Alle de brieven. Deel 1: 1673-1676

[p. 188]

Brief No. 13 [8].
4 December 1674.

Gericht aan: H. Oldenburg, Secretaris der Royal Society.

Manuscript: Onderteekende, eigenhandige brief te Londen, Royal Society. MS. 1837. L 1. 9. Vijf foliobladzijden met één teekening.

Gepubliceerd in:

Phil. Trans. Vol. X. No. 117. Septemb. 26. London, 1675. Blz. 378-380, met één figuur. (Engelsch extract.)

Collection académique. Tome II. Dijon et Auxerre, 1755. Blz. 416-417. (Fransch extract.)

Ahandl z. Naturgesch., Physik und Oekonomie. (N.G. Leske.) I. 2. Leipzig, 1780. Blz. 24-25. (Duitsch extract.)

Korte inhoud:

Verschillende opmerkingen naar aanleiding van een uit Londen ontvangen brief. Over een holte in de gezichtszenuw; over gaten in een gedroogde zenuwcoupe; verklaring van de prikkelgeleiding bij het zien; techniek van het onderzoek der hersensubstantie.

Figuren:

Bij dezen brief behoort een potloodteekening, voorstellende een dwars-doorsnede van een gezichtszenuw. Op dit blad werd te Londen met inkt een ‘Hexapode’ geteekend, behoorende bij ‘An Extract of a Letter of July 28, 1675, by Mr. Lister from York to the Publisher; containing some Observations about Damps, together with some Relations concerning odd Worms vomited by Children etc.’ (Phil. Trans. X. No. 117. 26 Sept. 1675. blz. 393.) Beide figuren werden te zamen afgedrukt op één bladzijde en genummerd resp. als fig. 1 en 2.

Een vrijwel met fig. 1 overeenkomende teekening in rood krijt bevindt zich in het British Museum te Londen (Add. Sloane MS. fol. 125), welke daar wordt bewaard bij een door Leeuwenhoeck geschreven fragment van den brief van 22 Januari 1675.

Opmerkingen:

Van dezen brief bevindt zich een eigenhandig geschreven Hollandsch fragment (voorafgegaan van een dito van den brief van 7 September 1674) in de Universiteitsbibliotheek te Leipzig (Nachl. 135), dat volkomen overeenstemt met het Engelsche extract in de Phil. Trans. No. 117.

Het is onbekend, hoe deze copieën in Leipzig gekomen zijn. Leeuwenhoeck zond ze tegelijk met zijn brief van 26 December 1674 aan Constantijn Huijgens.

[p. 189]

Letter No. 13 [8].
December 4th 1674.

Addressed to: H. Oldenburg, Secretary of the Royal Society.

Manuscript: Signed autograph; London, Royal Society, MS. 1837. L 1. 9. Five folio pages; one drawing.

Published in:

Phil. Trans. Vol. X. No. 117. Septemb. 26. London, 1675; pp. 378-380. With one figure. (English extract.)

Collection académique. Partie étrangère. Vol. II. Dijon et Auxerre, 1755; pp. 416-417. (French extract from the Phil. Trans.)

Abhandl. z. Naturgesch., Physik und Oekonomie [N.G. Leske]. I, 2. Leipzig, 1780; pp. 24-25. (German extract from the Phil. Trans.)

Summary:

Various remarks in connexion with a letter from London. A cavity in the optic nerve; cavities in a dried section of an optic nerve; an explanation of the conduction of the sensations of sight; manner of examining the cerebral substance.

Figures:

This letter is accompanied by a pencil-drawing, representing a transverse section of an optic nerve. On this sheet some one in London drew a ‘Hexapod’, the two figures being printed on one page of the Phil. Trans. Vol. X. No. 117. Sept. 26th 1675, as figures 1 and 2. Fig. 2 should go with ‘An Extract of a Letter of July 28, 1675, by Mr. Lister from York to the Publisher; containing some Observations about Damps, together with some Relations concerning odd Worms vomited by Children, etc.’ (ibidem, p. 393).

There is a drawing in red chalk in the British Museum (Add. Sloane MS. fol. 125), fairly agreeing with fig. 1. It is kept there accompanying an autograph fragment of the letter dated January 22nd 1675.

Remarks:

An autograph fragment of this letter in Dutch (preceded by a similar fragment of the letter dated September 7th 1674) is in the University Library at Leipsic (Nachl. 135). It completely agrees with the English extract in the Phil. Trans. No. 117. How they got to Leipsic we do not know. Leeuwenhoeck sent them to Constantine Huygens Sr., accompanying his letter of December 26th 1674.

