Acta Neerlandica 1
(2001)– [tijdschrift] Acta Neerlandica–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 79]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Emese Szabó & Katalin Beke
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 80]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Reformatie en de onafhankelijkheid van de Republiek der Nederlanden positief beinvloed werd. Die studenten hebben meestal natuurwetenschappen, godgeleerdheid of rechten gestudeerd en keerden niet alleen met de modernste kennis naar Hongarije terug, maar brachten ook de toenmalige progressieve ideeën mee. Het werk van Spinoza, Erasmus van Rotterdam of Hugo de Groot zijn ook voor de huidige Hongaren niet onbekend. En ze kennen zowel de Nederlandse schilderkunst van de 17e eeuw als Van Gogh en Mondriaan. De Nederlandstalige literatuur was, in tegenstelling tot een gedeelte van de Nederlandse literatuur (en filosofie) in het Latijn, nog nauwelijks bekend. Reden hiervan kan zijn dat er nauwelijks mensen Nederlands spraken, terwijl een taal als Latijn wel door veel intellectuelen werd beheerst. Andere reden kan zijn dat de Nederlandse literatuur ook geen stof van het Hongaarse onderwijs is. De mensen die de Nederlandse literatuur kennen, zijn tijdens hun studie of via Nederlandse vrienden of kennissen met haar in aanraking gekomen. Hier moet aan toegevoegd worden dat vele mensen die Nederlandse kennissen hebben een derde taal voor de communicatie gebruiken. Daarom zijn - naast de Hongaarse vertalingen natuurlijk - ook vertalingen van de Nederlandse literatuur in andere talen ook van belang voor de Hongaarse lezers, en heel vaak worden Nederlandse boeken in het Hongaars vertaald nadat ze in een andere taal al succes hebben gehad bij hen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vertaling van de Nederlandse literatuur in het HongaarsDe 19e eeuwWat de Hongaarse vertalingen van Nederlandse boeken betreft, bestaat onze verzameling van titels tot nu toe uit 147 titels. Volgens de bronnen (zie voetnoot 1) was het eerste boek uit het Nederlands in het Hongaars in 1834 door Endre Molnár vertaald. Het gaat om de roman Guido van K.F. VeldeGa naar eindnoot3 die in Kassa verscheen (het huidige Kosice). Het boek werd niet uit het Nederlands maar uit het Duits in het Hongaars vertaald. Dit feit wijst ons erop dat we rekening moeten houden met de rol van een tussentaal als we de betrekkingen tussen Nederland en Hongarije onderzoeken. De praktijk dat Nederlandse boeken uit een andere taal in het Hongaars werden vertaald was trouwens voor de hele 19e eeuw typerend: uit de 6 Nederlandse boeken die toen in het Hongaars verschenen waren er drie uit het Duits, was er één uit het Frans en slechts één uit het | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 81]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nederlands in het Hongaars vertaaldGa naar eindnoot4. Over één boek (Jeanette en Juanito van Jean ten Brink) weten we niet of het uit het Nederlands of uit een andere taal in het Hongaars was vertaald.Ga naar eindnoot5 Als we het lijstje bekijken, springt in het oog dat er slechts één Nederlandse auteur en vijf Vlaamse auteurs op staan. Wat kan de reden hiervoor zijn? Aan de ene kant kan dat worden verklaard met het feit dat de francofone literatuur uit het Zuiden bekend was in Hongarije. Via deze literatuur kwamen lezers in contact met de Vlaamse literatuur. Aan de andere kant konden de Hongaren die hun onafhakelijkheid van de Habsburgers wilden bevechten, ideeën van de Vlaamse Beweging opdoen over de romantiek van vaderlandsliefde. Van Hendrik Conscience, een vertegenwoordiger daarvan, zijn er zelfs twee boeken vertaald. Zes vertalingen in de 19e eeuw is misschien niet veel, maar het laat wél zien dat er een zekere belangstelling was voor de Nederlandstalige literatuur. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1900-1945In de eerste helft van de 20e eeuw steeg het aantal in het Hongaars vertaalde Nederlandse boeken duidelijk. Tussen 1900 en 1945 zijn er 47 titels uitgegeven. In 1901 verscheen het verhaal Saidja en Adinda van Multatuli. De hele Max Havelaar kwam in 1924 uit en had zelfs twee edities. Noodlot van Louis Couperus werd tot 1927 nog door 4 verdere boeken gevolgd.Ga naar eindnoot6 In 1910 kwam in het Hongaars Lucifer van Joos van den Vondel uit en in 1920 Het kindeken Jesus in Vlaandern van Felix Timmermans. In 1923 verscheen de eerste bloemlezing uit Nederlandse gedichten in Hongarije, in 1925 werd gevolgd door een tweede. De meest vertaalde Nederlandse auteur tussen 1900 en 1945 was Herman Heijermans van wie er 10 boeken in het Hongaars zijn vertaald, waarvan de meeste toneelstukken. Een van de toneelstukken is door Sándor Hevesi vertaald, de beroemde