Alle de brieven. Deel 1: 1673-1676

[p. 168]

Brief No. 12 [7].
19 October 1674.

Gericht aan: H. Oldenburg, Secretaris der Royal Society.

Manuscript: Onderteekende, eigenhandige brief te Londen, Royal Society, MS. 1836. L 1. 8. Vijf foliobladzijden.

Gepubliceerd in:

C. Dobell. Parasitology. Vol. XIV. 1922. Blz. 344-345. (Engelsche vertaling van Dobell van enkele gedeelten van den brief.)

Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Vol. IX. Amsterdam, 1930. Blz. 6-17. (Oorspronkelijke Hollandsche tekst met moderne Engelsche vertaling van A. Querido.)

C. Dobell. Antony van Leeuwenhoek and his ‘little Animals.’ Amsterdam. 1932. Blz. 217-220. (Moderne Engelsche vertaling van Dobell.)

Korte inhoud:

Beschrijving van de eieren van trematoden en coccidiën in de gal van verschillende dieren; over de microscopische structuur van metalen; over de samenstelling van huidafscheidingen; over den bouw van de blaas; theorie over de smaakgewaarwording.

[p. 169]

Letter No. 12 [7].
October 19th 1674.

Addressed to: H. Oldenburg, Secretary of the Royal Society.

Manuscript: Signed autograph; London, Royal Society, MS. 1836. L 1. 8. Five folio pages.

Published in:

C. Dobell, Parasitology. Vol. XIV, 1922; p. 344-345. (A few parts of the letter in a modern English translation by C. Dobell.)

Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Vol. IX. Amsterdam, 1930; pp. 6-17. (Original Dutch text with a translation into modern English by A. Querido.)

C. Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’. Amsterdam, 1932; pp. 217-220. (Modern English translation by C. Dobell.)

Summary:

A description of the eggs of Trematoda and Coccidia in the bile of various animals; the microscopic structure of metals; the composition of secretions of the skin; the structure of the bladder; a theory of the sense of taste.

[p. 170]

[d'] Hr. H: Oldenburgh.

Delff den 19^e Octobr. 1674.

Mijn Heer.

Mijn laesten aen U.E^dt is geweest den 7^e Septembr. ick wil hopen dat UE^dt deselve sal hebben ontfangen, en op die selvige tijt quam mij ter hant UE^dts seer aengenamen vanden 20^e Augustij waer in ick sach de onverdiende genegentheijt van UE^dt alsmede van de Heer Boile, ick blijve ten hooghsten verplicht; en neme wederom de vrijmoedicheijt van¹ mijne geringe observatien, en consideratien UE^dt bij desen wederom moeijelijck te vallen.

⁺De gal van een Koebeest, die bij mij inde eerste instantie is geobserveert, daer in heb ick gesien, dat eenige weijnige clootgens inde vochticheijt dreven, en ten ware ick de gal niet continuelijck voor het gesicht hadde doen bewegen, dat het anders onmogelijcken voor mij soude sijn geweest, omme de clootgens daer in te sien, ende dat omme de weijnige clootgens, die inde gal, die ick observeerde, waren; Doch naderhant weder een gal van een Koebeest observerende, bevonde ick dat de clootgens stoffswaerder² waren, als de vochticheijt waer in dat deselvige driven; en oversulcx heb ick de gal, van onderen uijt de gal blaes, van daen gehaelt, ende alsdoen bevonden datter wel hondert mael meerder clootgens in dese gal was, dan inde gal, die ick boven uijt de gal-blaes hadde genomen; ende daer beneffens oock eenige⁺ deeltgens, die in mijn oogh soo groot schenen als mieren Eijeren; en hadden de form van een Eij, alleen met dit onderscheijt, dat gelijck een Eij aen de eene eijnde spitser is, als aen het ander eijnde, soo waren dese deeltgens aen beijde de eijndenen even spits, ende echter³ bestonden dese deeltgens uijt same gevoeghde clootgens, ende hadden een geluwe couluer, uijtgesondert eenige die een weijnich witachtich waren, en nochtans soo doorschijnende datmen het eene lichaem door het andere conde sien, welcke doorschijnentheijt, mij dede jmageneren, off dese deeltgens, inder daet niet mede blaesjens mochten sijn, ende van binnen met vochticheijt versien, ick heb eenige vande selve deeltgens met een haertge

1 Voor het goed loopen van dezen zin geve men ‘van’ de beteekenis van ‘met’. [M.]

+ Onderzoek van de gal.

2 Stoff swaerder - soortelijk zwaarder.

+ Ontdekking van parasieten-eieren.

3 Echter - bovendien.

[p. 171]

[Delft, October 19th, 1674.

Mr. Oldenburgh.

Dear Sir,

My previous letter to you was of the 7th of September. I do hope that Your Honour received it, and at the same time I received yours of the 20th August, from which I learned of the undeserved affection of Mr. Boile and yourself towards me, which leaves me under great obligations; I take the liberty to importune you again with trifling observations and considerations.