[p. 190]

[d'H^r] Oldenburgh

Delff in Hollant den 4^e decemb^r 1674

Mijn Heer.

Ick heb gesien dat mijne twee jonghst voorgaende missiven UE^dt wel sijn ter hant gecomen, ende dat mijne geringe¹ observatien daerinne vervat seer aengenaem sijn geweest. Ick bedanck U.E^dt seer genegentlijck voor UE^dts aengenamen vanden 26^e Octobr. jonghst voorleden ende blijve aen UE^dt ten hooghsten verplicht. Gelieft de Heer Boijle van mijnent wegen seer gedienstelijck² te groeten, ende hem te bedancken dat hij mij gedachtich is.

Het Sout inde mijnen vanden 7^e 7mb^r vermelt, is gemeen Sout, ende alsdoen en waren bij mij geen gedachten, tot eenich and^r Sout. Inde selvige brieff seght UE^dt sijn twee regels, die wel vereijste wat klaerder gestelt te worden. als

Het muskes gekouluert te wesen, dat ick in het oogh sach, heb ick bevonden te bestaen uijt muskus gecouleurde clootgens.

Het muskus couluer is bij ons een gemeen woort, ende daer wort bij verstaen doncker graeuw, off anders, muijs vael, off vael swart³. en gelijck de eene mensch blaeuwe oogen heeft, ende een ander weder bruijne oogen, soo spreeck ick van het bruijne couluer dat ick in het oogh vanden os sach, dat heb ick bevonden te bestaen, uijt donckere graeuwe clootgens.

⁺Ick jmageneer mijn selven, dat het blaeuw, dat wij inde oogen sien, bestaet, uijt doorschijnende, en bruijne clootgens door malcanderen⁴; doch ick sal trachten dit te ondersoecken.

UE^dt Wenschte wel dat ick met mijn microscope wilde examineren alderhande soorte van wijnen etc. Ick heb dat al van voornemens geweest te doen, maer het vochtich en dampich wed^r en laet nu sulcx niet toe; de Asijn heb ick geobserveert ende die is bij mij onder het sout van de planten gestelt⁵, ende soo UE^dt die

1 Gering - onbeduidend.

2 Gedienstelijck - onderdanig.

3 Voor ‘muskus’ zie aant. 28 bij den brief van 19 Oct. 1674.

+ Kleur van de iris van het oog.

4 De ‘bruijne clootgens’ van de iris correspondeeren met de pigmentcellen. Indien men onder ‘doorschijnende clootgens’ verstaat de ongekleurde weefselbestanddeelen, dan is L.'s verklaring van de blauwe kleur van de iris volkomen juist. Blauw is namelijk de iris, indien zij slechts weinig pigment bevat. [H.]

5 Gestelt sijn onder - geplaatst zijn tusschen, gerekend bij. Zie den brief van 11 Februari 1675. [M.]

[p. 191]

[Delft in Holland, December 4th 1674.

Mr. Oldenburg.

Sir,

I see my two last letters reached you, and that my trifling observations contained in them were welcome to you. I kindly thank you for your obliging letter of 26 October last. Please remember me to Mr. Boyle and thank him for not forgetting me.

The salt mentioned in my letter of September 7th is common salt and I never thought at the time of any other salt. You say there are two lines in the same letter that require being expressed more clearly.

The musk-coloured matter which I saw in the eye, I have found to be musk-coloured globules.

Musk colour is a common expression with us, and we mean by it a dark grey, or else a dun or fallow-black colour, and as one person has blue eyes and another brown ones, so I also speak of the brown colour which I saw in the ox's eye, and which I have⁺ found to consist of dark grey globules. I fancy that the blue we see in eyes consists of transparent and brown globules, mixed together¹; but I shall try to investigate this. You express a wish that I shall examine various sorts of wine with my microscope. I have often intended to do so, but the moist and vaporous air does not permit this at present. I have observed the vinegar, which I have placed with the salt of plants². You will oblige me

+ Colour of the iris.

1 The ‘brown globules’ of the iris correspond with pigment cells. If one furthermore assumes that the ‘transparent globules’ are the colourless fibrous matter, L's explanation of the blue colour is perfectly correct, for the iris is blue if there is only little pigment. [H.]

2 The Dutch context is not clear; in all probability L. means to say that he put his observations on vinegar among those on the salt of plants. See letter of Febr. 11th 1675. [Sw.]