schrijver en regisseur. Het is merkwaardig dat zijn Op hoop van zegen, dat wellicht als zijn bekendste boek kan worden beschouwd, pas in 1950 in het Hongaars uitkwam. Maar de andere 9 zijn wel tussen 1903 en 1926 in Hongarije verschenen. Het is een hele interessante vraag waarom Heijermans één van de meest in het Hongaars vertaalde auteurs is. Voor de hedendaagse Hongaarse lezer is hij ieder geval onbekend en er moet nog verder onderzoek worden gedaan hoe bekend zijn werk tijdens de eeuwwisseling was. Onze vakgroep is van plan om dit onderzoek te doen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 82]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het meest interessante feit uit die tijd is dat in 1907 een Nederlandse literatuurgeschiedenis in het Hongaars het licht zag, geschreven door de Hongaar Zsigmond Nagy. Dit is de eerste en tot nu toe ook de laatste Nederlandse literatuurgeschiedenis die in het Hongaars is geschreven. Ook deze is een interessant onderwerp voor een onderzoek: voor wie en met welke bedoeling heeft hij een Nederlandse literatuurgeschiedenis gemaakt? De productiefste periode tussen 1900 en 1945 waren het eind van de jaren dertig en het begin van de jaren veertig toen 26 vertaalde boeken verschenen. Van Jo van Ammers-Küller, die (samen met Herman Heijermans) de meest vertaalde Nederlandse auteur is op Hongaars taalgebied, kwamen in die tijd 10 boeken uit.Ga naar eindnoot7 In de jaren dertig en veertig verschenen er 5 boeken van M. Székely-LulofsGa naar eindnoot8. Rubber verscheen zelfs twee keer. Het laatste bedrijf was door haar man vertaald. László Székely was een actieve Hongaarse vertaler van de Nederlandse literatuur; hij vertaalde Hollands glorie van Jan de Hartog (verschenen in 1942), Janmaats en sinjeuren van K. Norel (1943) en Vrouwen naar Jakarta van A.D. Hartog (1943).Ga naar eindnoot9 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1945-1959Na de Tweede Wereldoorlog nam de uitgave van Nederlandse literatuur in Hongarije in frequentie af. In de tweede helft van de jaren veertig verscheen slechts de trilogie van Piet Bakker: Ciske de rat; Ciske groeit op en Ciske de man en een boek van Pieter de Welcheren van der Meer. In de jaren vijftig was de situatie niet beter: er werden 6 boeken in het Hongaars vertaald waarvan er één, de Max Havelaar, al eerder uitkwam in een andere vertaling. In de jaren vijftig verscheen Max Havelaar zelfs twee keer: in 1950 en in 1955. Er moet in Hongarije in die tijd zeker een belangstelling voor Indonesië zijn geweest want naast Max Havelaar werd ook Uit het rijk der duizend eilanden. Indonesië zoals het is. Het verhaal van een reis door Indonesië van Joop Wolff uitgegeven. Merkwaardig is dat beide boeken bij dezelfde uitgeverij (Szikra) verschenen. Er was nog een boek in die tijd dat twee edities had: Het achterhuis van Anne Frank. De andere drie boeken in de jaren vijftig waren Hoogverraad en Het meisje met rood haar van Theun de Vries en Bartje zoekt geluk van A. de Vries. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 83]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1960-1969In de jaren zestig en zeventig werden steeds meer Nederlandse boeken in Hongaarse vertaling uitgegeven. In de jaren zestig waren dat 12, waaronder twee bloemlezingen uit gedichten. De ene is een bloemlezing van Vlaamse auteurs (1969), de andere heet gewoon Bloemlezing van Nederlandse dichters (1965) waarin ook Vlaamse auteurs zijn opgenomen. In Nederland en in Vlaanderen wordt veel gediscussieerd over de kwestie of er één of twéé Nederlandse literaturen zijn. Het is heel interessant dat er in de in Hongarije verschenen bloemlezingen bijna altijd auteurs van beide landen zijn opgenomen. Er is één bloemlezing met alleen maar zuidelijke auteurs. In de jaren zestig werden er zowel van Multatuli als van Theun de Vries weer twee boeken vertaaldGa naar eindnoot10. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1970-1979In de jaren zeventig werd ook Het raadselrijk van Theun de Vries vertaald. Verder werd Het achterhuis van Anne Frank opnieuw uitgegeven en konden de Hongaarse lezers Het bittere kruid Van Marga Minco leren kennen. Andere vertalingen waren van Lois Paul Boon, Simon Vestdijk, Marnix Gijsen en Karel Jonckheere. In 1976 zag de eerste bloemlezing uit Nederlandse verhalen (van noordelijke én zuidelijke auteurs) het licht. In het totaal werden er dit decennium 16 Nederlandse boeken in het Hongaars vertaald. