Ad Interim. Jaargang 5

[p. 387]

Het mannelijke in de mens

Wij hadden iemand onderdak gegeven, die de hele dag met revolvers speelde. Zo nu en dan zei hij: ‘Het wordt weer tijd’ en dan stak hij een revolver in zijn zak en verdween voor een uurtje. Wanneer hij daarna terug kwam, likte hij zijn lippen af alsof hij iets lekkers had geproefd en ging hij psalmen spelen op de piano. Hij was een jongeman met een haviksneus en een verbeten mond. Hij zei tegen mij op zekere dag: ‘Mochten de Duitsers hier eens in huis komen, dan ben ik hier alleen maar om de gasmeter na te kijken’.

‘Ik zal het onthouden’, zei ik.

‘En mocht ik een keer niet terug komen’, zei hij, ‘dan neem je de tas die op mijn kamer staat en die breng je naar Kloosterhof 8. Vergeet dat adres totdat ik een keer niet terug kom’.

‘Ik zal het zolang vergeten’, zei ik.

‘En als het zover is, dat je je dat adres weer moet herinneren’, zei hij, ‘dan ga je er heen met de tas en dan zeg je dat je Grote Klaas bent en dat je van Opa komt’.

‘Ik zal het zeggen’, zei ik.

‘Dan komt het verder wel in orde’, zei hij. ‘Dank je wel’. Hij gaf mij de hand en kneep daarbij zijn ene oog dicht.

Hij was daarna nog ongeveer anderhalve maand bij ons en hij zei nog zesmaal: ‘Het wordt tijd’. Nadat hij dat voor de zesde maal had gezegd, kwam hij niet terug. Ik wachtte twee dagen op hem en na die twee dagen dacht ik bij mijzelf, nu wordt het voor mij tijd. Ik ging naar zijn kamer, haalde uit zijn kast de grote bruine leren actetas en begaf mij daarmee naar de Kloosterhof 8. Het was drie uur in de middag, herfstig en regenachtig.

Ik moest een kwartier lopen om het Kloosterhof te bereiken. De tas was zwaar en voelde aan alsof er staal in zat. Goddomme, dacht ik, die haviksneus laat mij met re-

[p. 388]

volvers over straat sjouwen. Wie weet hoeveel er in zitten, het lijkt mij toe een stuk of tien. Dat betekent tienmaal de doodstraf. Voorzichtigheidshalve sloeg ik een zijstraat in om langs achterweggetjes het Kloosterhof te bereiken. Op die manier duurde het nog vijf minuten langer voor ik er was.

Ik stond voor nummer 8 en ik zette mijn hoed af, om het water van de rand te laten lopen. Het was een heel gewone deur waarvoor ik stond en ik belde heel gewoon aan. Ik wachtte enige tijd, maar ik werd niet open gedaan. Toen belde ik drie maal vlug achter elkaar. Een man met een rood aangelopen gezicht deed daarna open. Hij had de uniform aan van een politieagent. Hij was fors gebouwd, hij had brede schouders en een reusachtige buik. Ik viel bij hem in 't niet.

‘Ik ben Grote Klaas’, zei ik, ‘en ik kom van Opa’.

‘Wat zeg je?’ zei hij.

‘Ik ben Grote Klaas’, zei ik, ‘en ik kom van Opa’.

‘Een ogenblik’, zei hij.

Hij verdween weer en ik zag de gordijnen voor het raam links van de deur bewegen. Ik keek juist te laat om nog te zien wie mij vandaar gadegeslagen had. Na een minuut of twee kwam de politieagent terug. ‘Kom binnen’, zei hij.

Ik kwam binnen en hij sloot de deur achter mij met een slot en een ketting. Daarna ging hij mij voor de lange gang in. Op de gang kwamen verscheidene deuren uit. Hij klopte op één van die deuren, tweemaal lang en eenmaal kort, deed de deur open en beduidde mij hem te volgen. Wij liepen door een kamer, waar een jongeman op zijn knieën een kachel lag aan te maken. ‘Grote Klaas van Opa’, zei de politieagent. De jongeman knikte en wij verlieten de kamer door een andere deur. Toen stonden wij weer in een gang. Wij liepen ook die gang door en aan het eind van die gang klopte de politieagent nogmaals op een deur, dit keer vijf maal achter elkaar, toen wachtte hij even en daarna nog drie maal. Hij deed de deur open en hij duwde mij

[p. 389]

naar binnen. Hij zei: ‘Grote Klaas van Opa’. En daarna trok hij de deur aan de buitenkant weer dicht.

