Ad Interim. Jaargang 5

[p. 97]

Ad Interim Critische Bijlagen 6

Van schrijvers die iets anders doen

Ritter, de ridder van de allerminst droevige figuur

Een interview en een meditatie

Wie altijd de synthese zoekt, vindt haast overal gespletenheid en, waar die niet is, meent hij ze toch aanwezig. Het gaat hem als de oude tante, die van kindsbeen af bang is geweest voor gasverstikking en bijgevolg ook dan wat ruikt, als doodgewone mensen nog in 't geheel niets bespeuren.

Zo dacht ik - steeds naar de synthese op zoek -, dat Dr P.H. Ritter Jr een van die stakkers is, die gebukt gaan onder de last van een minstens in tweeën gedeeld bestaan. Schrijver van vocatie, maar ambtenaar eerst, daarna journalist en nu causeur, al dan niet voor de microfoon. van beroep.

Was die gedachte van mij ongerijmd? Ik geloof het niet. Plegen niet al onze romancières, voor zover ze gehuwd zijn, althans één boek te wijden aan het tragisch conflict tussen de huishoudelijke plichten der gehuwde vrouw en de in haar woelende



schrijfdrift? En, als ze niet realiter tot het schrijven van een zodanige roman komen, dan dromen ze toch het eens nog te zullen doen. En ik, hoewel geen romancière en zelfs geen vrouw, kan daar best inkomen. Hoeveel te meer echter, aldus redeneerde ik, geldt dat dan voor een auteur, die niet in het huishoudelijke, maar in het veel rumoeriger maatschappelijke leven omdoolt, terwijl thuis zijn schrijftafel wacht, ongeveer als zuster Anna?

[p. 98]

Zo zei ik dan op een winderige en natte avond tegen de heer Ritter, dat hij mij een beklagenswaardig man leek te zijn.

Dit nu bleek een ruwe aantijging tot mijn blijde verrassing; een aantijging die beslist doch hoffelijk van de hand gewezen werd. Ik moet achteraf ook bekennen, dat beklagenswaardige mannen zelden met zoveel smaak een sigaar, een pijp, een cigaret en weer een sigaar roken in een tijdsbestek van laat ik zeggen, anderhalf uur.

‘Integendeel’, antwoordde mij Dr Ritter, ‘ik vergenoeg mij volkomen met hetgeen ik heb, of - als dat sterker en positiever klinkt - ik heb altijd in alles bevrediging gevonden. U moet mij goed verstaan: zuiver burgerlijk of maatschappelijk of materieel of materialistisch geredeneerd, moet de schoorsteen roken. Dat wil dan zeggen, dat in een bepaald opzicht mijn werk mijn broodwinning is en dat ik, als ik er maar brood mee win, met even veel of even weinig lust ambtenaar ben geweest als in Heerjansdam voor 't Nut gesproken heb of spreken zal zo zij mij slechts naar Heerjansdam verzoeken. Als commies aan het Ministerie van Landbouw, als secretaris van de Mijnraad en als afdelingschef ter provinciale griffie van Zeeland ben ik ambtenaar geweest en heb ik als zodanig gedaan wat een goed huisvader betaamt. Daarna deed ik andere dingen en ook toen manifesteerde - in een bepaald opzicht - die bezigheid zich in rinkelend en knisterend geld. Maar dat alles, meneer De Goede, dat alles raakt nergens het wezen’.

En toen (ik had het al zien aankomen) zaten we midden in de philosophie: ‘wie, zoals ik, een intense en borende belangstelling heeft in alle levensopenbaringen zal de verschijnselen en de verschijningen overal kunnen analyseren, zal overal studiemateriaal ontdekken, overal gelegenheid vinden om de schepper te loven en het schepsel te beminnen (ik ben zeer religieus van aard, maar houd niet van theologen), zal overal tot de zin van het zijnde pogen te gaan.’

Het was mij duidelijk en ik zou desnoods de toen volgende uiteenzetting van de wijsgerige stelsels van Plato af tot Sartre toe hebben kunnen missen.

