemarken. Toll. 4 prCts. 96 ½ a 97 ½. Dito Holst. 4 prCts. 96 ½ a 97 ½. Dito Leen. en Wiss. B. 4 prCts. 95 a 96. Dito Kroon. 4 prCts. 95 a 96. Polen. 5 prCts. 99 a 100. Saxen. Onverwiss. Steuer 3 pCts. 34 a 34 ½ stv. Dito Ordin. 3 pCts. 35 ½ a 36 stv. Dito Kamerst. 3 prCts. 34 ½ a 35 stv. Dito 2 prCts. 31 ½ a 32 stv.

NB. Deze Lyst zal voortaan, by elke eerste No. van de Maand, agtervolgd worden.

Letterkundige anekdoten.

Gedurende den tyd, waar op zig Voltaire, voor de laatste maal, te Parys bevond, ontving hy dagelyks bezoeken van allerley slag van lieden. Een jong Auteur, van slegts middelmatige bekwaamheden, dog te gelyk van verregaande verwaandheid, begreep, dat hy insgelyks verpligt ware, om aan den Nestor der Letterkunde een compliment te gaan maken. Hy liet zig des, op zekeren dag, by Voltaire aandienen: en in het Kabinet des Wysgeers gelaten zynde, sprak hy dezen volgender wyze aan: Grote Man! het mag my thans gebeuren, om myne opwagting by Homerus te maken: ik zal morgen Sophocles en overmorgen Plato bezoeken .... Hy ging nog voort, toen Voltaire hem in de rede viel en te gemoet voerde: Klein mannetje! Ik ben al oud, zoud gy alle uwe bezoeken niet op een en denzelfden dag kunnen afleggen?

Het is bekend, dat de Digter Milton, in den bloei zyner Jeugd, en terwyl hy te Cambridge studeerde, ongemeen schoon was. Op zekeren Zomerschen dag, verre buiten het gebied der Universiteit, op het veld wandelende, wierd hy zo verhit en vermoeyd, dat hy zig aan den voet van een Boom nederleidde en weldra in slaap viel.

Eer hy wakker wierd, kwamen twee vreemde Jufvrouwen, in een Rytuig, dien weg henen. Verrukt door het beminlyk uitzigt des Jongelings, stapten zy af, begluurden hem een poos, zonder door iemand, zo zy meenden, gezien te worden; eindelyk nam een der Jufvrouwen, de schoonste van de twee, een stukje Papier, schreef met Potloot enige regels daar op, en stopte het vervolgens, met een trillende hand. in die des slapenden. Zy gingen vervolgens heen. Enige Makkers van Milton, van verre dit bedryf beschouwd hebbende; schoon zy, door den afstand, den slapenden niet hadden kunnen onderkennen; vertelden hem, by het ontwaken, wat 'er gebeurd ware. Milton opende hier op het Briefje, en las met verbazing de volgende Vaersen van Guarini:

 
Occhi, Stelle Mortale!
 
Ministri de mici mali:

Se chiuse m'accidete,
 
Apparen desarere?

Dat is: ‘Ogen! sterflyke Sterren! bewerkers myner verrukking! indien gy, gesloten zynde my dus weet te treffen, wat zou 'er van my geworden zyn waart gy geopend geweest:’ Van dit ogenblik reikhalzende, om de Schone onbekende te ontdekken, doorreisde Milton, te vergeefsch, alle oorden van Italien. Zyn Dichterlyk vuur ontvlamde meer en meer door het denkbeeld, het geen hy zig van zyne Verwonderaarster gevormd hadde. En het was aan haar, dat wy grootdeels, de vurigste en verrukkelykste trekken, in zyn Paradys verloren, te danken hebben.

Geboorte- trouw- en sterflysten.

Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: in 's Hage 22: en te Haarlem 22 onder welken laatsten 14 beneden de 12 jaren. De opgave van dat te Amsterdam hebben wy heden niet ontvangen.

Bekendmakingen en prys-opgaven van in- en uitlandsche boeken en geschriften.

Door het herdrukken van enige mankerende Nrs, is 'er thans wederom een aantal van 150 compl. Exemplaren voor handen, van het WEEKBLAD VOOR NEDERLANDSCH JONGELINGSCHAP, bestaande in 4 Delen, groot 8vo. en behelzende 208 oordeelkundige en leerzame Vertogen, byzonderlyk voor de Jeugd, zo tot Nieuwjaars geschenken, als Pryzen van Naarstigheid, geschikt, als dienende, om haar, op ene aangename wyze, ter deugd op te leiden, en tot nuttige en gelukkige Leden der Maatschappy te vormen: voor weinige Jaren in enen vloeyenden en bevalligen styl geschreven, door den Wel Eerw. Heer A. Sterk , thans Predikant by de Luthersche Gemeente te Amsterdam. Dezelven worden nogmaals, tot den voorheen verminderden Prys van ƒ7:0 0- het Exemplaar ingenaait, aangeboden, en gedurende dit Jaar, afgeleverd

Deze Aflevering geschied, te Haarlem, in den Boekwinkel van A. Loosjes, en by de meeste Boekverkopers in ons Vaderland; waar een breder Bericht Gratis te bekomen is, en by welken de Exemplaren kunnen besteld worden: dewyl het gering aantal niet toelaat, om dezelven in Commissie te verzenden.

Weerkundige waarnemingen, te Haarlem.

1788. November.	Barometer.	Thermometer.	Streek der winden.	Luchtsgesteldheid.
's morgens	30. 1	27 ½	Noord	helder
Woensdag 26. 's middags	30. ½	32	O.N.O.	betrokken
's avonds	30. 1	26	Noord	-
's morgens	30. 0	25 ½	Oost	helder
Donderdag 27. 's middags	29. 10 ½	27	O.N.O.	betrokken
's avonds	29. 10	26	Noord-oost	-
's morgens	29. 9 ½	25 ½	Noord-oost	betrokken
Vrydag 28. 's middags	29. 9 ¾	28	Oost	sneeuw
's avonds	29. 9	26 ½	-	betrokken
's morgens	29. 10	28	Noord-oost	betrokken
Saturdag 29. 's middags	-	29	-	sneeuw
's avonds	29. 9 ½	27	O. ten N.	betrokken
's morgens	30. 0	28	Noord-oost	betrokken
Zondag 30. 's middags	-	30	N. ten O.	-
's avonds	-	30	O. ten N.	-
December. 's morgens	29. 11 ½	30 ½	N.N.O.	sneeuw
Maandag 1. 's middags	-	29	Oost	helder
's avonds	29. 9 ½	26 ½	Noord-oost	sneeuw
's morgens	29. 8	20	O. ten N.	sneeuw
Dingsdag 2. 's middags	29. 7 ½	24	Oost	betrokken
's avonds	29. 7	21	N.N.O.	-

Te Haarlem by A. Loosjes.

voetnoot(*): China monumentis qua Sacris, qua profanis, nec non Variis Naturae & Artis Spectaculis illustrata, &c. Part. 3. Cap. 2. pag. 142. Tab. kk.

Vorige Volgende

1788. No. 23. Algemene Konst- en Letter-bode, voor meer- en min-geoeffenden. Vrydag den 5. December.

Berigten. Italien.