Nieuwsbrief

Terugblik jubileumjaar

Het kan u bijna niet ontgaan zijn: het afgelopen jaar is uitgebreid stilgestaan bij het twintigjarig bestaan van de DBNL. In januari trapten we af met de nieuwe maandelijkse nieuwsbriefrubriek ‘De schatkamer van…’, waarin onder meer Sylvia Witteman, Wim Daniëls en Mike Kestemont vertelden over hun schatten uit de DBNL. Daarop kwamen zo veel enthousiaste reacties, onder andere op sociale media, dat we besloten hebben de rubriek dit jaar voort te zetten. In mei was DBNL-coördinator Ryanne Keltjens te horen in het radioprogramma De Taalstaat op NPO1 en vertelde zij over een drietal schatten uit de DBNL-collectie. In het najaar was er een feestelijke middag voor medewerkers en betrokkenen met onder andere de presentatie van het gedicht ‘volledig volmaakte oneetbare harde schijf der letteren’ van Dichter des Vaderlands Tsead Bruinja, én lanceerden we de Geschiedenis van de Nederlandse literatuur op DBNL. En op de allereerste DBNL-dag aten we een taartje met u, onze trouwe bezoeker.

Dankzij al deze feestelijkheden werd DBNL in het afgelopen jaar bijna 4,7 miljoen keer bezocht in Nederland, Vlaanderen en wereldwijd. Dat is een toename van ruim 12% procent ten opzichte van vorig kalenderjaar. Een prachtig resultaat, waarmee we het jaar 2019 feestelijk afsluiten.

Auteursrechtvrije werken beschikbaar als XML

Vanaf vandaag zijn ongeveer 3.000 werken op DBNL beschikbaar gesteld als XML-bestand. Het gaat om boeken en tijdschriftjaargangen die behoren tot het ‘publieke domein’. Dat betekent dat ze auteursrechtvrij zijn en door iedereen vrij mogen worden (her)gebruikt voor ieder doel.

XML-bestanden zijn beter bruikbaar voor wetenschappelijk onderzoek dan de andere bestandsformaten op DBNL. Bezoekers van DBNL kunnen de individuele titels downloaden óf de gehele set (als ZIP-bestand). Hiermee gaat een langgekoesterde wens van onderzoekers in vervulling. Het is de bedoeling dat deze werken op termijn ook als .txt-bestand beschikbaar worden gesteld.

Aanleiding voor deze toevoeging is de jaarlijkse Publiek Domeindag. Publiek Domeindag is de dag waarop we de levens en creaties vieren van makers die meer dan zeventig jaar geleden overleden zijn. Precies op 1 januari, volgend op de dag van het overlijden van de maker, zeventig jaar geleden, vervalt namelijk het auteursrecht. Er is dan geen toestemming meer nodig om gebruik te mogen maken van deze werken. In 2020 is de Publiek Domeindag op 10 januari.

Laatste ‘gedicht belicht’

Deze maand verschijnt de laatste editie van de nieuwsbriefrubriek ‘Een gedicht belicht’. Deze rubriek kwam tot stand in samenwerking met het Poëziecentrum in Gent en verscheen sinds 2014.

In de rubriek ‘Een gedicht belicht’ werd elke maand een gedicht uit de DBNL-collectie besproken door een poëziekenner. Er kwam poëzie voorbij van uiteenlopende dichters uit verschillende tijdvakken, onder wie Peter Verhelst, M. Vasalis en Gerrit Achterberg, maar ook bijvoorbeeld liederen uit het Gruuthuse-handschrift en van Heinric van Veldeke.

We kijken terug op een prettige samenwerking met het Poëziecentrum en bedanken hierbij alle betrokken medewerkers en de auteurs voor hun bijdrage aan de rubriek.

Lees hier alle bijdragen na

De schatkamer van... Kila van der Starre

‘Ik ben als literatuurwetenschapper werkzaam bij Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht en mijn specialisatie is hedendaagse Nederlandstalige poëzie. DBNL gebruik ik al sinds mijn studententijd als bron. Zowel primaire literatuur (vooral poëzie) als secundaire literatuur (vooral recensies en essays uit literaire tijdschriften) raadpleeg ik geregeld via de site.

Ik was ontzettend blij toen ik las dat ter gelegenheid van het twintigjarig jubileum van DBNL in 2019 de achtdelige reeks Geschiedenis van de Nederlandse Literatuur was toegevoegd aan de DBNL-collectie, over ruim negen eeuwen aan Nederlandse en Vlaamse literatuur. Opeens waren al die pagina’s literatuurgeschiedenis digitaal beschikbaar. Echt geweldig, want ik raadpleeg die reeks regelmatig voor mijn onderzoek. Omdat ik de reeks niet in mijn bezit heb (de boeken kosten nogal wat) en ze in de bibliotheek niet uitleenbaar zijn, ging er altijd best wat tijd en energie zitten in het opzoeken van het juiste deel in het juiste boek. Nu kan ik vanachter mijn computer de gehele reeks bekijken en - nog belangrijker - doorzoeken. Ik heb meteen via het blog en de Facebookpagina van onze opleiding Nederlands zoveel mogelijk anderen op de hoogte gesteld. 