⁺First of all I observed in the bile of a cow a small number of globules that floated in the liquid; it was only possible to see these globules by agitating the bile continuously, since they were few in number, but later on I found that the substance of these globules is heavier than the liquid in which they float, therefore I drew the bile from the bottom of the gallbladder, and found there a hundred times as many present as in the bile from the top of the⁺ gallbladder; besides a few particles that seemed as large as the eggs of ants; these were egg-shaped, but differing in this way that an egg tapers at one side more than at the other side, and these were particles tapering at both ends equally; these particles consisted of conglomerated globules and were of a yellow colour, except a few that were more whitish, but so transparent that one body was visible through another, which transparency set me wondering whether these particles could not be vesicles, containing liquid. I took some of these particles out of the bile with a hair,

+ Bile.

+ Discovery of the eggs of parasites.

[p. 172]

uijt de gal genomen, ende tselvige aen het haertge observerende, vertoonden haer twee deeltgens die ingebogen waren, even als offmen een blaes met wint gevolt hadde, ende datmen de duijm daer op sette, ende alsoo een put daer in druckte, hier beelde ick mijn selven vaster in, dat dese deeltgens van binnen met eenige vochticheijt waren versien. En naderhant meerder gallen van Koebeesten observerende, heb ick die bevonden als vooren, alleen met dit onderscheijt, dat de eene gal met meerder Eijronde deeltgens was versien als d'andere.⁴

Inde galle van twee kalveren bevinde ick mede te drijven eenige seer kleijne clootgens, ende seer veel ongeschickte⁵ deeltgens van verscheijde formen, onder andere eenige als drijvende wolckjens, alle bestaende uijt seer kleijne samen gesette clootgens, dese ongeschickte samen gevoeghde deeltgens siende, oordeelde ick, dat uijt geen andere oorsaeck te samen waren gevoeght, off gekleeft, als om dat de gal kout was geworden, ende sonder beweginge was. jnde gal van een derde kalff, waren eenige weijnige eijronde deeltgens.

jnde gal van Suijgh-lammen bevinde ick mede seer kleijne clootgens, ende eenige edoch seer weijnige heldere clootgens, die een weijnich grooter sijn, alsmede ongeschickte deeltgens, van verscheijde formen, mede bestaende uijt samen gevoeghde clootgens.

De gal van een jarich⁶ schaep, bevinde ick als de gal van de suijghlammen, alleen met dit onderscheijt, dat in dese gal mede eijronde deeltgens sijn, vande groote ende gestalte, als inde gal van een Koebeest geseijt hebbe,

4 Dobell heeft er in 1922 de aandacht op gevestigd, dat dese ‘eijronde deeltgens’ buiten twijfel eieren van trematoden waren (Parasitology XIV (1922) blz. 342). Indien dit zoo is, zou hier sprake kunnen zijn van de eieren der⁺ Fasciola hepatica L., die 150 bij 70 µ groot zijn en den vorm van een mierenei hebben, terwijl ze gewoonlijk geel van kleur zijn. De inhoud bestaat uit vele dooiercellen, die als bolletjes met troebelen inhoud, de grooter en helderder eicel omgeven (‘bestaende uijt samen gevoeghde clootgens’). Wat betreft het feit, dat de eieren zich ‘vertoonden, even als offmen een blaes met wint gevolt hadde, ende datmen de duijm daer op sette, ende alsoo een put daer in druckte’, dit is zeker te wijten aan een misvorming, ontstaan door de praeparatie. Ook bij schapen heeft L. de eieren van Fasciola hepatica L. gezien. Typisch is, dat hij opmerkt, dat zij bij ‘Suigh-Lammen’ niet voorkomen. (Eerst door het grazen namelijk wordt het schaap geinfecteerd. Zie ook aant. 23 bij den brief van 21 Febr. 1679.) Alleen de door L. genoemde doorschijnendheid (de eieren van Fasciola hepatica L. zijn troebel door de dooiercellen) en het niet afzonderlijk vermelden van den zeer duidelijken wand, is met bovenstaande hypothese eenigszins in tegenspraak. [Swe.]

+ afb. 21.

5 Ongeschickt - onregelmatig.

6 Jarich - één jaar oud.

[p. 173]

and observing the same on the hair, saw two parts bent towards each other as is shown when a bladder filled with air is pressed by a finger and leaves a hollow. I therefore thought it more probable that those particles were filled with some liquid; afterwards observing bile from other cows I found it as described, the only difference being that some were provided with more egg-shaped particles than others¹.

In the biles of two calves I also found a few globules floating that were extremely small, and a multitude of particles of undefined shape, among others some like little floating clouds consisting of very small agglomerated globules; viewing these amorphous agglomerated particles, I judged the cause of their uniting to be the cooling of the bile and the remaining of the same without movement. In the bile of a third calf a few egg-shaped particles were present; in the bile of a sucking-lamb I also found some very small particles and a very few clear globules of somewhat larger dimensions, also amorphous substances of various forms, consisting of agglomerated globes.

The bile of a yearling sheep has the same aspect as the bile of sucking lambs, the only difference being that the egg-shaped particles are also present, of the size and shape as those present in the bile of cows.

