Kritisch lexicon van de moderne Nederlandstalige literatuur

Anton Korteweg

door Ad Zuiderent

1. Biografie

Antonie Johannes Korteweg werd op 31 januari 1944 geboren in een Nederlands-Hervormd gezin in het overwegend Rooms-katholieke Zevenbergen (Noord-Brabant). Zijn vader was een boerenzoon, werkzaam in een landbouworganisatie.

Anton Korteweg bezocht de mulo in Zevenbergen en de gymnasiumafdeling van het Christelijk Lyceum te Dordrecht. Van 1963 tot 1971 studeerde hij Nederlands en Algemene Literatuurwetenschap in Leiden, waar hij vervolgens leraar Nederlands was aan een middelbare school en vanaf 1977 wetenschappelijk ambtenaar voor moderne Nederlandse letterkunde aan de Rijksuniversiteit. Sinds 1979 is hij hoofdconservator (en vanaf 1986 directeur) van het Letterkundig Museum in Den Haag. In samenhang met deze functie is hij bestuurslid, en sinds 1987 voorzitter, van de Jan-Campertstichting, die jaarlijks de Haagse literaire prijzen toekent, en sinds 1979 secretaris van de stichting Willem-Kloosfonds. Ook was hij van 1980 tot 1985 bestuurslid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en van 1990 tot 1997 voorzitter van de commissie voor de schone letteren van dezelfde Maatschappij. Tussen 1988 en 2000 maakte hij deel uit van het bestuur van Poetry International en tussen 1991 en 1997 van dat van de Stichting P.C. Hooftprijs voor letterkunde. Sinds 1995 is hij jaarlijks een van de samenstellers en presentatoren van de Nacht van de Poëzie in Utrecht.

Als dichter debuteerde Korteweg in 1968 in Tirade. De tijdschriften waarin hij tot 1975 met name publiceerde, waren Avenue en Raam; later kwam daar De Revisor bij, en sinds 1980 zijn zijn gedichten geregeld verschenen in Tirade, Maatstaf en Hol-

lands Maandblad. Hij voelt zich duidelijk niet aan één tijdschrift gebonden, zoals ook wel blijkt uit zijn incidentele medewerking aan andere tijdschriften: Podium, Somaen De Gids. Sinds 1991 is hij een vaste gast op de poëziezomers in het Vlaamse Watou. Van 1971 tot 1978 was hij poëzierecensent van Het Parool; eind jaren zeventig werkte hij mee aan de Achterpagina van NRC Handelsblad. Voornamelijk in Maatstaf zijn in de loop der jaren interviews met schrijvers verschenen, die hij vrijwel altijd met een mede-interviewer maakte. Sinds 1986 is hij lid van de redactie van Ons erfdeel; in relatie daarmee is hij ook (sinds 1993) redactielid van het jaarboek The Low Countries. Vanaf 1980 is hij redacteur van Achter het Boek, een documentenreeks van het Letterkundig Museum en vanaf 1998 van het Jaarboek Letterkundig Museum. Vanwege zijn functie is hij ook nauw betrokken bij de uitgave van verschillende andere publicaties van en met betrekking tot het Letterkundig Museum.

Voor zijn eerste vier dichtbundels werd hem in 1986 de eerste A. Roland Holstpenning toegekend. Eén gezamenlijke publicatie van een aantal auteurs, onder wie Korteweg, verscheen onder het groepspseudoniem Björn Borg. Gedichten van hem zijn vertaald in het Engels en in het Frans.

Anton Korteweg woont nog steeds in Leiden, is sinds 1971 getrouwd en heeft twee kinderen.