[p. 192]

goetheijt gelieft te hebben, omme mij te verseeckeren vanden ontfangh van desen, ende het geene dat ick hier na sal seggen vande gesicht senuwe, gelieft te communiceren, aende seer vermaerde ende uijtnemende Anatomicus D^or Thomas Wils⁶, ende wat speculatie⁷ de gemelte Heer daer ontrent heeft, UE^dt sal mij seer verobligeren, ende het is te gelijck het seriues versoeck vande H^r D^or Anato: Schravesande. Soo sal ick niet naerlaten, UE^dt de figueren vande Asijn, Mercurius Sublimaet, Sout vande planten etc. toe te senden; eenige bittere en suijere Sausen, het sap van verscheijde planten, sijn bij mij inde nasomer geobserveert, maer aleer daer ijets van te seggen, sal ick wachten dat die weder in haer kracht sijn⁸. De saden die bij mij voordesen sijn geobserveert, bevinden haer bast ijd^r bijsonder⁹, als met naden puttgens etc. maer het pit¹⁰, off meel, dat ick vande saden besichticht heb, hebbe ick bevonden te bestaen, uijt seer subtijle clootgens, Ick was al van voornemen omme mijne observatien voor een tijt te staken, maer UE^dts aengenamen heeft mij wed^r nieuwen moet gegeven¹¹, ende alsnu voorgenomen te continueren.

⁺Aende gemelte Heer Schravesande¹² communicerende dat ick geen hollicheijt inde gesicht senuwe, en conde waernemen, ende dat ick sulcx aen UE^dt hadde geschreven, waer op de selvige Heer seijde dat Galenus op een klaren Helderen dach,

6 Met Dr. Thomas Wils is bedoeld de Engelsche medicus Thomas Willis. In zijn boekje: Cerebri Anatome cui accessit Nervorum Descriptio et Usus. (1665/66) bl. 209 e.v. spreekt deze geleerde over de nervi optici als geleiders van den spiritus animalis. Nadere bijzonderheden over den fijneren bouw geeft hij niet, maar bepaalt zich tot een oppervlakkige beschrijving van het grove verloop der vezels, terwijl hij meent, dat de gezichtszenuwen overgaan in het harde oogvlies (de sclera). [H.]

7 Speculatie - opmerkingen, gedachten. [M.]

8 Dus: tot den zomer. [H.]

9 Ijdr. bijzonder - ieder afzonderlijk, dus: voor ieder afzonderlijk karakteristiek. [H.]

10 Pit - binnenste.

11 Zie aant. 93 bij den brief van 7 Sept. 1674.

+ Over de holte in de gezichtszenuw.

12 Met de woorden ‘Aende Heer Schravesande’ enz. begint het door L. geschreven fragment van dezen brief, waarboven staat: ‘Delff in Hollant den 4^e Decemb^r 1674. d'H^r Oldenb^r Mijn Heer etc.’ [M.]

[p. 193]

by acknowledging receipt of this letter and by communicating what I am going to say hereafter about the visual nerve to the famous and excellent anatomist Doctor Thomas Wils³, whose opinion I am anxious to hear. Doctor Anatomiae Schravesande joins me in this request. I shall not omit sending you the figures concerning vinegar, sublimate of mercury, salt of plants, etc. In the autumn I examined some bitter and sour sauces and the sap of various plants; but before giving my opinion I shall wait till they have regained their strength⁴. As to the seeds I have examined, I find the skin of each in its own way to be full of seams and little holes, but the pith or marrow I find to consist of very small globules⁵. At first I intended to stop my observations for a time, but your kind letter has encouraged me to continue them⁶.]

⁺Having acquainted Dr. Schravesande⁷, that I could perceive no cavity in the Optic Nerve, he told me that Galen had on a

3 Dr. Thomas Wils stands for Thomas Willis, the English physician. In his treatise: Cerebri anatome cui accessit nervorum descriptio et usus (1665/66; p. 209 ff.) this scientist discourses on the nervi optici as the conductors of the spiritus animalis. He does not mention their more delicate structure, limiting himself to a superficial description of the expansion of the fibres. He believes that the optic nerves merge in the sclerotic. [H.]

4 That is to say: till summer. [H.]

5 The subaudition is that the skin of each seed is formed differently, while the pith is the same. [H.]

6 Cf. note 53 to the letter of September 7th 1674.

+ Cavities in the optic nerve.

