Alle titels

alles A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z overig alles

Beschikbare titels

Titel Titel	Druk	Jaar Druk, Jaar	Auteur Auteur	genre genre
Kleine katechismus der natuur voor kinderen 1^ste druk, 1779 Download PDF van tekst (0,74 MB)Download XML van tekst (0,19 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1779	J.F. Martinet	proza jeugdliteratuur
Vaderlandsch A-B boek voor de Nederlandsche jeugd 1^ste druk, 1781 Download PDF van tekst (2,79 MB)Download XML van tekst (0,13 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1781	J.H. Swildens	proza jeugdliteratuur
De kleine Grandisson of De gehoorzaame zoon 1^ste druk, 1782 Download ebook (2,88 MB)Download PDF van tekst (2,15 MB)Download XML van tekst (0,36 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1782	M.G. de Cambon-van der Werken	proza jeugdliteratuur
Theophron, of De ervaaren raadgeever voor de onbedreeven jeugd ?, 1783 Download Scans (75,21 MB)	?	1783	J.H. Campe	jeugdliteratuur
Fabelen en kleine gedichten voor kinderen 1^ste druk, 1803	1^ste druk	1803	Pieter 't Hoen	jeugdliteratuur
Oorspronglyke Nederlandsche logogryphen, of De verzameling van vaderlandsche spreekwoorden 1^ste druk, 1804 Download Scans (18,86 MB)	1^ste druk	1804	J.F. Martinet	jeugdliteratuur
Letter-kransje voor lieve en brave kinderen 1^ste druk, 1806 Download PDF van tekst (0,93 MB)Download XML van tekst (0,08 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1806	Petronella Moens	poëzie jeugdliteratuur
Nieuw-jaars geschenkje voor kinderen 1^ste druk, 1809 Download PDF van tekst (2,48 MB)Download XML van tekst (0,04 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1809	Anoniem	proza poëzie jeugdliteratuur
De brave Hendrik 1^ste druk, 1810 Download PDF van tekst (0,23 MB)Download XML van tekst (0,03 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1810	Nicolaas Anslijn Nz.	proza jeugdliteratuur
Groot en vermakelijk prenttafereel, bestaande in meer dan vier honderd soorten van afbeeldingen en figuren, als menschen, beesten, vogelen, visschen, schepen enz. 1^ste druk, 1810 Download PDF van tekst (19,95 MB)Download XML van tekst (0,04 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1810	Anoniem	jeugdliteratuur
Het leerzame prenteboekje voor kinderen. Derde vervolg of het vierde stukje 1^ste druk, ca. 1810 Download PDF van tekst (1,46 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1810	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
Het leerzame prenteboekje voor kinderen. Vervolg of het tweede stukje 1^ste druk, ca. 1810 Download PDF van tekst (1,07 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1810	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
Jeugdige dichtproeven 1^ste druk, 1813 Download Scans (18,22 MB)	1^ste druk	1813	Johanna Constantia Cleve	poëzie jeugdliteratuur
Prentgeschenk voor de jeugd om het A-B al spelende te leeren 1^ste druk, 1823 Download PDF van tekst (3,23 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1823	John Harris	jeugdliteratuur
Prenteboekje naar Jan Luiken 1^ste druk, ca. 1824 Download PDF van tekst (2,11 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1824	P. Hanou van Arum	jeugdliteratuur
Korte aardrijkskundige beschrijving der stad Rotterdam 1^ste druk, 1825 Download Scans (20,50 MB)	1^ste druk	1825	Willem van den Hoonaard	jeugdliteratuur
Een boekje met prentjes, waarbij wat te lezen staat, voor brave kinderen. Deel 2 1^ste druk, 1827 Download PDF van tekst (2,59 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1827	Alexander Cranendoncq	jeugdliteratuur
Kinderspelen, verhalen, zedelessen, raadselen, enz. 1^ste druk, 1827 Download Scans (16,28 MB)	1^ste druk	1827	Gijsbertus van Sandwijk	jeugdliteratuur
Abé-boekje voor lieve kinderen 1^ste druk, 1831 Download PDF van tekst (2,07 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1831	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
De Nederlandsche schutterij 1^ste druk, 1831 Download PDF van tekst (1,96 MB)Download XML van tekst (0,04 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1831	Anoniem	proza jeugdliteratuur
Fabelboek voor kinderen 1^ste druk, 1835 Download Scans (41,26 MB)	1^ste druk	1835	J.J.A. Goeverneur	jeugdliteratuur
Nieuw abé-boekje voor lieve kinderen 1^ste druk, 1836	1^ste druk	1836	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