1 In 1922 Dobell (Parasitology XIV (1922); p. 342) pointed out that these ‘egg-shaped particles’ are undoubtedly eggs of trematoda.
⁺In that case they might well be the eggs of Fasciola hepatica L. which measure 150 by 70 µ have the form of ant-eggs and usually are yellow. They contain many yolk-cells which, in the shape of turbid globules, surround the larger and clearer egg-cell (‘these particles consisted of conglomerated globules’). That the eggs looked like ‘a bladder filled with air, which, when pressed by a finger, leaves a hollow’ is certainly owing to a deformity caused by the preparation. L. saw the eggs of Fasciola hepatica L. also in sheep. It strikes us that he observed that these eggs are not found in sucking-lambs (they are not infected till they graze; cf. note 13 to the letter of February 21st 1679). The above hypothesis is only contradicted by L's calling the eggs transparent (the yolk-cells give these eggs a troubled appearance), and by his not referring to the very evident wall. [Swe.]

+ ill. 21.

[p. 174]

Ick heb de gal van twee jonge conijnen geobserveert, de eerste was hellende na de purpere couluer, en daer in heb ick gesien seer veel clootgens, en ongeschickte deeltgens bestaende uijt samen gevoeghde clootgens, en van verscheijde roode coulueren; welcke verscheijdenheijt van coulueren, ick mijn selven jmageneerden, uijt geen andere oorsaeck te bestaen, als dat het eene same gevoeghde deeltge, meerder clootgens dickte hadde als het andere. inde andere gal waren de ongeschickte deeltgens minder, ende de clootgens meerder, ende de couluer was uijt den licht roode⁷.

Vorders heb ick de gallen, van drie oude conijnen geobserveert, de eerste hadt seer weijnich cleijne clootgens, maer seer veel eijronde deeltgens, en van sodanige gestalte als ick geseijt heb, dat ick inde gal van een Koebeest heb gesien⁸; inde galle van de twee andere conijnen, waren niet dan clootgens, ende ongeschickte deeltgens van same gevoeghde clootgens; doch de dunne materie was van de eene veel dicker, ende lijmachtiger⁹ als de andere, ende daer dreven eenige wolckjens door.

Ick heb met verwonderingh gesien, dat de deeltgens in alle dese voorgaende gallen, alle seer na van een ende deselvige groote sijn, als oock mede alle de deeltgens waer van dat de lichamen vande dieren sijn samen geseth, voor soo veel als die tot noch toe bij mij sijn geobserveert¹⁰.

Alsmede heb ick geobserveert de galle van hoenderen, kalcoenen etc. ende inde selve mede bevonden te drijven; seer cleijne clootgens ende ongeschickte deeltgens, bestaende uijt same gevoeghde clootgens.

7 Uijt den licht roode - licht rood-achtig. Zie verder aant. 70 bij den brief van 7 Sept. 1674. [M.]

8 Dobell (Antony van Leeuwenhoek and his ‘little Animals’ (1932) blz. 220) meent deze ‘eijronde deeltgens’ te mogen identificeeren als oöcysten van de tot de Coccidia behoorende Eimeria stiedae. Hij voegt eraan toe, dat indien deze interpretatie juist is, de bewuste passage de eerste waarnemingen brengt, welke aangaande de Sporozoa of aangaande eenig parasitisch protozoön zijn gepubliceerd. Het is echter opmerkelijk, dat L. niet heeft gezegd, dat deze deeltjes veel kleiner zijn dan die, welke hij in de koeiengal vond. De oöcysten van Eimeria stiedae namelijk zijn 43 bij 23 µ. Ook zijn ze kleurloos en hebben een zóó duidelijken wand, dat L. dien wel had moeten opmerken. Men moet dus de mogelijkheid onder het oog zien, dat L. eveneens bij het konijn eieren van Fasciola hepatica L. gevonden heeft. Het is immers bekend, dat die trematode ook bij dezen gastheer voorkomt. [Swe.]

9 Lijmachtig - slijmerig.

10 Voor de globulen-theorie van L. zie aant. 21 bij den brief van 15 Aug. 1673. [H.]

[p. 175]

I observed the bile of two young rabbits, the first being purplish of colour, and I saw a great many globules and amorphous particles consisting of agglomerated globules of various red colours; I suppose the origin of those different colours to be the different thicknesses of the agglomerated particles; in the other bile there were fewer amorphous particles and more globules, the colour being light red.

Furthermore I observed the biles of three old rabbits, the first containing but a few globules, but a great many egg-shaped particles, of the same form as seen in the cows' bile². In the bile of the other rabbits only globules were present, and amorphous particles, but the thin substance was in one case much thicker and stickier than in the other, some clouds floating in it.

I noticed with amazement that the particles in all those biles resembled each other closely in size as do all the particles that compose the bodies of animals as far as I have observed till now³.

I have also observed the bile of chickens, turkeys, etc. and found floating in the same very small globules and amorphous particles, consisting of conglomerated globules.

2 Dobell (Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’, 1932; p. 220) thinks that these ‘egg-shaped particles’ can be indentified as oöcysts of Eimeria stiedae, one of the Coccidia. He adds that, if this identification is correct, the passage in point yields the first observations, ever published, concerning Sporozoa or any parasitic protozoon. It is a remarkable fact, however, that L. does not say that these particles are smaller than those he found in the bile of a cow, for the oöcysts of Eimeria stiedae are 43 by 23 µ; they are colourless and their walls are so evident that L. must have observed them. We must, therefore, take into account the possibility that L. found eggs of Fasciola hepatica L. in the rabbit, for we know that the trematoda also live in this host. [Swe.]

