|
| |
Dat .xlij. capitel. Hoe coninc Eduwaert die derde in Brabant quam ende van sinen orlogen op Vrancrijcke ende van iammerlike iaren. etcetera.
INt iaer .M.ccc.xxxviij quam coninc Eduwaert die iij. van dyen name tot Antwerpen met sijnre coninginnen ende sijn kinderen met .cccc. hoot scepen om te trecken in Vrancrijcke op coninck Philippus den vijfsten diemen heet van Valoys om te crigen tlant van Normandien Ende bi middele van graue Reynout van Gelre ende vanden graue van Gulick soe vercreech hi aliancie ende verbont metten keyser Lodewijck van Beyeren ouermits ghelde dat hi hem gaf Ende als coninc Eduwaert wel een iare ghebeyt hadt na die hulpe vanden keyser die niet en quam noch en seynde want coninc Philippus hem meer ghelts gegeuen hadt, somen seyde ende hadt hem af gecocht So track coninc Eduwaert self totten keyser te Couelens Ende de keiser gaf hem wywater vanden houe ende maecte hem scalckelic vicarius vanden keyserike. Doe quam hi weder ende sadt te rechte tot Eeke ende Mechelen als vicarijs des rijcx ende ghinc tot hertoghe Jan van Brabant die sijnre moeyen sone was ende versochte van des keysers wegen dat hi hem bistonde tegen coninc Philips die den keyserike te na getreden hadde
| |
| |
in dien hi die stadt van Camerick in genomen hadt die onder dat keyserijcke is. Hertoghe Jan beriet hem hier op ende ten lesten wert hi beraden om coninc Eduwaert te helpen. Doe trac coninc Eduwaert omtrent onser vrouwen dach in September wt brabant te Vrancrijcke wert door Henegouwen ende Camerzijs Ende hertoge jan bereyde hem ooc eerlijc met veel grauen, banreheeren, ende edelen Ende die hertoge van Gelre dye een graue plach te sijn, ende de marcgraue van Gulic, die marcgraue van Brandenborch, de grauen van Loen, vander Marchen, die here van Valckenborch ende noch meer ander heren quamen oec inder hulpen van coninc Eduwaert. Maer die coninc van Behem ende de bisscop van ludic ende die graue van Henegouwe ende van Hollant daer coninc Philippus oom af was trocken in Vrancrijke bi coninc Philippus in sijnre hulpen Mer coninc Philippus hielt den graue van Henegouwe sinen neue suspect dat hi Eduwaert gonstiger was die sijn suster getrout had dan hem, also dat namaels wel bleeck Ende graue Lodweijc de oude hielt ooc met sinen edelen met coninc Philippus sinen leenheere, maer tlant van Vlaenderen niet, want die gemeynten waren opgestaen ende waren gonstiger coninc Eduwaert dan haren here. So quam hertoge Jan tot Asperen bi Camerijc ende hi wilde noch geen viant werden van coninc Philippus, hi en hadde eerst met die van Camerijke gesproken die hi versocht tot hem te comen ende gaf hem geleyde Als si bi hem gecomen waren seyde hi hem, want Camerijc onder dat keyserike van Almanien stont datse hadden misdaen datse die Fransoysen daer in hielden. Ende so versocht hise als maerscalck vanden keyserike datse hem de stat open doen souden Ende wantse dat niet en wilden doen so had hi ocsuyn coninc Eduwaert den vicarijs te helpen. Doe sant hi tot conic Philips ende dede hem ontseggen ende hi ende ander lantsheren trocken met coninc Eduwaert in Vrancrijke rouende ende brandende ouer al tot Perone ende sinte Quintijns toe ende tot bi Louwen Ende coninc Philippus quam met groot volc te Perone maer hi en wilde noch niet strijden Doe bereyde hem hertoge Jan om thuiswaert te trecken, want den winter quam aen. Twelc vernemende coninc philippus so bereyde hi hem coninc Eduwaert te bevechten Mer als hi vernam dat hertoge Jan noch daer was so keerde hy weder. Doe trac coninc Eduwaert na Antwerpen bi sijnre vrouwen ende dander heren na hem. Dit geschiede int iaer .M ccc.xxxix. omtrent sinte Dyonijs dach.