2. Kritische beschouwing

Thematiek Relatie leven/werk

Wanneer Anton Korteweg in 1982 - kort voor het verschijnen van Tussen twee stilten - opmerkt dat voor hem de herinnering aan zijn moeder die ‘Achter aan het stille klooster’ zong, een van de mooiste gebeurtenissen uit zijn leven terugroept (De Tijd, 11-9-1982), dan lijkt dezelfde aan het woord die in 1971 in Niks geen Romantic Agony het gedicht ‘Moeder (2)’ schreef:

Toch is Korteweg in de tussenliggende elf jaar als dichter wel veranderd.

Vooral in zijn debuutbundel ontpopte hij zich namelijk als iemand met een licht te ontroeren oog en oor voor het alledaagse. Niet alleen de smartlap treft hem diep, maar ook het feit dat men bij aanschaf van een wasmiddel verzilverde koffielepeltjes met afbeeldingen van de twaalf apostelen cadeau krijgt. Niet de artistieke waarde van smartlap of lepeltje is dan in het geding - en zeker niet hun eeuwigheidswaarde - maar wat zij met al hun kitscherigheid aan echte gevoelens weten los te maken. De anekdotes, die in genoemde bundel een belangrijke plaats innemen, vinden eveneens hun rechtvaardiging in de gevoelens waaraan zij appelleren. Het zijn veelal zulke eigentijdse, aan het calvinistische milieu van herkomst gebonden anekdotes, dat de gemiddelde poëzielezer deze gedichten ruim tien jaar later al niet meer zonder annotaties kan lezen.

Traditie / Kunstopvatting

Aandacht voor het alledaagse is een tendens die in de Nederlandse literatuur aan het eind van de jaren vijftig opnieuw sterk werd in het neorealisme van onder andere Barbarber. Maar waar in het neorealisme het isoleren van het alledaagse een plaats kreeg in een streven om de kunst te objectiveren, geeft bij Korteweg het alledaagse een in melancholie wortelende uitdrukking aan het absolute. Hij is huiverig om zich in

ernst over het absolute uit te laten, en zoekt daarom zijn artistieke heil in een wereld van slechte smaak en goede bedoelingen.

Techniek / Stijl

Dit puur ironische standpunt wordt versterkt door de vele toespelingen op bijbelteksten en teksten van protestantse religieuze liederen, die in de alledaagse anekdote van hun verhevenheid worden ontdaan. Bij voorkeur gebruikt korteweg deze teksten dubbelzinnig: de harmonie Excelsior ‘speelde zijn oprichter nader tot z'n God’ (‘Negentig’) en de gebroeders Spaargaren ‘voerden de kruisvlag in top van hun opvouwbaar orgeltje’ (‘Old time religion’). Vooral in zijn tweede bundel, Eeuwig heimwee drijft hem voort, maakt hij hiernaast vaak gebruik van elisies, eveneens een hulpmiddel om de taal van het calvinistische milieu tegelijkertijd te citeren en te ironiseren. Zo wordt in ‘Parakleet’ (in Eeuwig heimwee drijft hem voort) Gods Raadsbesluit ‘Ondoorgrond'lijk’ genoemd, smart is er ‘eind'loos’ en troost ‘onmoog'lijk’. Deze dubbelzinnige houding tegenover waarden en faal van het milieu van herkomst is door R.L.K. Fokkema treffend getypeerd met de term ‘solidaire distantie’.

In latere poëzie blijkt Korteweg de taal van het onderwijs op ongeveer dezelfde manier te benutten. De invuloefening (‘Engelen’, in De stormwind van zijn hand) en de multiplechoice-opdracht (‘Multiple choice’ in dezelfde bundel) verschaffen hem de formulering die nodig is om al te grote gevoelens op een afstand te houden.

Kritiek Verwantschap

In het algemeen waren de kritieken op de eerste bundel positief. Al gauw werd de poëzie van Korteweg vervolgens in allerlei overzichten van contemporaine poëzie als ‘neoromantisch’ betiteld. De toespeling op de beroemde studie over decadente romantiek, The Romantic Agony van Mario Praz, vormde een duidelijke aanleiding tot deze kwalificatie, evenals het teruggrijpen op de jeugd en het vaak archaïsche taalgebruik. In Eeuwig heimwee drijft hem voort bleken deze thematiek en dit taalgebruik opnieuw present.