Het was een gezellige kamer, waarin ik stond. Er waren gemakkelijke stoelen, een ronde tafel met bloemen er op, een dressoir met een brandend theelichtje en er hing een aangename temperatuur. Bij de haard zat een meisje in verpleegsterscostuum. Zij stond op en gaf mij een hand. ‘Fie’, zei ze.

‘Grote Klaas van Opa’ zei ik. Ik overhandigde haar de tas, die zij, zonder hem te openen in een hoek neerzette.

‘Een kopje thee?’ vroeg ze.

‘Graag’, zei ik. Ik ging in een stoel bij de haard zitten en zij schonk mij een kopje thee in.

‘Een koekje erbij?’ vroeg ze.

‘Als je hebt’, zei ik. Ik schatte haar op vier en twintig. Zij was allerliefst. Ze presenteerde mij een boterkoekje. Ik had in tijden niet zo'n lekker koekje gegeten.

‘Druk?’ vroeg ik.

‘Ja, erg druk’, zei ze. ‘Ik heb mijn werk in 't ziekenhuis er aan moeten geven. Ik had daar geen tijd meer voor. Neem maar een sigaret’. Zij zette een koker vol sigaretten voor mij neer. Wij staken beide een sigaret op.

‘Lekker’, zei ik, ‘zo'n sigaret’.

‘Zit jij slecht in je tabak?’ vroeg ze.

‘Heel slecht’, zei ik. ‘Ik ga soms naar een kroeg om daar peukjes uit de asbakken te zoeken’.

Zij stond op, opende een kast, haalde er twee pakjes tabak uit en gaf mij die. ‘Hier’, zei ze, ‘een man moet roken. Dat is een van de weinige pleziertjes die een man nog kan hebben tegenwoordig’.

Wat een vrouw, dacht ik. Welke vrouw zal haar dat ooit nazeggen: een man moet roken? Ik was in de stemming om verliefd op haar te worden. Zij schonk lekker thee, zij had verrukkelijke koekjes, een overvloed van tabak en een gezellige kamer. Ik voelde mij heel behaaglijk. ‘Is dat familie van je?’ vroeg ik en ik knikte naar de schoorsteen-

[p. 390]

mantel, waar een foto op stond van drie verpleegsters.

‘Ja’, zei ze ‘dat zijn mijn zusters’.

‘Ook alle drie verpleegsters?’ zei ik.

‘Ja’, zei ze, ‘alle drie’.

‘Maar jij bent de knapste’, zei ik.

Zij lachte. ‘Je herkent mij niet’, zei ze.

‘Nee’, zei ik, ‘ik heb je nooit eerder gezien’.

‘Toch wel’, zei ze. ‘Mag ik je een koekje presenteren? Ik ken je nog van de lagere school’.

Ik dacht na. ‘Van de Wilhelminaschool?’ vroeg ik.

‘Ja’, zei ze ‘van de Wilhelminaschool. Ik kan je het wel zeggen. Ik ben Gerard Lutmer’.

‘Gerard Lutmer’, zei ik, ‘was een jongen’.

‘Ik ben ook een jongen’, zei zij. Zij zette haar verpleegsterskap af. Ik zag een jongenskop met sluik haar dat in een keurige scheiding lag. Ik keek eens nauwkeurig. Het was Gerard Lutmer. ‘Deze vermomming heeft mij drie maand oefenen gekost’, zei hij. ‘Het duurde lang voor ik goed thee in kon schenken en goed koekjes kon presenteren. En ik vergis mij nog wel eens in de manier waarop ik mijn tasje vast moet houden. Ik was laatst eens bij mensen en daar heb ik de hele avond mijn tasje stijf onder mijn arm gekneld gehouden. Dat was fout. Dergelijke dingen moet je allemaal leren’.

‘De vermomming is uitstekend’, zei ik. Ik schikte een beetje verder van hem af. ‘Ik heb je nog nooit zo aardig gevonden’. Ik herinnerde mij Gerard Lutmer op dat oogenblik heel goed. Ik had hem van mijn derde tot mijn elfde jaar gekend, daarna had ik hem uit het oog verloren en was ik hem vergeten. Hij was nooit een grote sympathie van mij geweest. Ik had hem altijd een akelijk klein kereltje gevonden.

‘Er komen hier meer, die ik nog van de lagere school ken’, zei Gerard Lutmer en niemand herkent mij. Soms sturen ze mij briefjes met Lieve Zuster er boven. Ik wil je dat besparen en daarom heb ik mij aan jou bekend gemaakt’.