¶ Jn deser tijt werdt Jacob van Erteuelt een stout ende listich man te Ghent vander gemeynten op geheuen ende alt lant van Vlaenderen gemeenlic track hi aen hem onder die schaeye van coninc Eduwaert Ende coninc philippus had bi na al Vlaenderen doen stellen in cesse ende interdict om hair rebelscap ende ongehoorsaemheyt tegen hem ende haren graue. Dese Jacob van Erteuelt brochtet daer toe dat een verbont gemaect was met brieuen tusschen coninc Eduwaert ende tlant van Vlaenderen ende den hertoge van brabant ende den graue van Henegouwe inhoudende datse malcander helpen souden haer palen bewaren. Doe track coninc Eduwaert te Ghendt met wijf ende kinder Ende men seyde dat Jacob coninc Eduwaert die lelien van Vrancrijcke in sijne schilt stellen soude met quaertieren, ende dat hi hem scriuen soude coninc van vrancrike als naeste oor Ter
| |
| |
causen van vrou Ysabelen sijnre moeder die coninc philippus des schonen dochter was Der welcken ysabele drie broeders sonder oor gestoruen waren, ende bi desen so meende Jacob met goeder verwen toe te brengen dat vlaenderen bliuen soude bi coninc eduwaert als coninc van vrancrijcke haer ouerhere, ende hi hadt gerne vander stadt van Gendt doen bezegelen Ooc so wilde hi dat die graue van Vlaenderen manscap doen soude den coninc eduwaert als coninc van vrancrike oft anders meynde hi hem te onteruen, om twelc hi namaels van die van Gendt doot wert geslagen. dus hielt hem graue Lodewijc in vrancrijke. Desen raet volchde coninc eduwaert die wapen van vrancrijke aen nemende dat sint al dengelsche coningen hebben gedaen, mer int eerste maecten si twee quaertieren besayt vol lelien Doe aennamen die Fransche coningen drie lelien die te voren den schilt besayet vol lelyen geuoert hadden, mer Dengelsche deden ooc also Ende eduwaert screef hem ooc coninc van vrancrijke, niet tegenstaende dat coninc philippus van manlike ore comen sijnde de naeste was ende dat van beghin die crone noyt op dochter en versterf Want had dat mogen sijn so had die coninc van Nauarre ende de graue van Vlaenderen naerder geweest, want die coninginne van Nauarre was des .ix. coninc Lodewijcx dochter. Ende sgrauen wijff van vlaenderen was coninc philippus des langen dochter. Dus is coninc Eduwaert in Engelant ouer gereyst gelouende weder in Vlaenderen te keeren, latende daer wijf ende kinderen
¶ Daer na trac hertoge Jan van normandien coninc philippus outste sone in Henegouwe rouende ende brandende. Ende coninc philippus had wt gesonden .CCC. scepen van orlogen met cloecken volck tusschen Engelant ende vlaenderen om coninc Eduwaerts coemste te benemen Ende si lagen int swijn ter sluys Twelck coninc eduwaert vernemende qum met groter macht wt engelant vallende op die fransoysen, so datter vreesliken geuochten wert opt water daer wel .xxx.M. mannen verslagen bleuen meest deel Fransoisen, want dengelsche hadden victorie ende die zee was root vanden bloede der doden, ende in vele scepen ghinc men tot den enkelen toe int bloet. Desen strijt geschiede op sinte Jans auont inden somer int iaer .M.ccc.xl.