Het vogelen-abé-boek. Een geschenk voor zoete kinderen 1^ste druk, 1837 Download ebook (4,95 MB)Download PDF van tekst (1,95 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1837	Anoniem	jeugdliteratuur
De kluchtige aap en het poesje 1^ste druk, 1838 Download PDF van tekst (2,24 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1838	J.F.L. Müller	jeugdliteratuur
De kluchtige poes en het hondje 1^ste druk, 1838 Download PDF van tekst (2,21 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1838	J.F.L. Müller	jeugdliteratuur
Nederlandsche kleederdragten 1^ste druk, 1839 Download PDF van tekst (2,14 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1839	C.P.E. Robidé van der Aa	poëzie jeugdliteratuur
De natuur. In twaalf afbeeldingen voor de jeugd 1^ste druk, ca. 1840-1850 Download PDF van tekst (1,84 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1840-1850	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
Gelukkig Hansje 1^ste druk, ca. 1840-1850 Download PDF van tekst (1,53 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1840-1850	Jacob Grimm en Wilhelm Grimm	jeugdliteratuur
De geschiedenis van mijnheer Kardoes en mejufvrouw Muizenschrik 1^ste druk, 1841 Download PDF van tekst (0,88 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1841	J.F.L. Müller	jeugdliteratuur
Hoe men schilder wordt 1^ste druk, 1843	1^ste druk	1843	Hendrik Conscience	jeugdliteratuur
Stuurman Flink, of De schipbreuk van De Vrede 1^ste druk, 1843	1^ste druk	1843	Frederick Marryat	jeugdliteratuur
Taalkundig prenteboekje voor leerzame kinderen 1^ste druk, 1843 Download PDF van tekst (2,24 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1843	Anoniem	sec - taalkunde jeugdliteratuur
Galerij van mannelijke bedrijven voor de Nederlandsche jeugd 1^ste druk, 1844 Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1844	G. (Pz.) Los	jeugdliteratuur
Galerij van vrouwelijke bedrijven voor de Nederlandsche jeugd 1^ste druk, 1844 Download PDF van tekst (1,45 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1844	G. (Pz.) Los	jeugdliteratuur
De zonderlinge lotgevallen van Hans Kijk-in-de-wereld 1^ste druk, ca. 1846 Download PDF van tekst (1,34 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1846	J.W.A. Hilverdink	jeugdliteratuur
De haringvisscherij 1^ste druk, 1848 Download PDF van tekst (1,58 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1848	J. Plugger	poëzie jeugdliteratuur
Loontje komt om zijn boontje, of Het droevige slot der guiterijen van Hans-kijk-in-de-wereld 1^ste druk, ca. 1848 Download PDF van tekst (1,37 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1848	J.W.A. Hilverdink	jeugdliteratuur
Wat is er op de kermis te zien? / Nog iets van de kermis 1^ste druk, 1848 Download PDF van tekst (1,83 MB)Download XML van tekst (0,03 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1848	Harco Ilpsema Vinckers	poëzie jeugdliteratuur
Een nieuw aardig prentenboek als vervolg op het beroemde kinderwerk 'Der Struwwelpeter' 1^ste druk, ca. 1849 Download PDF van tekst (1,63 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1849	Heinrich Hoffmann	jeugdliteratuur
Het vrolijke prentenboek voor kinderen 1^ste druk, ca. 1850-1860 Download PDF van tekst (1,91 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1850-1860	Anoniem	jeugdliteratuur
Kluchtige tafereelen van Grootje Goedsloof met haar aardig hondje Blaf 1^ste druk, ca. 1850-1860 Download PDF van tekst (2,14 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1850-1860	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
Letterkorfje. Verhalen voor de jeugd 1^ste druk, 1850-1860 Download Scans (8,65 MB)	1^ste druk	1850-1860	P.W.M. Trap	jeugdliteratuur
Nederlandsche spreekwoorden 1^ste druk, 1850 Download PDF van tekst (2,40 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1850	Anoniem	jeugdliteratuur
Neues Bilder ABC Buch für fleissige Kinder = Nieuw Prenten AB boek voor naarstige kinderen 1^ste druk, ca. 1850-1860 Download PDF van tekst (3,23 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1850-1860	Anoniem	jeugdliteratuur
Nieuw prenten boek voor brave kinderen 1^ste druk, ca. 1850-1860 Download PDF van tekst (1,40 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1850-1860	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
Nuttige ontdekkingen door afbeeldingen gedagteekend 1^ste druk, ca. 1850-1860 Download PDF van tekst (3,53 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1850-1860	Anoniem	proza jeugdliteratuur