Kunstopvatting / Traditie

In tegenstelling echter tot een ander neoromanticus, de door hem bewonderde Gerrit Komrij, geeft Korteweg geen blijk van voorkeur voor traditionele bouwstenen voor de poëzie, als klankherhalingen of regelmatige strofevorming. Ook aan de vaak neoromantisch genoemde sonnettenrage in het begin

van de jaren zeventig deed hij niet mee. Voor hem lijkt poëzie toch in eerste instantie een middel om uitdrukking te geven aan een levensgevoel. Zo schrijft hij in een van zijn kritieken dat hij in de gedichten van J.C. Bloem vooral het thema van de ontgoocheling bewondert.

Kortewegs levensgevoel heeft diepe wortels in de negentiende eeuw, niet in de decadente, maar in de Victoriaanse. Zijn bloemlezing uit het werk van de dominee-dichters uit deze tijd is daarvan een bewijs, ook al relativeert hij hun belang en ironiseert hij zelfs het hele verschijnsel door te stellen dat slechts zij dominee-dichter kunnen worden genoemd die zeer oud werden, maatschappelijk slaagden en veel gedichten schreven.

Bij het hanteren van dergelijke criteria waarin de inhoud van het geschrevene geen rol speelt, lijkt de ernst volkomen zoek, maar net als bij Komrij vrijwaart bij Korteweg juist de oppervlakkigheid van de criteria voor verkeerd te begrijpen ernst en dogmatisme. Als inleider van zijn bloemlezing staat Korteweg op hetzelfde plan als waarop de moeder in het gedicht ‘Rémovös’ (in Eeuwig heimwee drijft hem voort) staat, die bij de aanschaf van een mapje kaarten met reprodukties van kunstwerken vervaardigd door gehandicapten, niet allereerst vraagt wat voor kunstwerk er gereproduceerd is, maar met welk lichaamsdeel de kunstenaar het geschapen heeft. Alleen over deze oppervlakkige en sentimentele kant van de werkelijkheid lijkt communicatie mogelijk.

Thematiek

De regelmatig als motief in deze gedichten opduikende masturbatie of de besmuikte interesse voor erotiek en seksualiteit - heel nadrukkelijk in De stormwind van zijn hand - hangt zowel samen met de sentimentswaarde die de jeugd in Kortewegs gedichten heeft, als met zijn liefde voor alledaags materiaal. In het gedicht ‘Ontkomen’ (in De stormwind van zijn hand) vergelijkt de ik-figuur zich met de baron van Münchhausen, die zichzelf aan de haren uit het moeras wist te trekken; zo rukt de ik-figuur zich aan zijn eigen geslacht uit boze dromen: masturberen lijkt een mens wakker te houden.

Anders dan bij Kees Ouwens, in wiens gedichten masturbatie ook een belangrijk motief vormt (en wiens werk in de jaren zeventig door dezelfde uitgever op de markt werd gebracht), blijft er bij Korteweg rond dit motief een sfeer van burgerlijk

taboe bestaan, evenals trouwens rond seks-met-zijn-tweeën; dit laatste komt in zijn gedichten voor als een plichtmatige huwelijksdaad of als verkrachting. Genot dat Van taboes of gruwel bevrijd is, is ondenkbaar. Sommige critici bleken zich bij het vernemen van deze opvatting licht gegeneerd te voelen.

