Het oude Nederlandsche lied. Eerste vervolg: Souterliedekens

[p. 9]

4.
Vrou Venus ghy sijt soe schoonen wijf
Ghy staet in minen sinne.
(Ps. CXV)

A.

^*

1.
‘Her Da - nel ghy sijt soe schoo - - nen man,
Ghi staet in mi - nen sin - - - - - - - nen,
Nu laet ons in die ca - mer gaen
En we - sen daer met vroechden in - ne.
En we - - sen daer met vroechden in - ne.’

2.
‘Dat endoe ic niet, dat laet ic staen
Vrou Venis’ seit hy ‘vrouwe.
Ic heb Maria die Moeder Gods
Ghelovet, liefge, mijnre trouwe.’

3.
‘Heb ghy Maria die moeder Gods
Ghelovet juer trouwe
Soe gaetes haer of ende coemtes my an,
Ten sel ju, liefge, niet berouwen.’

4.
Ghin(c) icx haer of en quam ic es u an
Ic vuer wt mijne sinnen;
Als ic u driewerf nuchtere aensie
My dunct ghi sijt die duvelinne.’

5.
Her Danel strec te Romen waert
Al in die guede steden,
Daer ghinc hy voer den Paeus staen
Met also groter oetmoedicheden.

6.
Hi sprack met grooter vuericheit¹⁾
En met also grooter berouwe:
‘Ic heb ghesondicht seven jaer
Al met Vrou Venis, die valsche vrouwe.’

7.
‘Heb gy ghesondicht seven jaer
Al met Vrou Venis die vrouwe
Soe en moechdi nu noch numermeer
Dat aenschijn Gods aenschouwe.’

8.
‘Och mach ic nu noch numermeer
Dat aenschijn Gods aenschouwen
Soe wil ic weer in den berch gaen
Al by Vrou Venis die valsche vrouwe.’

HS. (THANS TE BRUSSEL) UIT DE EERSTE HELFT DER 16E EEUW.

B. Priebsch, Deutsche hss in England, blz. 235.

* Tegenover D in onzen tekst zet ik liever C, hetgeen in alle andere uitgaven staat.

1) Hs. vuergicheit.

[p. 10]

In dit Hs. wordt niet alleen de laatste versregel herhaald zooals in onze melodie, maar na deze herhaling wordt de tweede helft der strofe nog eens herhaald, zooals dikwijls in duitsche volksliederen het geval is, b.v. bijna altijd in de liederen, die ik (1897-98) in de Badensche Palts noteerde. (Marriage M.E., Volkslieder der Badischen Pfalz, Halle, 1900).

B.

1.
Wildy hooren een goet nieu liet?
En dat sal ic ons singen,
Wat Heer Danielken is gesciet
Al met Vrou Venus minne.

2.
‘Oorlof’ sprac hi ‘Vrouwe waert!
Ende ic wil van u sceyden,
Ic wil gaen trecken te Romen
Al om des Paus geleiden.’

3.
‘Heer Daniel, wilt ghi orlof ontfaen?
Ic en wil u niet begeven.
Laet ons in die camer gaen
Die hoochste minne pleghen.’

4.
‘Dat en doe ic niet, vrouwe fier!
Mi dunct in alle minen sinne
U ogen bernen al waert een vier,
Mi dunct ghi zijt een duvelinne.’

5.
‘Heer Daniel, wat ist dat ghi segt?
Ghi en dort u niet vermeten!
Coemt ghi noch weder inden berch
Dat woort en sal ic niet vergeten!’

6.
‘Trouwe, neen ic, joncfrou stout!
Nu noch te geenen stonden
En peyse ic om dijnen rooden mont,
Die en achte ic niet tot allen stonden.’

7.
‘Daniel, wilt ghi oorlof saen?
Neemt oorlof aen die grijsen,
Werwaert dat ghi henen keert
Onsen lof sult ghi altijt prisen.’

8.
Hi nam een staf al in zijn hant
Ende hi streec te Romen binnen:
‘Nu bidde ic Maria, die moeder Gods,
Dat ic den Paus mach vinden!’

9.
Doen quam hi voor den Paus ghegaen,
Voor onsen eertschen vader:
‘Here, ic soude mi biechten geerne
En roepe op God genade.

10.
Ic soude mi biechten seer bevreest
Met alle mijnen sinne:
Ic heb seven jaer inden berch gheweest
Met Vrou Venus, die duyvelinne.’

11.
‘Hebdi seven jaer inden berch gheweest
Met Vrou Venus die duyvelinne,
So sult ghi bernen eewelijc
Al in die helsce pijne.’

12.
Die Paus nam eenen drooghen stock
Ende stack hem in die aerde beneven:
‘Wanneer desen stock roosen draecht
Dan zijn u sonden vergheven.’

13.
Vermaledeit moeten die pausen zijn
Die ons ter hellen drijven!
Si hebben Gode so menighe siele ghenomen
Die wel behouden mochten blijven.

14.
Hi tooch te Ronsen opt hooge huys
Om drie zijnder suster kinder
Die nam hi al metter hant
Ende leydese bi Venus zijnder vriendinne.

15.
Al doen den derden dach omme quam
Dien droogen stock droech roosen;
Men sant bode ende wederbode
Om Heer Daniel te soecken.