Prentenboek 1^ste druk, ca. 1850 Download PDF van tekst (2,39 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1850	Jan Schenkman	poëzie jeugdliteratuur
Sint Nicolaas 1^ste druk, ca. 1850-1860 Download PDF van tekst (1,43 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1850-1860	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
Veldbloemen. Zestal verhalen uit het landelijk leven 1^ste druk, 1850 Download Scans (19,41 MB)	1^ste druk	1850	Den Schrijver van Het bergslot aan het Meer van Constanz en de Savoijaard	jeugdliteratuur
Weer wat moois voor lieve kleinen 1^ste druk, ca. 1851 Download PDF van tekst (2,07 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1851	Jan Schenkman	poëzie jeugdliteratuur
Natuurkundige verhalen voor de jeugd 1^ste druk, 1851 Download Scans (74,92 MB)	1^ste druk	1851	Johannes Hazeu Cornelisz.	jeugdliteratuur
De jaargetijden, luim en ernst 1^ste druk, 1851 Download Scans (4,74 MB)	1^ste druk	1851	Lambrecht van den Broek	jeugdliteratuur
Nieuwe Nederlandsche vertellingen in proza en poëzij 1^ste druk, 1851 Download Scans (12,95 MB)	1^ste druk	1851	C.S. Adama van Scheltema	jeugdliteratuur
De ondeugende kinderen 1^ste druk, 1852 Download PDF van tekst (2,13 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1852	J.J.A. Goeverneur	jeugdliteratuur
Hûsnocht for de bern 1^ste druk, 1852 Download Scans (2,18 MB)	1^ste druk	1852	Waling Dykstra	jeugdliteratuur
Jongensrampen 1^ste druk, 1852 Download PDF van tekst (1,48 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1852	Anoniem	proza jeugdliteratuur
Bijbelsche verhalen voor kinderen 1^ste druk, 1853 Download Scans (19,69 MB)	1^ste druk	1853	B.H. Draper	jeugdliteratuur
De gestolen kersen. Een tooneelspel voor jonge lieden 1^ste druk, 1853 Download Scans (11,20 MB)	1^ste druk	1853	J.J.A. Goeverneur en Mattheus van Heyningen Bosch	jeugdliteratuur
Het boek op linnen 1^ste druk, 1853 Download PDF van tekst (2,58 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1853	Anoniem	jeugdliteratuur
Ook een menschenleven, al was 't maar van een hondenjongen 1^ste druk, 1853 Download Scans (22,44 MB)	1^ste druk	1853	W.O. von Horn	jeugdliteratuur
Printe boekje for de bern 1^ste druk, ca. 1853 Download Scans (2,27 MB)	1^ste druk	ca. 1853	S.J. Hoekstra	jeugdliteratuur
Verlustiging voor brave jongens 1^ste druk, 1854 Download PDF van tekst (2,55 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1854	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
De appeldieven en De Blaauwkuip 1^ste druk, 1854 Download PDF van tekst (1,16 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1854	Martinus Johannes Cornelis Weegenaar	poëzie jeugdliteratuur
Tante Keetje's prentenboek 1^ste druk, 1854 Download PDF van tekst (2,03 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1854	Franz Pocci	poëzie jeugdliteratuur
De kleine mama Pauline en hare pop Marie 1^ste druk, 1854 Download PDF van tekst (1,85 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1854	Anoniem	proza jeugdliteratuur
Hoe men zijn brood verdient. ABC 1^ste druk, 1855 Download PDF van tekst (2,23 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1855	Adriaan van der Hoop jrsz.	poëzie jeugdliteratuur
Na de speeluren 1^ste druk, 1855 Download PDF van tekst (1,89 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1855	L. Meijer	jeugdliteratuur
Sythoff's prentenboek. De boekenkast 1^ste druk, 1855 Download PDF van tekst (4,94 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1855	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
Kinderlijke dichtstukjes 1^ste druk, 1856 Download Scans (11,16 MB)	1^ste druk	1856	Hendrik Tollens	jeugdliteratuur
Nieuw AB boek naar een oud rijmpje en op een aardig wijsje 1^ste druk, 1856 Download PDF van tekst (4,17 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1856	Jan Schenkman	jeugdliteratuur
Nederlandsche kleederdragten. Deel 2 1^ste druk, 1857 Download ebook (4,15 MB)Download PDF van tekst (1,24 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1857	Anoniem	jeugdliteratuur
Nederlandsche kleederdragten. Deel 3 1^ste druk, 1857 Download ebook (4,21 MB)Download PDF van tekst (1,23 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1857	Anoniem	jeugdliteratuur
Prettige tijdkorting 1^ste druk, ca. 1857 Download PDF van tekst (1,46 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1857	J.J.A. Goeverneur	jeugdliteratuur
Nederlandsche kleederdragten. Deel 1 1^ste druk, 1857 Download ebook (4,14 MB)Download PDF van tekst (1,23 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1857	Anoniem	jeugdliteratuur
