Ad Interim. Jaargang 5

[p. 113]

Ad Interim Critische Bijlagen 7

Van schrijvers die iets anders doen

C.C.S. Crone: Op de grens van twee werelden

De heer Crone heeft in zijn ogen, eigenlijk in zijn hele wezen iets, dat aan een droomstaat denken doet. Zijn bezoeker ziet hij aan alsof hij zich het een of ander herinneren moet; de trant van zijn spreken en de silhouet van zijn niet omvangrijke figuur tegen een langzaam verkleurende avondhemel wekken gedachten, die de scherpe kanten der huidige dagelijksheid ineens minder scherp doen schijnen omdat ergens toch nog een reserve van menselijke good-will aanwezig moet zijn.

En ik, die een nuchter-zakelijk relaas geven wou van mijn gesprek met de heer Crone, ben met deze aanvang eigenlijk al midden in het poëtische terecht gekomen. Dat gaat, naar men weten moet, bij deze schrijver als van zelf. Hij had mij, vóór we tot praten kwamen, met de achteloosheid van de zich zelf niet bewuste bezitter, zijn tuin rondgeleid, vaagjes gebarende naar zwaardragende vruchtbomen, even stilstaande onder schaduwrijk



loofhout en zeggend, dat bij zulk een grondcomplex tuinlieden een kostbare aardigheid worden.

‘Allemaal van u zelf, meneer Crone?’, vroeg ik.

‘Nee-e’ (wéér die binnenwaartse ogenblik!) ‘nee-e; gehuurd en dan samen met de mede-bewoners. 'k Heb huis en tuin eigenlijk niet zelf gekozen; ze zijn me meer toegevallen door woningruil. Dan is er niet veel keus. Trouwens: ik geloof dat ik ze wel graag hèb ook’.

Met deze weinige woorden had de heer Crone eigenlijk een

[p. 114]

soort synthese gegeven van verlangen en werkelijkheid. Die synthese is, dunkt mij, kenmerkend voor zijn persoon, zowel in zijn schrijversarbeid als in zijn maatschappelijke bezigheden.

Er was blijkbaar een huis en er was een tuin beschikbaar toen Crone zich tot woningruil genoopt zag. Die beide moest hij accepteren, wilde hij in de stad van zijn emplooi niet op de keien staan. Dat was de werkelijkheid. In een verscholen hoek van zijn hart leefden echter gedachten aan huizen en tuinen, die hij graag bewonen zou als hij het voor het zeggen had. Dat was het verlangen. En toen, staande onder overhangende bomen, bedacht hij, dat hij het verkregen huis en de verkregen tuin toch ook wel zou kunnen rangschikken onder datgene, wat zijn



hart in stilte bemint. Dat vormde dan de synthese.

Zulke mensen leven zowel makkelijk als moeilijk. Ze hebben het n.l. moeilijk om het makkelijk te kunnen krijgen, makkelijk niet in banale zin, doch in de hogere betekenis van tamelijk onaandoenlijk voor de willekeurige accessoria der dagelijksheid. Ze hebben het contact teruggevonden met de quintessens des levens, met de grongedachten, die van toevalligheden onafhankelijk zijn.

Maar eerst hebben ze het moeilijk, zoals ik zei. Ik mag dit wel met een voorbeeld uit zijn verhalend proza aantonen. Onlangs verscheen zijn verzameld werk onder de titel De Schuiftrompet. Deze verschijning is de vermelding hier overwaard, omdat wie van het boek kennis neemt zich zelf verrijkt bevindt.

De eerste twee volzinnen van

[p. 115]

De Schuiftrompet dan luiden: ‘Onder het zevende uur heeft Tamme, onze wiskundeleraar, bij Greet een papieren bootje afgepakt. Met zijn dikke pooten griste hij het uit haar handjes weg en borg het in zijn broekzak.’ In het midden latende of dit een áárdig begin is - ik vind het zelfs bijzonder aardig - wijs ik op het gemak, waarmee deze zinnen zich lezen laten. 't Lijkt vlotweg bedacht en gladjes aan een ballpoint-pen ontgleden.

Ik zei dan ook: ‘Sjonge, meneer Crone, 't lijkt wel of u die dingen slapende gezien en opgetekend hebt. Reuze gemakkelijk.’

Crone glimlachte - dat doet hij vaak, doch toen met een speciale bedoeling. ‘Niks, hoor’, was zijn bescheid. En toen dook hij in een ladenkast en diepte er een manuscript uit op. ‘Kijkt u maar eens of dat “makkelijk geschreven” heten mag’.