Verwantschap

Het mooi vinden van datgene wat algemeen als smakeloos of kitscherig wordt ervaren, is een gevoel dat sterk leefde in bepaalde studentenkringen omstreeks 1970: ‘camp’ werd dit genoemd, of ook wel ‘nieuwe lulligheid’. In het mottogedicht van Eeuwig heimwee drijft hem voort, ‘Aan mijn muze’, verklaarde Korteweg zich een nadrukkelijk belever van dit gevoel:

Ontwikkeling

Is de hierdoor bewerkstelligde toon kenmerkend voor zijn poëzie in de jaren zeventig, in Tussen twee stilten (1982) heeft hij deze nagenoeg bedwongen. Wel duiken de hoofdthema's en belangrijke motieven uit de vroegere poëzie nog in een enkel gedicht op, maar stijl en techniek van het dichten en de compositie van de bundel hebben zich als factoren, van gelijk belang naast de thematiek gesteld.

Thematiek / Techniek

Net als de tweede en de derde opent deze vierde bundel met een mottogedicht, maar nu ontbreekt - in tegenstelling tot de twee vorige keren - de ironie: ‘men is erbij gebaat dat men zichzelf niet kent’, luidt de boodschap ondubbelzinnig. De eropvolgende gedichten lijken - in hun volgorde van 's mensen begin, midden en einde - evenzovele pogingen om tot zelfkennis te komen. Maar bij een dichter die het niet gekend willen worden hoog in zijn vaandel voert (zie het interview van Corina Engelbrecht), behoren zulke pogingen tot het arsenaal van de schijnbewegingen.

De bundel besluit met de vertaling van het bekende gedicht van Rilke ‘Archaïsche torso van Apollo’, dat in zijn oproep tot verandering van het bestaan programmatisch klinkt. Met behulp van Rilke en een klassiek beeld lijkt Korteweg moed te willen verzamelen om zich van de schijnwereld van de ironie en de kitsch te bevrijden.

In 1981 kon men dit nog lezen als een program dat vooruitwijst, want in de bundel zelf komen toch weer ‘lullige’ elementen als het ventje Piggelmee, het maken van textielschilderijen en een masturberende P.C. Hooft voor. Maar daarnaast staan gedichten waarin de ironie, uit de oppervlakte verdwenen, is ondergedoken in het levensgevoel dat eraan ten grondslag ligt: dat van de onbegrijpelijke paradox dat wie bij de geboorte verlost wordt moet huilen, of dat heimwee hebben niet betekent dat men de plaats waar men vroeger woonde nog werkelijk kent.

Visie op de wereld / Thematiek

Achteraf blijkt de oproep tot verandering uitgelegd te moeten worden als een onmogelijk verzoek. Het gedicht ‘Johannes Vermeer, “Meisje met de parel”’ (in Stand van zaken, 1991) is als een antwoord op dat van Rilke te beschouwen. Hierin ziet de man die naar het schilderij van Vermeer kijkt, dat het geportretteerde meisje juist helemaal niet vindt dat hij zijn leven moet veranderen: ‘van haar mag ik nog wel / zoals ik nu al jaren lang, zij vindt niet dat / mijn leven anders moet, dat zie ik aan / haar blik.’

Behalve de uitdrukking van een levensgevoel is dit gedicht ook een voorbeeld van een genre waarvoor Korteweg een grote belangstelling aan de dag legt: het beeldgedicht. Behalve dat hij zelf diverse gedichten heeft geschreven naar aanleiding van beeldende kunst, heeft hij verschillende bloemlezingen samengesteld met dergelijke gedichten; hiervan is Een engel zingend achter een pilaar (1992) de belangrijkste. Essays en studies die niet direct met zijn werk in het Letterkundig Museum samenhangen, hebben ook meestal betrekking op beeldgedichten. Bovendien staan op het voorplat van zijn bundels uit de jaren tachtig en negentig telkens betekenisvolle portretten. De meeste zijn melancholische vrouwen, wier blik contrasteert met zulke zakelijke titels als Voor de goede orde (1988) en Stand van zaken. Met dit contrast van beeld en taal laat Korteweg zien dat voor hem de wereld van melancholie en verlangen een noodzakelijk tegenwicht vormt ten opzichte van die van het dagelijks brood.