3 For L's theory of globules see note 11 to the letter of August 15th 1673. [H.]

[p. 176]

Ick heb oock mijn selven ingebeelt dat ick in eenige gallen noch eenige deeltgens heb gesien, die in kleijnheijt alle de andere deeltgens verre te boven soude gaen, ende die ick voor vast¹¹ geen form kan geven¹², en voor het gesicht gaen wolcx gewijs, aen malcander hangende; en ick jmageneerden bij wijlen mijn selven, dat ick sach, dat dese wolkx gewijse materie bestont uijt ronde clootgens, en soo sulcx waer was, soo soude ijder van dese clootgens, wel duijsent mael cleijnder sijn, als de clootgens die ick segh dat in de gal drijven.

Vorders heb ick doch seer selden eenige pilaers gewijse kleijne deeltgens¹³ in de gal sien drijven, als mede heb ick het selve een in het sweet van een paert gesien

Ick heb UE^dt voor desen genotificeert¹⁴, dat het vet bestaet in globule ende dat ijder globule vet weder wel in duijsent cleijne globule bestaet¹⁵ ick kan niet naerlaten UE^dt bij desen mede te adverteren, dat ick geobserveert heb, dat de groote en kleijne globule Vet, door de hitte van het vuijer vloeijch¹⁶ worden, ende haer door ende in malcanderen begeven, ende alsoo alle de globule vet in mijn oogh als een dun en waterachtich lichaem maken,⁺ ende wanneer dit vet weder begonde cout te werden, veranderde het in een omsien in cleijne globule, en hoe menichmael ick dit vet liet smelten, soo bestont het kout sijnde, niet als uijt seer kleijne globule, ende als wat veel vuijers, daer ontrent hadde geweest, soo voeghden de clootgens haer roos gewijse bij den anderen²³, ende het selvige noch langer bij het vuijer houdende rimpelde het op eenige plaetsen.

⁺Dese mijne voorS. observatien ontrent het Vet hebben mijn gedachten verder gevoert, en ick heb mijn selven geimageneert, dat alle metalen uijt globule bestonden, (doch geen volmaecte ronde globule, maer dat deselvige de form aennemen, gelijck ick voordesen geseijt hebbe, dat de groote globule vet doen¹⁴, om datter geen ledige plaets tusschen de globule soude sijn) en wanneermen crachtich vuijer, (na dat de metalen sijn) ontrent

11 Voor vast - met zekerheid.

12 In de gal kunnen zooveel verschillend gevormde lichamen aangetroffen worden, dat het wel niet mogelijk is, de door L. beschreven voorwerpen te identificeeren. Waarschijnlijk worden hier beschreven bacteriën of amorphe neerslagen. [H.]

13 Pilaers gewijse kleijne deeltgens - waarschijnlijk kristallen. [H.]

14 Zie den brief van 6 Juli 1674.

15 Hier onderscheidt L. duidelijk vetkwabjes en vetcellen. Zie ook aant. 24 bij den brief van 6 Juli 1674. [H.]

16 Vloeijch - Hier: vloeibaar. [M.]

+ afb. 22.

23 Bij den anderen, en echter - bij elkaar en toch.

+ Samenstelling van metalen.

14 Zie den brief van 6 Juli 1674.

[p. 177]

I also believe I have seen in a few biles particles much smaller than any other particles, and I am uncertain about their shape⁴; they float before the vision in cloud-like formations, adhering to each other, and sometimes it appeared to me that this cloudlike substance consisted of round globules, and if this be true, each of these globules should be a thousand times smaller than the globules I saw floating in the bile.

Furthermore I saw very occasionally some pillarlike particles⁵ floating in the bile; also I saw one in the sweat of a horse.

Previously I have informed you⁶ that fat consists of globules, and that each globule in the fat contains again a thousand smaller globules⁷. I cannot omit informing you that I have observed that the large and small fatty globules, liquefied by heat of fire, become all mixed among each other, and appear to the eye as a⁺ thin and aqueous body, and if this fat is left to cool, it changes in an instant into small globules, and no matter how often I melted the fat, it always consisted, when cooled, of nothing but small globules, and if it were heated on a strong fire, the globules gathered in roselike shapes, and when the heating was continued it shrivelled in several places.

⁺These observations on the fat led me to further speculations, and I imagined all metals to consist of globules (but not globules perfectly round in shape, but of such forms, as I said before⁶, that no empty space remains between them) and if the metal be

4 There are so many variously formed bodies in bile, that it is not possible to identify the particles described by L. Probably he here describes bacteria or amorphous sediments. [H.]

5 Probably crystals. [H.]

6 Cf. letter of July 6th 1674.

7 Here L. clearly distinguishes fat-cells and lobes of fat. See also note 16 to the letter of July 6th 1674. [H.]

+ ill. 22.

+ Structure of metals.