¶ Daer na trac coninc Eduwaert metten engelschen ende vlamingen voor de stadt van Dornike Ende si versochten hertoge Jan van Brabant dat hi daer quame ende hielde sijn verbont Doe trac daer hertoge Jan met sijn edele ende ghemeynten wt brabant. Doe quamen daer ooc die hertoge van Gelre, die marcgraue van Gulic, de graue van henegouwe ende van Hollant So wert dornike al om belegen met so veel volcx datmen des ghelijcx niet gesien en had Ende hertoge Jan dede bruggen maken ouer die Scelde daer hi ouer trac als hi wilde Ende Coninc philippus van vrancrike lach met groter machte ooc wel beschermt .ij. milen van daer.
¶ Als dit dus stont so hadde die oude duechdelike vrouwe van Henegouwe die coninc Eduwaerts van engelant gesweger was geerne een middele geuonden om sulcken quaet te keeren als daer op handen was Ende aenmerckende dat alle de princen in beyden siden hertoge Jans maghen waren Ende quaemt tot enen stride so en mochte kerstenheyt die scade nemmermeer verwinnen, so bad se hem dat hi arbeyden wilde om pays te
| |
| |
maken. Hertoge Jan aen merckende datter goeder vrouwen raet was, so arbeyde hi om yet goets daer in te doen ende hi bracht daer toe datter ghemaect wert een bestant tot sinte Jansmisse, dies de coningen blide waren aen beide siden Want coninc Eduwaert was ten eynde van sinen gelde, so dat hi zijn crone ende iuwelen te pande geset hadt. Ende in coninc Philippus heyr was grote sterfte, ende so braken si op aen beyde siden int voorseyde iaer .M.ccc.xl.
¶ Jnt naeste iaer van .xli. dede hertoge Jan Lillo bedijcken, dat wel .liiij. iaer toegevloeyt ende verdroncken geweest had.
¶ Jnt iaer .M.CCC.xlij. inden Meye was den groten brant te Mechelen so dat tsestendeel vanden husen nauwe bleef staende
¶ Jnt selue iaer versochte die stadt van Hoye hertoghe Jan dat hise te rechte houden wilde tegen haren here den bisscop van ludic diese seer verongelijcte so si seyden Ooc had hi hertoge Jan dicwils leyt gedaen, mits den welcken hy hemlieden ontfinc ende sette de stadt ende borchin sijn handen Daer na dede hi een heyruaert ghebieden op deen side ende bisscop Adolf van Ludic op dander sijde Maer die graue van Henegouwe brachtse tot eene dachuaert in de stat van Leeuwe, so dat sonder orloge neder gheleyt wert
¶ Jn desen tide was so groten sterfte der pestilentien dat die leuende nau genoech waren om die doden te begrauen
¶ Jtem die paus Clement die seste wt Vrancrijke gheboren veranderde tgulden iaer van iubileen te Rome, twelc bonifacius die achtste paus geordineert had daer te voren te sijne alle hondert iaren, mer Clement veranderde dat te sijne alle vijftich iaren
¶ Jnt iaer .viijC. ende .liiij. so was paus te Romen Joannes die .vij. by keyser Lotharius tide Dese was een vrouwe geboren wt Engelant, oft als somige seggen wt duytslant van Mens, ende wert van haer boel in mans clederen tot athenen gebrocht in Griecken Si was so in der heyliger scrifturen geleert dat hoers gelijc niet en was, ende quam van Athenen tot romen, ende hadde daer vele grote ende vermaerde disciplinen. Ende als si .iij. iaren tot romen gestaen hadde wert si eendrachtelic paus gecoren, ende wert bi een haer dienres met kinde ghemaect Ende als si inder processien ghinck van sinte Peters tot sinte Jans te latranen ende si hoer tijt niet en wiste, wert si mitten baren belopen omtrent sinte Clemens kercke ende bairde dair ende bleef doot ende wert dair begrauen Ende om dat dese paus wt duitslant was van Mens opten rijn, so menen somige dat dit die sake is datmen ghenen geboren duitsche meer tot paus en settet ende kiest, dat so niet en is, want hier na noch veel pausen geweest sijn wt Duytslant gheboren. Ende al is dit door versumelheyt op sijn plaetse niet geset, wanttet wel .vC. iaer geleden is nochtans om der nieuwicheit werttet in dese cronijcke gestelt