7 At the words: ‘Having acquainted Dr. Schravesande’ the autograph fragment of this letter begins. It is headed ‘Delft in Holland December 4th 1674’. [M.]

[p. 194]

een hollicheijt inde senuwe gesien hadde¹³, en over sulcx heeft mij ditto Heer geanimeert noch een mael naeuw kueriger daer na te soecken.

Ick heb dan op nieuw genomen 8. distincte¹⁴ gesicht senuwen, ende hebbe geremarqueert, dat als deselvige senuwe maer een weijnich van het oogh is afgesneden geweest, dat dan de draatgens etc. daer uijt dat de senuwe meest bestaet, haer incrimpen, welcke incrimpinge vande draatgens, soo veel¹⁵ aende buijtekant ofte rock vande senuwe niet en kan sijn, als de draatgens¹⁵, die int midd[en] vande senuwe leggen¹⁶, ende door dese incrimpinge comt hem ontrent int¹⁷ midden vande senuwe, een puttge te vertoonen, dit puttge is na alle aparentie, het geene dat bij Galenus voor een hollicheijt, aengenomen is geweest; ende tselvige is bij mij doorgaens¹⁸ gesien.

Nu laest weder een gesicht senuwe observerende, heb ick niet alleen het hier voor verhaelde puttge gesien, maer ick heb te gelijck waergenomen, verscheijde andere cleijne ingebooge puttgens, even als off in ijder draatgen, de deeltgens off globule waer uijt dat de draatgens bestaen mede haer int midden inwaerts trocken, op die manier als ick hier vooren van alle de draatgens inde senuwe geseijt hebbe te geschieden¹⁹.

13 Vgl. Galenus De usu partium corporis humani (1550) Lib. VIII. Cap. XI. blz. 461-462: ‘De gevoelszenuwen, die zich naar de oogen begeven, zijn veel vaster van bouw dan het hersenweefsel, maar schijnen niet veel harder te zijn. Bovendien zult gij bemerken, dat deze zenuwen de eenige zijn, die een zichtbare holte hebben. Hierom noemen de ontleedkundigen ze kanalen en zeggen, dat zich aan de pool van ieder oog een dergelijk kanaal, uit de hersenen ontspringend, vasthecht, vanwaar het zich uitspreidt en afplat en zoodoende het netvormig omhulsel (netvlies) vormt’ en Lib. X. Cap. XIII. blz. 598: ‘Inderdaad, de gevoelszenuwen, die zich van de hersenen naar de oogen begeven (nervi optici) en die Herophilus buizen noemde, omdat zij de eenige zijn, waarin een zichtbaar kanaal merkbaar is, dat bestemd is voor den doorgang van het pneuma, vertoonen niet alleen deze bijzonderheid, die hen van andere zenuwen onderscheidt, maar bovendien de volgende, dat ze uit een afzonderlijken oorsprong ontstaan, na zich in hun verder verloop te hebben vereenigd, zich opnieuw scheiden en een eigen richting inslaan.’ [v.A.]

14 Distincte - verschillende.

15 In het fragment is deze tusschenzin ‘so veel...... de draatgens’ weggelaten.

15 In het fragment is deze tusschenzin ‘so veel...... de draatgens’ weggelaten.

16 Doordat aan den buitenkant de bindweefselomhulling schrompeling tegengaat. [H.]

17 In het fragment zijn de woorden ‘ontrent int’ weggelaten.

18 Doorgaens - telkens weer.

19 Vergelijk voor deze passage den brief van 7 September 1674.

[p. 195]

clear Sun-shiny day seen a hollowness therein⁸, encouraging me to view that Nerve again with more attention.

I took therefore, afresh, eight [different]⁹ Optic Nerves, and observed, that after those Nerves had been but a little while cut off from the Eye, the filaments, of which they are made up, did shrink up, which shrinking cannot be so much on the external surface or coat of the Nerve, as 'tis of the filaments¹⁰ that lie within the same¹¹: And upon this shrinking up, a little pit comes to appear about the¹² middle of the Nerve; and 'tis this pit in all probability, that Galen took for a cavity. This I have remarked on all occasions.

Having lately viewed again an Optic Nerve, I not only saw the lately-mentioned little pit, but noted also several other places sunk in, as if each filament had been in the midst drawn inwards [by the component particles, or globules], after the manner by me described elsewhere¹³.

