Ad Interim. Jaargang 5

Marc Chagall

Een van de onbegrijpelijkste en onberekenbaarste factoren in de kunst is wel: het succes; nooit is van te voren van een schilder te zeggen of hij de eigenschappen daartoe bezit, omdat het succes telkens weer van nieuwe factoren afhankelijk zijn.

Men is na Van Gogh en Gauguin en Cézanne en zovele anderen wel eens te zeer geneigd te denken, dat ieder die succes heeft onmogelijk een groot schilder kan zijn. En juist deze hierboven genoemde schilders hebben met hun werk een enorm succes gehad, maar beleefd hebben zij het niet, daar zij te vroeg stierven en het succes pas kwam na hun dood.

Merkwaardig daarentegen, dat Picasso al vrij vroeg groot succes had, dat Modigliani arm en ellendig en onbekend bij het publiek is gestorven, dat tenslotte Chagall weer een succes is geworden bij brede lagen over de gehele wereld en dat een groot gedeelte van dit publiek hem ook begrijpt en geniet van zijn kunst. Men begrijpt, dat het niet nodig is om bij elke voorstelling te vragen wat het precies betekent, maar dat het belangrijk is, dat men de geest van het werk aanvoelt: de kinderlijk verbaasde en tevens berustende kijk op de rijke wereld: zo is deze nu eenmaal en zo is het leven! Alles heeft een diepere zin, maar die hoeven wij niet helemaal met het verstand na te pluizen en niet steeds concreet te onderscheiden. Bij voorbeeld:

[p. 32]

een vrouw verwacht een kind en heeft behalve haar eigen gezicht ook dat van de man en profil - medisch gezien niet juist - maar toch voelen wij door Chagall, dat het psychologisch een waarheid is: zó kan een vrouw een kind verwachten; en hij heeft daarmee haar liefde afgebeeld voor haar gezin en haar eigen wereld, haar huis en erf, haar paard en kar.

Dit schilderij ‘Moederschap’ is er een uit de Collectie Regnault: en nu merken wij, dat de schilder in deze collectie werkelijk prachtig vertegenwoordigd is. Haar bezit behoort inderdaad tot het mooiste van wat hier op deze tentoonstelling hangt.

Marc Chagall behoort niet tot een school, hij staat apart, hij is alleen al door zijn afkomst een alleenstaande figuur, want hij komt van Russisch- Joodse ouders en zijn werk is van geest zeer Russisch en zeer Joods: het houdt verband met de volkskunst en het zou mij zelfs niet verbazen te horen, dat Chagall ook kon borduren, zo iets komt in deze Oost-europese landen meer voor. Denk aan de precieuze naaktfiguren, die Moïsi Kogan, de Poolse beeldhouwer met eindeloos geduld in miniatuur formaatjes in kruissteekjes borduurde.

De indrukken van zijn jeugd komen op vele van zijn schilderijen terug, de kleine huisjes uit zijn geboortestreek, de kerk, de boeren en hun vrouwen met hoofddoeken om, en de beesten, de haan, de koe, de ezel, de geit. Er is vooral in zijn laatste werk een heimwee naar de nooit meer terugkerende stemming van de jeugd. Het motief van de ouderwetse klok wordt prachtig gebruikt om ons dit soms schrijnend te doen gevoelen. Dit laatste werk, harder van kleur geworden, is ook melancholischer en meedogenlozer van mentaliteit, het minst het blije en luchtige en feestelijke, dat in vroegere werken vaak wel aanwezig is. Er is iets haast profetisch voor in de plaats gekomen en wij wachten in spanning wat deze grote colorist ons in de toekomst zal laten zien.