Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Rombout Hogerbeets]

HOGERBEETS (Rombout), neef van den vorigen, zoon van dr. Dirk Heyndriksz. Hogerbeets, in 1561 schepen, in 1582 en vervolgens, laatstelijk in 1590 burgemeester te Hoorn, en van Machteld van Steynemolen, werd aldaar den 24 Junij 1561 geboren. Op zevenjarigen leeftijd moest hij zijne ouders, die der Hervorming waren toegedaan, in ballingschap vergezellen, ten einde de vervolgingen van Alva te ontvlugten. Te Wesel leide hij, door het aanleeren der Grieksche en Latijnsche talen, den eersten grondslag zijner letteroefeningen en keerde van daar, eerst in 1577, naar zijn geboortestad en het huis zijner ouderen, sedert 1572 weder in hunne vaderlijke woonstede en het bezit van vorig aanzien en verbeurdverklaarde goederen hersteld, terug. Eerlang vertrok hij naar de hoogeschool te Leyden, waar hij zich vooral op de regtsgeleerdheid toelegde en, den 18 van Herfstmaand 1584, door Donellus tot doctor in de beide regten werd bevorderd. Het is niet zeker, waar hij zich, na het verlaten der hoogeschool, tot uitoefening

der regtsgeleerde praktijk neêrzette; doch zeker is het, dat hij zich gedurende zijn verblijf aan de hoogeschool en door zijn verder gedrag bij de regering te Leyden zoo loffelijk had bekend gemaakt, dat zij hem in 1590 het ambt van raad en pensionaris der stad opdroeg, en curatoren der hoogeschool hem tot hunnen secretaris benoemden. Zes jaren later werd hij tot lid van den Hoogen Raad van Holland en Zeeland verheven en verwierf hij zich in deze grooten roem van kunde, onpartijdigheid, regtvaardigheid en ongemeene geschiktheid om partijen te vereenigen. In 1608 werd hij met zijn ambtgenoot Leonard de Voogd en Nicolaas Cromhout, raad in den Hove van Holland, naar Amsterdam gezonden, om die stad over te halen tot bewilliging in het bestand van Spanje, waarin zij ook gelukkig slaagden. Ter gelegenheid der beroerte, in het volgende jaar te Alkmaar ontstaan, vertrok hij als gemagtigde van prins Maurits en van gecommitteerde raden, nevens Reinoud van Brederode, Leonard de Voogd en Steven van der Does, heer van Noordwijk, naar die stad om er de gemoederen tot rust te brengen. Deze poging was echter ondoenlijk, zonder eene buitengewone verandering der regering, weshalve zij, op last der staten, de wethouders en vroedschappen van hunne posten ontsloegen.

Van meer gewigt was de bezending, tot welke Hogerbeets, in 1611 gebruikt werd. De oorlog tusschen Denemarken en Zweden uitgebroken, deed de algemeene staten te rade worden, een gezantschap te zenden naar het Noorden, om, ware het mogelijk, een verdrag tusschen de beide hoven te bemiddelen. De keuze viel op Jacob van Wassenaar, heer van Obdam, dr. Dirk Bas, burgemeester van Amsterdam, en onzen Hogerbeets. Zij aanvaardden in Julij van het genoemde jaar de reis, doch keerden eerlang, zonder hun doel bereikt te hebben, terug. Sedert 1617 begon hij ingewikkeld te worden in de binnenlandsche onlusten. Aanleiding gaf daartoe zeker voorval te Haarlem, waarbij twee burgers, door de wethouderschap uit de stad gebannen, en, wegens het wederkeeren binnentijds, geboetstraft, zich beroepen hadden op den hoogen raad, die deze beroeping aannam. Ondanks het schrijven van gecommitteerde raden, dat de raad zich had te wachten voor regtsplegingen, strijdig met het oogmerk der staten en de uitdrukkelijke verklaring hunner edel groot mogenden, dat de stukken hun moesten overgegeven worden, voer de hooge raad met de regtspleging voort en stelde de Haarlemsche regenten in het ongelijk. Deze echter, gedekt met het gezag der staten, verklaarden zich daartegen.

Intusschen had Hogerbeets, nevens nog zes mede raden, in het besluit van den hoogen raad niet bewilligd, hetgeen hem in onmin bragt met zijne overige ambtgenooten, die hem smadelijk bejegenden, 't geen oorzaak was, dat hij het aanbod der regering te Leyden, om het pensionarisambt, door het overlijden van N. van Zeyst opengevallen, wederom te aanvaarden, aannam.