Als ik nog iets zou mogen toevoegen aan de DBNL, dan zouden dat meer poëziebundels zijn. Voor moderne letterkundigen als ikzelf zou dat heel waardevol zijn, omdat digitale corpusonderzoeken dan veel uitvoerbaarder zouden worden. Ik kan zo een paar studenten bedenken die daar gebruik van zouden maken.’ 
 

Kila van der Starre is literatuurwetenschapper en poëziecriticus. Ze rondt aan de Universiteit Utrecht een proefschrift af over poëzie buiten het boek, waaronder straatpoëzie, Instagrampoëzie en poëzietatoeages. In 2017 lanceerde ze Straatpoezie.nl en publiceerde ze het onderzoeksrapport Poëzie in Nederland. Samen met Babette Zijlstra bracht ze het poëzie-doe-boek woorden temmen. 24 uur in het licht van Kila&Babsie (2018) uit. Voor meer informatie: www.kilavanderstarre.com  

Parels uit de DBNL

In 1679 verscheen Het nieuw toneel der konsten van Simon Witgeest (pseudoniem van Willem Goeree). Het boek, waarin hij nuttige en vermakelijke spelletjes, trucjes en recepten verzamelde, werd een groot succes en kende tot 1830 maar liefst zeventien herdrukken. De zesde druk, Het verbetert en vermeerdert natuurlyk toover-boek. Of 't nieuw speel-toneel der konsten uit 1698, is full-text op DBNL te vinden. Het boek bestaat uit verschillende delen. Het eerste deel gaat over kluchten, ‘potsen’ en goochelarij en begint met een uiteenzetting ‘Om heymelijk Kikvorschen in een Kaamer te doen koomen’, door ze onder je kleding in een zak te verbergen en plotseling te bevrijden. Naast dit soort ‘illusionistische’ goocheltrucs, mogen ook de meer boertige – en bij vlagen zeer onsmakelijke – grappen niet ontbreken. Witgeest legt bijvoorbeeld uit hoe iemand  ‘meer als twee hondert scheeten sal laaten uyten lyve vliegen’ wanneer hij een mengsel van bier, paardenhaar en aluin heeft gedronken. Andere delen gaan onder andere over wis- en meetkundige trucjes, over kaartspelen, over ‘verscheyden manieren van wonderlijk en verborgen schrijven’ en over het maken van glas en vuurwerk.

Van mensen die het toverboek van Simon Witgeest in hun bezit hadden werd vaak gedacht dat zij duivelskunstenaars waren. Witgeest geeft echter meermaals aan dat sommige van zijn trucs wel lijken op toverij, maar niets met zwarte magie van doen hebben – meteen een verklaring van zijn pseudoniem ‘witgeest’. Op de eerste pagina verwijst hij in een gedicht zelfs naar Balthasar Bekker. Deze predikant had enkele jaren voordien in het boek De betoverde weereld het bestaan van heksen, spoken en duivels in twijfel getrokken, waarmee hij een ware revolutie ontketende die uiteindelijk zelfs leidde tot de afschaffing van heksenvervolging.

Laat Bekker hier eens by, met zijn Standvaste schaar,  

Die waar hy kan of mag, de Duyvel tragt te hoonen, 

Hier koomt een witte Geest, zig schijnbaarlijk vertoonen. 

Soo blijkt de Tovery, nu Middag-licht en klaar

Dat goochelarij en tovenarij tot de verbeelding bleven spreken blijkt niet alleen uit de vele herdrukken van het boek van Witgeest, maar ook uit publicaties als Het nieuw natuerlyk toover-boek, ofte den nieuwen vermeerderden sak der konsten (1768) waarin recepten zijn opgenomen, variërend van middeltjes tegen zere voeten, tot een manier om te voorspellen of een zieke zijn aandoening zal overleven. In de negentiende eeuw werden bovendien middeleeuwse toverboeken heruitgegeven, zoals Middelnederlandsche geneeskundige recepten en tractaten, zegeningen en tooverformules (1894). De negentiende-eeuwer zal dit boek vast meer als volksgeloof beschouwd hebben dan de oorspronkelijke lezer, maar dat maakt de inhoud niet minder interessant. Aan de hedendaagse gebruiker van DBNL zullen de trucs en recepten vooral een lach ontlokken en zo nu en dan verbazing of zelfs verbijstering. Toch bieden deze boeken ook voor de moderne mens wellicht nog wat aardige life hacks. Heb je bijvoorbeeld zin om je haar te krullen? Smeer er wat melk in van koeien die pas hebben gekalfd. Dat schijnt wonderen te doen.