| |
| |
¶ Jnt iaer .M.CCC.xlv. wert de vrome ende victoriose graue Willem van Henegouwe ende van Hollant die .iiij. met sinen edelen verslagen vanden vriesen, die vrou Janne van brabant getrout hadt Ende had also veel vrome feyten bedreuen op die ongelouige in Pruyssen ende int conincrijc van Granaten, dat sijn naem alle de werelt dore bekent was Ende na sijn doot keerde vrou Janne sijn huysvrouwe weder tot haren vader hertoge Jan van Brabant, ende wert namaels te huwelijcke ghegeuen Wencelijn van behem hertoge van Lutzenborch, daer hier na af gheseyt sal worden
¶ Jnt naeste Jaer daer na was grote orloge tusschen den voorscreuen bisscop van Ludick ende tlant van ludic, so dat de bisscop beraden wert op die stadt van ludick te trecken Ende hi creech te hulpe den voorseyden coninc Jan van behem met heer kaerlen sinen sone die coninc van Almanien wert, den graue vander marcken, des bisscops broeder, den here van Valckenborch ende meer ander Ende die Ludikers waren wt comen, mer si hadden hem begrauen met eender grachte, so datter maer een gat was in te comen. Doen sloech de here van Valckenborch op hem lieden ende hi wert met veel knechten ende ridderen verslagen want die andere en volchden niet, mer si trocken achter rugge al bescaemt. Ende mits desen werden die ludikers die wreet van natueren sijn noch felder ende ouermoediger, twelck hem ten lesten qualic loonde, also hier na geseyt sal worden.
| |
¶ Vanden groten stijde tot Cressy tusschen den Franschen ende Engelschen, als gaguinus bescrijft
coninc Eduwaert coninc Philips
ALsmen screef .M.iijC.xlvi. quam coninc Eduwaert die .iij. wt Engelant ouer in Normandien mit groter heyrcracht ende beleyde die stat van cane dien hi mit crachte wan. Coninc Philips van Vrancrijcke dit vernemende heeft een groot swaer heer van volck vergadert als de coninc van Behem, graue karle van Allezon coninc Philips broeder van Vrancrijcke, dye hertoge van Loreynen graue Lodewijc van Vlaenderen, die graue van Boloys, van Haricourt, van Ausuryre, met veel ander princen heren ende vorsten. Die coninc Philips sende sijn boden wt om te vernemen waer coninc Eduwaert wesen mochte Die coninc van Engelant was op die tijt ghecomen tot Ruwaen, ende als hi vernam dat de coninck van Vrancrijcke volck van wapenen hadde vergadert, is hi van dane ghetogen om een plaetse ende fortresse in te nemen, mer die coninc van Vrancrijcke hadse te vooren al versien ende in ghenomen Ende dese plaetse was dengenen een groot voordeel diese in hadde om eenen staende strijt te vechten. Die coninc van Vrancrijcke ontboot ter stont den coninck van Enghelant hi woude hem eenen strijdt leueren. Die coninc van Enghelant antwoorde den boden dat hi den strijdt niet en ontseyde noch af en ghinge, maer hy
| |
| |
en woude niet tegen den coninc vechten voor dat hi omtrent Parijs ghecomen waer. Die coninc van Vrancrijcke is van daen ghetogen tot int clooster vansinte Germeyn. Dye coninc van Enghelant is ghecomen al rouende ende brandende veel schaden doende tot Mautam oft Medontem.Van daen tooch hi voor Meylanen om dat te winnen, mer hi liet daer groot volc, waer om hi seer toornich was ende heeft dye stede van Murilum al geheel verbrant ende ghedestrueert, ende is so voort getogen ende verwoestedet ende verbrandet al dat hi onder wegen vant Ende ten was hem niet wel mogelic weder om te trecken, want die Fransoysen hadden alle bruggen op ghebroken ende dye passagen met groten gernisoenen wel beset,also dat die Engelschen schenen onderschept te wesen. De Engelschen veynsden hem weder om te keeren, die Fransoysen dit vernemende stelden hem in ordinancien om hem te moete te comen, ende daer en tusschen worde de brugge weder vanden Engelschen gemaect ende die Engelschen quamen tot Beauays. Dye coninc van Vrancrijck dit horende beclaechde hem des meenende ende roepende dat hi verraden was Ende en liet niet af hi en vervuolchde die Engelschen, dien hij vernam te wesen in Picardien, ende die coninc quam nae tot Abbenuyl in tlant van Ponthi