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1980-1989De jaren tachtig waren net zo productief als de jaren dertig. Er kwamen 30 boeken uit, waarvan drie titels niet de eerste oplage zijn: Het achterhuis van Anne Frank had weer twee edities (in 1980 en 1982) en Max Havelaar één (in 1981). In die jaren verscheen het eerste Nederlandse boek in het Hongaars over de Nederlandse cultuur van vóór 1600: Het schilder-boeck van Karel van Mander, gevolgd in 1999 door de bundel De geestelike brulocht Jan van Ruusbroec waarin 3 geschriften zijn opgenomen: De geestelike brulocht, Vanden seven sloten, Van seven trappen in den graed der gheesteleker minnen. In dat decennium werden er van vele belangrijke naoorlogse Nederlandse auteurs boeken vertaald, zoals Harry Mulisch (De aanslag), Jan Wolkers (Terug naar Oegstgeest), Ivo Michiels (Het afscheid) en Leon de Winter (Zoeken naar Eileen W.). De belangstelling voor gedichten groeide ook: het Hongaarse publiek kon ook drie nieuwe bloemlezingen uit Nederlandse gedichten lezen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 84]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In 1986 werd de eerste Hongaarse vertaling van Cees Nooteboom uitgegeven: Rituelen, in 1989 gevolgd door Een lied van schijn en wezen. In de jaren negentig volgden Het volgende verhaal (in 1995) en In Nederland (in 1997). Boeken van Cees Nooteboom werden in het Hongaars vertaald nadat hij een groot succes had gehad in Duitsland. Aan een Hongaars receptieonderzoek zou dan ook zeker een Duits receptieonderzoek voraf moeten gaan. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1990 tot nuNa de politieke omwenteling in de jaren negentig nam de vertaling van Nederlandse literatuur in Hongarije een nieuwe aanloop. Door de efficiënte financiële ondersteuning van het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds konden 29 in het Hongaars vertaalde boeken het licht zien. De nadruk lag op de contemporaine auteurs maar ook het dagboek van Etty Hillesum (1994) en De Avonden van G.K. van het Reve (in 1998) verschenen in dat decennium. Ondanks al die vertalersactiviteiten is de Nederlandse literatuur alleen maar in nauwe intellectuele kringen enigszins bekend. Daarvan uitgaand dat de Nederlandse beeldende kunst in een bredere kring bekend is, heeft Judit Gera, die zelf meerdere boeken in het Hongaars vertaalde, in 2000 een essaybundel geschreven waarin ze Nederlandse literaire werken met schilderijen van bekende Nederlandse schilders vergelijkt om de Nederlandse literatuur op die manier populair te maken. In de tweede helft van het boek zijn de behandelde literaire werken door haar vertaald. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Literaire activiteiten in de jaren negentigOorzaak ervan, dat de Nederlandse literatuur in Hongarije nauwelijk bekend is geraakt, kan het verschil in politiek systeem zijn. Na de politieke omwenteling in de jaren negentig waren er talrijke pogingen om de Nederlandse literatuur bekend en populair te maken in Hongarije. Naast het vertalen van boeken vonden vele literaire activiteiten in Budapest en andere Hongaarse steden plaats, waaraan zowel Nederlandse als Hongaarse schrijvers deelnamen.
De eerste grootschalige literaire manifestatie heeft in oktober 1996 in Budapest plaatsgevonden, toen het Hongaarse publiek met behulp van het Nederlands Literair Productie- en Vertaalfonds vier dagen lang beroemde | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 85]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
vertegenwoordigers van de Nederlandse en Vlaamse literatuur kon leren kennen, en iedereen de internationaal erkende werken van de Nederlandse filmindustrie kon bekijken. De manifestatie, die van 26 tot 29 oktober 1996 plaatsvond inTheater Merlin, heeft als thema Ironie en Melancholie. In het weekendprogramma werd het accent op de literatuur gelegd. In de loop van die twee dagen konden moderne Nederlandse, Vlaamse en Hongaarse literatoren hun mening over de onderwerpen ironie en melancholie uitspreken en bespreken in welke mate de begrippen ‘ironisch’ of ‘melancholisch’ met de Nederlanders, Vlamingen en Hongaren zijn verbonden. Belangstellenden konden aan een workshop deelnemen, waarin over verschillende vragen en problemen van de literaire vertaling uit het Nederlands in het Hongaars werd gediscussiëerd. Benno Barnard, Anna Enquist, Willem Jan Otten en Rogi Wieg droegen een paar van hun gedichten voor. Daarnaast was er een interview met Cees Nooteboom die over zijn leven en werk vertelde. Ook zijn herinneringen aan Hongarije deelde hij met het publiek. Nooteboom was namelijk tijdens de Hongaarse Opstand in 1956 als reporter in Hongarije. Maar de aanwezigen konden ook van Lieve Joris, Cees Nooteboom, Leon de Winter en Joost Zwagerman horen, wat ironie en melancholie voor hen betekenden en waarom de Hongaren in het buitenland als ‘een melancholisch volk’ bekend staan. Naast het literaire weekend werden in de bioscoop Szinbád Nederlandse filmdagen georganiseerd, waar men vijf moderne Nederlandse films kon zien.