6 Cf. letter of July 6th 1674.

[p. 178]

de metalen brenght, dat dan de globule, waer uijt dat de metalen bestaen, haer van malcanderen ontdoen, en vloeijch werden, ende door malcanderen bewegen, en wanneer het vuijer inde metalen vermindert, dat alsdan de metalen, haer niet dicht te samen, in den anderen en voegen, ende eenige plaatjens (!), als met lucht, off vuijer blijven, dat dit de oorsaeck is, dat wij scharen, puttgens, ende aders gewijse hollicheden in een schermes(!) etc. bevinden.

⁺Omme mijn selven hier in te voldoen na mijn vermogen, heb ick genomen, gegoten coper, dat met geen Hamer bearbeijt was, uijt die consideratie, dat in geslage coper, de deeltgens die ick globule sal noemen, haer figuer door het slaen vande Hamer veranderen van gestalte, dit gegoten coper heb ick onstucken¹⁷, ende het selvige in sijn brueck observerende, en heb ick niet ander connen oordeelen, off het bestaet altemael uijt globule.

Het stael ende ijser heb ick jnsgelijcx bevonden, doch het stael fijnder van deeltgens als het ijser.

Ick heb een weijnich silver, soo als het selvige uijt de mijnen gehaelt is, ende dat noch tusschen de aderen vande steen insit, dit silver van buijtenen observerende, vertoonden hem mede sodanige deeltgens, als ick geseijt heb in het coper gesien te hebben, doch alle dese van buijtenen deeltgens, oordeelde ick dat veroorsaect waren, door de ongelijcke deeltgens, waer uijt dat de steen bestont. Ick heb het silver onstucken gebroken, ende het van binnen observerende, bevonde ick het echter¹⁸ te bestaen, uijt deeltgens die veel cleijnder sijn, dan de deeltgens van het cooper off ijser.

Het loot onstucken brekende, ende het selvige in sijn brueck observerende bevonde ick mede dat het bestont, uijt globule, die veel kleijnder waren dan de globule vande voorgaende metalen¹⁹.

⁺Ick heb oock geobserveert, de uijtwasemingh die uijt ons

+ Breukvlakte van metalen.

17 Onstucken - kapot. Een woord met de beteekenis van ‘geslagen’ of ‘gebroken’ is vermoedelijk in de haast van het schrijven door L. vergeten. [M.]

18 Echter - daarop.

19 Vermoedelijk gaat het hier om de kristallieten, waaruit de kryptoen polykristallijne metalen, na smelting en min of meer snel afkoelen, bestaan. De grootte dier kristallieten is afhankelijk van het gebezigde metaal, in verband met de snelheid van afkoeling en stolling: hoe grooter die snelheid, des te kleiner de kristallieten en omgekeerd. Van ‘druppels’ is hier wel geen sprake. Waarschijnlijk heeft L. de min of meer afgeronde kristallieten van met verschillende snelheid afgekoelde metaalsmelten waargenomen. [J.]

+ Zweet.

[p. 179]

heated with a strong fire, the globules that compose the metals separate further and liquefy and begin to move among each other, and if the fire diminishes, the metals change again into globules, and if the globules do not join closely together, and some places remain filled with air or fire, this may be the reason that we find notches and dents and other holes in a razor etc.

⁺In order to satisfy myself on this point I have taken cast copper that had not been hammered because in the beaten copper the particles which I will call globules might change their shape by the hammering. This cast copper I broke in pieces and observing the surface of the flaw I could only judge that it was composed entirely of globules.

The same I found in steel and iron, but the particles of the steel are finer.

I possess a small quantity of silver as it is found in the mines, and which is still between the veins of the stone, and observing this silver from the outside, I saw particles similar to those I noticed in the copper, but all these particles at the outside were caused by the unequal particles that compose the stone. I broke the silver in pieces, and observing it on the inside, I found it composed of particles much smaller than the globules of copper and iron.

Breaking lead in pieces and observing the flaws, I also found it composed of globules, much smaller than the globules of the metals mentioned above⁸.

⁺I also observed the evaporations from our body that are deposited

+ Surface of the flaw of metals.

8 Probably there is question here of crystallites of which crypto- and polycrystalline metals consist after being melted and having cooled down more or less rapidly. The size of these crystallites depends on the sort of metal in connexion with the rate of cooling down and congelation; the greater the rapidity, the smaller the size of the crystallites and conversely. There is no question of ‘drops’ here. In all probability L. observed the more or less rounded crystallites of molten metals that had cooled down at various rates. [J.]

+ Sweat.

[p. 180]

lichaem comt, ende op onse opperste huijt leijt²⁰; deselvige bevinde ick te bestaen uijt seer kleijne rontachtige vochtige deeltgens²¹, waer van eenige uijtstaken in groote, alsmede andere deeltgens die sich verbeelde²² een weijnich gesmolten Vet, leggende op de rant van een tinne schotel etc. dese deeltgens leggen soo dicht bij den anderen, en echter²³ separaet, dat ick het niet dan met groote verwonderingh verscheijde malen hebbe besichticht; ick heb dese deeltgens oock niet bevonden te bestaen uijt een simpel waterachtich wesen, maer ick oordeelde dat deselvige veel eer bestonden, uijt vet, Vleesch, etc. ende dat omme haer vaste deelen; dit versterckte mijn gevoelen, ende ick beelde mijn selven nu vaster in, dat de alderminste globule, waer uijt onse lichamen sijn samen gevoecht continuelijck door nieuw voetsel niet alleen moeten onderhouden worden, maer dat oock doorgaens²¹ nieuwe deeltgens gemaeckt werden, ende te gelijck andere weder werden uijtgedreven, te weten in een wel gestelt lichaem, als mede jmageneerde ick mijn selven nu vaster dat onse⁺ opperste Huijt geen poren heeft, ende dat onse geheele huijt als een pore is²⁴, ende dat wij geen plaets, al was die soo kleijn als de punct vande alderkleijnste naeij naelde, op ons lichaem connen inbeelden off hij can voor een pori dienen, ende dampen, ende deeltgens Vlees, Vet, etc, uijtwerpen. Dese observatie heb ick gedaen U1^mo Septmbr. op die tijt wanneer mijn lichaem gansch niet vermoeijt en was, ende stille op mijn comptoir sat.

