|
| |
Dat .xviij. capitel. Hier na volcht de scone historie vanden stride des lants van Spaengien,
twelc coninc Karel bi beuele van sinte Jacob totten kersten geloue met veel arbeyts bekeert heuet.
Ende is wten latijn in duytsche int cort wten tractate dat die eerweerdige bisscop Tulpijn van Riemen daer af ghemaect heuet die selue daer mede was.
| |
Prologe
NA die hemeluaert ons heren Jesu cristi als die apostelen tot verscheyden landen reysden om die te brengen totten heiligen kersten geloue, so track de heilige apostel sinte Jacob de meerder in Galissien daer hi eerst predicte Daer na keerde hi weder tot Jherusalem ende wert van coninc Herodes gedoot deerste vanden apostolen Wiens lichame sijn discipulen namen ende voerdent ouer de zee tot in Galissien, ende si achtervolchden twerck van predicatien, also sint Jacob haer meester begonnen hadt Mer namaels keerden dye Galissianen vanden heyligen gheloue mits haren sonden ende bleuen in dolingen totter tijt vanden mogenden Keyser ende coninc Kaerlen den goten.
| |
Hoe coninc Kaerle met groten arbeyde track in Spaengien ende Galissien.
ALs keyser ende coninc karel met groten arbeyt was ghecomen wten heyligen lande ende veel landen totten heiligen geloue gebracht hadt ende veel landen ende conincrijcken gewonnen had bider hulpen gods, so meende hi voort aen te rusten ende niet meer te orlogen, mer ter doot waert hem bereyden Ende so lach hi tot Aken in sijnre deuocien, want hi tlant daer ontrent meest beminde, om dat sijn voor vaderen rechte erue was, te weten, vanden Rijn tot der Scelt, twelc heet neder oostrijc of oostvrancrijcke ende namaels wert geheten Lothrijcke waer in dat Brabant begrepen is, streckende vanden water der Masen
| |
| |
totten water vander Schelt
Ende corts hier na sach Karel inden hemel een wech van sterren beginnende vander vriesscher zee, ende treckende tusschen Almanien ende Gallien, dats Vrancrijcke tot Aquitanien ende Spaengen ende rechteuoort tot Galissien Ende dit sach hi dicwils hem seer verwonderende wat dat betekenen mocht. Ten lesten openbaerde hem sint Jacob die meerder apostel bi nachte als een out schoon man seggende Wat maecstu sone. Kaerle antwoorde Here wie sidi. Sint iacob seide Jc ben Jacob gods apostel zebedeus sone, broeder van Johannes euangelista dien Herodes metten sweerde dode, wiens lichaem in Galissien rustende in onbekent onder die ongelouige Daer om so condige ic di dat gelijc god die almogende goedertieren here di den alremachtichsten gemaect heuet bouen alle aertsche coningen, so heeft hi di vercoren onder alle menschen om alle kersten menschen den wech te bereyden tot mijnen graue, om te verlossen mijn lant wten handen der quader Moabiten, op dat hi di geue de crone des ewigen leuens Die wech vanden sterren die du gesien hebtste betekent, dat ghi met groten heyre trecken sult in Galissien om te beuechten die heydenen ende mijn graff te visiteeren. Ende daer na sal alle dat volc van allen kersten landen pelgrimagie doen ende vercrigen van god verlatenisse van haren sonden totten eynde der werelt toe Dair om so reist dan so gheringe als ghi eerst muecht want ick sal altijt in v hulpe sijn Ende voor dijnen arbeyt sal ick v vercrigen van gode de hemelsche crone, ende tot den wtersten dage der werelt sal dijn name in eeren gepresen werden. Ende in deser manieren openbaerde hem sinte Jacob drieweruen coninc Kaerlen Mits den welcken hi vergaderde dat meeste heyr dat hi ye hadde, ende also reysde hi int lant van Spaengien Die eerste stadt die hi beleyde was geheten Pampilonien, daer hy drie maenden voor lach ende hi en constese niet gewinnen om haerder groter stercheyt wille. Doe riep hi aen gode ende sinte Jacob aldus. O here Jhesu cristi om wiens geloue ick hier in dit lant gecomen ben om te beuechten dat ongelouige volc geeft mi dese stadt tot eeren dijns gloriosen naems O heylige apostel Jacob ist waer dattu mi gheopenbaert hebtste so gheeft mi dese stadt te crigen ende dat ongelouich volck, twelc dat doch uwen heylighen name niet en bekennet. Als karel dus sijn gebet met groter ynnicheyt ghedaen hadde, so gheschiede bider gracien ende hulpe des heyligen apostels sinte Jacobs, dat die mueren vander stadt ter neder inden gront vanden vesten vielen Ende die sarasinnen die gedoopt wouden sijn die liet coninc karel leuen, ende die niet ghedoopt en wilden sijn die liet coninc karel katiueliken doden. Als die sarasijnen ouer alle tlant daer omtrent vernamen ende dit wonderlic werc bouen verclaert aensagen, so eerden si coninck Karel mit groter eerwerdicheyt waer dat hi quam, ende gauen hem tribuyt ende leuerden hem ouer in sijnen handen alle die steden, so dat hem in corter tijt alle dat lant onderdanich wert. ende die sarasinnen verwonderden hem seere als si sagen dit kersten volck so schoon ende costeliken wel ghecleet, waer om dat sise eerlijcken ende vreeedtsamelijcken ontfingen in allen plaetsen
| |
| |
Daer na so visiteerde coninc Kaerle sinte Jacobs graf in Galissien met groter werdicheyt ende deuocien Ende wat sarasinnen dat hi vant in allen landen waer hi quam die kersten werden wilden ende haer ongheloue ofte mametterien laten, die dede hi dopen van den eerweerdigen eertsbisschop Tulpijn van riemen. Ende die gheen die ongelouich blijuen wilden die werden ghedoot oft bleuen gheuangen
Daer na so track die wise coninck karel door alle dat lant van Spaengien vander eenre zee totter ander, daer in dat veel goede conincrijcken ende landen begrepen sijn, te weten, dat conincrijcke van Portugale, Argon, Nauerne, Bisscayen, Galissien, een deel van moren lant, Prouincien, ende Catelongien Van welcken landen dye vermaerde steden alle ghenoemt staen inden voorseyden boeck van Tulpijn eertsbisscop Sommige van welcken steden coninc Karel creech sonder striden, ende die somige creech hi met grooten strijden ende arbeyde, wtghenomen die stadt van Lucernen die hi gheensins crijgen en conste. Ten lesten soe belach hijse drie maenden lanck, hi dede sijn gebet tot gode ende tot sinte Jacob, ende die muren vander stadt vielen alter neder, ende die stadt versanck, want daer midden in quam een groot water. Men leest dat coninc Karel vier steden heeft vermaledijt die verdoruen ende onbewoont sijn gebleuen, te weten, Lucernen, Ventosa, Caparra, ende Adama
So bleef coninc Karel in dien lande wonende drie iaren, ende vanden goude dat hem die coningen ende princen in Spaengien wonende gauen vermeerderde hi sinte Jacobs kercke in die stadt van Compostelle Ende daer stelde hi een aertsbisscop ende canoniken na sinte Isidorus des bisscops regule Ende hi vercierde die kercke met veel ornamenten
Jtem noch vanden goude ende siluere dat hi wt spaengien brachte so maecte hi veel kercken, als onser vrouwen kercke tot Aken, ende sinte Jacobs kercke te Tholousen in vrancrike ende sint iacobs kercke in Gascoenien ende sinte Jacobs kercke te Parijs tusschen die Seyn ende Mont martere, ende seer veel abdijen die hi maecte in veel landen
Dus bestelde coninc karel alle zijn goet dat hi op die heyden geconquesteert had ter eeren gods makende kercken ende cloesteren, die arme menschen lauende ende vertroostende, Hi en bestelde niet sijn rijcdommen tot pomperie deser werelt gelijc tornoyen, steecspelen. etcetera. So sedich was al sijn huysgesin dat sijn hof scheen een clooster te wesen Geen oneerbaerheit van woorden of wercken sachmen daer geschien, want gemeenlijc als die here vanden huyse is daer na volgen geerne die ondersaten
| |
Hoe die heidensche coninc Aygolandt in Spaengien quam na coninck Karel met groter heyrcracht om hem te beuechten. Ende van twee strijden die si hadden die welcke coninc karel wan
ALs cninc Karel weder gekeert was in vrancrike so quam een heydens coninc wt Affriken geheten aygolant, die met groter macht Spaengen creech ende hi dode ende veriaechde wten lande ende wten steden die bewaerders die coninc karel daer ghelaten hadde
| |
| |
Twelck vernemende coninck Karel track met seer groten heyre weder in Spaengien Ende met hem was Milo van Anglere hertoge oft leytsman vanden heyre, te weten, Roelants vader. En de als coninck karels heyre omtrent die stadt van Baoyne quam soe liet god geschien een wonderlic teeke n van eenen ridder gheheten Romaricus die sieck wert, ende als hi der doot nakende was so biechte hi en de ontfinc dat heylige sacrament, ende hi beual eenen sinen neue dat hi sijn paert vercopen soude ende dat hi den lone dair af den priesters en de den arme n in aelmissen geue n soude. Mer als hi doot was so en dede sijn neue at niet mer als hi tpaert vercocht hadde voor .C. scellingen so verdede hijse om clederen, om spise ende om dranck Ende alst .xl. dagen geleden was so openbaerde hem die dode ridder sijn neue inder nachte seggende dat hem sijn sonden van gode vergeuen waren want hi sijn goet in aelmissen beuolen hadde ghegeue n te werden Mer wa nt de aelmissen also lange vertrocken waren te geuen, so hadde hi in groter pijnen geweest tot dier tijt toe Mits den welcke n hi seyde tot sijnen neue die welck he m bedrogen hadt, dat hi des anderen dages inder helscher pinen comen soude, ende die ridder soude ten eewigen leuen come n Na desen visioene so ontspranck dese neue al beuende. Ende des morghens vroech vertelde hi tghene dat hi ghehoort hadde En de ter stont so wert dair gehoort een gecrijsch geroep, als va n
| |
| |
leeuwen, woluen ende ander felle dieren Ende daer en binnen wert die onrechtuaerdige mensche wt midden vanden anderen in siele ende in lichame vanden duuelen wech geuoert Twelc een wonderlick ende veruaerlic exempel is voor den onrechtueerdigen menschen, die welcke die testamenten niet en volbrengen also si gheordineert werden van den ghenen diese besetten, mer die dat wetens verminderen om haer singulaer profijt.