Relatie leven/werk

Wat dat laatste betreft: vanaf Tussen twee stilten is zijn bestaan als ambtenaar een permanent element in zijn ironische observaties, evenals de daarmee samenhangende ontwikkeling in zijn carrière en het onderkennen van het appèl dat daarin gedaan

wordt op iemands ijdelheid: gevraagd worden voor de Rotary, optreden op congressen, enzovoort. Hij is zich ervan bewust dat niet alleen het werk een ‘diensthuis’ is - een begrip dat door zijn herkomst uit de bijbelvertaling verbonden is met ballingschap - maar ook het huwelijk (‘Zelf beide / gekozen, wat scheelt, maar afgezien daarvan / wou ik toch het liefst niet uitgeleid: ik wantrouw wat / op eigen kracht niet kan worden bereikt.’)

Behalve deze situatie zelf is het vooral de taal waarmee hij in zijn werk geconfronteerd wordt, waarvan hij tegelijk lijkt te genieten en met zichtbaar genoegen de loosheid en de dubbelzinnigheid toont. Daarnaast geeft de taal van opschriften op straat in veel gedichten aanleiding tot overwegingen over het menselijk bestaan. Korteweg heeft een scherp, bijna cabaretesk oog voor de dubbelzinnigheid van reclameteksten of bedrijfsnamen wanneer men die op zichzelf of op de concrete omgeving betrekt. De naam De Voltreffer van een sporthal krijgt een speciale bijklank voor wie ziet dat deze hal naast een crematorium ligt (‘Wat dacht je’, in In handen, 1997). En door de woorden ‘Zoek uw bestemming en druk dan de knop in’ op de kaartjesautomaat op een station wordt de beschouwer in een ander gedicht tot existentiële wanhoop gebracht (‘bestemming’ wordt in zijn hoofd kennelijk ‘levensdoel’) (‘Den Haag Centraal’, in Geen beter leven, 1985).

Thematiek

Dat een dergelijke tekst op een station wordt aangetroffen, is niet toevallig: vervoermiddelen spelen in de gedichten van Korteweg een grote rol. Trein en fiets zijn zijn favorieten; de eerste als een vervoermiddel dat iemand mist of dat iemands dood veroorzaakt, de tweede als het vervoermiddel bij uitstek waarmee iemand zich beweegt tussen huis en werk (of zomaar, zonder doel) en waarop hij in staat is zich onafhankelijk te bewegen. Derhalve is de fiets verbonden met de kern van de thematiek, die Korteweg nu al dertig jaar publiek maakt: dat mensen niet op iets of iemand anders dan zichzelf moeten vertrouwen. Het enige gedicht in al die jaren dat hij expliciet ‘ode’ noemt, is dan ook een loflied op de fiets (in Al fluitend, 2001): een fiets stelt je in staat alleen te zijn met jezelf tot het eind toe. Als de emblematicus die hij vaak is, laat Korteweg zijn ‘Ode aan de fiets’ eindigen met het advies: ‘Zo moet het straks ook voor-

al / jij zijn en geen ander die stilvalt.’ Een van de meest betekenisvolle locaties in deze gedichten is het fietstunnellje bij Wassenaar waar Korteweg geregeld doorheen fietst op weg van zijn huis in Leiden naar zijn werk in Den Haag; dit is tot een symbool geworden van zijn visie op de levensgang: al kun je er nog wel in afdalen, het is zeker dat je er ooit niet meer uit te voorschijn zult komen.