[p. 391]

‘Dat is attent van je’, zei ik. En om vriendelijk terug te doen, voegde ik er aan toe: ‘Ik herinner mij je nu weer heel goed van vroeger. Jij bent het geweest, tegen wie ik mijn eerste leugen heb gezegd. Ik zei dat ik een vogeltje voor je gevangen had en dat ik je dat de volgende morgen zou geven. Het was op een avond bij het hekje voor jullie huis. Misschien weet je 't nog’.

‘Ik weet het nog wel’, zei hij, ‘maar ik geloof het niet’.

‘Het was toch werkelijk gelogen’, zei ik.

‘Ja, dat geloof ik wel’, zei hij, ‘maar ik geloof niet, dat het je eerste leugen was’.

‘Ik was toen nog geen vier’, zei ik.

‘Ja’, zei hij, ‘maar sommigen zijn er vroeg bij’.

‘Wat heb je gedaan’, zei ik, ‘zo verder in je leven’.

‘Ik ben dominee geworden’, zei hij, ‘dominee in Zuid-Barger. Dat is het moeilijkste voor mij om te vergeten. Ik kan in dit verpleegsterscostuum veel vergeten van wat ik ben, maar om te vergeten dat ik dominee ben, dat is het moeilijkste. Ik ging laatst naar een paar mensen om hun huis te verkennen, want de man moest uit de weg geruimd worden omdat hij een paar van ons verraden had. Ik zat een middag bij hem te praten, behalve de man was ook de vrouw er bij. Het waren mensen van middelbare leeftijd. Wij spraken er over hoe ik het best dienst kon nemen bij het Duitse Rode Kruis. Onderwijl nam ik de situatie van het huis in mij op. Plotseling drong het goed tot mij door. dat de man tegenover mij 's avonds dood zou zijn. En voor ik wist wat ik deed, had ik mijn handen gevouwen en mijn ogen gesloten en ik zei: Zelfs bij het naderen van de dood zal Hij volkomen uitkomst geven. Laat ons bidden. Ik heb dat honderden malen in mijn leven gezegd en het was altijd op zijn plaats, maar daar was het een vergissing. Gelukkig dacht de man dat ik grappig was, hij was niet religieus. Maar het gevolg van mijn vergissing was, dat 's avonds niet alleen de man, maar ook de vrouw dood geschoten moest worden. Wanneer wij haar hadden laten

[p. 392]

leven, was zij misschien na gaan denken en had zij argwaan tegen mij kunnen krijgen’.

Wij zwegen even. Ik stak een nieuwe sigaret op uit zijn koker. ‘Er is nog iets’, zei hij toen, ‘ik haat vrouwen’.

‘Je ziet er als vrouw zo aardig uit’, zei ik.

‘Ik haat vrouwen. Het is afschuwelijk om de hele dag in vrouwenkleren te lopen. Het is demoraliserend om door iedereen voor vrouw gehouden te worden. Ik moet dit doen voor mijn werk. Ik kan mijn werk nooit beter doen dan zo. Maar het is afschuwelijk’.

‘Ik weet niet wat het is’, zei ik, ‘om door iedereen als vrouw aangezien te worden. Maar ik geloof wel dat het erg is’.

‘Mag ik je nog een kopje thee inschenken?’ zei hij.

‘Nee, laat maar’, zei ik.

‘Nog een koekje?’ zei hij.

‘Dank je wel’, zei ik, ‘ik ga’.

‘Je behoeft niet al die gangen weer door’, zei hij, ‘je kunt door die deur gaan daar, dan sta je meteen buiten. Al die gangen is maar onzin’.

Hij stond op en hij draaide het slot van de deur. ‘Soms’, zei hij, ‘krijg ik vizioenen van de bevrijding. Dan zie ik de hele markt vol mensen staan. En midden tussen die mensen staat een hoge kist. En ik sta boven op die kist, spiernaakt, zodat iedereen duidelijk kan zien dat ik een man ben. Het is een wonderlijk mooi vizioen’.

‘Ja, dat is het’, zei ik, ‘een wonderlijk mooi vizioen’.

‘Van de bevrijding’, zei hij. Hij deed de deur open. ‘Kom nog eens langs’, zei hij, ‘om een pakje tabak’.

‘Dat is goed’, zei ik, ‘ik kom nog eens langs’. Ik ben nooit weer langs gekomen. Ik hoorde kort daarna dat hij gearresteerd was en dat hij was bezweken onder de verhoren. Misschien heeft het hem nog tot troost kunnen zijn, dat hij tenminste als man is gestorven.

Ferdinand Langen