Daer na trac coninc karels heyr dore tlant van Nauerne, ende coninc Karel quam in Spaengien met sijn volck soeckende den voorscreuen coninc Aygolant, dien si ten lesten vonden op een water dat was gheheten Ceya, daer namaels een grote kercke van coninc karel gemaect wert. Ende als karels heyr nakende was so begeerde Aygolant tegen hem strijt na sijnen wille, te weten . xx mannen tegen .xx. of .xl. tegen .xl. of .C. tegen C. of .M. tegen .M. oft twee tegen twee, oft een tegen een Ende so sandt coninc karel hondert strijdende kerstenen mannen tegens .C. sarasinen ende die sarasinen werden doe verslagen Doe sant Aygolant hondert van sijnen lieden tgen hondert kerstenen ende die heydenen werden verslagen Daer na sant coninc aygolant twee hondert tegen twe hondert ende ter stont werden die heyden verslagen Daer na sandt aygolant twee dustent van sijnen volcke tegens twee dusent van koninck Karels volcke, ende van den kerstenen wert een deel verslagen ende dander deele wert rugge geuende Des derden dages so ontboot Aygolant coninc Kaerle, dat hi volle strijdt des ander dages mit hem begeerde aen te gaen, twelc coninc karel hem consenteerde Doe waren daer veel kerstenen van coninc karels volcke die des auonts te voren haer wapenen bereyt hadden ende haer glauien hadden si in die aerde ghesteken, te weten bi tvoorscreuen water int groene, die welcke si des smorgens vroech vonden wassende met scorssen ende met bladeren, te weten, die geen die inden nauolgende stride gods martelaren werden om theylich geloue Wt welcken teyken si seer verblijt waren gode dat toe scriuende, ende si sneden de selue glauien af bider eerden, ende dye wortelen die in die eerde bleuen die wiesschen voort ende werden bomen, diemen daer noch siet ter seluer plaetsen twelc een schoon mirakel is ende bi na onghelooflick O wonderlike wercken gods met hoe groten arbeyt heeft coninc karel dit lant van Spaengien bekeert. etcetera. Ende dese glauien waren van eysschen houte Ende op deesen voorseyden dach so geuiel den strijt van beyden sijden, daer in dat verslagen waren .xl.M. kerstenen Die hertoghe Milo Roelants vader wert daer martelaer metten anderen ende coninck Karels paert wert daer verslagen. Ende hi stont te voete met twee dusent kerstenen ooc te voete staende midden vanden heydenschen heyre, ende met sijnen sweerde dat groot ende schoon was versloech hi de heidenen die hi cloofde int midden dore Ende alst auont wert so keerden die sarasijnen ende die kerstenen weder tot haren logijse Des anderen dages daer na so quamen Karlen te hulpe vier marcgrauen wt Jtalien met vier dusent mannen. Als Aygolant dat vernam so vertrac hi achterwert ende coninc kaerle keerde weder met sinen heren in vrancrijcke
| |
| |
| |
Hoe coninc Aygolant quam tot Ageneus in Aquitanien ende hoe coninc Karel onbekent track tot Aygolande, ende hoe hi Ageneus wan, ende vanden derden stride tegen Aygolande bijder stadt van Sayntes.
AYgolant had weder vergadert een ontallic volc als sarasinen, moren, moabiten, Persen, den coninc van Arabien, den coninc van Alexandrien den coninc van Bugien, den coninc van Asien, den coninc van Barbarien, den coninc van Marroch, den coninc van mayorken, den coninc van Meke, den coninc van Sibilien, den coninc van Corduba Ende so quam Aygolant met machte int lant van Aquitanien ende in Gascoenien totter stadt van Agenes die hi wan. Daer na sandt hi tot coninc Karel dat hi tot hem vredelic quame met cleender scaren gelouende hem .xx. peerden geladen met gout, siluer, ende ander scatte, so verre hi hem onderdanich woude sijn Ende dat seyde hi daer om op dat hi hem mochte kennen om namaels inden strijde hem te verwinnen. Mer coninc Karel dat versinnende trac met .ij.M. stercke mannen tot byder stadt van Agenes op vier milen na, ende daer hise heymelic, ende alleen met .lx. mannen reysde hi voort tot een berch bider stadt ende dair liet hise Ende hi verwandelde sijn cleeder ende sonder glauie so track hi als een bode met enen ridder alleen totter stadt van Agenes Ende enige vander stadt vraechden hem wat si sochten. Doe seyden si Wi sijn boden vanden groten Karle gesonden tot Aygolande uwen coninc Ende so werden si geleyt voor Aygolant ende si seiden tot hem Kaerle heeft ons gesonden tot v, want hi is ghecomen also ghi begheert hebt met .lx. ridderen ende hi wilt hem onder v geuen, soe verre als ghi hem geuen wilt tgeen dat ghi hem ghelooft hebt, daer om come tot hem ooc met .lx. mannen vredelic ende spreect met hem Doe wapende hem Aygolant seggende Keert weder om tot kaerlen ende segt hem dat hi mi verbeyde Ende Aygolant en wist niet dat Kaerle was die tegen hem sprac Ende karel mercte aygolanden wel ende zijn macht ende ooc de stadt waer si lichtelic te winnen waer ende so keerde hi weder tot sijnen volcke Ende Aygolant volchde hem haestelic met vij.M. mannen wanende kaerlen te verslaen metten sinen, twelck karel vernemende nam die vluchte
Dair na keerde coninc karel weder in Gallien ende vergaderde een groot heyre ende quam tot voor die stadt van Agenes daer aygolant in was ende hi belachse omtrent ses maenden lanck Ende in die vij. maent so pijnde hi hem met menigerhande angienen tcasteel vander stadt te crigen Ende aygolant dat vernemende vloot heymelic bi nachte met sijnen coningen ende meesten heren door heymelike steden comende totter Geronden een grote riuier bider stadt ende also ontginc hi Ende opten dach daer na so trac coninc kaerle met groter eeren ende segen in de stadt Doen vloeden veele sarasijnen door die Gyronde ende veel ander tot thien duysent toe bleuen daer verslagen
Daer na so pijnde hem coninc karel te volgen Aygolande die gheuloden was ende lach te Sayntes ende karle ontboot hem dat hi hem de stat ouergeuen soude, twelc aygolant niet doen en wilde, mer hi quam wt om striden met sulcker voorwaerden
| |
| |
dat die stadt des geens sijn soude die den anderen verwinnen conste. Ende des auonts voor den dach des strijts als coninc karels volc hem bereyde in die beemde bider stadt leggende so staken si haer glauien in die eerde voor hair logisen Des anderen dages so wasser veel dye haer glauien vonden wassende met scorssen ende bladeren, te weten die geen die inden aenstaenden strijt martelaers souden werden om den name cristi Ende van deser miraculen hem verblijdende sneden si haer glauien af vander eerden ende te samen bi een vergadert sijnde so sloegen si eerst op de sarasinen dier si veel versloegen, maer int eynde so storuen si seluer martelaers ende si waren int ghetal .iiij M. Ooc so wert daer verslagen coninc karels paert, mer coninc karel staende te voet int ghedrange vanden heydenen versloecher veel met vromen moede. Ende die heydenen vermoeyt sijnde vanden doden die si verslagen hadden vloden in die stadt van Sayntes, ende karel volchde hen ende beleyde de stadt al omme, wtgenomen tegen die riuiere Ende des nachts dair na so began Aygolandt te vlieden door die riuiere Ende karel dat vernemende is haesteliken na geuolcht met sinen volcke ende sloech achtere in Aygolants heyre so vreeslick dat hi twee van sinen coningen versloech, te weten, den coninc van Agabien ende den wreeden coninc van Bugien met veel ander heydenen princen ende heren, also dat Aygolandt daer meer dan vier dusent van sinen volcke liet, ende hi en conde seluer nauwelijc ontcomen dan met groten arbeyde also scarpelick volchde hem coninc karel na met sinen volcke
| |
Hoe coninc Karel een alten groten heyrcracht vergaderde, ende vanden namen sijnder heren ende capiteynen, als Roelant Oliuier Ogier. etcetera. die hem alle getrouwelic te dienste quamen Ende hoe Aygolant tegen Kaerlen sprac .etcetera.
ALs aygolant aldus geuloden was so track hi ouer tot Panpilonien ende hi ontboot coninc Kaerlen dat hi hem daer verbeyden soude om te striden Als coninc Karel dat vernam so track hy weder in Vrancrijcke beuelende neerstelijcke dat alle sijn heeren van allen
| |
| |
landen tot hem comen souden, ende hi beual dat alle eyghen knechten die bi quader gewoonten van quaden heren verbonden waren met alle haer gheslachte van hem comende eewelic ghevrijet souden sijn, te weten, die gheen die met hem trecken souden om die onghelouige te beuechten Ende alle die gheen die hi vant inder kerckeren leggende die verloste hi Ende die armen die begaefde hi, die naecte clede hi, de quaetwilligen stelde hi te vreden Schiltknechten ende die in wapeningen gheleert waren die clede hi eerliken Ende die gheen daer hi te rechte op vertoornt hadt geweest die ontfinck hi in sijnder vrientscapen om die minne gods. Ende aldus so is coninck karel in spaengien getogen met .C.xxxiiij.M. stridende mannen tegen coninc Aygolandt.
Ende dit sijn die namen vanden princen ende heren die met hem waren, also die heylige man Turpijn dat tuyget seggende aldus. Jc Turpijn eertsbisscop van Riemen die met weerdighen vermaninge dat kersten volcke verwecte tot striden ende die absolueerde van haren sonden beuacht dicwils die sarasinen met mijnen eygen handen. Roelant die hertoge vanden heere graue van mayne ende heere van Blaye Karels neue met .iiij. M. stridende mannen. Oliuier hertoge vanden heyre een ridder alre geleerst in strijden, alremogentste van arme ende sweerde, graue van Geneuere, graue Reyniers soone met drie M. stridende mannen. Van desen Oliuier zijn seer schoone historien, hi was die alder wijste ridder binnen sijnder tijt seer victorioes in striden. Hi hadt een schoon suster die welc een die schoonste maecht was die binnen hair tijt leefde.