Een naauwkeurig berigt van de toedragt dier zaak, ontleend uit de eigenhandige aanteekeningen van Hogerbeets voor zijne kinderen gesteld, is bewaard bij Brandt, Hist. der Ref., D. II, bl. 662 volgg. Als pensionaris in de vergadering der staten wederom zitting bekomen hebbende, was hij met Huig de Groot een der ijverigste en bekwaamste voorstanders der maatregelen, door Oldenbarneveld in het bestuur van kerk en staat gevolgd, handelde dus tegen de inzigten van prins Maurits en haalde zich het misnoegen van dezen op den hals. 't Gevolg hiervan was, dat hij, nevens Oldenbarneveld en de Groot, op Zondag den 29 Augustus 1618 op last der algemeene staten in hechtenis werd genomen. Doch Hogerbeets verzekert, in zeker door hem nagelaten geschrift, dat dit in hechtenis nemen in de vergadering der algemeene staten nooit voorgesteld, veel min besloten, maar het werk was van eenigen, die den prins, op eene reis naar Utrecht, onlangs vergezeld, en eerst na de uitvoering dit stuk ter vergadering van hunne groot hoogmogenden en aldaar hadden doen goedkeuren.

Na de gevangenneming had men te Leyden de tijding niet ontvangen of de wethouders dier stad verzochten, dat hun pensionaris onder borgtogt mogt ontslagen worden. Zij gaven tot reden van hun verzoek, dat al wat Hogerbeets gedaan had, geschied was op last der stads regenten, dat deze zulks voor hunne rekening namen, en dat de gevangene, volgens de privilegiën van Leyden, binnen die stad moest worden te regt gesteld. Prins Maurits hierop tot antwoord gegeven hebbende, dat zulks zijn werk niet was, en zij zich, ten dien einde, bij de algemeene staten moesten vervoegen, hervatten de Leydsche afgevaardigden, dat zij zich bij zijne doorluchtigheid vervoegd hadden als stadhouder van het gewest, wiens post het was de privilegiën te handhaven en dat zij de algemeene staten in dit geval niet kenden. Doch de prins bleef bij zijn antwoord en liet de afgevaardigden daarmede vertrekken.

Na viermaal in zijne kamer ondervraagd te zijn, verscheen Hogerbeets op den laatsten Februarij en den eersten en vijfden Maart 1619 voor zijne regters, en na de

ter dood brenging van 's lands advokaat, vervoegden zich nog drie zijner regteren bij hem, om hem te bewegen in eigen persoon of door zijne vrienden vergiffenis te verzoeken. Doch hij het een en ander kloekmoedig van de hand wijzende, verlieten hem de regters, in het heengaan hem gramstorig toeduwende: ‘zoo zult gij dan varen als Barneveld; 't schavot staat er nog.’ Zulks gebeurde echter niet; want op den achtsten Mei, door den geweldiger provoost voor de regters ontboden zijnde, werd hij, met verbeurdverklaring zijner goederen, ter eeuwige gevangenis verwezen.

Onder het lezen van dit vonnis werd hij zeer ontsteld en zeide: ‘dat zijne sententie niet overeenkwam met hetgeen hij verklaard had en hij betering daarvan verzocht.’ Toen men hem hierop gebood te zwijgen, sloeg hij met zijne hand op de borst en riep, met de woorden van den Latijnschen dichter Horatius:

Naderhand had hij echter berouw van zijne hevigheid en verzocht deswegen om verschooning bij hunne hoogmogenden. Van toen af hadden zijne bloedverwanten tot hem vrijen toegang. Hogerbeets bleef te 's Hage, tot den vijfden Junij, wanneer hij, nevens de Groot, 's nachts te elf ure, onder een geleide van vijfentwintig soldaten, over Dordrecht, naar het slot Loevestein gevoerd werd, 't welk hem tot gevangenis moest verstrekken.

Hij zat daar tot in 1625, wanneer, op voorspraak van Frederik Hendrik zijne gevangenis verligt en hij overgebragt werd naar zijn huis te Weer bij Wassenaar. Niet lang had hij genot van de vrije lucht; vijf weken na zijne komst, 7 September 1625, overleed hij, in den ouderdom van 64 jaren. Bij Velius worden verscheidene grafschriften ter zijner eere gevonden.