8 Cf. Galenus, De usu partium corporis humani (1550), Lib. VIII, Cap. XI; pp. 461-462: ‘The sensory nerves that run to the eye, are much more solid in structure than the cerebral matter, but do not appear to be harder. Moreover, you will notice that these nerves are the only ones that have a visible cavity. That is why anatomists call them canals, saying that to the pole of each eye such a canal is fastened, taking its origin from the brain, whence it spreads, flattens and thus forms the retina.’ Again Lib. X, Cap. XIII; p. 598: ‘Indeed, the sensory nerves running from the brain to the eyes (nervi optici), called ducts by Herophilus because they are the only ones in which a canal is visible, destined for the passage of the pneuma - display not only this peculiarity by which they are distinguished from other nerves, but also this characteristic that, springing from a separate origin, they separate and take their own course after having first united on their further course.’ [v.A.]

9 Phil. Trans.: ‘distinct’. [Sw.]

10 The clause ‘cannot be...... filaments’ is wanting in the fragment.

11 Because externally the covering of connective tissue impedes the shrinking. [H.]

12 In the fragment the words ‘about the’ have been left out.

13 Cf. the letter of September 7th 1674 for this passage.

[p. 196]

Ick heb oock ondervonden dat de senuwe als ick hem liet droogen wel ¾ in sijn dickte was vermindert, off wegh gedroocht;

Dese mijne waerneminge, hebben mij doen trachten, de gemelte senuwe te doen droogen, ende dat²⁰ die in sijn droogen te gelijck deselvige rondicheijt, (soo veel in mijn vermogen soude wesen²¹) ofte dickte soude behouden, gelijck de senuwe hadde, soo als hij uijt het Oogh genomen is²², uijt consideratie, dat²³ soo daer een hollicheijt, inde senuwe was dat dus de hollicheijt, sich soude openbaren, omme redenen, dat hem dan een openheijt ofte separatie inde gedroochde Senuwe soude vertoonen.

De gesicht senuwe als hier vooren verhaelt gedroocht sijnde ende deselvige over dwars aen stucken gesneden hebbende, heb ick niet alleen een gat off hollicheijt inde senuwe gesien, maer seer veel openheden, ende seer na gelijck een leere seef daer groote en kleijne gaten in sijn alleen met dit onderscheijt, dat de gaten, inde senuwe niet ront ende alle van een ende deselvige groote en sijn, ende soo regulier niet bij den anderen als de gaten wel in een seeff geslagen worden, maer ick vergelijck dit stuckje senuwe met sijn gatgens daer in, nader²⁴ bij een parckement, ofte ander gedroocht leer, daer gaten in geslagen sijn, seer dicht bij den anderen, ende dat alsdan het selvige leer is nat gemaect, dus nat sijnde, seer starck wort uijtgespannen, als wanneer de gaten in het leer de rondicheijt die deselvige hadden voor het nat maken van het leer, niet behouden, Dese gaten ofte hollicheden, inde gedroochde senuwe siende oordeele ick alsnoch, (gelijck ick voor desen geseijt hebbe)²⁵ dat de senuwe off draatgens van sachte vloeijende²⁶ clootgens waren te samen geseth, ende dat deselvige clootgens door het droogen vande senuwe te meerendeel²⁷ waren wegh gewasemt.

Ick jmageneerden mij hier, off ijder van dese hollicheijt niet wel een draatgen inde senuwe en ware geweest, ende daer beneffens dat het onnodich was datter een hollicheijt inde gesicht

20 Ende dat - zóó, op die wijze, dat.

21 Fragment: sijn.

22 De techniek van deze behandeling vermeldt L. niet. Blijkbaar houdt hij de zenuw kunstmatig uitgespannen, waardoor het ontstaan van gaten begrijpelijk is. [H.]

23 Uijt consideratie, dat - opdat.

24 Nader - nauwkeuriger. Dus: een betere vergelijking nog is... [M.]

25 Zie den brief van 7 September 1674.

26 Vloeijende - weeke.

27 Fragment: ten merendeel vande senuwe.

[p. 197]

I have also found that this Nerve, when I let it be dried, was ¾ less in thickness than before; so much of it being dried away.

These Observations invited me to endeavour to dry an Optic Nerve, and to take care, that the same in its drying all at once, might retain (as much as was possible) the same roundness and thickness all over, as the Nerve had when it was first taken out of the Eye¹⁴; considering that if there were a hollowness in it, it would then discover it self.