Hoe raar een knikker rollen kan 1^ste druk, 1857 Download PDF van tekst (0,98 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1857	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
Leerzaam allerlei voor de lieve kleinen 1^ste druk, 1857 Download PDF van tekst (6,40 MB)Download XML van tekst (0,04 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1857	Anoniem	proza jeugdliteratuur
Het haasje in 't kruid 1^ste druk, 1858 Download PDF van tekst (1,23 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1858	Heinrich Jade	jeugdliteratuur
Sprookjes in den trant van Andersen 1^ste druk, 1858 Download ebook (3,40 MB)Download PDF van tekst (1,19 MB)Download XML van tekst (0,23 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1858	C.E. van Koetsveld	jeugdliteratuur
Het leven van Jan Klaassen 1^ste druk, 1859	1^ste druk	1859	Jan Schenkman	jeugdliteratuur
Stoute jongens en meisjes 1^ste druk, 1859 Download PDF van tekst (2,84 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1859	Lambrecht van den Broek	jeugdliteratuur
Het beestenboekje 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (2,19 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	jeugdliteratuur
Prentvermaak voor kleine kinderen 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (1,97 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	jeugdliteratuur
Nieuwe plaatjes en versjes voor kinderen 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (0,97 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
Moeder Hubbard en haar hond 1^ste druk, 1860 Download PDF van tekst (1,98 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1860	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
Landelijke tafereelen. Deel 2 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (1,21 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	jeugdliteratuur
Landelijke tafereelen. Deel 1 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (1,39 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	jeugdliteratuur
Jongensspelen 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (2,11 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur
Het theesalet van Pieteloet 1^ste druk, 1860 Download PDF van tekst (1,38 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	1860	Reinoudina de Goeje	jeugdliteratuur
Het dierenrijk in afbeeldingen 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (1,92 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	proza jeugdliteratuur
Een lief boekje voor zoete kinderen 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (2,10 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	jeugdliteratuur
Het avontuurlijke leven van Peter Vucht 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (1,25 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	J.W.A. Hilverdink	jeugdliteratuur
Gevallen hoogmoed 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download ebook (3,82 MB)Download PDF van tekst (1,03 MB)Download XML van tekst (0,00 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	jeugdliteratuur
Een nuttig en prettig boek voor kinderen 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (1,45 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	jeugdliteratuur
De paascheijeren. Een Paaschverhaal 1^ste druk, ca. 1860 Download Scans (2,55 MB)	1^ste druk	ca. 1860	Eduard Gerdes	jeugdliteratuur
De natuur in afbeeldingen 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (1,38 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	jeugdliteratuur
De lotgevallen van Robinson Crusoe 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (3,46 MB)Download XML van tekst (0,02 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Daniel Defoe	jeugdliteratuur
De kijkkast. Op het land 1^ste druk, ca. 1860 Download PDF van tekst (1,45 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860	P.J. Andriessen	jeugdliteratuur
De genoegens van het landleven 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (1,49 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	jeugdliteratuur
Bilderfibel 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (3,06 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	jeugdliteratuur
Tot leering 1^ste druk, ca. 1860-1870 Download PDF van tekst (1,24 MB)Download XML van tekst (0,01 MB)Download tekstbestand	1^ste druk	ca. 1860-1870	Anoniem	poëzie jeugdliteratuur