Brandt geeft eene aandoenlijke beschrijving van zijn vertrek van Loevestein, waar hij zes jaren gevangen geweest was. Dezelfde schrijver geeft hem de getuigenis dat hij was een opregt Hollander en wijs regtsgeleerde, een welsprekend redenaar, een groot theologant, een vroom christen, en een raadsheer van zoo gezet een gewisse dat de Groot hem een voorbeeld van een volmaakt regtsgeleerde noemde, hem houdende voor zoo vroom een man als ooit Holland gedragen heeft.

Op Loevestein hield hij zich bezig met het beoefenen der regts- en godgeleerdheid. Ook vervaardigde hij gedichten en schreef een menigte brieven; o.a. stelde hij op eene Korte inleiding tot de praktijk voor de hoven van Justitie in Holland. De heer van Voorst bezat van hem een hands. van 't aanleggen en volvoeren der processen voor de respectieve hoven van Justitie in Holland, verklaard en uitgebreid door een Hollandsch regtsgeleerde; waarschijnlijk hetzelfde hands. dat weleer in bezit was der Gronoviussen, en achter H. Grotius, Inleiding tot de Hollandsche regtsgeleerdheid, (Amst. 1690) is in het licht gegeven.

Op den catalogus der handschriften van Gronovius wordt ook vermeld: Copie van een geschrift van wijlen den heer Mr. R. Hoogerbeets, tot gedachtenis van zijne kinderen opgestelt, waarschijnlijk hetzelfde dat Brandt, in zijne Geschied. der Regtspl. v. Oldenb., zijne Geschied. d. Retorm. en het Leven van H. de Groot, van Hogerbeets gewagende, heeft gebruikt. Andere, zoo juridische als historische hands. van Hogerbeets, door Velius en Foppens vermeld, zijn verstrooid. Indien men de Latijnsche en Nederduitsche brieven, zoo door en aan hem geschreven, en deels in de Praest. ac erudit. vir. Epp. Eccl. et Theol., (Amst. 1684) de Brieven van verscheyde vermaarde en geleerde mannen dezer eeuwe (Amst. 1662), achter de Dichtkunst van verscheide stoffen van Mr. Johan Beets (Hoorn 1669 4^o.), bij Brandt, Velius, Siegenbeek, in de Chronyk van het Hist. Genoots. (zie hier onder) in de Epp. P. Cunaei uitg. v. Burman, deels in hands. op de catalogi van de Rem. Geref. gemeente te Amsterdam, der Gronoviussen, Koning, van Voorst, van Maanen en welligt anderen voorkomende, bijeenverzamelde, zouden zij gewis een bundel vormen. Op den catal. der hands. van den minister van Maanen, in Dec. 1862 te 's Hage door den heer Nijhoff verkocht, waren, onder den titel van Wonderbare vond van P. Scriverius, om aan de gevangen heeren Hogerbeets en de Groot te doen weten, wat in hunne zaken gedaan wierdt; de bekende bladen van het Itinerarium Gallicum van J. Dousa en der Poëmata van Janus Secundus. Hij hield briefwisseling met Petrus Cunaeus, die hem zijne Sardi Venales (L.B. 1612) opdroeg, ook met Apollonius Scotte en andere geleerden. Zijn huwelijk met Hillegonda Wentzen werd door Grotius bezongen. Ook vervaardigde deze haar grafschrift, bij Velius, Chron. van Hoorn, bl. 352, 353, bij Brandt, Leven van de Groot, bl. 232 en bij Foppens te vinden. Zij stierf op Loevestein en werd te Dordrecht in de Augustijnen kerk, in het graf van haar

voorzaat Matthias Wentzen, commissaris generaal van de orde der Minnebroeders, guerdiaan in het Minnebroedersklooster te Dordrecht en uitgever van het Fasciculum Myrrhae, bijgezet. Zijne kinderen waren Adriaan, Machteld, Christina, Jorijna en Maria. Zijne beeldtenis vindt men bij Velius en Brandt. Brandt vervaardigde er een bijschrift op. Onder de Poëmata van Grotius is een gedicht ter zijner eere.