Having then dried such a Nerve, and made a transverse segment thereof, I not only saw in it a hole, but very many, which made it resemble a Leathern Sive, wherein are big and small holes, only with this difference, that the holes in the Nerve were not round (no more than they are not all of the same bigness) nor so regularly posited by one another, as the holes in a Sive are: But this piece of the Optic Nerve, together with the holes therein, is more like a piece of Parchment [or other dried leather] in which are made holes close unto one another, and the same moistned, and so stretcht out, whereby the holes in the Parchment keep not that roundness, which they had before moistening. These holes or cavities being in the dried Nerve, I am of the same opinion still (as I was before)¹⁵ that the nerves or fibres are made up of soft fluid globuls, and that these globuls by drying the Nerve are most of them exhaled¹⁶.

I here thought with my self, whether every one of these hollownesses might not have been a filament in the Nerve; and besides,

14 L. does not mention the technicalities of this operation. Evidently he keeps the nerve stretched by artificial means, which explains the appearance of cavities. [H.]

15 Cf. the letter of September 7th 1674.

16 The fragment has a different order of words: ‘and that these globuls are exhaled by the drying of the greater part of the nerve’.

[p. 198]

senuwe waer, daer door dat de animale geesten, die de gedaente van het geene int gesicht vertoont²⁸, overvoert tot de Herssenen²⁹;⁺ Ick beelde mijn selven in het dus te connen geschieden, als bij exempel, ick stelde mijn selven voor een hoogh bier-glas gevolt met water, dit bierglas jmageneer ick mij, een vande draatgens inde gesicht senuwe, ende het water in het glas, de globule waer uijt dat de draatgens vande gesicht senuwe bestaen, ende dat dit water in het glas, op de superfitie, van het water, met de vinger wort aengeraeckt, dese aenrakinge van het water, met de vinger, verbeelt ick mij, het voorwerp, van het geene het gesicht in het oogh formt, ende waer mede de uijterste clootgens, vande draatgens inde gesicht senuwe naest³⁰ het oogh, het subject ofte voorwerp ontfanght, off wort aengeraect; dese aenrakinge, die de vinger het water doet en connen wij niet seggen, dat alleen de superfitie, van het water aenraeckt en beweeght, maer wij moeten toestaen, dat al het water in het geheele glas daer door bewogen wort, ja selffs dat de gront van het glas daer door comt te lijden³¹, ende meerd^r gedruct wort dan de gront van het glas hadde, voor de aenrakinge vande vinger het water, ende dat te gelijck oock alle de deeltgens van het water, in het glas beweeght worden, dese beweginge die ick hier stel in het water te geschieden, met het aenraken vande vinger, beelde ick mijn selven in, dat de sachte globule die aen het uijterste eijnde, vande gesicht senuwe, naest het oogh leggen, de globule sijn, die het voorwerp, het geene in het gesicht vertoont wort, aenraeckt, (soo daer anders³² eenige aenrakinge is,) ende dat deselvige uijterste globule, dese vertooninge³³, ofte aenrakinge, te gelijck aende andere globule, ja selffs soo verre tot de Herssenen etc. overvoert, even gelijck ick geseijt hebbe dat de deeltgens in het water dat int glas is geschieden.

28 Fragment: vertoont wert.

29 In den vorigen brief (van 7 September) sprak L. nog over de gezichtszenuw als dienende tot overbrenging van voedsel. Interessant is de hier volgende poging tot verklaring van wat wij nu prikkelvoortplanting noemen. [H.]

+ Poging tot verklaring van de prikkelgeleiding bij het zien.

30 Naest - het dichtst bij.

31 De beteekenis van ‘lijden’ is in de 17de eeuw vaak minder sterk dan heden ten dage.
Het fragment heeft: ‘dat al het water in het geheele glas daer door bewogen wort, ja selffs tot de gront van het glas daer door comt te lijden.’ [M.]

32 Anders - althans, tenminste.

33 Vertooninge - waarneming, beeld.

[p. 199]

that 'twas needless, there should be a cavity in the Optic Nerve, through which the Animal Spirits, representing the species or⁺ images in the Eye, might pass into the brain¹⁷. But I imagined it might be performed, for example, after this manner; viz. I represent to my self a tall Beer-glass full of Water: This Glass I imagine to be one of the filaments of the Optic Nerve, and the Water in the Glass to be the globuls of which the filaments of that Nerve are made up, and then, the Water in the Glass being toucht on its surface with the finger, that to this contact did resemble the action of a visible object upon the Eye, whereby the outermost globuls of the fibres in the Optic Nerve next to the Eye are toucht. This contact of the Water made by the finger cannot be said to touch and move only the surface of the Water, but we must also grant, that all the water in the Glass is moved thereby, and even the bottom of the Glass comes to suffer, and to be more pressed by it, than it was before the finger touched the Water, and that also all the parts of [the] Water [in the glass] are moved thereby. This motion then of the Water, said to be made by the contact of the finger, I imagine to be like the motion of a visible object made upon the soft globuls, that lie at the end of the Optic Nerve next the Eye, which outermost globuls do communicate the like motion to the other globuls so as to convey it to the Brain.