Visie op de wereld

Toen Korteweg in 1988 uit zijn eerste drie bundels een bloemlezing samenstelde, onder de ironisch-nostalgische titel Dierbare tijden, gaf hij daaraan een motto mee uit het boek Levenstijdperken van de man van de psychiater H.C. Rümke: ‘Tot op een zekere leeftijd kan hij, wanneer gebieden verloren gaan, het verlies compenseren, ten slotte kan hij dat niet meer.’ Met de keuze voor juist een dergelijk motto uit een psychologieboek geeft Korteweg er blijk van dat poëzie voor hem in de eerste plaats een kwestie is van zelfbeschouwing. Dit bleek eens te meer, toen hij voor de bloemlezing Comfortabel ongelukkig (1999), een keuze uit zijn gedichten tussen 1980 en 1991, een motto aan hetzelfde boek ontleende: ‘Het is een banale waarheid, dat men in het leven van een opgaande en van een dalende lijn kan spreken.’ Behalve om de inhoud is dit citaat ook van belang om het epitheton ‘banale’. Want als er één woord is waarmee Kortewegs visie op het leven getypeerd kan worden, is het hiermee. Dit wordt bevestigd door zijn belangstelling voor de luimige burger-dichters uit de negentiende eeuw, zoals die blijkt uit de mede door hem bezorgde bloemlezing De burger schuddebuikt (1984). Korteweg weigert filosoof te zijn of kritisch intellectueel, maar evenmin voelt hij voor pure lyriek; voor hem zijn dat heilloze vluchtwegen, die uiteindelijk toch ook zullen moeten uitkomen op het banale besef dat het leven bitter weinig voorstelt. Wat dat betreft mag het een wonder heten dat nog geen van zijn bundels een motto heeft meegekregen van Schopenhauer.

Ontwikkeling / Verwantschap

Vanaf begin jaren tachtig is Kortewegs poëzie in zoverre veranderd dat zijn taal vaak compacter is geworden (meer elliptische zinnen bijvoorbeeld), maar ook dat er vaker een vage mystiek in voorkomt, als tegenhanger van een al te banale burgerlijkheid. Alsof hij hiermee wil zeggen dat hij wel weet dat er meer bedacht kan worden tussen hemel en aarde dan dat de werke-

lijkheid de werkelijkheid is. In die vage mystiek toont hij zich verwant aan zowel de belangrijkste postcalvinistische dichter in Nederland, Rutger Kopland, als aan sommige gedichten van Gerard Reve, zoals hij in zijn cynische visie op de liefde en het leven zowel trekken van verwantschap vertoont met de Engelse dichter Philip Larkin als met Gerrit Komrij. Zijn nuchtere vertolking van een levensvisie brengt hem soms ook bij Herman de Coninck in de buurt.

Kritiek / Thematiek

Kortewegs poëzie leunt overigens vaak zo nadrukkelijk op spreektaal dat dit hem, in combinatie met zijn realistische thematiek en zijn afkeer van symbolisering, wel de kritiek heeft opgeleverd dat hij te weinig aan de verbeelding overlaat. Misschien is verbeelding dan ook niet het criterium waarmee men deze poëzie moet beoordelen, maar moet men deze eerder meten met de norm van existentiële pijnlijkheid. Al maakt Korteweg het de lezer daarbij niet makkelijk, doordat hij zeker niet altijd consequent is: zo wijst hij in Tussen twee stilten in het ene gedicht de ‘reddende armen’ van een goddelijke instantie af, terwijl hij elders aangeeft er zo nu en dan sterk naar te verlangen door soortgelijke armen naar ‘beechen green / and shadows numberless’ te worden geleid. Net als Kopland wijst hij dus alle mooie beloften van hiernamaals en eeuwigheid af. Maar anders dan Kopland zegt hij in een interview dit wel te betreuren: ‘De gedachte van het leven als een moeizame pelgrimstocht op weg naar het licht, daar klopt niet veel van. Want we zijn wel op weg, maar van de ene stilte naar de andere. Jammer.’ De teleurstelling die hij hier uitspreekt, is de teleurstelling van iemand die blijkens het gedicht ‘Er zijn’ (Tussen twee stilten) overigens toch niet echt anders zou willen:

Deze voorkeur voor het vergankelijke (niet voor niets stelde Korteweg een bloemlezing samen van poëzie over de dood)

heeft vanaf het begin zijn voorkeur voor kitscherig-sentimentele stof bepaald.