20 Voor wat betreft het zweetvocht, met name de wijze waarop dit door de huid heendringt, en het al of niet bestaan van zweetporiën, zie den brief van 27 September 1678. [H.]

21 Blijkbaar heeft L. bij het verzamelen van zweet voor onderzoek, bestanddeelen van de opperhuid (hoornlaag) meegenomen (vgl. de brieven van 6 Juli 1674 en 4 November 1681). Het vinden van al deze vaste bestanddeelen, brengt L. tot de conclusie, dat de huid ‘doorgaens’ (= steeds) over haar geheele oppervlakte deelen loslaat en van binnen uit weer wordt vernieuwd. [H.]

22 Sich verbeelde - het beeld vertoonden van, geleken op.

23 Bij den anderen, en echter - bij elkaar en toch.

21 Blijkbaar heeft L. bij het verzamelen van zweet voor onderzoek, bestanddeelen van de opperhuid (hoornlaag) meegenomen (vgl. de brieven van 6 Juli 1674 en 4 November 1681). Het vinden van al deze vaste bestanddeelen, brengt L. tot de conclusie, dat de huid ‘doorgaens’ (= steeds) over haar geheele oppervlakte deelen loslaat en van binnen uit weer wordt vernieuwd. [H.]

+ Poriën in de huid.

24 Waarschijnlijk bedoelt L. met deze passage het volgende: De huid heeft geen gepraeformeerde poriën. Overal, op elke willekeurige plaats waar vocht doorsijpelt, ontstaat echter een kanaaltje, en in zoo verre kan men dus de geheele huid als één porie beschouwen. [H.]

[p. 181]

on our skin⁹; I find these composed of very small round humid particles¹⁰, some surpassing the others in size, and some others, that have the appearance of molten fat lying on the edge of a tin dish etc.; these particles lie so close together but separately, that I observed them not without amazement; I also found that these particles are by no means composed of a single aqueous substance, but judged their consistence to be of a fatty and fleshy nature, etc., on account of their solid parts; and this confirmed my opinion, and I believe now more firmly that the smallest globules that compose our body must be supported continuously by fresh food and not only this, but continuously new particles are formed, and⁺ in the mean time others are expelled, if the body be healthy; I also believe more firmly that our skin has no pores, and that our entire skin is as one pore¹¹, and that there does not exist any place on the body, be it as small as the point of the smallest sewing needle, but it can serve as a pore and secrete vapours and fleshy and fatty particles etc. This observation was carried out by me in the end of September, at a time that my body was not fatigued at all, but rested quietly in my closet.

9 For the liquid part of sweat and the manner in which it is excreted, as also for the question of the existence or non-existence of perspiratory pores see the letter of September 27th 1678. [H.]

10 Evidently L. when collecting sweat for this examination also took some particles of the horny epidermis (cf. the letters of July 6th and November 4th 1681). Finding these solid particles L. concluded that the skin scales off over its entire surface and is renewed on the inside. [H.]

+ Pores of the skin.

11 Probably the purport of this passage is as follows: there are no preformed pores in the skin, but wherever fluid exudes canals will come into existence. In so far the entire skin can be considered as one pore. [H.]

[p. 182]

⁺Ick heb geobserveert de blaes van een Koebeest ende bevonden dat alle de striemen²⁵, ofte senue achtich wesen, twelck de blaes maect, niet anders en bestaet dan uijt seer cleijne clootgens; Ick jmageneerden mijn selven de uijtreckinge, ende incrimpinge niet alleen vande blaes, maer oock vande senuwe, spieren etc. dus te geschieden; de blaes ingecrompen sijnde, dat dan de globule (waer uijt de blaes etc. bestaet) ront sijn, ende de blaes uijtgereckt, ofte vol nat sijnde, dat alsdan de globule een weijnich, haer form veranderen, ende worden tot een langh-ront, dus langh-ront sijnde is, niet dan met prangh²⁶, ende de trachtingh van ijder globule is, sijn voorgaende wesen te hebben, dit is dan int wel nemen, onder verbeteringh, de redenen vande incrimpinge, ende uijtreckinge vande blaes spieren, senuwen, maegh, darmen, etc.