Die Engelschen stelden hem daer ter neder om hem wat te rusten ende in ordinancie te stellen, ende daer en tusschen liet hi ondersoecken waer hy best ende sonder sorch ouer dye riuiere met sijn heyr comen soude mogen, dat welcke hem van enen gheuangen Fransoys ghewesen werdt. Ende vernemende des conincx van Vrancrijck toecoomst, is hi ouer die riuiere ghepasseert in een dorp gheheeten Blanckewater bi dat bossche van Cressy, ende heeft al daer sijn tenten op ghesleghen ende des conincx heer verwacht. Die coninck van Vrancrijcke hadde een capiteyn gheordineert gheheten Gommaer fayaeck met .xij. duysent ghewapende om die passage vander riuyeren te bewaren dat die Enghelschen niet ouer comen en souden, maer hi en mochtet niet keren. Die coninc van Vrancrijck heeft hem daer omtrent mede onthouden, vernemende hoe verre die Engelschen noch van hem mochten wesen, ende hem wort te verstaen ghegheuen dat si noch wel twalef mijlen van hem waren, maer dat was gheloghen, want si bouen drye mijlen nyet van hem en laghen. Dye coninc van Vrancrijcke die seer begheerlijck was om den Engelschen te beuechten heeft een teyken ghegheuen datmen totten Engelschen in trecken soude, maer die Fransoysen en hyelden gheen ordinancie. Nv hadden die Enghelschen ghestelt int voorste vanden strijdt twalef duysent schutters Genuesers. Dese worden vromelijken vanden Fransoysen aen gheuochten, ende dye verwonnen wesende lietse die coninck van Vrancrijck veruolgen, ende mits dien wort sijn heyr ghescheurt ende die Enghelschen quamen daer onder Ende sloeghen met allen seere op die Fransoysen tot dien eynde dat de coninc vluchtende wert wten strijde ende quam met een cleyn menichte des snachts in die stadt van Amiens. Ende al hadden de Engelschen int begin vanden strijt groten last geleden, nochtans behielden si tvelt
| |
| |
Ende daer worde verslagen dye coninc Jan van Behem, die graue van Alleson des conincx broeder, dye hertoge van Loreynen, die graue van Vlaenderen, van Harecourt met noch .viij. eedele grauen. Noch bleuen daer .xv.C. ende .xlv. ridderen, die alle in haer wapen rocken ende helm teykenen beuonden werden met noch veele meer edelen, ridderen ende knechten, ende daer bleuen wel in als .xxx. dusent menschen. Dese strijt geschiede des Saterdages na sinte Bartholomeus dach. Opten derden dach hier na quamen veele Fransoysen te paerde ende te voet ter plaetsen daer de strijt geuallen was ende siende om hoge wtstekende des conincx bannier van Vrancrijck, menende dat die Fransoysen daer noch waren, worden si omcingelt ende met groten hopen doot gheslegen. Somige wilden seggen dat dese plage van god den Fransoysen toe gesent was ouermits haer grote houerdije Want die Fransoysen een manier hebben dat si alle .x. iaren haer habijt verwandelen, als nv lanc nv cort nv breet nv smal, ende gingen doen ter tijt oft sotten ende dwasen ende gokelaers gheweest hadden, treckende den menschen tot houeerdicheyt ende oncuysheyt. Andere wilden seggen dat dese nederlage gecomen was door des conincx haesticheit, want dat heyr seer vermoeyt was ouermits dat reysen, ende gheen ordinancie int aengaen vanden strijde ghehouden en worde, ende hi en wilde den raet sijnre heren ende capiteynen niet volgen, waer om hi ende alle sijn heeren in groten lasten ende noden ghecomen waren.