Dese maecht was seer bemint vanden graue Roelant, waer om dat hi ende roelant altijt .ij. gesellen waren, deen was geerne byden anderen. Mer want hier te lanck soude vallen te vertellen die feyten vanden vromen Oliuier, so wil ick nv van hem swijgen ende voort scriuen van coninc Kaerlen ende van sijnen ridderen ende capiteynen, te weten Estultus graue van Langre met drye M. stridende mannen. Arastagnus coninc vanden Brytoenen met .vij.M. stridende mannen. Enghelerius van Aquitanien hertoge met .iiij M. stridende mannen. Gayferus coninc van Bourdeaus met .iij.M. stridende mannen. Gelerius Gelinus Solomon Boudewijn roelants broeders. Gandelbodus coninc van Vrieslant met .vij.M. ridderen. Oellus graue van nantes met .ij.M. ridderen. Naaman van beyeren met .ij.M. ridders. Ogier van Denemerken met .x.M. ridders. Lambrecht prince van Berry .ij.M. ridders. Sampson hertoghe van Bourgondien met .x.M. ridders Constantijn prefect van rome met xx.M. ridders. Reynout van Albespyne Gantier van turmen. Willem. Garijn met iiij.M. ridderen, Beggo Albericus beraert van nublen Guynaert Esturmitus Dieric Yuorius Berrengier Guweloen die na een verrader wert. Mer dat heyr van coninc Karels eygen lant was .lx.M. stridende mannen te paerde, mer die voetgangers waren sonder getal Dese voorscreuen sijn genaemt die strijderen mogende ende sterck bouen alle anderen inder werelt, gods edel ridderen dat kersten gheloue inder werelt openbarende Want met desen strideren heuet Karel die coninc van Gallien ende keyser vanden Romeynen ter eeren des godliken
| |
| |
naems Spaengien ghecregen, ghelijc onse here Jhesus christus met sinen apostolen ende discipulen die werelt ghecregen heuet. Doe wert alle dat lant vereenicht int lant van Bordeaus, ende al dat lant werdt metten heyre bedect twee dachuaerden verre in die lengte ende in die breede, ende .xij. mijlen verre hoordemen tgheluyt ende gecrijsch vanden heyre
Jtem Ernalt van Bellant tooch eerste ouer dat pas van Portifers, ende ter stont volchde hem Estultus met sinen heyre. Dair na quam coninck Arastagnus ende Euglerius te samen met haren heyr Daer na tooch ouer coninc Gandelbodus met sijn volc, dair na Ogier ende Constantijn met haren volcke. Ende ten alder lesten quam coninc Karel met al sijn heren, ende si besloegen al tlant vander Runen totten berge die drie milen staet van Pampilonien Ende .viij. dagen lanc merreden si int ouertrecken vander hauenen. Doe ontboot coninc karel aygolande die inder stadt was dat hi hem de stadt weder ouergaue die hi weder betimmert ende gesterct hadde of dat hi tegen hem comen soude te stride. Als aygolant sach dat hi de stadt tegens hem niet houden en conste so wilde hi lieuer striden dan in de stadt oneerlic steruen Ende so begheerde hi van Kaerlen tijt ende spatie om alle sijn heyr wter stadt te brengen om tot striden hem te bereyden, ende dat hi tegen hem spreken mochte metten monde, want hi begeerde kaerlen te sien Doe wert bistant ghemaect ende Aygolant quam wter stadt met sinen heyre dat welc hi liet bider stadt ende hi tooch met lx. van sinen meesten heren voor den conincliken stoel van Kaerlen die met sinen volcke lach een mile vander stadt Ende doe lagen beyde die heyren van coninc Karel ende van coninc Aygolant in een schoon pleyn velt vi. milen lanc ende breet opten wech van sinte Jacobs Doe seyde Karel tot Aygolant Bistu Aygolant die mijn lant bedriechlic afgenomen hebste, tlant van Spaengien ende van Gascoengien heb ic gecregen metten onuerwinlijcken arm der mogentheit gods, der kersten wet heb ick daer in gestelt, ende alle die coningen des lants heb ick mijnen gebode onderdanch gemaect, twelc ick noch in meninge ben van doen, op dat mi god sijn gracie ionnen wilt Ende ghi sult weten ende bekennen op dat mi god ghespaert dat ic noch al dit lant totter kersten wet bekeeren ende mi onderdanich maken ende v heydenen daer wt verdrijuen sal ende alle die afgoden breken ende vernielen sal. Ende dat ick ghedaen heb tot deser tijt toe, dat en heb ic niet gedaen wt mi seluen, mer wt beuel van gode almachtich, dien ghi niet en kent hoe groot ende hoe wijs ende mogende dat hij is. Ende ghi hebt gods kerstenen gedoot als ick int lant van Gallien ghetogen was, mijn steden ende borgen hebdi gedestrueert ende al tlant hebdi te vuere ende te swaerde verdoruen Wten welcken ick mu nv van v met allen rechte seer hebbe te beclagen. Ter stont als die coninc Aygolant verstont sijn tale van arabien die Karel sprack so wert hi seer verwondert ende verblijt. Ende Karel hadde dese sarasijnsche tale gheleert tot Toleten daer hi in sijnder ioncheyt gewoont hadde. Doe seyde Aygolant tot Kaerle Jc bid v segt mi, waer om ghi tlant (twelc di van erfliken rechte niet toe en behoret, noch dat ooc dijn vader noch dijn oude vader niet beseten en hebben) onsen
| |
| |
volcke af genomen hebtste. Kaerle seyde Daer om heb ic dat gedaen, want onse here Jhesus Christus scepper des hemels ende der aerden dat kersten volc bouen alle volc wtuercoren heeft, ende heeftter ghestelt of gheordineert om te hebben heerscapie ouer al dat volck vander werelt. dijn heydensche volck heb ic totter kerstenen wet bekeert so veel als ick vermogen heb. Daer tegen seyde die heydensche coninc Aygolant verheffende die wet van Machumet bouen der kerstenen wet Mer die gheleerde coninc Kaerle bewees met goeden redenen die kersten wet beter te sijn dan der heydenen wet, seggende voort, hoe dat wi de geboden selue van gode ontfangen hebbe, ende die heydenen hebben haer gheboden van Machumet eenen verkeerden ongeualligen mensche ontfangen Ende onse sielen na onse doot comen door theylich kersten geloue totten ewigen leuen, mer der heydenen siele gaen ter hellen Ende dus so vermaende die duechdelike coninc kaerle Aygolande dat hi met sinen volcke kersten werden wilde ende dat heylighe doopsel ontfanghen. oft comt seyde coninc karel, met mi te stride om qualic te steruen. Aygolant seyde Dat en moet niet geschien dat ic dat doopsel ontfange, mer ten eersten ick ende mijn volck sullen strijden tegen di ende dijn volck op dusdaniger condicien Jst dat v wet gode behaechlicker is dan die onse dat ghi dan verwinnen sult, ende die verwonnen sullen werden die moet dat sijn tot eewigen laster ende die daer verwinnen sullen tot eewigen loue ende bliscape. Ende ist dat mijn volck verwonnen wert, so sal ic dat doopsele ontfangen op dat ick leuen mach. Ende dit wert geconsenteert van beyd sijden.
Ter stont werden daer gecoren .xx. kersten ridders tegen .xx. Sarasinen int velt des strijdts die op die condicie begonsten op malcander vreeslijck te striden, ende ter stont werden alle die sarasijnen ghedoot. Daer na so worden daer noch ghesonden lx. tegen .lx. die ooc seer vreeslijc op malcander sloegen mer die sarasinen werden alle verslagen Daer na hondert tegen hondert ende die Sarasinen werden verslagen, dies hem Aygolant seer verwonderde Doen werden daer weder ghesonden noch eens hondert tegen hondert ende ter stont soe vlooden die kersten ende werden verslaghen, want si wt vreesen vander doot vlooden . Daer na so werden dair ghesonden twee hondert teghen twee hondert, ende alle die sarasinen werden daer verslagen. Daer na dusent teghen dusent ende alle die heydenen werden verslagen. Doen wert daer bestant gemaect ende Aygolandt quam tegens Kaerlen spreken, seggende dat der kerstenen wet was beter dan de heydensche wet, ende hi beloofde kaerlen dat hi des ander daghes daer na met sijnen volcke soude dat doopsel ontfangen, ende hi beual alle sijn volck datse hem bereyden souden totten doopsel Twelc die somige consenteerden ende waren blide van dier bootscap Ende ooc sommige ander hardtneckige ende kinder des duuels weygerdent ende sworen datse om niemants wille haer wet laten souden
| |
Hoe coninc Aygolant hem bereide om ghedoopt te werden, twelc hi nochtans niet en volbrochte. ende vanden alder meesten ende laetsten strijde die
| |
| |
hi tegen den mogenden keysere ende coninc Kaerlen hadde daer hi, ende alle sijn volc in verslagen wert. Jtem noch van eenen anderen strijt daer in dat verslagen wert die prince van Naverre ende noch andere.