16.
Doen hi voor den berch quam
Vrou Venus die quam hem teghen;
‘Segt mi, segt mi Daniel fijn
Hoe is die reyse gelegen?’

[p. 11]

 

17.

 

‘Hoe nu die reyse is gelegen

 

Daer toe is mi so leyde;

 

Die Paus heeft mi sulcken troost gegeven

 

Eewelic van God te zijn ghescheyden.’

 

 

 

18.

 

Si sette hem eenen stoel,

 

Daer in so ghinck hi sitten,

 

Si haelden hem eenen vergulden nap

 

Ende wilde Danielken schincken.

 

 

 

19.

 

Hi en wilde eten noch drincken,

 

Si wilde eenen raet versieren

 

Hoe si in die camer soude comen

 

Met seven camerieren.

 

 

 

20.

 

Mer doen si uter camer quam

 

Al lachende ende al spelende,

 

Al had si eewelijck ghespeelt

 

Heer Daniel die hadde ghesweghen.

 

 

 

21.

 

Mer die dit liedeken eerstwerf sanck

 

Sijn herte lach hem in dolen,

 

Hi was liever in Venus bedwanck

 

Dan in helsche scholen.

 

 

 

ANTWERPSCH LB. 1544. No. CLX

 

van Heer Danielken.

Sommigen hebben in ‘die grijsen’ str. 7 den getrouwen Eckhart willen zien (zie o.a. Ndd. Jb. XXXVIII 43). Ik zou liever een fout bij het afschrijven veronderstellen. ‘grijsen’ voor ‘greynen’ liefsten (de camerieren waarvan in str. 19 sprake is). Str. 14 Ronsen = Renaix (Willems).

Tot nu toe was de oudste bekende Tannhäuser-wijs het fragment in Schmelzel's Quodlibet 1544 (gedrukt in Böhme Ad. Lb. no. 21). v. duyse geeft tekst A; heeft echter niet de verwantschap der melodie opgemerkt wegens de slordige stemopgave van v. Nyevelt's ‘Vrou Venus-wijf’ in plaats van ‘Her Danel-man’. Een nog oudere wijs hebben wij in het geestelijk lied ‘Heer Jesus Christus lof ende danc’ op de wijze van ‘Venus Vrou gae gys my of so blyf ic’ (vgl. A str. 3-4) gevonden door Bäumker in een Berlijnsch Hs. van het eind der XV eeuw (zie Vierteljahrschr. f. Musikwiss. VIII 289).

str. 3.
Mijn lief dat ic ver-cor - - en heb
dat staet in mi - nen sin - - nen,
Tis Jhe-sus Cristus Marien zoen,
God la-ten my ghewinn - - - - - - nen!

Ik geef de derde strofe van den geestelijken tekst omdat zij het nauwst bij het wereldsche voorbeeld aansluit (A strofe 1). Een maatverdeeling heb ik zonder veranderingen niet kunnen doorvoeren. Het best schijnt een 7/4 maat te passen, als die ooit bestaan heeft! Of men zou verscheidene halve noten * in kwarten moeten veranderen, dan zou men een regelmatige 3/4 maat krijgen. Voor de geliefdheid der wijs spreekt de stemopgave bij Paul v.d. Aelst ‘Im Ton vom alten Tanhäuser’ (Weimar Jb. II 352).

[p. 12]

Wat den tekst aangaat is A wel de oudste bekende overlevering: A is nog duidelijk roomsch terwijl B het oorspronkelijk ook geweest zal zijn, maar door inlassching van str. 13 een protestantsche kleur gekregen heeft. In een ndd. tekstvorm vervloekt Daniel zelf den paus (ndd. Jb. XVI. 65). Het mooie lied heeft zijn weg door alle duitsche landen gevonden: nederduitsche opteekeningen hebben wij van 1520 (ndd. Jb. XVI, 65) op een Fl. Bl. tesamen met ‘Maria tzart’ (zie beneden no. 130): Alpers citeert nog op deze plaats een ndd. fl. Bl. Berlijn Yd 8719 ‘Veer lede, Danhüser’ (ndd. Jb. XXXVIII, 8). Uit Middenduitschland hebben wij een fl. Bl. Marburgk 1564 (Stevenson Inv. no. 2799 rr) Frankfurt, Mons Veneris van Heinrich Kornmann 1614 (Uhland no. 297), Frankfurter (Ambr.) Lb. 1582 no. 224. Neurenberg fll. Bll. van Jobst Gutknecht 1515-1536 (Böhme Ad. Lb. no. 21) F. Gutknecht (Stevenson Inv. no. 2365i). Zwitserland 1830 (Uhland l.c.) waar het nog in den volksmond leeft, vgl. verder Erk-Böhme I 39 vv. W. van Helten (Tijdschr. TLk. XV 219) neemt aan dat het lied uit Duitschland geimporteerd is en Daniel door een schrijffout uit Danhûs is ontstaan, hetgeen bij de lange staarten der letters zeer goed mogelijk is. Kalff (Lied blz. 70) daarentegen gelooft, dat in de mnl. bewerking het Tannhäuser-lied met een ander zou zijn samengesmolten, waarvan een heer Daniel de held was. Bij ontstentenis van dat lied zullen wij ons liever aan v. Heltens scherpzinnig voorstel houden.