¶ Coninc Eduwaert desen strijt ghewonnen hebbende is ghereyst door Monstreul ende Bolongen ende beleyde mit grooter heyrcracht die stede van Calis, ende swoer dat hi van daen niet trecken en soude en hadde die stede tot sinen wille. Die Vlamingen deden hem op die tijt grote assistentie ende bistant om Clais te winnen, twelc hem namaels seer beroude. Die coninc van Vrancrijck vergaderde weder veel volcs van wapenen ende quam tot Hesdijn in Artoys, op dat hi de Engelschen van Calis soude veriagen, die welcke dye stede van Calis so swaerlijcken al om hadden belegen, datmen gheen vitalie noch gheen andere dingen die hem van node waren daer in brengen mocht Ende als si sagen dat si vanden Fransoysen niet ontset en worden ende geen hulp en cregen, so gauen si hem op in des conincx handen na dat hi .xi. maenden daer voor ghelegen hadde Jnt iare ons heeren .MCCC. ende .xlvij. Ende alle dat in Calis was man ende wijff, out ende ionck, gheestelick ende weerlick, het most al wt Calis gaen achter latende huys ende hoff, landt ende sant sonder alleen elcx een cleet aen te hebben. Daer na worde ouermidts twee cardinalen een bestant ghemaect een iaer lanck duerende, ende die coninck Eduwaert tooch weder in Engelant latende dye stede van Calis wel beset met sijne Engelschen, ende hout dye noch onder sijn subiectie met dat gheheele lant van Ghijsen
¶ Als die ionge graue Lodewijc van Vlaenderen gheheten van Male die met sijnre moeder in Vrancrijcke woonde venam dat sijn vader te Cressy verslagen was vanden Engelschen, soe wert hi ridder ende ontfinc Vlaenderen
| |
| |
te leene van coninck Philips ende dede hem manscap ende track in Vlaenderen, daer hi voor here wert ontfangen Mer also die vlamingen sijnen vader ghehouden hadden soe wilden si desen iongen graue ooc houden, ende hi most na hair hant danssen, ende si leyden hem te voren dat hi soude moeten trouwen coninck Eduwaerts dochter, also Eduwaert dat begrepen hadt. Ende al wast so dat de graue dat weygerde te doen want coninc Eduwaert corts sijnen vader in Vrancrijcke verslagen had ende om vele ander redenen wille, seggende ooc dat hi sonder den raet van sijnre moeder ende sijnre vrienden dat niet en behoorde te doen So namen si nochtans haren graue tegen sinen danck ende voerden hem voor Calis tot coninc Eduwaert dair hi doe noch voor lach, ende deden hem coninc Eduwaerts dochter sekeren ende onder trouwen Ende so trocken si in Vlaenderen om die bruloft toe te maken, maer graue Lodewijc ontreet in Vrancrijke.
¶ Jtem oock dwanck coninc Eduwaert Reynout den iongen hertoge van Gelre sijnre suster sone te trouwen de dochter des marcgrauen van Gulic tegen sijnen wille, want sijn vader hadt hem beuolen te trouwen des hertogen dochter van brabant Mer wat hi seyde ten mochte niet baten, ymmers wachte hem de ionge hertoge Reynout dat hi sijn bruyt niet en bekende, mer corts reet hi heymelic wech ende quam met sijn broeder dye noch ionger was tot hertoge Jan van Brabant Tantwerpen diese minlijck ontfinck als sijn kinderen ende gaf hem paerden ende cleederen ende so bleuen si bi hem
|
|
Auteursrechtelijk beschermd