Hetgeen ik zag was het gekste wat ik op het gebied van manuscripten ooit onder ogen kreeg: nauwelijks woorden en eigenlijk alleen doorhalingen en in elk geval volslagen onleesbaar.

‘Hoe is het mogelijk’, mompelde ik een beetje glazig. Maar daarna, denkende aan de droomstaat, waarin Crone zo zeer schijnt te verkeren en denkende tevens aan het ruw uit de handjes van Greet weggegriste bootje en ook nog denkende aan de ondanks alles veilig klinkende woorden ‘en borg het in zijn broekzak’, besefte ik wat een strijd het kosten moest om de wereld van bijna-een-sprookje in harmonie te brengen met een brute werkelijkheid. Bijna-een-sprookje lijkt ons immers het kinderversje: ‘Kleine Cootje had een aardig bootje van een stuk papier....’ Bruut immers zijn de dikke poten van Tamme. Maar Crone synthetiseert beide in zijn proza, na oneindige moeilijkheden en dus na oneindig veel doorhalingen. Wie na de eerste twee volzinnen verder leest zal nl. bemerken dat het geen sprookje en geen brute werkelijkheid wordt. Van beide heeft het iets en daardoor kan het ons verzoenen zowel met het verlies van het een als met de kille aanwezigheid van het andere. En daar was het Crone om te doen. Hij poogt als auteur een brug te slaan van het verlangen naar de realiteit. Doch dat kost strijd. Maar 't is bijzonder heerlijk om, als die brug eenmaal klaar is, er op heen en weer te drentelen.

Ook dat zei ik allemaal tegen de heer Crone, die slechts glimlachte.

Toen vroeg ik naar zijn maatschappelijke bezigheden, want daarvoor was ik eigenlijk gekomen. Men moet weten, dat Crone werkzaam is bij de Algemene

[p. 116]

Kunstzijde Unie te Arnhem en men gelieve daarbij te denken aan barbaars-hoge fabrieksschoorstenen, waaruit een barbaars-stinkende rook opstijgt. Een en al materie, een en al zakelijkheid en niets van een sprookje.

‘Ik verzorg het tijdschrift van de A.K.U.’, antwoordde hij eenvoudig. Toen ik wat dwaas knikte nam hij een aflevering van een naast hem staand tafeltje en liet mij die, met enkele lapidaire toelichtingen, zien. ‘'t Luistert allemaal nog al nauw. De kwaliteit van het papier, de kleurendruk, de tekeningetjes, het foto-materiaal, de opmaak... 't Komt wel niet allemaal voor mijn rekening...... maar 't gaat je toch aan’.

Men moet de Rayon Revue zelf gezien hebben om te begrijpen wat ik nu schrijven ga. Maar men kan als onomstotelijk van mij aannemen, dat A.K.U.-kleur-cones (tijdens de productie geverfd - dus niet vaker gehanteerd dan ongeverfd garen) onder de zorgvolle leiding van Crone - geassisteerd overigens door een knappe layoutman als Otto Treumann - tot een sprookjes-labyrinth worden, waarop men verbaasd, zelfs enigszins verrukt staren blijft. Een artikel over ‘Ladder-bestendig tricot’ (titel om van te ijzen) wordt zó door hen geplaatst en de bijbehorende tekeningen zó gearrangeerd, dat kleine kinderen er verzot op kunnen raken. De Rayon Revue tovert stinkende schoorstenen en kille machinerieën, tovert kortom een onaandoenlijke techniek om tot bijna een sprookje. Dat zal wel móéten van de directie, omdat de Rayon Revue nu eenmaal bestemd is om gelézen te worden, maar dat moet kennelijk óók van de heer Crone. In zijn maatschappelijke bezigheden poogt hij, zo concludeerde ik, een brug te slaan van de kille realiteit naar het verlangen. Dat lijkt net andersom dan in zijn proza, maar is in wezen hetzelfde. De heer Crone is een benijdenswaardig man omdat hij gans verschillende zaken op dezelfde wijze kan benaderen. Dat kan alleen maar als je op de grens van twee werelden staat, op de grens dus, die het verlangen van de werkelijkheid scheidt en omgekeerd. Dan heb je uitzicht naar twee zijden. Je hebt als het ware twee vensters, rechts een en links een. En uit beide - schoon niet te zelfder tijd - kijken de ingetogen ogen van C.C.S. Crone.

Hij heeft het moeilijk met zijn proza en moeilijk met de Rayon Revue. Maar hij krijgt het voor elkaar.

Dat allemaal zei ik hem. Doch weer glimlachte hij en verjoeg een vlieg, die zich gonzend zette op zijn al aardig kale schedel.

Barend de Goede