Ad Interim. Jaargang 5

Tussen sprookje en werkelijkheid

Clare Lennart: Kasteel te huur. Bruna; Utrecht; geen jaartal.

De lezing van dit boek heeft mij voor een eigenaardig dilemma geplaatst: enerzijds verzet zich alles in mij tegen een romantiek, die zich in een toverbos terugtrekt en doet alsof er niets gebeurd is of gebeurt, en aan de andere kant neemt deze roman ons voor zich in, alsof er inderdáád niets gebeurd is. Mijn genegenheid voor een zuivere geest als waaruit deze geschiedenis is voortgekomen, belet mij tenvolle mijn bezwaren te handhaven, mijn bezwaren verhinderen mij onverdeeld de lof te zingen van deze geschiedenis, die noch sprookje noch werkelijkheid wil wezen. Het gaat hier in waarheid ook minder om geschiedenis dan om mythe, die ik onlangs hoorde definieren als ‘waar, ook al is ze niet waar’. Maar waarom dan niet een mythe geschapen voor onze tijd, die door onze tijd niet als sprookje terzijde kan worden geschoven?

Want dit boek is hinderlijk romantisch. Alle ingrediënten zijn aanwezig een bos en een boswachter, een uit de hemel ge-

[p. 129]

vallen schilder, wiens naam Steven de associatie bezit met het, den held toekomende, adjectief stevig; een mislukte violist, etc. etc. Allemaal onwaarschijnlijk aardige en goede mensen. Er wordt teveel met stippeltjes gewerkt, er warrelen teveel vlinders in dit verhaal, er bloeien teveel bloemen, teveel eekhoorns slingeren hun staart door de zinnen. Al deze gegevens zijn gegevens van de werkelijkheid, liever nog: van de waarheid, en diep in ons hart geloven wij er tóch aan. Maar wij zouden lichter en onbekommerder hebben geloofd, als de schrijfster niet geprobeerd had er de werkelijkheid aan te verbinden. Het is juist, dat een criticus het naschrift betreurde; ik zou reeds vanaf pagina 175 willen schrappen. En uit het geheel de suggestie van werkelijkheid willen lichten. Maar ik heb niets te willen.

De schrijfster treedt ons uit dit werk als zeer sympathiek tegemoet, en haar werk is zeer sympathiek. Tegenover veel hols en kouds stelt zij een warme, liefhebbende menselijkheid, waarvan het bezit, ook in de litteratuur, te kostbaar is om er niet dankbaar voor te zijn. Haar stijl is oprecht en eenvoudig. Maar omgekeerd valt het mij moeilijk, te geloven in purpergeverfde lippen (6), een antwoord als: ‘iemand moet haar in het hart verwond hebben’ (77; in een gesprek tussen elkaar onbekende mensen!); zonlicht, dat als een bleekgouden jonkvrouw tussen de boomstammen doorsluipt (104). Te simpel zijn beschouwingen als over muziek (23), en over feestvieren (136). Maar er staan voorbeelden tegenover van een directe, bijna Engels aandoende humor: 106, 110, de Barbarase dans op 111. Het boek mist cultuur, er is niets dat nieuw is, fris, of verrassend; maar het wordt volkomen gedragen door datgene wat van cultuur de statische resultante is: beschaving. Het ontbeert spitsvondigheid, maar heeft humor. Het laat vertoon van eruditie nagenoeg terzijde, maar bezit wijsheid (b.v. de prachtige psychologische observatie op p. 21: ‘Die hoed had ik 's middags gekocht, omdat ik me treurig voelde’; en de opmerking over de ‘zielen’ der vrouw, p. 114/5). Er is geen vaart en geen grootsheid, maar het haalt soms verrassende diepte en het is van een weldoende eerlijkheid.

Integraal beschouwd (en dit is wellicht de enig juiste critiek) is dit boek, op het einde na dat de oplossing naar buiten keert in plaats van naar binnen, geslaagd. En misschien berust mijn dilem-

[p. 130]

ma alleen maar hierop, dat ik de dauw op wangen en ogen niet meer zien kan (137). Ergens zegt de schrijfster: ‘Wat Eddy speelt is bijna altijd doodeenvoudig, maar het is zo penetrant, penetrant lieflijk en penetrant smartelijk en men kan er niet aan ontkomen’. Het is een karakteristiek van haar eigen werk; en voor mij ligt het bezwaar in het woordje ‘maar’, dat ik graag had willen vervangen door ‘en’.

Voor het charmante stofomslag van G. Douwe een apart compliment.

B. Rijdes