⁺Ick kan niet naerlaten UE^dt bij desen mede te adverteren³⁵ dat ick de salm, schelvis, tonge, schol, etc. mede hebbe geobserveert. ende bevonden dat de Vis bestaet uijt striemen, ende alle de striemen uijt samengevoeghde clootgens; alsmede dat de beenen vande Visschen, bij mij tot noch toe besichticht insgelijcx bestaen, uijt samen gevoeghde clootgens.

⁺Alsmede dat ick na verscheijde devoiren eijntlijck²⁷ hebbe geobserveert dat de roock van een kaers etc. bestaet uijt muscus couleurde²⁸ clootgens, doch als deselvige eenige dick op den anderen leggen dat alsdan seer swart schijnen,

+ Over de blaas, samentrekking van spieren, enz.

25 Striemen - vezels. (Zie Chr. Plantijn Thesaurus Theutonicae Linguae (1573) onder ‘Streme’.) [M.]

26 ‘Met prangh’ onder druk, gedwongen. De zin wordt duidelijk, indien men de interpunctie aldus wijzigt: ‘Ende worden tot een langh-ront. Dus langh-ront sijnde is niet dan met prangh, ende de trachtingh van ijder globule is sijn voorgaende wesen te hebben...’. [M.]

+ Spierweefsel en de graten van visch.

35 Adviseren - berichten.

+ Rook van een kaars.

27 Devoiren - pogingen. Eijntlijck - ten slotte.

28 Zie den brief van 4 Dec. 1674, waar gezegd wordt, dat ‘muskus couleur’ een gewoon woord is voor ‘doncker graeuw’, of ‘muijs vael, of vael swart’. Ook M.N. Chomel Alg. Huishoudelijk-, Natuur-, Zedekundigen Konstwoordenboek (1778) geeft voor ‘muscus’ op ‘een donkere amber (= grijze) kleur’. Vgl. echter Nl. Wdb. IX. 1266. ‘Muscuskleur - eene bruinachtige kleur.’ [M.]

[p. 183]

⁺I have observed the bladder of a cow, and found the fibres or tendinous substance which forms the bladder to consist of nothing but very small globules. I imagined the extension and shrinking, not only of the bladder, but also of nerves, muscles etc. to take place like this: the bladder being shrunk, the globules (which compose the bladder etc.) are round, and the bladder being extended or full of liquid, the globules change their form somewhat, being oblong in shape, the tendency and urge of every globule being to regain its former shape; this may possibly be the reason of the extension and shrinking of the bladder, nerves, muscles, stomach, intestines, etc.

⁺I also cannot omit telling you, that I observed the salmon, cod, sole, plaice etc. and have found that the fish consists of fibres, and each fibre is a conglomeration of globules; and also that the bones of fishes, as it appears to me at present, are composed of conglomerated globules.

⁺Also I have observed after several attempts that the smoke of a candle, etc. consists of globules of the colour of musk¹², but when lying close together they appear quite black.

+ The bladder; contraction of muscles, etc.

+ Muscles and fisbone of fish.

+ Smoke of a candle.

12 Dark grey. See the letter of December 4th 1674.

[p. 184]

⁺Ick heb mede geobserveert, dat het swart, die onsen jnct heeft, mede meest bestaet uijt seer kleijne clootgens, drijvende door het water²⁹.

⁺Voorleden Winter sieckelijck sijnde, ende als bij na gansch geen smaeck hebbende, besichtichde ick verscheijde malen mijn tonge, die seer beslagen was, in een spiegel, ende oordeelde alsdoen, dat mijn gansch weijnige smaeck veroorsaeckt wiert, door de dicke huijt, die op de tonge lach, ende dat het selvige de punctgens op de tonge³⁰, haer gevoelen benam, ende alsoo de smaeck belette, ick heb dan de verheveltheden, van een osse tonge op de boven huijt, alsmede de verheveltheden, die op de tonge bleven staen, als ick de boven huijt hadde afgeschilt³¹, geobserveert, ende deselve verheveltheden bevonden versien te sijn, met seer subtijle puntige uijtsteecksels, bestaende uijt seer cleijne clootgens, dit communicerende aen eenige geleerde (die mij quamen besoecken,) ende mijn gevoelen ontrent de smaeck gevende, seijden tot mij, dat Malphigius³² met mij daer in over een quam; Ick heb echter, goet gedacht, dat UE^dt mede te adverteren.

Mijn Heer dit ist geringe dat ick voor dees tijt, UE^dt ende de Heeren curiuse Lieffhebbers hebbe goetgedacht mede te delen, ick ben tegenwoordich doende omme te observeren, (soo veel in mijn vermogen is) wat figueren het sout, van cruijden maect, die

+ Inkt.

29 Het is niet met zekerheid te zeggen, wat L.'s ‘seer kleijne clootgens’ zijn. Gebruikte hij Chineeschen inkt, dan zag hij ongetwijfeld deeltjes roet. Waarschijnlijker echter is, dat L. schreef met ijzergalnoteninkt, welke bestond uit een dispersie van een ijzer-looizuurverbinding in water. De kleine deeltjes uit deze onoplosbare verbinding nu, die met Arabische gom in zweving gehouden en als het ware op het papier vastgekleefd werden, kunnen ook de ‘clootgens’ zijn geweest. In de derde plaats kan L. onzuiverheden van het water hebben gezien. Vgl. De Nieuwe Wel-gestoffeerde Schrijf-winkel. Te Amsterdam. Bij Gerrit Bom, Boekverkoper in de Molsteeg (1776), waar (blz. 2) bij de bereiding van inkt wordt gewezen op ‘Het troebel Rivierwater’ dat ‘beter is dan helder’. Tenslotte is het nog mogelijk, dat L. kleine deeltjes van galnoten opmerkte, daar men toentertijd inkt maakte met behulp van fijngestooten galappelen, welke uit Aleppo werden aangevoerd. (Zie L.'s brief van 14 Mei 1686). [W-k.]