DEs ander dages omtrent tercie tijt quam coninc Aygolant tot coninc kaerlen om ghedoopt te werden. Ende kaerle ter tafelen om te eeten sittende ende veelrehande tafelen omtrent hem daer veelrehande menschen aen saten met verscheyden clederen ghecleet so vragede hi kaerlen daer af tbediet. Karel antwoorde Die ghi siet hebbende bonetten van eenderley verwen dat sijn biscopen ende priesteren van onser wet die die wet verclaren ende van sonden ontbinden ende ons benedien. Die ghi siet met swarten habite ghecleet dat sijn moniken ende abten die altijt voor ons bidden die godlijke mogentheyt. Die ghi siet met witten ghecleet heten canoniken regulieren die ooc voor ons bidden ende singen misse ende getijden bi dage ende bi nachte So sach daer oock Aygolant .xiiij. arme menschen op een side ter aerden neder sitten ghecleet met snode clederen sonder tafel ende ammelaken ende sobere spise ende dranck Ende hi vraechde hoedanige menschen dat waren. Karel antwoorde Dat is gods volck ende boden ons heren Jhesu cristi die wi voeden inden name gods ende der .xij. apostelen. Doe sey
| |
| |
de aygolant Die ontrent di sitten sijn dijn lieden wel eetende ende drinckende ende wel ghecleet ende si sijn salich. Maer ghi segt dat die ander dijns gods sijn ende sijn boden, waer om liden die honger ende sijn qualic ghecleet ende werden van di verworpen Qualijc dient die mensche sinen here die sijn boden also oneerlic ontfaet. grote scaemte doet hi sinen here die sijn huysghesin also dient Dijn wet die ghi segt goet te sijn die toondi nv valsch te wesen. Ende nemende also orlof van hem keerde hi weder tot sijnen lieden wederseggende dat doopsel so ontboot hi hem des anderen daghes nauolgende strijt
Als coninc karel verstaen had dat Aygolant niet kersten werden en woude om die arme lieden die hi gesien hadt qualic tracteren, so dede hi alle die arme die hi in sijn heyre vant wel voorsien ende cleden ende dede hem eerlike spijse ende dranck gheuen
Des ander dages soe quam te samen alt gewapent volc van beyde siden om te striden met voorwaerden om te besoecken ende te proeuen welck wet beste waer so voorseyt is Ende dat heyre van coninc kaerle was omtrent int ghetale C. ende .xxxiiij. dusent. Ende dat heyr van coninc Aygolant was ontrent hondert dusent ende noch een deel meer
Die kersten maecten vier scharen ende die sarasinen vijf scharen Waer af dye eerste heydensche schare die ter stont voor te stride quam vanden kersten verslagen wert ende tonderbracht. Doe so ghinc die tweede schare vanden heyden te strijde ende wert ooc ter stont verslagen. Ende als die heydenen sagen aldus haer volc tonder doen ende vanden kerstenen al so lichtelic verslaen so vergaderden si al in een, ende haer coninc Aygolant was int middel van hem. Als die kersten dit sagen so omringelden si al dat sarasijnsche heyr aen allen siden, te weten, Ernault van Bellant met sijn volck, coninc Arastagnus, coninc Gandelbodus, coninc ogier ende Constantijn al voor ghenoemt, ende ten lesten coninc karel mit al sijn heren Doen voer daer in alre eerst de voorscreuen Ernalt met sinen volcke ende hi versloechse al ter neder ter rechter siden ende ter luchter siden tot dat hi quam tot Aygolande die int middel van hem was ende met sijnen swaerde dode hi hem Ende ter stont maecten si groot gecrijsch ende die kersten ouer vielen die Sarasinen van beyde sijden ende dodense also datter niemant ontginc sonder de coninc van Sibilien ende Altumaior van Corduba met cleynder scharen So grote bloetstortinge geschiede op dien dach dat de kersten ten haluen beene toe in tbloet traden Want coninc karel aldus street tegen Aygolant met voorwaerden wiens geloue beter waer, so blijcket dat de kersten wet alle wetten te bouen gaet. Doe vergaderde coninc karel sijn volc hem seer verblidende van dier victorien ende quam tot Pontarge daer hi rustede
Doe waren daer somige kersten die bi nachte sonder coninc karels weten wt ghiericheyt ghingen totten doden die daer verslagen waren om te spolieren twelc si deden ende quamen weder om geleaden met goude ende ander grote costelicheden. Ende ter stont so oueruielse die voorseyde Altumaior die tusschen den bergen met somige sarasinen lach verborgen, ende hi dodese alle gader, te weten omtrent dusent kerstenen
| |
| |
Des anderen dages so wert coninc Karel ghebootscapt dat biden berge Gaysin was een prince van Nauerre gheheten Furre die tegen hem strijden woude. Ende coninc Karel trac ten voorscreuen berge, ende die selfde prince schicte hem te striden des anderen daechs Ende des auonts voor den strijtdach badt coninc Kaerle god dat hi hem doch thoonen wilde die gheen die van sijnen volcke des anderen dages inden strijde steruen souden Ende den dach des strijts comende als sijn volc gewapent was ende bereet om strijden, so sachmen op die scouderen vanden somigen, te weten op haer wapenen ende panzieren root bloet. Als coninc karel dat sach so sloot hijse in sijn bedehuys op dat si inden stride niet steruen en souden
Siet hier een wonderlic dinck Als de strijt gedaen was ende die prince Furre met drie duysent sarasinen was gedoot, so vant coninck Karel die selue kerstenen dien hi ghesloten hadde alle doot, te weten, hondert ende vijftich Die welcke al en storuen si niet bi den swaerde, nochtans en verloren si niet den loon der martelaren. Doen nam coninc karel dat casteel vanden berge Gaysim in, ende alle dat lant van Nauarre
| |
Vanden vreeslijcken ruese Feracutus ghesonden vanden coninc van Babilonien met hondert ende twintich dusent mannen Ende hoe Roelant hem versloech
HEt wert gebootscapt den keiser ende coninc Kaerle dat een grote gigant oft ruese geheten Feracutus aen comen was wt Syrien die gesonden hadde die coninc van Babilonien met .C ende .xx. duysent mannen om tegen kaerlen te strijden Welcke ruese noch glauie noch geschut en ontsach, hebbende die crachte van .xl. stercke mannen. Hi was lanck omtrent .xij. cubitus, dat sijn ellebogen Ende sijn aensichte omtrent eenen elleboge, sijn nase lanck een palme, sijn armen ende benen lanck vier ellenbogen ende sijn vingeren lanck drie palmen, ende coninc Karel reysde daer waerts. Ter stont als die ruese Feracuyt dat vernam, so trac hi wter stadt gheheten Nagrea ende begheerde te campen tegen enige ridders van karels volcke een tegen een, so sandt hem coninc karel Ogier van denemercken. Als die ruese hem alleen sach int velt so ghinck hi suetelijc bi hem ende omhalsde terstont Ogier met alle sijn wapen ende droech voor alle tvolck inder stadt alsoe sachtelic oft een lam hadde geweest. Daerna sandt coninck Kaerle Reynout van Albespine om te campen, ende die ruese nam hem met sijnen armen ende droech hem in sijn gheuangenisse. Daer nae sandt hi Constantijn die roomsche capiteyn ende Oellus die graue, ende die ruese nam den eenen metten rechten arme, den anderen metten luchteren ende stacse in sijn gheuangenisse
Daer na werden .xx. vrome strijders tot hem ghesonden verscheyden deen na den anderen ende hi stacse ooc int gheuangenisse. Als Karel dit sach so en dorste hi niemant meer seynden om hem te beuechten
| |
Hoe Roelant den ruese beuacht ende versloech
| |
| |
ALs Roelant dit sach dat niemant den ruese Feracuyt beuechten en dorste ende dat niemant voor sijn crachte bliuen staen en mochte, so nam hi orlof van coninc karel ende reet totten ruese met groten moede als een vroom ridder gelijc hij was Ende biden ruese comende so greep hi Roelanden ter stont met sijn rechter hant ende leyden voor op sijn peert ridende met hem tot sijnre stadt waert gelijc hi metten anderen gedaen hadde. Dies hem Roelant seer scaemde ende verhaelde sijn crachten in gode betrouwende aenueerde sinen viant bider kinnen die met langen hare behangen was Ende ter stont dede hi hem achterwaert ouer opt paert vallen so datse beyde vanden paerde vielen ter aerden. Ter stont soe sprongen si rasschelic op wt treckende haer swaerden so waende Roelant den ruese te verslaen ende doorsloech met eenen slage des ruesen paert ende die ruese seer tornich was om sijn verlies, ende hi verhief sijn slincker vuyst na Roelant, maer Roelant ontspranck hem so dat hi sijn paert gheraecte twelc ter stont sterf. Doe vochten si lange te voete metten swaerde Ten lesten gheraecte hem Roelant opten amre daer hi tswaert mede hielt also dattet hem ontuiel. Doen vochten si te voete sonder swaerden met haren vuysten ende mit steenen totter noenen toe. Ende als den auont naecte so begeerde Feracuyt bestant tot des ander dages
| |
| |
Ende ouer quamen datse sonder paerde ende sonder glauien te velde comen souden. Ende so keerde elck weder tot sinen lieden Des ander dages vroech quamen si te voet alsoot geseyt was Feracuyt nochtan bracht zijn sweert twelc hem niet en bate want Roelant hadt een ghewrongen stock dair hi hem al den dach mede sloech mer niet en quetste Hi sloech hem ooc mit vuysten ende mit ronde steenen dier veel lagen tot middage toe, dicwil bi consente vanden ruese ende hi en mochten niet quetsen Doe nam de ruese bestant van Roelant, want hi vaeck had ende hi began te slapen Ende roelant was cloec ende ionc ende hi leyde eenen steen onder des ruesen hooft om hem te bat doen slapen Ende dair was alsulcke ordinancie onder die kersten ende die heyden, wanneer si malcander bestant gauen dat niemant den anderen misdoen en mochte, ende als yemant dat bestant brack eert op geseyt was datmen die ter stont doden soude. Als Feracuyt die ruese genoech geslapen hadde so ontspranck hi. Ende roelant sadt bi hem ende hi began hem te vragen hoe hi so hert ende so sterc was dat hi sweert noch stoc noch steen en ontsach. Doe seide de ruese in spaensche tale al lachende, die roelant nochtans wel verstont Ick en mach niet gequest werden dan by den nauele Doe began Ferracuyt Roelant te besien ende vraechde hem hoe hi heet ende van wat geslachte dat hi was. Roelant seyde Jc heet roelant ende ic ben van vanden geslachte der Fransoysen Die ruese seide Van wat wette so sijn die fransoysen Roelant antwoorde Wi sijn bider gracien gods vander kerstenen wet ende den geboden christi sijn wi onderdanich ende om sijn geloue striden wi so veel als wi connen. Dit horende die ruese den name christi so seide hi Wie is christus die leuende gods in dien du geloues. Roelant antwoorde Hi is die vander maget marien geboren is, gecruyst, begrauen ende vander doot verresen Die ruese seyde Wi ghelouen dat die scepper van hemel ende eerde een god is ende dat hi noch vader noch sone en heeft ghehadt, daer om ist god ende niet en is hi drieuuldich. Roelant antwoorde Daer aen segdi waer dat een god is, mer seggende dat hi niet drieuuldich is so dooldi Ende si hadden noch meer subtile sprake vanden gheloue so dat Ferracuyt ten lesten seyde Met deser voorwaerden sal ic tegen di vechten, is dijn geloue warachtich dat ic verwonnen bliue, ende ist niet warachtich dat du dan verwonnen bliues, ende dattet den volcke dat verwonnen sal werden tot ewigen lachter si, ende den verwinnenden lof ende eere inder eewicheyt, twelc roelant consenteerde Doe gingen si striden ende roelant aenueerde Feracuyt Doe sloech Ferracuyt na Roelant met sinen sweerde, mer roelant spranc ter eenre siden ende ontfinc den slach op sinen stoc. Dair en binnen ouer viel die ruese Roelant (diens stocke in stucken was) ende hi neygeden oft buichden onder hem neder ter eerden Ter stont so bekende Roelant dat hi geensins ontgaen en mochte, ende hi riep te hulpe Jesum Christum der maghet marien sone, ende mitter hulpen gods so hief hi hem seluen op vander eerden ende grijpende enen knijf questste hi den ruese aen sijn nauel ende so schiet hi van hem Doe began de ruese veruaerlic te roepen Machumet, Machumet coemt mi te helpe want ic sterue Ende ter stont quamen die sarasijnen ende droegen hem ter stadt waert. Roelant was daer en binnen ghesont ghecomen bi die kerstenen
| |
| |
mitten sarasinen die den ruese droegen in die stadt met groten gedruyssche. Ende si namen de stadt ende die borch, ende die geuangen kersten werden verlost. Waer af datse seer verblijt waren gode danckende vander groter victorien ende gracien. Ende coninc karel dede alle die sarasinen doden die niet gedoopt en wilden werden Ende die geen diet doopsel aen wilden nemen die werden ontfangen in gracien ende ghedoopt.