Zie, behalve de kerkelijke geschiedschrijvers, Brandt, Uytenbogaert, Trigland, Baudartius, Hoogstraten, Luiscius, Kok, Nieuwenhuis, Kobus en de Rivecourt, de Levensbeschr. van Ned. Mannen en Vrouwen, D. V. bl. 65 volgg.; Brandt, Lev. van de Groot; Regtspl. van Oldenburneveld; Bijnkenshoek, Quaest jur. dubl.; H. de Groot, Verantw, der wettel. Regeer. van Holl en West-Vriesl.; Valerius Andreas, Bibl. Belg., p. 804; Foppens, Bibl. Belg. T. II. p. 1186; Sweertius, Ath. Belg., p. 622; Merc. Franç. 1618, p. 109, 465; Burigny, Vie de Grotius, T. I. p 90, 92, 115, 117, 167, 168; Resol. Stat. Cener. 8 Junij 1619; van Leeuwen, Bat. Ill., bl. 1423; Grafschrift over den dood van den hoogghel. Heer Rombout Hoogerbeets, s.l. 1625, 4^o.; Velius, Chron van Hoorn, bl. 351, 352, 648; Abbing, Verv. op Velius, bl. 464 volgg.; Boonzajer en Merkes, Geschiedk. herinner. betrekkelijk het Slot Loevestein; Morsel en Kneppelhout, Iets over Loevestein; Rogge, Bezoek op Loevestein in 1624; Jeannin, Négociat., T. III. p. 184, 204, 213, 219; van Meteren, Nederl. Geschied., B. XXXII fol. 622, 623, 627; Carleton, Lettres, Mémoires et Négociat., T. II. p. 285, 297, 303, T. III. p. 10, 79, 91; Beverwijck, Citnem. d. Vrouw. gesl., B. III. bl. 184; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. IX. bl. 429, D. X. bl. 22, 48, 173, 192, 210, 319, 240, 254, 255, 260, 261, 263, 287, 293, 297, 298, 331, 342, 369, 371, 372, 377-380, 410, 414, D. XI. bl. 45; van Wijn, Verv. op Wagenaar, D. X. bl. 129, 130, achter aan bl. 3-6, D. XI. bl. 21, 22; van Kampen, Karakterk., D. II. bl. 53; M. Siegenbeek, de waarde van R.H. als mensch en christen geschetst uit de brieven van Loevestein geschreven, in Redev. en Verhand. 1836; Collot d'Escury, Holl roem in Kunst. en Wetensch.; Ypey en Dermout, Geschied. der Ned. Herv Kerk; Kist en Royaards, Kerk Archief, D. V. bl. 490, D VIII. bl. 28; Vollenhoven, Broed-Gevang., bl. 60; Vrije Fries, D. VIII. bl. 118; Scheltema, Staatk. Nederl., D. I. bl. 464 volgg.; E.A. Sandbrink, Spec. jurid. de Advoc juribus ut doctrina, bl. 68, 76; Schotel, Klooster, Kerk en Hof der Augustijnen te Dordrecht, bl 34; Bilderdijk, Geschied. des Vaderl., D. VIII. bl. 15, 46, 51, 73, 85, 103, 108. D. XI. bl. 259; Veziu's Geschied. van het straf- en doodrecht van het gelukkig eiland Teneriffe, bl. 284-289 (vertaling door Prof. II W. Tijdeman); Chron. van het Hist. Genootsch., D. II. bl. 18, 65, D. V. bl. 44, 454, 457, D. VI bl. 31, 303, 305, 307, 408, 411, D. VIII. bl. 237-240; Navorscher, D IV. bl. 129, 130; P. Cunaei Epp., p. 6, 8, 25, 47, 48, 120; Epp. Praest. ac erud. vir. (Amst. 1684) p 391, 425; Brieven van verscheijden verm. en geleerde Mann. (Amst. 1662), bl. 276b, 368, 416, 442, 455, 462, 470b; Grotii Epp., 213, p. 74; Poëm., p. 233; Bibl. Gronov, p. 6, 32; Cat. der Hands. van J. Koning, bl. ; Cat. Bibl. Rem., bl. 11, 18; Cat. der Hands, van van Voorst, bl. 173; Catal d'une collect. remarq de Manuscrits etc., vente 1-3 Dec. 1862 à la Haye, p. 10, 22, 71; H.W. Tijdeman, in Hand, der Maatsch. van Ned. Lett., 1861, bl. 63,

1862, bl. 67, e.v. De daar bedoelde papieren zijn vermeld in Cat. D. III, bl. 28; Cat. van Dam van Brakel, bl. 56; Muller, Cat. van Portr.