Nadat Dr Ritter zijn kleine en charmante college beëindigd had, was het mij echter nòg duidelijker:

Hetgeen mij bij het binnenkomen de hand had geschud, hetgeen mij een sigaar had aangeboden (welke ik weigerde wijl ik geen sigaren blief) was niet een oud-ambtenaar - van dezulken

[p. 99]

zijn er meer -, was niet de causeur - van dezulken zijn er ook meer, zij het niet zulke voortreffelijke -, was kort gezegd niet de kostwinner - de zodanigen zijn ontallijk -, maar was de ondeelbare heer Ritter, die met bewondering voor het Leven dat Leven overal begroet, hetzij op een provinciale griffie hetzij in Heerjansdam. Hij heeft zichzelf woordelijk een geslaagde mislukkeling genoemd en was daar terecht trots op. Want het is, in andere vorm, hetzelfde als wat ik poogde uit te drukken. In maatschappelijke zin immers slaagt men als referendaris, als kruidenier of als ere-voorzitter van een geitenfokvereniging en dan heeft men meteen de gespletenheid, waarvoor ik zo bang ben. Want vraag de ere-voorzitter vooral niet of hij als huisvader, als vriend, als mèns geslaagd is; hij is slechts de geslaagde geitenfokker. Dr Ritter, die ongetwijfeld een voortreffelijk referendaris geweest is, is - de hemel zij dank - toch als referendaris niet geslaagd, maar slaagde er wel in om de lege referendarishuls af te werpen en op te stappen, zeggende met de dichter Ab Visser: ‘Ik wenste wel mijn weg te gaan, zo zonder meer een naakte jongen’ (par manière de dire). Naakte jongens nu zijn maatschappelijk de niet geslaagden, maar in andere en hogere zin zijn ze wel geslaagd: alle qualiteiten en distinctieven verloren ze, maar de roeping van de mens om mèns te zijn, bleven ze daardoor volop getrouw.

Zo is Dr Ritter dus een naakte jongen - als ambtenaar, als journalist, als auteur ook. En wie over de auteur schrijft, vergete niet dat het auteurschap slechts een van de vele costuums is die hij aantrekt, zij het ook zijn lievelingscostuums. Wat dit laatse betreft: Dr. Ritter staat, naar zijn eigen zegswijze, op het kruispunt van het woord. Dat betekent (in andere zin dan hijzelf erin heeft gelegd), dat al zijn levenswegen ergens het woord kruisen en dat men op dat kruispunt steeds Dr Ritter vindt, die krachtens voorbeschikking en natuurlijke geaardheid ‘het woord bedient’. Het is dan echter de mens, de naakte jongen - sit venia verbo -, die op dat kruispunt staat, en in die betekenis mag men van de ‘auteur’ Ritter spreken, omdat auteur en mens dan synoniemen zijn.

Om zijn nooddruft te winnen (prachtige zegging van Gossaert) reist hij naar Heerjansdam of Spijkenisse, maar als hij daar dan spreekt over ‘Schuld en Boete’, is hij zozeer de naakte jongen dat hij in opperste vervoering in de huid der behandelde

[p. 100]

personen kruipt en haast in trance op de dorpsveldwachter aanloopt (trouw aanwezige figuur bij dorpsvermakelijkheden) en zegt: ‘neem mij gevangen; ik heb een dubbele moord begaan’. En zo stel ik mij voor, is het ook bij de Mijnraad en op de provinciale griffie verlopen, al zijn de kansen daar niet groot, dat men dikwijls tot de rumoerigheid van dubbele moorden geraakt. Het was en is steeds de man, die onbekommerd naar de zin der historie puurt in al het zijnde en wordende.

En toen was het weer tijd om op te stappen. De heer Ritter liet mij uit, niet naakt, maar zoals dat in de burgermaatschappij betaamt, waar andere maatstaven gelden dan de werkelijk goede, behoorlijk gekleed.

Het regende en het waaide nog. Ik had het koud. Zou Dr Ritter kans hebben gezien mij een wolletje uit te trekken?

Barend de Goede