| |
Vanden strijdt die coninc karel wan tegens twee coningen bi die stadt van Corduba. Ende vander wonderliker subtijlheyt der heydenen Ende hoe dat coninc karel daer na reysde totter kercken van sinte Jacobs in Galissien dien hi verhief ende grotelic priuilegieerde. etcetera.
DAer na cortelingen so wert keyser ende coninc Kaerlen ghebootscapt dat Ebrahum die coninc van Sibilien ende Altumaior die wten strijde geuloden waren te Pampilonien hem verwachten om te striden, ende hem waren te hulpe gecomen veel vechtende mannen wt vij. steden, als wt sibilia, granata Sentina, denia, ubeda, abula, baecia Doe schicte hem karel om strijden. Als hi naecte der stadt van Corduba, so quamen dye selue coningen tegen hem met haren volc gewapent drie milen verre vander stadt, ende der sarasijnen waren omtrent .x.M. ende die
| |
| |
kersten waren omtrent .vi.M. Doen scicte coninc karel sijn heyr in drie scaren. Die eerste waren die vroomste ridderen te peerde. Dander waren striders te voete Ende die derde waren ooc te paerde. ende die heydenen deden dies ghelijcken Ende als die eerste schare der kerstenen nakede bi karels gebode, so quamen de heyden te voete tegen der kersten paerden hebbende valsche vermaecte aensichten met hoornen den duuelen gelijc, ende si hadden al bellen die clincten, der welcker stemmen ende gheluyt als der kersten peerden hoorden ende sagen die eyslijcke figueren, so waren si seer veruaert ende deysden achterwerts so datse de kersten niet wederhouden en consten Ende als die scaren der kerstenen sagen deerste scare so vlieden, so werdense alle vliedende. Doe waren die Sarasijnen verblijt ende van achter volchden si die kerstenen tot dat si quamen aen eenen berch twee mijlen vander stadt. Die kerstenen daer vergadert sijnde so rusteden si verwachtende die heidenen om striden, die welc doe achterwaerts deysden. Daer stelden die kersten hair tenten ende bleuen daer tot des anderen dages. Des morgens so beual coninc karel al den strijderen dat si die hoofden van haren paerden al souden bedecken met doecken ende met laken op datse die veruaerlike aensichten niet sien en souden, ende datse haer oren ooc vast stoppen souden op datse tgeluyt vanden bellen niet en hoorden, twelc so gedaen sijnde ghingen dye kerstenen cloeckelic ten stride.Doe waren de heydenen veruaert ende die kerstenen dodender vele, mer de heydenen waren in een vergadert, ende int middel van hen was een wagen die vier ossen stierden daer hair banier op verheuen was die root was. Ende si hadden een manier dat niemant van hem vlieden en mochte also lange als de banier recht op stont. Twelc als karle bekende wel gewapent met sijnen helme ende onverwinliken ende vander godlijker cracht beschenen so ginc hi int heyr vanden heydenen ende werpt al ter neder dat hem ontmoete tot dat hi quam anden voorseyden wagen, so sloechhi af die banier Ende ter stont so werden de sarasinen verstroyt ende begonsten te vlieden Ende met groten gheroepe ende ghecrijsch van beyden siden so waren dair gedoot .viij.M. sarasinen metten voorseiden coninc van Sibilien, ende die coninc Altumaior ontuloot met .ij. dusent sarasinen in de stadt ende sterctese. Mer des ander dages gaf hise coninc karel ouer mit voorwaerden dat hi kersten werden wilde ende dies soude hi de stadt van coninc karel houden
Dair na deylde coninc Karel tlant van Spaengien sijnen strideren die daer wilden bliuen wonen, als tlant van Nauerrre den Brytonen, tlant van Castilien den Fransoyzen, Nagrea ende Saragossen den Griecken, tlant van Aragon dien van Poytieu, tlant van Alandele op die zee den Duytschen, tlant van Portegale den Deenen, ende den Brabanteren met den Vlamingen gaf hi tlant van Galissien Niemant en wasser na die tijt die coninc kaerle dorste beuechten in Spaengien.
Doe liet coninc karel sijn meeste volck in Spaengien ende reysde tot sinte Jacob ende alle die hi int lant vant gekeert totten ongeloue der sarasinen die dode hi oft hi santse in vrancrijke Doen stelde hi bisscopen ende priesteren ende hi maecte een vergaderinge van bisscopen ende van princen van Spaengien ende Galilssien te
| |
| |
genwoordich ende toecomende gehoorsaem sijn soude den eertsbisschop van sinte Jacob
Ter beden van coninc Karel wijde ic Turpijn eertsbisscop van Riemen die kercke van sinte Jacobs met .ix. bisscopen in die Kalenden Junij. Ende coninc karel maecte der seluer kercken al spaengien ende Galissien onderdanich, beuelende voort elcken huysman iaerlijcx te geuen vier penningen van schulde ende maecte die selue kercke vy van alle eygentheyt ende noch meer priuilegien. etcetera.
| |
Vanden verraetscap van Gauloen, ende vanden groten strijt die opten Ronceuale geschiede, daer .xc.M. heydenen ende al die meeste kersten princen verslagen werden
NAe dat die alder vermaerste keyser ende coninc Karel al tlant van Spaengen ter eeren gods ende sijns apostels sinte Jacob gecregen had, weder kerende tot sinen lande, so quam hi tot Pampilonien met sijn volc Ende doe waren tot Sarragossen wonende .ij. coningen heyden als Marcirius ende Beligandis sijn broeder al daer ghesonden vanden Ammirael van Babilonien die welcke Kaerlen onderdanich waren ende dienden hem, mer het was in geueinsder minnen Den welcken coninc karel dede beuelen met Gauloen sinen raets-
| |
| |
man datse het doopsel aen namen oft dat si hem tribuyt seynden Doe seyndese hem .xx. paerden geladen met goude, siluer ende ander iuwelen, ende .cccc. paerden geladen met sueten wijn om die striders te lauen ende veel schoon heydensche vrouwen Ende gauloen gauen si .xx. paerden met scatte geladen op dat hi de kerstenen in haren handen leueren soude, twelc Gauloen beloofde te doen Die verraetscap gesloten sijnde keerde Gauloen tot coninc kaerle ende gaf hem de scatten die hem ghesonden waren seggende dat Marcirius kersten werden wilde, ende dat hi hem bereyde om in vrancrijcke tdoopsel te ontfangen ende datse dat lant van Spaengien van kaerlen houden souden. Die vroomste striders droncken vanden wijn, mer geen heydens vrouwen wilden si, mer somige vanden minre strijderen namen van dien vrouwen. Kaerle ghelouende Guwellons woorden reysde voort na Vrancrijck ouer dat pas van Portifers. Ende mits Guwellons in geuen so beual Kaerle sijnen alre liefsten neue Roelandt graue van Mans ende van Blaye dat hi met den meesten heren ende capiteynen ende met .xx.M. vrome kerstenen, die hoede op den Ronceuale houden souden ende alle tlant te bewaren vanden ongelouigen, twlc roelant volbrachte niet wetende van Guwellons verraetscap. Mer want in den voorgaenden nacht somige kersten droncken vanden wijn voorscreuen ende oncuysheit gedaen hadden mitten heydenschen vrouwen ende ooc met kersten vrouwen die si met hem hadden so verdienden si van gode geslagen te werden. Als dan coninc Karel ouer tpas was ende Roelant die passagie wachtede, soe quam Marcirius des morgens also Guwelloen hem beuolen hadt ende beuacht die kersten ridders aen allen sijden meer dan met .xc.M. sarasinen Grote bloetstortinge geschieder, die kersten weerden hem vromelic. Roelant en dede niet dan ridderen vellen ende dootslaen. Oliuier sijn lieue ghesel de alder gheleerste ridder in strijden, die vroomste ende stercste van armen was bebloet vanden schouderen totten armen in dat sarasijnsche bloet. Ogier en dede ooc niet min, ende al dander vrome kersten en waren niet ledich elc vacht so lanc als god hem leuen ionde Maer die meeste menichte der sarasinen wert hem te swaer, hoe wel datter nochtans niet veel en ontquam. Ende vanden kersten ridders in Roelants geselscap en bleuender als gheen te lijf. Doe dese anxtelike strijt dus geschiet was tot groter scaden van kerstenrijcke so trocken die heydenen achterwaert
Hier mochtmen vraghen waer om dat god de geen liet steruen die geen oncuysheyt gedaen en hadden als dander die oncuysheyt gedaen hadden. So is dan te weten dat god niet en wilde dat si tot haren lande wederkeeren souden op datse in gheen sware sonden en vielen ende so wilde god haren arbeyt lonen metter cronen des eewich leuens. Ende die oncuysheyt gedaen hadden liet hi doden, want biden swaerde wilde hy haer sonden wt playnen. etcetera.
| |
| |
| |
| |
Noch van een strijt die Roelant hadde alleen met .C. kerstenen die hi bi een vergaderde metten geluyde van sinen horen tegen die felle sarasinen daer hi den coninc Marcirius versloech ende van sinen broeder Beligandt, ende hoe Roelant sterf ende der clachten die coninc karel ouer die verslagen kerstenen dede, bysonder ouer den graue Roelant. etcetera.