Aan de universiteiten waar een opleiding Nederlandse taal en cultuur bestaat, leren studenten de Nederlandse literatuur goed kennen. De ELTE en de Károli Universiteit in Budapest en de Universiteit Debrecen proberen de Nederlandstalige literatuur in de vorm van literaire activiteiten te ondersteunen. In Budapest bestaat er uit docenten en studenten Nederlands een kleine ‘kring van vertalers’ die steeds nieuwe Nederlandse boeken in het Hongaars vertaalt. Het merendeel van de vertalingen uit de jaren '90 is aan hen te danken. In Debrecen willen we meer aandacht besteden aan het bestuderen van de Hongaarse receptie van de Nederlandse literatuur. De schrijvers Benno Barnard en Geert van Istendael waren al meerdere malen in beide steden om hun boeken aan belangstellende studenten te presenteren en om hoorcolleges over de moderne Vlaamse litartuur te | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 86]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
houden. Na het festival in 1996 werkten Benno Barnard en Rogi Wieg lange tijd aan de ELTE als gastdocenten. Op 28 april 1997 heeft de afdeling Neerlandistiek in Debrecen een manifestatie gehouden waarvan de aanleiding het boek Het gat in de wereld van Benno Barnard was, dat ter gelegenheid van de Hongaarse Boekenweek 1997 werd vertaald en uitgegeven. Het tweede voordracht was van Geert van Istendael over zijn roman Het Belgisch labyrint dat al vroeger was verschenen. Aan het eind konden de studenten aan de auteurs vragen stellen en boeken kopen.
Aan het begin van 1997 werd ook een Vlaamse literaire avond georganiseerd met de actieve samenwerking van Geert van Istendael, Benno Barnard, Kristien Hemmerechts en Herman de Coninck. In de loop van 1998 werden er ook andere schrijvers en dichters in Budapest uitgenodigd. Joost Zwagerman en Rogi Wieg probeerden de Nederlandse literatuur in Hongarije tijdens deze korte bezoeken populair te maken. Naar aanleiding van de uitgave van zijn De hoed van tante Jeannot kwam ook Eric de Kuyper naar Budapest waar Judit Gera, de vertaalster, het boek aan het belangstellende publiek presenteerde.
In april 2000 waren in vier Hongaarse steden de Nederlandse films met de Oscar-prijs te zien (Karakter, De aanslag, Antonia). Naar iedere stad kwam een acteur die in één van de films speelde. In Debrecen hadden we Jan Decleir te gast. De organisatie van dit grootschalige feest was te danken aan de Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden.
Ook literaire tijdschriften proberen de Nederlandse literatuur bekend te maken in Hongarije. In het dubbelnummer mei-juni 1996 heeft de Magyar Napló aandacht besteed aan de Vlaamse literatuur en enkele maanden daarvoor heeft ze een nummer gewijd aan de Noordelijke literatuur. Op 23 april 1999 heeft de redactie van het literaire tijdschrift Magyar Lettre Internationale een bijeenkomst georganiseerd in het Congresgebouw van Budapest. Hieraan heeft opnieuw Benno Barnard deelgenomen. Dit omdat in de nieuwe uitgave van het tijdschrift Magyar Lettre Internationale een apart hoofdstuk aan het onderwerp De Belgen bestaan toch niet gewijd werd en er naast publicaties van andere auteurs ook een publicatie van Benno Barnard in het tijdschrift verscheen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 87]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
We hopen dat al die pogingen sinds het verschijnen van het eerste Nederlandse boek in Hongarije in 1834 niet vergeefs blijven en dat de Nederlandse literatuur bekend raakt in Hongarije en dat steeds meer Hongaren Nederlandse boeken zullen lezen. Mischien kunnen we iets van elkaar leren. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 88]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
BijlageDe titels van de in het Hongaars vertaalde Nederlandse boeken: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
19de eeuw
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De periode tussen 1900 en 1945
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 89]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 90]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De periode tussen 1945 en heden
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 91]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 92]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 93]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|