+ An attempt to explain the conduction of the sensation of sight.

17 In the previous letter (dated September 7th) L. still spoke of the optic nerve as serving to supply nutrition. The following explanation of what we now ascribe to transmission by irritation, is very interesting. [H.]

[p. 200]

⁺Ick heb een stuckje dat ick vande voorverhaelde gedrooghde³⁴ gesicht senuwe van een Koebeest overdwars heb afgesneden, voor een microscope gestelt, ende het selve laten uijt teijckenen, tgeene ick UE^d hier nevens laet toe comen.

⁺ABCD. is de circumferentie vande gesicht senuwe die niet ront en is gedroocht maer aende sijde CD. wat langh-ront.

E. en alle de plaetsen die licht gelaten sijn, sijn Hollicheden inde gedroochde senuwe, en die ick mij jmageneer, dat de draatgens sijn geweest, en waer uijt dat ten merendeel de sachte globule sijn wegh gewasemt³⁵.

F. sijn deeltgens, off globule, die inde gaetgens van de draatgens op veel plaetsen sijn, ende die niet en sijn wegh gewasemt³⁵, waer van eenige aen een sijde vande hollicheden leggen, andere leggen weder ront om een hollicheijt, andere leggen³⁶ dwars over de hollicheijt, als G. alle dese deeltgens staken uijt in doorschijnentheijt, en sijn wat na de lichte kant geteijckent.

Ontrent ABCD. sijn inde buijtekant vande senuwe eenige doorschijnende cromme³⁷ streepjens³⁸.

⁺Mij is ter hant gecomen de transactien N^o 106. en alwaer ick spreeck van het breijn, gestelt wort³⁹. Hier kan tegen geseijt worden, dat door het naeuwe pijpje de natuerl. texture van het breijn, seer worden gealtereert, ende gecorrumpeert⁴⁰.

tis wel waer dat sulcx soude plaets hebben datmen de deelen van het breijn niet en soude connen observeren, soo den diameter van het glase pijpje maer drie was, tegens den diameter van een globule van het breijn een, maer gemerckt den diameter

+ Dwarsdoorsnede van de gezichtszenuw.

34 In het fragment zijn de woorden ‘voorverhaelde gedrooghde’ weggelaten.

+ fig. VIII.

35 In het fragment staat na ‘gewasemt’ een komma, en is de volgende zin tot en met ‘sijn wegh gewasemt’ weggelaten.

35 In het fragment staat na ‘gewasemt’ een komma, en is de volgende zin tot en met ‘sijn wegh gewasemt’ weggelaten.

36 In het fragment is weggelaten: ‘ront om een hollicheijt, andere leggen’.

37 In het fragment is ‘cromme’ weggelaten.

38 Hier eindigt het fragment met de woorden: ‘Mijn Heer... etc ende was onderteijckent Antonj Leeuwenhoeck.’ [M.]

+ Verdediging van de techniek van het onderzoek der hersensubstantie.

39 En alwaer ick spreeck van het breijn gestelt wort - en waar hetgeen ik over de hersenen zeg, becritiseerd wordt (met de woorden): ‘Hier kan tegen geseijt worden,’ enz. Vgl. voor de beteekenis van ‘stellen’: G.J. Boekenoogen De Zaansche Volkstaal (1897): ‘Stellen - voortdurend op- en aanmerkingen maken. Stellerig - bemoeiziek. Stelstok - albedil.’
Bij L.'s beschrijving van de wijze waarop hij de hersenensubstantie observeert (zie den brief van 1 Juni 1674), staat in de Phil. Trans. No. 106. blz. 126 in margine aangeteekend: ‘Perhaps it will be said, that the natural texture of the parts of the Brain, by being forced into these small pipes, is much altered and vitiated.’ [M.]