ALs die strijt aldus gedaen was so vant Roelant alleen sijnde in dat bosch een sarasijn wten strijde vermoeit sijnde ende int bosch schulende, dien vinc hi ende banten vast aen eenen boom Ende doe clam roelant op een berch bespiende die heydenen, ende hi sach datse vele waren ende hi keerde achterwert na den wech van Ronceuale daer die geen reyseden die door den pas lijden wouden Doe blies hi met sinen horen van yuore, wt welcken geluyde tot hem quamen omtrent C. kersten, mitten welcken hi door tbosch quam totten sarasijn, dien hi hadt gebonden, den welcken hi ontbant ende hielt sijn sweert bouen sijn hooft seggende Jst dattu met mi coemste ende mi wijste den coninc Marcelijs so sal ic di leuende laten oft anders sal ic di doden. Ter stont ginc die sarasijn mit Roelant ende wees hem coninc Marcirius onder dat heydensche volck met eenen bayen paerde ende met enen ronde schilt Doe wert roelant wel gemoet ende hernemende sijn crachten so sloech hi ter stont onder die sarasinen ende siende een man bouen alle anderen groot ende stout den heydenen moet geuende, dien hi doorsloech met eenen slage vanden hoofde tot door den sadel ende sijn peert int midden dore so dat die een
| |
| |
helft des lichaems vanden heydenschen man viel ter rechter sijden ende dander ter luchter. Twelck als die heydenen sagen so lieten si haren coninc met luttel lieden int velt ende si namen die vlucht Ter stont trat Roelant int heyr vanden sarasinen bi gods cracht dien hi meest alle versloech ter rechter ende ter luchtersiden ende hi versloech den coninc Marcirius die vloot ende ooc sijnen sone Oliuier was seer gewont vanden moren, twelc hier te lanck soude vallen te scriuen. Alle Roelants gesellen waren bi na op vier oft vijf verslagen Ende roelant was seer gequest van binnen ouer mits groten arbeyde. Als Beligandis vernam dat Marcirius sijn broeder verslagen was so trac hi met sijn volck achterwaert. Mer sijn volck somige moren ouermits groten nijde die si hadden op Oliuier om dat hi Galafers haren here verslagen hadt so cruysten si hem in die eerde met vier stocken. Ende coninc karel met sijn heyre wist hier niet aff.
Roelant seer vermoeyt sijnde vanden strijde, droeuich vanden doot der kerstenen quam alleen door tbosch gereden tot bi dat pas van Portifers, ende onder een boom bi een Marberen steen die daer stont gherecht in een beemt opten Ronceuale sadt hi van sinen paerde. Ende hi hadde noch aen hem sijn swaert dat vergult ende seer schoon was van wercke, wel snidende ende claer blinckende met eenen yuoren hechte ende den appel van Berillen steen, twelc hi wter scheyden track mitter hant houdende ende aensiende sprac hi met droeuer herten aldus. O alder schoonste ende suetste sweert, bequaem van lengde ende breyde, in stercheden alre stercke met een gulden cruce blinckende metten groten name gods Alpha et O getekent, metter godliker cracht verciert. Wie sal voort aen dijn stercheyt gebruken, wie sal di houden ende hebben Wie di besitten sal die sal altijt onuerwonnen sijn, onueruaert, metter godliker cracht omuangen Bi di sal werden dat ongelouich volc vernielt, die kersten wet verheuen, ende den lof gods ende eerlike fame vercregen O salich sweert die di ghemaect heeft en heeft voor noch na dijns gelijc gemaect. O lazen ist dat di crighet eenich onwetende oft bloode ridder oft sarasijn oft onghelouich so ben ic seer bedroeft. Dit aldus gheseyt hebbende ende beduchtende dat sijn swaert onder der sarasinen handen soude comen so sloech hi daer mede drie slagen opten Merbersteen om dat te breken, mer aenmerct dit godlijck teken, in twee deelen schoorde die steen van bouen tot beneden ende sijn sweert bleef ongequetst. Dair na bestont Roelant met sijnen horen te blasen met groten geluyde op dat eenige kerstenen die wt vrese der sarasinen gheuloden die wt vrese der sarsinen gheuloden waren tot hem comen souden in sijn wterste ende sijn swaert ende paert nemen ende die felle sarasinen veruolgen, want hi wel wiste dat Beligandis noch was daer omtrent Mer lazen niemant quam by hem, dies hi seer droeuich was Waer om dat Roelant sijnen horen met alsulcker crachten blies dat hi hem seluen quetste ende sijn herssenen schoorden ende die aderen ende zenuwen borsten van sijnen halse ende ooc den horen. Waer af dat tgeluyt quam totten oren van coninc karel bider engelen hulpe, die sijn tenten gheslagen hadde na Gascoengien toe met sinen volcke in een dal .viij. mijlen verre van der plaetsen daer roelant was. Kaer-
| |
| |
le dit horende wilde ter stont tot hem reysen om hem te helpen, maer lazen Guwelloen wel wetende dat roelant in liden was seyde totten keyser karel Heer keyser en wilt niet achterweert keeren, maer die hertoge Bauier riet Kaerlen weder te keeren. Guwellon seyde Roelant en behoeft uwer hulpen niet mer hi iaghet nv eenich wilt dier int wout O wat bedriechliker raet bider verraetscap van Judas te ghelijcken.
Als dan Roelant neder lach opt gras so was hi seer dorstich water begerende om hem te lauen. So quam daer Boudewijn dien hi badt om luttel waters te hebben Ende so sochte Boudewijn water twelck hi niet crijgen en conde dies hi droeuich was, ende anxte hebbende voor die sarasijnen ende bemerckende dat roelant der doot naecte so screet hi op Roelants paert ende reet met grooter droefheyt tot coninc Karels heyr.
Als dan Boudewijn van roelant gescheiden was so quam dair de voorscreuen Diederic van Britzewout die deerlijc ouer Roelant bestont te wenen, vermanende hem met vasten geloue sijn siele te bewaren Mer roelant hadt hem op dien dach gebiecht ende theilich sacrament ontfangen eer hi te stride ghinc, also die ghewoonte was onder die kersten eer si gingen te stride, dat si hem biechten ende ontfingen dat heylich sacrament vanden bisscopen ende priesteren die daer waren. Roelant gods martelaer doe opheffende sijn ogen ten hemelwaert seyde aldus Here ihesu christe, om wiens gheloue ick mijn lant ghelaten heb ende ben hier gecomen in dit ongelouich lant om dijn kerstenheit te verheffen. veel strijden der ongelouiger heb ic verwonnen bi dijnre hulpen. honger, dorst, ende ontallijcke zericheden heb ic geleden, mijn siel beueel ick di in deser vren. Also du heere voor mi hebt gewerdicht vander maget marien te werden geboren, lijden steruen ende verrisen, also ghewerdige mijn siele te verlossen vander ewiger doot Wat ic tegen di gesondicht heb vergeuet mi ende mijn siele voert in de ewige ruste, want ghi geseyt hebt lieuer te hebben tleuen des sondaers dan sijn doot Jc geloue metter herten ende belijde metten monde dat ghi daer om mijn siel wt leyden wilt op datse mach ghebruken die ewige glorie. etcetera. Ende houdende sijn hant op sijn borst (also Diederijck namaels vertelde) so sprack hi met groten suchten dese woorden. Here ihesu christe des leuenden gods sone ende der maget Marien, met alle mijn binnensten belide ende geloue ic dat ghi mijn verlosser leuet, ende inden wtersten dage sal ic verrisen vander aerden ende in mijn vleesche sal ic sien mijn behouder. Dese voorscreuen woorden sprack hi driewerf. Desgelijcx leyde hi sijn hant op sijn ogen seggende. Dien sal ic sien ende dese ogen sullen hem aensien Ende weder op doende sijn ogen sach hi opwaerts ten hemel ende tekende sijn borst metten teken des heyligen cruces seggende Alle eertsche dingen sijn mij snode, want bider gauen christi so sie ic nv dat noyt oge en sach noch ore en hoorde noch noit en quam in des menschen herte wat god die menschen bereyt heeft den genen die hem minnen. Daer na wtreckende sijn handen tot gode so bad hi voor die geen die inden strijt waren doot ghebleuen Heere dy binnenste aderen dijnre ontfermherticheit moeten beruert werden ouer de gelouige kersten menschen onse medebroederen,
| |
| |
die huden inden strijt ghestoruen sijn want nv leggen si om dijnen wille van den sarasinen verslagen, mer here doet af goedertierlic haer vlecken ende geweerdicht haer sielen te verlossen Sent heere dijn engelen die haer sielen verlossen wten regioen der duuelen, die geleydende totten hemelschen rijcke, op datse metten heiligen martelaren regneren moeten ende mit di sonder eynde verbliden Die leues ende regneerste met god den vader ende den heiligen geest in eewichteyt Amen.