+ De tong en het smaakzintuig.

30 Met de ‘punctgens op de tonge’ bedoelt L. de papillen of de kleine⁺ verhevenheden, die in verschillenden vorm op den tongrug voorkomen. Een aantal hiervan bevat eindigingen der smaakzenuwen (smaaklichaampjes). Met de ‘dicke huijt, die op de tonge lach’ duidt L. het beslag van de tong aan. [H.]

+ afb. 23.

31 Deze ‘verheveltheden’ onder de huid zijn de papillen van het bindweefsel. [H.]

32 Zie M. Malpighi Exercitatio epistolica de Lingua. (Opera omnia, 1687). [H.]

[p. 185]

⁺I also saw that the black colour of our ink is composed of very small globules, floating in the water¹³.

⁺Last winter being indisposed and almost deprived of taste, I looked in a mirror at my tongue which was very much furred, and judged that it was the thick skin of my tongue that deprived me of my taste, and robbed the same of the sensitiveness of the little points of the tongue¹⁴ and thus hampered the taste. I therefore studied the protuberances on the tongue of an ox and also the protuberances that remain after the removal of the upper skin¹⁵, and saw that these protuberances are provided with very fine pointed excrescences, composed of very small globules; communicating this to several learned persons (who came to see me) and giving my opinion on the taste, they told me, that Malpigius¹⁶ agreed with me on this point. I thought it well to tell you this.

Sir, these are the trifles I am able to communicate to you and the Gentlemen Amateurs. At present I am busy observing (as well as may be) the figures made by the salt of herbs that I can

+ Ink.

13 It is not at all certain what L. means by ‘very small globules’. If he used Indian ink he undoubtedly saw particles of soot. It is more likely, however, that he wrote with gallotannate of iron ink. The little particles of this insoluble combination are kept suspended in water by the addition of gum arabic. These particles, gummed so to say to the paper, may have been the ‘globules’. There is a third possibility. L. may have seen impurities of the water. In a Dutch book of 1776 (De nieuwe wel-gestoffeerde schrijf-winkel. Amsterdam) it is said that for this purpose ‘turbid river water’ is better than ‘clear water’. Finally it is quite possible that L. saw particles of galnuts, as in those days ink was made with brayed galnuts from Aleppo (cf. L's letter of May 14th 1686). [W-k.]

+ The tongue and the sense of taste.

14 ⁺By ‘little points of the tongue’ L. means the papillae or little elevations of various shapes which cover the tongue. A number of these contain the extremities of the gustatory nerves (gustatory corpuscles). When L. speaks of ‘the thick skin of my tongue’ he means that his tongue was coated. [H.]

+ ill. 23.

15 These protuberances under the skin are the papillae of the connective tissue. [H.]

16 Vide M. Malpighi, Exercitatio epistolica de lingua. Opera omnia. Londini, 1687. [H.]

[p. 186]

mij de apoteecq, ende een Heer Lieffhebber sal connen leveren; ende dat gedaen hebbende, sal ick trachten te observeren, de aertse³³ delen die int water, wijn, asijn, etc. sijn, waer toe ick mij inbeeld, eenige middelen uijtgevonden te hebben, mijn gedienstelijck³⁴ versoeck is, off UE^dt de moeijte gelieft te nemen, omme mij te adviseren³⁵ vanden ontfangh van desen, ende van mijne Jonghst voorgaende missive, ick sal onder des na presentatie van mijn geringen dienst aen UE^dt ende aende Heer Boile ende alle verdere H^r Curiuse Lieffhebbers blijven

UE^dts ten Hooghst Verplichten D^r:

Antonj Leeuwenhoeck

33 Aerts - vast. Vgl. voor den term ‘aerts’, die samenhangt met de opvattingen in de 17de eeuw aangaande de samenstelling der stoffen: Jacob le Mort Chymia (1696). [M.]

34 Gedienstelijck - onderdanig.

35 Adviseren - berichten.

[p. 187]

obtain from the apothecary and an amateur; and that being finished I will then try to study the solid particles¹⁷ that are present in water, wine, vinegar, etc. to which end I imagine I have found some means. My humble request is that you will be so kind as to acknowledge the receipt of this letter and of my previous writing. Offering my slight services to Mr. Boyle and yourself, as also to all other Curious Amateurs, I remain your humble and obliged servant.

Antonj Leeuwenhoeck.]

17 For the Dutch term ‘aerts’, literally ‘earthy’ but here rendered by solid, cf. Jacob le Mort, Chymia. Amsterdam, 1696. The term is connected with 17th century notions concerning the composition of substances. [M.]

+ afb. 21.

+ ill. 21.

+ afb. 23.

+ ill. 23.