Ad Interim. Jaargang 5

[p. 49]

Ad Interim Critische Bijlagen 4

Van schrijvers die iets anders doen

In de stroom of om de stilte?

Een onderhoud met Mr. H.W.J.M. Keuls

Wanneer het door een samenloop van omstandigheden moeilijk blijkt om met een bepaald iemand in contact te komen, gaat men allengs geloven, dat men een burcht belegert en begint men in de eindelijke ontmoeting zo iets als een verovering zien.

Mr. Keuls was direct en zonder voorbehoud bereid om mij te ontvangen toen ik hem opbelde en het voorstel deed, een en ander over zijn carrière als jurist en advocaat te vertellen, doch de realisatie dier bereidverklaring was minder eenvoudig.

Door een zonderling over elkander schuiven van vermeende klokkestanden, zoals achteraf bleek, meldde ik mij aan zijn kantoor in de Vondelstraat te Amsterdam op een moment, dat Mr. Keuls zich pas van zijn huisadres derwaarts begaf en zat de dichter-advocaat op mij te wachten op een tijdstip, dat ik al weer naar Arnhem op weg was.

Een nieuwe afspraak mislukte aanvankelijk doordat wij op bepaalde dagen niet beiden beschikbaar waren en ten slotte, toen ik dan toch - en verheugd - in de Vondelstraat zijn hand mocht drukken, vertikte de lamp in zijn werkkamer het, zodat we toevlucht moesten zoeken in een kil-gemeubileerd en onvruchtbaar-zakelijk bovenvertrek. Afgezien van het ongerief, dat een en ander gaf, verdroot deze con-

[p. 50]

cursus van omstandigheden mij niet.

Voor mij toch was Keuls de dichter van de bundel Om de Stilte, voor mij was hij, en wel op grond van de lectuur zijner verzen, de man die liefst zo weinig mogelijk mensen om zich heen zag om zoveel mogelijk een ‘oog te hebben dat naar binnen staart’. Vooral die lamp vond ik treffend, want op de - hier uiteraard niet ter zake doende - vraag: ‘Wat hebt gij van uw dronkenschap bewaard?’ heeft in de genoemde bundel Keuls als antwoord gegeven: ‘een lamp die kwijnt’; ik kreeg - zo dacht ik - meer dan ik wensen kon, want er was geen sprake meer van kwijnen, het bleef hard-stikke donker.

Er zat echter, ik was me ervan bewust, een onverklaarbaarheid in mijn prognose, want Keuls was, is en zal menselijkerwijs gesproken nog enige tijd blijven advocaat en dus man, die reeds om den brode het mensdom niet schuwen maar zoeken moet. En al heb ik niet de indruk gekregen, dat Keuls met geestdrift voor het menselijk contact geladen is, mijden doet hij het toch allerminst. Wanneer iedereen met evenveel vriendelijkheid tegemoet getreden wordt als ik dat werd, is de dichter wel een minnaar van de stilte, doch de advocaat een belever - zij het ook geen belijder - van de gemeenschap met anderen.

Mitsdien zaten we volop in het probleem der ‘schrijvers, die iets anders doen’, toen ik vroeg of het dichten voor hem mogelijkerwijs een - eventueel onderbewust toegepast - middel is om de spanningen, die de advocatuur nolens volens in hem wekt, weg te nemen of ten minste te neutraliseren. Want aan de stilte, die ik nu eenmaal om Keuls' persoon aanwezig dacht, wilde ik vasthouden. Niet voor niets toch schrijft men: ‘O niet van menschen en van dingen / en zelfs van dezen avond niet: / waar alles endt begint mijn zingen / de laatste stilte werd een lied’ of, in een andere bundel: ‘Straks werkt een immer jonge kracht / tot aller dingen wederkeer / maar enk'le harten vragen zacht: / geef mij de slaap, de nevel weer’.

Als goed advocaat erkende Keuls de redelijkheid mijner interpretatie, zonder haar volledig te omhelzen.

‘Het kan wel zo zijn,’ antwoordde hij, ‘want u moet weten dat ik niet bepaald rechten heb gestudeerd uit zuivere min voor het vak. Het gebeurde meer om vaders wil, die notaris was en ook mij in het notariaat groot wilde zien worden. Ik zelf voelde meer voor de letteren, de Nederlandse, en om tot een soort com-

[p. 51]

promis te komen werd het rechten: niet zo dor als het notariaat en niet zo fervent als de letteren zijn... kunnen.’

‘Ik heb in Utrecht gestudeerd en mijn professoren waren bepaald geen kleine jongens: de originele Naber, die nog in het latijn doceerde en Romeins recht gaf, Molengraaff, de celebriteit op het gebied van het handelsrecht en Simons, de grote strafrechtgeleerde. Aan hen en aan eigen serieuze werkwil dank ik, dat ik, naar ik meen, een niet al te slecht jurist ben geworden, maar geestdriftig voor het vak hebben zij mij niet gestemd en algemeen vormende invloed hebben de professoren toch op mij niet gehad.’

‘In 1907, vrijwel direct na mijn promotie, heb ik mij gevestigd en een jaar daarna ben ik getrouwd.’

Mijn vraag naar de aantrekkelijkheden van de advocatuur roept een levenswijs, maar ook enigermate gekweld lachje op zijn gezicht. ‘De voldoening dat men iemand heeft kunnen helpen en ook wel de sportieve attractie een proces te kunnen winnen.’ Deze aantrekkelijkheden zijn, inderdaad, voor de advocatuur niet karakterbepalend. Zo kan ook de dokter, de ambtenaar en de conférencier spreken. Maar, als het dan niet op een speciale vocatie wijst voor het gekozen ambt, dan wijst het toch wel op een gezond menselijk instinct en geenszins op een drang tot afzijdigheid. Een mens is - als ik dat nog aan de weet had moeten komen zouden de verschillende ‘schrijvers die iets anders doen’ mij dat geleerd hebben - nooit helemaal levenshater of helemaal de aanvaarder ervan: hij balkt sinds de schepping als een ezel tussen de twee schelven.