Ende ter stont so verschiet dye heylighe siele wten lichaem des heylighen martelaers Roelants ende wert vanden engel gheuoert inden hemele, daer si regneert ende verblijt sonder eynde. Ende in dier vren soe verschiet Theodricus voorseyt van daer
| |
Hier na volcht een druckelike clachte in Rijme vanden graue Roelant
WEl droeflick is te beweenen die doot
Van roelant den vromen graue eerbaer
Die nv leeft in vruechden groot
Met gode verciert al onder die hemelsche schaer
Van edelen zeden was hi so claer
Dat hem niemant en scheen ghelijc te sijn
Gods tempel hi oeffende deuoot dats waer
Den wonden slants was hi medicijn
Een hope des lants was hi certeyn
Beschermer van weduwen ende van wesen
Den armen, den gasten een milde fonteyn
Van wter gracien gods gheresen
Sijn tijtlick goet en[de] schat ghepresen
Gaf hi den kercken, den armen vry
Dat seyndende ten landen daer hi wou wesen
Daer hi na volchde ende nv eewich sy
Een herte vol wijsheden hadde hi
Daer wt elck drincken mochte vroech en[de] spade
Als wt een vloeyende riuiere, waer bi
Jn allen wijs soe was hi van rade
Goddienstich van herten, groot van ghenade
Jn woorden als een vader minlijck
Een vat der eedelheyt in allen grade
Bi wien gheeert is alle ridderscap ghesinlick
Van allen ridderscapen waren si tgreyn
Hi ende Oliuier gods wet altijt vermerende
Dies hi met vruechden in shemels pleyn
Bi gode eewelic sijn triumpherende. Amen.
| |
| |
DOe roelant doot was ende ic Tulpijn in Karels dale misse dede den .xij. kalende Julij soe wert ic van mi seluen opgetogen ende ic hoorde die choren der engelen singen niet wetende wattet was Ende als die engelen hoger opvoeren so quam van achter een lelijke schare van duuelen een proye met hem vuerende ende leden verbi mi ende ick vragede Wat draechdi. Si seyden Wi dragen Marcirius ter hellen, mer v trompet blaser vuert de engel Michiel met vele ander ten hemel Als die misse gedaen was so seide ic den coninc Here weet certeyn dat sinte Michiel Roelants siele met veel kersten sielen vuert ten hemel mer ic en weet niet wat doot hi gestoruen is, ende die duuelen vueren Marcirius siel met veel onghelouige sielen ter hellen Als ic dit seide so quam Boudewijn gereden op Roelants peert die ons vertelde al datter geschiet was ende hoe hi Roelant had laten liggen in sijn wterste Ter stont so was door al theyr grote gheroep ende al tvolc track derwerts Ende Karel vant eerstweff sijnen neue Roelant deerlic doot leggende sijn armen cruyswijs hebbende. Doen viel karel op hem ende bestont met droeuer stemmen ende onsprekeliken suchten te screyen sijn handen slaende, seggende met luder stemmen O rechter arme mijns lichames, eere van vrancrijke, sweert der rechtuerdicheit, glauie onbugelijc, pancier onbrekelic, helm der salicheyt bi Judas Machabeus te gelijcken ende biden stercken Sampson, Saul, ende Jonatas in fortunen gelijc. Eylaes waer om heb ick di in dit lant gebracht, hoe sie ic dy nv gestoruen Ach waer om en sterf ic niet met di Ghi leeft metten engelen verhuecht metten choren der martelaren verblijt met allen heiligen O roelant du werdes van desen leuen genomen in der outheit van .xxxviij. iaren ende ontfanghes dat hemelsche lant ons latende in deser werelt, dattu ons dus afgenomen werdes dyes sucht die werelt ende in eeren die hemel verblijt. Met sodanige ende ander woorden so beweende coninck Karel sinen neue Roelant also lange als hi leefde, ende ter stont ter seluer plaetsen daer roelants dode lichaem lach sloech kaerle sijn tenten. Ende roelant wert gebalsemt met mirre ende Aloe, ende schone exequiem dedemen ouer hem met schonen lichte ende vuere in dat bosch ontstekende
| |
Hoe coninc Karel vertrack daer den strijt geschiede Ende hoe de sonne staende bleef als coninc karel die sarasinen veruolchde
DEs ander dages vroech so track dat heyr ter plaetsen dair de strijt geschiet was ende daer die kersten strijders doot lagen inden Ronceuale. Dair vant elck sijn vrient die somige doot, die somige leuende maer ter doot gewont. Si vonden daer den goeden ridder Oliuier graue van Geneueren doot leggen opter eerden cuyswijs wtgerect mit vier gewrongen coorden ghebonden aen vier staken in deerde geslagen ende met scharpen messen gheuilt vanden halse totten naghelen van sinen handen ende voeten ende doorsteken met gheschutte glauien ende swaerden ende met swaren stocken gheslagen. Doe was daer groot gecrijsc van droefheden want elck was daer droeuich om sinen vrient Doe swoer Karel bi god almachtich dat hi na de heydenen reysen soude tot dat hise vonde Ende ter stont als hi die allene met sijn ridderscap begonste te soeken
| |
| |
ende te veruolgen, so stont die sonne stille ende die dach wert verlanget drie dagen lanck ende hi vant die heyden bi een water Ebra geheeten bi die stadt van Saragossen liggen ende eetende ende hi versloechter .iiij.M. ende dander verdroncken hem seluen springende in de riuier De sarasijnen al gedoot ende verdroncken sijnde so keerde karel weder opten Ronceuale Ende als die doden, die crancken, ende gewonde ter plecken ghebracht waren daer roelant lach, so ondersocht karel oft waer was dat Gauloen tkersten volck verraden had also veel lieden seyden So waren daer twee ridders die om die waerheyt tondervinden bi karels consente een campe vochten, als Pynabellus voor Gauloen ende Tydricus voor hem seluen, welc Tidricus versloech pinabellum Ende de verraetscap van Gauloen dus ontdect zijnde so geboot coninc karel datmen hem aen vier stercke paerden binden soude daer vier mannen op sitten souden en hem in stucken schoren, twelck also geschiede.
Voort so werden die lichamen vanden kersten die verslagen waren gesalft van haren vrienden met mirre ende balseme. Die somige met soute, de somige werden haer lichamen open ghedaen ende haer inghewant wt gedaen, die somige slotense in houten kisten, die somige voerdense op haer peerden, die somige op haer scouderen ende andesins de somige begroeuense daer, de somige droegen haer vrienden in vrancrijke ende in ander steden. Jn die tijt waren .ij. sonderlinge kerchouen in Vrancrijck, te weten Arle ende Bourdeaus, die god bi vij. heylige bisscopen gewijdt had, te weten sinte Maximinus van Ays, sinte Trophinus van Arle, sinte Pauwels van Narbone, sinte Saturninus van Tholo[se] sinte Frontinus van Perigort, sinte Marciael van Lymogien ende sinte Eutropius van Sayntes, tot welcker plaetsen dat meeste deel van desen doden begrauen wert Mer dat lichaem van Roelant dede coninc Karel voeren bedect seer costelic totter stadt van Blaye ende begroef hem eerlic in sinte Romanus kercke die hi wilen eer gesticht had ende canoniken regulieren daer in gestelt Ende hi hinck roelants sweert bouen zijn hoot, dat yuoren horen aen sijn voeten ter eeren Christi ende sijns eerbaren ridderscaps, maer naemaels wert den horen tonrechte geset in sinte Seuerijns kercke. Ende te Belijn werden begrauen Oliuier graue van geneuere, Gandelbodus coninc van Vrieslant. Ogier coninc van Denemercken Arastagnus coninck van Britanien, Garinus hertoge in Lothrike, ende veel ander.
Jtem te Bourdeaus op sinte Seuerijns kerchof werden begrauen Galfier coninc van Bourdeaus, Euglerius hertoge vander stadt van Aquitanien die nv vergaen is, Lambrecht prince van Berry Galerius, Gelinus, Raynault van Albespine, Gautier, Ginellus, ende Beggo met vijf dusent anderen Oelius graue van Nantes in sijn stadt met veel ander Brytoenen
Na dese begrauinge vanden voorscreuen princen ende getrouwe strideren so gaf coninc karel voor haerder sielen salicheit .x.M. oncen siluers ende .xij. talenten gouts ende veel clederen ende spijsen in aelmissen den armen Ende ter liefden van sinen alder liefsten neue Roelant so gaf hi der kercken van sinte Romanus van Blaye eewelijck alle tlant dat daer omtrent der stadt leyt ses mijlen verre, ende al die stadt met haer toe behoorte ende die zee daer onder gelegen Ende des beual hi den canoniken
| |
| |
der seluer kercken datse genen menschen der werelt voortaen enigen dienst dair voor en daden, mer alleen datse voor die salicheyt sijns neuen Roelants ende der princen ende heeren voorscreuen ende harer gesellen iaerlicx opten dach harer passien ende doot cleden souden .xxx. arme menschen ende hen allen spijse geuen, ende datse niet alleen voor die voorscreuen heeren ende kersten waren, maer ooc voor al die geen die in Spaengien om die minne gods gestoruen waren oft noch steruen souden tegen die onghelouigen Ooc alle iaere .xxx. missen .xxx. souters, ende xxx. vigilien metten ghehelen dienste vanden doden nerstelic doen souden tot eewigen dagen. Twelc die canoniken met vaster voorwaerden gheloofden also te doen
Daer na so reysde ick Turpijn met somige van onsen lieden door Gascongien ende Tholose ende wi quamen tot Arle, ende daer vonden wi theyre vanden Bourgonschen die van ons gescheiden waren ende quamen verby Melanen ende Tholose met haren doden ende gewonden die si mit karren ende andersins gheuoert brachten om die te begrauen tot Arle opt kerchof, dair bi onsen handen werden begrauen Estultus de graue van Langres, Salomon, Sampson hertoge van Bourgondien, Ernault van Bellant, Albericus, Esturmitus, Haco Tedricus, Yuorius, Berrardus van Nublis ende Berengarius ende Naaman hertoge van Beyeren met .x.M. anderen. Ende Constantijn die prefect van rome wert te Romen gheuoert, daer hi met veel romeynen ende Poelsche begrauen wert. Voor welcker sielen coninc karel ooc den armen gaf .xij.M. oncen siluers ende .xij.M. talenten gouts
Doe reysden wi te samen te Vienne daer bleef ick Turpijn sieck mits den wonden ende slagen die ick in spaengien ontfinck Ende die mogende coninc ghecranct sijnde track met sijn volc totter stadt van Parijs