40 Gealtereerd en gecorrumpeert - veranderd en bedorven.

[p. 201]

⁺I have put before my Microscope a piece of such a dried¹⁸ Optic Nerve of a Cow, and how it appeared, you will see by the picture hereby transmitted unto you.

⁺A, B, C, D is the circumference of the Optic Nerve, which did not dry round-ways, but somewhat oblong on the side C, D.

E, and all the places that are left white and lucid, are cavities in the dried Nerve, and which I imagine to have been filaments, and out of which, for the greatest part, the soft globuls have been exhaled¹⁹.

F, are particles or globuls, which are in the little holes of the filaments in many places, and such as have not been exhaled: Of which some do lie on the side of the hollownesses, others lie round about a cavity²⁰, others lie cross a cavity, as G. All these particles were eminently transparent.

About A, B, C, D, there are near the edge of the Nerve some transparent winding²¹ stroaks²².

⁺[Transaction No. 106, where what I have said about the brains is criticised, has come to hand: ‘The objection can be raised that the narrow tube will change and impair the natural texture of the cerebral matter’²³. I admit that one could not observe the component parts of the brain if the diameter of the glass tube were three as against a diameter of one in the case of a cerebral globule.

+ Transverse section of the optic nerve.

18 The Dutch text has ‘of the before-mentioned dried optic nerve’; the fragment ‘of the optic nerve’.

+ fig. VIII.

19 There is a comma after ‘exhaled’ in the fragment. The following passage from ‘F, are particles’ down to ‘been exhaled’ is absent.

20 The words ‘others lie round about a cavity’ are not in the fragment.

21 ‘Winding’ is not in the fragment.

22 Here the fragment ends, the concluding words being ‘Sir... etc. and was signed Antonj Leeuwenhoeck’. [M.]

+ Defends his manner of examining cerebral substance.

23 Cf. note 42 to the letter of June 1st 1674. [Sw.]

[p. 202]

van een glase pijpje daer ick het breijn wel in hebbe geobserveert niet drie maer wel 50. ja 100 is, en veel duijsenden van globule van het breijn een kleijne spatie begrijpen⁴¹, soo en verhinderen de gealtereerde, ende gecorrumpeerde deeltgens, die meest aen het glase pijpje blijven hangen, echter niet de globule van het breijn alias Herssenen, te remarqueren,

UE^dt sal mij ten hooghsten verobligeren, soo mij de tegenwerpingen, die tegen mijne observatien gedaen werden gelieft te laten toecomen, omme mijne observatien daer ontrent alsdan weder te mogen doen.

Maer mijne geringe consideratien gelieft die over te stappen⁴² ende altijt gedencken wie dat ick ben. Mijn voornemen is altijt geweest, soo langh mijne speculatien ende consideratien staende te houden, tot dat ick beter onderrecht, off meerder en beter ondervindinge heb, en alsdan mijn voorgaende gevoelen te verlaten, ende het laeste aentenemen ende het oock te schrijven.

Mijn Heer ick soude op UE^dts aengenamen wel eerder geantwoort hebben, maer alsoo ick gaerne mijne nad^r observatien ontrent de gesicht senuwe daer nevens wilde senden, soo is het selvige wat langer aengelopen⁴³, Sijt na gewoonl. groetenisse soo aen UE^dt als aen alle de Heeren Lieffhebbers seer gegroet. Ick sal onder des blijven

Mijn Heer.

U.E^dts seer verobligeerde Dienaer

Antonj Leeuwenhoeck

41 Een spatie begrijpen - een ruimte innemen.

42 Over te stappen - stilzwijgend voorbij te gaan.

43 Het is aengelopen - het heeft geduurd. Deze zegswijze komt nog in het Groningsch voor. (Zie K. ter Laan, Nieuw Groninger Wdb, 1929.) [M.]

[p. 203]

But considering that the diameter of the tube used by me was not three but fifty, nay, a hundred, and that many thousands of globules of the brain take up only a small space, the changed and impaired particles, which mostly stick to the glass tube, do not prevent the observation of the globules of the brain.

I shall be obliged to you for sending me the objections raised to my observations, that I may forward my further observations to your address. But please to remember who I am and to take my opinions for what they are worth. I have always intended to stand by my speculations and my considerations till I should be better instructed or more experienced and then to abandon my previous opinions and to accept my latest views and put them down in writing.

I would have answered your welcome letter before, but I was anxious to send you my observations about the visual nerve, which has caused a delay. My greetings to yourself and the Curious.

I remain,

Your obedient servant

Antonj Leeuwenhoeck.]