Als Keuls echter gaat afdwalen naar wat min of meer in de peripherie van de advocatuur ligt, wordt zijn toon toch levendiger en worden de woorden toch iets dringender.

‘Drie-en-twintig jaar ben ik nu directeur van het bureau voor auteursrecht der Vereniging van Letterkundigen. De eerste was de bekende man van het auteursrecht De Beaufort, de tweede de revue- en toneelman Reyding, de derde ben ik. Daarmee annex stond vele jaren mijn werk op internationaal auteursrechtgebied, dat mij dikwijls dwong om tal van eigenlijk onleesbare toneelstukken te doorworstelen, maar dat mij ook - vóór de oorlog - naar Duitsland, Hongarije, Oostenrijk, Engeland voerde.’

‘Het toneel heeft trouwens mijn belangstelling. Ongeveer twaalf jaar ben ik aan Het Handelsblad verbonden geweest, eerst

[p. 52]

voor de muziek en daarna voor het toneel. Dat werk gaf wel voldoening. Toen men méér op mijn tijd beslag wilde leggen dan met een redelijke behartiging van mijn practijk in overeenstemming kon worden gebracht, ben ik heengegaan en opgevolgd door Maurits Uyldert.’

‘Als U weer voor de keus zou worden gesteld, zou U dan weer het recht als studie-vak kiezen?’ vroeg ik.

‘Ik heb destijd niet zelf gekozij, zoals ik U reeds zei, en zou stellig ook nu de rechten niet prefereren. Ik zou de klassieke letteren nemen.’

Deze laatste uitlating was de meest positieve veronderstelling zijnerzijds tijdens ons onderhoud. Op 19 Mei a.s. wordt Keuls vijf-en-zestig jaar. En hij zou klassieke letteren willen studeren! Als men daaruit een conclusie trekken mag, is het toch wel deze: dat niet de titel van zijn eerste bundel In den stroom, maar die zijner tweede Om de stilte bepalend is voor zijn eigen aard. Want de klassieken zijn niet dóód, zoals men wel meent, ze zijn stil en in rust. De dynamiek, die zij bergen, werd door de eeuwen, die na hen kwamen gestyleerd. Ze vermoeien niet en dreigen niet met onvruchtbare uitkomst na onderzoek. Bij hen kan metterdaad de laatste stilte een lied worden.

De heer Keuls begeleidde mij naar de tramhalte en toen ik tussen de zacht-vallende woorden van het willekeurig gesprek de indrukken van ons samenzijn poogde te groeperen, werd ik mij bewust, dat Keuls zeer zeker een goed jurist zal zijn en een gewetensvol advocaat, maar dat deze hoedanigheden toch niets met zijn wezen hebben uit te staan. Hij zou op hetzelfde niveau ook goed en gewetensvol zijn, indien hij bij de plantsoenendienst te Lutjerade was te werk gesteld.

Is hij dan alleen, of in de eerste plaats dichter? De vraag is te simplistisch. Zijn aanleg doet hem het poëtisch instrument hanteren waar anderen naar het penseel of de philosophie grijpen, Maar in werkelijkheid gaat het om de ontkoming, via de poëzie, aan het ontoereikende van hetgeen door tijd en plaats bepaald wordt. Dat is eigenlijk niets bijzonders, omdat het in optima forma een algemeen-menselijk drama is. Het bijzondere ligt ten aanzien van Keuls in de afwezigheid van pogingen om zich anders voor te doen dan hij is. Hij draagt niet, als vrijwel ieder onzer, een masker; hij wendt de qualiteit niet aan om gewichtig te zijn en een façade op te bouwen. ‘Hoe dichter bij mijn hart hoe meer verloren’ heeft hij in een van zijn laatste verzen geschreven. Dat is

[p. 53]

in weinig woorden de ellende van 's mensen omwandeling op aarde. Op het ogenblik dat het onbereikbare bereikbaar schijnt te zijn geworden, metamorphoseert het zich of het vervluchtigt. Wat doet het er dan toe of men advocaat of wat ook is?

Een gesprek met Keuls is eigenlijk min-of-meer onstellend. 't Is precies of men zich zelf ontmoet, maar dan als men eens-eventjes-eerlijk-voor-zich-zelf is.

Deze uitspraak houdt weergaloze lof in en klassificeert zijn poëzie onder de essentiële. Ze verklaart ook, waarom zijn verzen betrekkelijk weinig bekend zijn. Net zo weinig bekend als wij zelden eerlijk met ons zelven zijn.

En ze vernevelt het probleem der ‘schrijvers die iets anders doen’ tot een nulliteit. Want wat zij of wij ook doen: ‘Wij trekken uit de aardsche schatten / een drang die immer zich vergroot: / het al in één gebaar te omvatten / en die omhelzing is de dood.’

Niettemin stapte ik op de tram en zei mij de heer Keuls dat hij het resultaat mijner overleggingen met belangstelling tegemoet zou zien. Want nietwaar: men moet toch wàt doen en wàt zeggen, anders zou de stilte wel eens luid kunnen worden. En dan zijn we helemaal, om het maar kras uit te drukken, in de aap gelogeerd.

Barend de Goede