Doe vergaderde coninc Karel inder kercken van sinte Dyonijs bi Parijs een consilie van bisscopen ende princen danckende sinte Dyonijs den heyligen martelare apostel van vrancrijke die hem gegeuen had die crachten biden wille gods te verwinnen dat heidensche volc Ende daer om gaf coninc karel al vrancrijcke, gelijc sinte Pauwels die apostel sinte Clement die paus sinte Dyonijs vrancrijcke gegeuen hadden tot sijnen apostelschap ende hi beual dat alle coningen van vrancrijcke ende bisscopen tegenwoordich ende toecomende den pastoor der seluer kercken gehoorsaem sijn souden in christo, ende dat die coningen sonder sinen raet niet gecroont en souden werden, noch geen bisscopen gheordineert noch te Rome ontfangen noch verwesen. Ende na veel giften geboet hi noch dat elc huysman van al vrancrijcke der seluer kercken van sinte Dyonijs om dye te betimmeren geuen soude iaerlijcx vier penningen
Doe aenriep die coninc sinte Dionijs staende bi sijn heylich lichaem, dat hi god bidden wilde voor die salicheit der gheenre die geerne die penningen geuen souden, ende insgelijcx voor die kerstenen die haer goet om gods wille gelaten hadden ende in Spaengien inden strijde vanden sarasinnen verslagen waren. Des nachts daer na als dye coninc sliep soe openbaerde hem sinte Dionijs seggende Den ghenen die bi dinen vermanen ende exempelen dijnre eerbaerheyt
| |
| |
int stijden der sarasinen sijn gestoruen ende sullen steruen die heb ick van gode genade verworuen harer sonden, ende dye geen die penningen geuen sullen om dese kercke te timmeren die heb ick van gode vercregen medecijne den wonden harer sielen. Als die coninc dit hadde geopenbaert so gaf dat volck mildelic dese salige penningen ende die lieden werden geheten sinte Dyonijs Francken want biden gebode des conincx waren si Franck, dats vry van allen eygendomme. Daer wt quam die gewoonte dattet lant dat van outs Gallien heet, nv genaemt wert Francia, dats vry van eygendomme
| |
Hoe coninc Karel tot Aken trac daer hi sterf, ende hoe hi den aertsbisscop Tulpijn vertoont wert Ende vanden teekenen die voor sijn doot geschieden
DAer na reysde keyser ende coninc Karel ende quam tot Aken in Lotrijcke, ende daer dede hi maken heete bayen ende coude ghetemperde bayen. Ende die kercke van onser lieuer vrouwen die hi daer gemaect hadt die eerde hi seer tamelijck met goude met siluere ende met alrehande costelijke ornamenten ende hi dedese schilderen met der historien vanden ouden ende nieuwen testamente Ende desgelijcx in sijn palleys (twelc hi bider seluer kercken had gemaect) werden geschildert drie striden die hi in Spaengien gewonnen had, ende die .vij. vrye consten
Daer nae in corter tijt wert mi dye doot van coninc karel aldus verthoont Als ic Turpijn te Vyenne inder kercken voor den outaer bedende was, so was ick op getogen inden gheest singende den psalme Deus in adiutorium. Ende soe bekende ick voor mi lijdende een ontallike schare van swarte ridderen reysende te lothrijcke wert. Als si alle verbi leden so sach ic eenen als een moriaen dander met slappen gange volgende, dien ic seide waer gadi Hi seide wi reisen te Aken tot Karels doot op dat wi sijn siele ter hellen vueren. Doe seyde ic Jc besweer di biden leuenden god dattu weder tot mi keerste als dijn wech gedaen is. Doe merreden si een weinich ende cume had ic den psalm voleyndt als si weder quamen, ende ic seyde den lesten dien ic te voren gesproken had, wat heddy gedaen. Hi seyde Die Galissiaen sonder hooft die heeft so veel ende so grote steenen ende ontallike houte in die wage geleyt van sinen kercken, dat sijn goede werken meer wegen dan sijn quade, daer om heeft hi ons die siele genomen, ende so schiet die viant van daer. So verstont ic dat Kaerle in die selue vre verscheyden was ende dat hi ten eewigen leuen was gheuoert byder hulpen des heyligen apostels sinte Jacob dien hi veel kercken ghetimmert had. Want op dyen dach dat wi te Vyenne van malcander scheyden so verwerfde ic van hem so verre alst sijn mochte, dat hi mi eenen bode zijnre doot senden wilde op dat hi storue voor mi, des verwerf hi van mi dat ick hem mijn doot condigen soude. Ende dair om als hi sieck wert so gedachte hi deser geloften beuelende eenen sinen ridder als hi sijn doot bekende dat mi terstont condigen soude So geuielt dat ic xv. dagen na sijn doot verstont vanden seluen bode dat hi altijt sieck hadde geweest vander tijt dat hi wt Spaengien schiet tot dat hi sterf ende dat hi op den dach vanden voorscreuen doden die in Spaengien verslagen waren, te weten die .xvi.
| |
| |
kalende Julij voor haer salicheyt ghegeuen had .xij.M. oncen siluers ende xij.M. talenten gouts, ende souters, missen ende vigilien hadt doen singen. Ende gewoonlike cleder ende spijsde den armen iaerlicx gegeuen had Ende dat hi opten seluen dach ende vre als ic sach dit visioene, te weten, die .v. kalende Februarij Jnt iaer ons heren .viij.C.xiiij. wt dye werelt verscheyden was, ende dat hi was begrauen tot Aken in die ronde kercke tot onser lieuer vrouwen die hi hadde ghetimmert
Voort heb ic vernomen dat wonderlike tekenen voor sijn doot drie iaer gheschiet sijn, te weten dat de sonne ende mane .vij. dagen lanc voor sijn doot swarte plecken hadden Ende sinen name, te weten Karolus princeps, die in die muer van der voorscreuen kercken gescreuen stont al wert wt ghedaen van seluen. Ende dat portael dat tusschen die kercke ende sijn coninclike huys stont te gronde geuallen was opten dach ons heren hemeluaert, ende die houten brugge te Mens die hi binnen .vij. iaren ouer den Rijn had doen timmeren wert verbrant van seluen. Nv dan gelouen wi dat dese salige coninc mede delachtich is inder croonen der voorscreuen martelaren, metten welken hi so groten arbeyt geleden heeft.
Hier eyndet die historie van keyser ende coninc Kaerle, als vanden Spaenschen striden int corte gheset wten latine in duytsche also de eertsbisscop Turpijn van Riemen dat bescreuen heeft
| |
Noch van coninck Karels loue ende goede wercken
COninc Karel begifte in sijn leuen sonderlinge vier bisdommen, als Colene, Mens, Trier, Saltzburch. Hi fundeerde ooc so menich clooster als daer letteren sijn inden A,b. Ende elc clooster gaf hi een gulden letter sijnde werdich veel goets, op datmen daer bi weten soude welc cloosteren eerst waren gemaect. Ende als die goede keyser ende coninc wten spaenschen strijde ghecomen was tot Aken in Lothrike sijnde in groter deuocien ende hem bereydende tegen die doot Ende sieck sijnde geuoelde hi dat hem die doot nakende was, ende bouen die grote aelmissen die hi altijt gegeuen had, so gaf hi alle sijn schat den goeden prelaten om te deylen den kercken. Als dese grote heylige karel dan out was .lxxi. iaren, ende hi geregneert hadde in vrancrike, in Brabant , in Lotrijck .xlvi. iaren, onder welcken tijt hi xiij. iaer keyser geweest hadt. Sijnde tot Aken omtrent twee iaren nae dat hi wt Spaengien ghecomen was so sterf hi seer sterkelic ende heilichlic ende voer op ten hemele opten xxviij. dach van Loumaent Voor wiens doot grote ende wonderlike tekenen geschieden dair hier voor corts af geseyt is Ende hi wert eerlijc begrauen in sijnder ronder kercken tot Aken. Tot sijnder begrauinghe was die voorscreuen paus Leo ende veele grote roomsche heren, hertogen, bisscopen abten Ende zijn dode lichaem wert gebalsemt ende met keyserlike clederen sittende in een gulden setel met eenre cronen op sijn hooft, daer een gulden ketten aen hinck, met sijnder rechter hant houdende den boeck vanden vier euangelisten leggende op sijn knien ende gescreuen mit gulden letteren, ende in sijn luchter hant een gulden scepter. Ende voor hem stont een schilt van goude ende also wert hi gegrauen.
| |
| |
Wie is dan aengemerct sijn duechdelijc leuen ende grote wercken die van de louen ende edelheden genoech soude connen vertellen die een prince vernaemt ende eerlic maken Jnt corte is van hem te mercken dat hi is een spiegel van alle coningen ende princen Want vanden beginne totten einde toe heeft hi hem so looflic gedragen in allen sinen wercken dat hem niemant begripen en can, twelc geen groot wonder en is alsmen aenmerct dat hem god gestadichlic beweget ende beschermt heeft
Te recht mogen hem die Brabanteren verblijden datse alsulcken gloriosen prince gehadt hebben Want Brabant ende Lothrijc was sijn proper patrimonie goet van sijn ouders ghecomen dat hi alder meest beminde ende gerne daer was Van welcken gloriosen Kaerle niet alleen Brabant, mer Vrancrijck, Almanien, Spaengien ende alder kerstenheyt so veele eeren ende salicheden toe comen is, also dat alle die werelt door bekent is
Aldus heeft god dan tlant van Brabant hoochlic verciert met desen werdigen prince ende ooc met veel van sijnen voor vaderen ende ooc mit somige sijnen nacomeren van sinen gheslachte gheboren die ghetrou, wijs, ende duechdelic geweest sijn, ende sonderlinge beschermers der heyliger kercken, also in dit boeck verclaert staet. Wilden die princen noch soe leuen aenmerckende dat gheen dinc den prince sijnen volc also ontfanclijc ende genaem en maect als goedertierenheyt ende goddiensticheit god soude hem sonder twifel behulpich sijn Mer eylaes het is met veele princen ende heren seer verkeert, want sonder gods vrese soecken si meer te leuen in weelden, ende bi quaden scalcken rade te verscatten ende te veronrechten haren ondersaten dan die te beschudden ende iusticie te doen Ende dair bi comet dat de quade dan groeyen ende die landen sonder iusticie werden moortcuylen, also sinte Augustinus seyt
Desen heiligen keyser ende coninc ende Brabantschen hertoge laet ons dan in gode hoochlijc louen ende verheffen op dat wi bi sinen heyligen beden mogen vercrijgen dat eeuwich leuen Amen
| |
Van coninc Karel sijn dese nauolgende veersen
Hix rex cesar erat dux sextus Lotariensis.
Atque brabantinus in cuius iure quiescit.
Hier eyndt die historie ende gesten van den groten sinte Kaerle keyser, coninc hertoge van Lothrijck ende van Brabant. Van wiens bloede comen is de edel prince, here Karel, eertshertoge van oostenrijc, hertoge van Brabant etcetera. Te weten van wegen sinen vader hertoge Philips saliger gedachten die in Spaengen sterf
|
|
Auteursrechtelijk beschermd