Eenzelfde tweeslachtigheid vertoont zijn houding ten opzichte van het huwelijk en van kinderen: desillusie en trouw houden elkaar daarin in evenwicht. In zijn latere bundels lijkt de trouw zo nu en dan te worden beloond met geluk, al moeten daarvoor wel langeafstandswandelingen worden ondernomen (‘Lange afstand’, in Al fluitend).

Een andere paradox is die tussen de centrale behoefte om zichzelf genoeg te zijn (‘ik wantrouw wat / op eigen kracht niet kan worden bereikt’, schrijft hij in een gedicht) en zijn verlangen naar jeugd, die regelmatig gestalte krijgt in identificatie met sporthelden. In Geen beter leven vereenzelvigt de hoofdpersoon van enkele gedichten zich met ‘de snelste renner van het peloton’ en in Al fluitend is een soortgelijke hoofdpersoon de evenknie van de beste Nederlands tennissers van dit moment. Deze grootheidswaan wordt nog in dezelfde bundel onderuitgehaald, wanneer er sprake van is dat hij met 6-0, 6-1 door zijn dochter wordt ingemaakt.

Techniek

Korteweg bekommert zich, zoals gezegd, weinig om strakke vormgeving; een uitzondering vormen de kwatrijnen die hij meestal in groepjes van drie op een bladzij heeft opgenomen in Voor de goede orde en Stand van zaken en in lagere dosering in In handen (een titel overigens waarmee hij zowel zinspeelt op de aanduiding in ambtelijke kringen om iemand een persoonlijke brief te sturen als op de zeis waarmee de dood iedereen persoonlijk benadert). Het is een genre dat past bij het karakter van levensles of levensvraag van de meeste van deze gedichten, zoals in ‘Ik leef’ (Voor de goede orde):

Kritiek / Publieke belangstelling

Uiteenlopende critici als Michael Zeeman, Rob Schouten, Guus Middag en Hans Warren hebben met name voor het werk vanaf 1980 grote waardering; de laatste rekent hem tot ‘de kleine groep belangwekkende Nederlandse dichters’. Ook in

Vlaanderen is zijn poëzie geregeld lovend besproken, onder anderen door Hugo Brems en Herman de Coninck. En ondanks zijn bezwaren tegen Kortewegs neiging tot soms al te opzichtige formele Spielereien, toont ook Yves T'Sjoen grote waardering voor die gedichten waarin de dichter ‘met een minimum aan woord en beeld en een zorgvuldig gebruik van stilte (of witruimte) het verlangen er niet te zijn suggereert, waarin hij het zelf wil uitwissen en dus aan de voortgang der seizoenen ontsnappen’.

Vanwege de humoristische directheid van een groot deel van zijn werk is Korteweg een veelgevraagd voorlezer van poëzie, zowel in Nederland als in Vlaanderen. Ook is de tijd dat zijn werk bij De Slegte eindigde (zoals ook al weer met veel gevoel voor betrekkelijkheid beschreven in ‘Weerzien’, in Geen beter leven), al lang achter de rug: In handen werd zelfs enkele malen herdrukt.

Kunstopvatting

Lezers en toehoorders waarderen Kortewegs poëzie als recepten voor het leven, af te geven bij de apotheek wanneer zij behoefte hebben aan tegengif tegen ambities en al te hoge levensverwachtingen. Waarbij een belangrijke raad lijkt te zijn: kijk goed om je heen en zie hoe alles wat je ziet en opmerkt een bijdrage kan zijn tot zelfkennis. Omdat hij tegelijkertijd de neiging heeft aan zelfkennis geen al te grote waarde toe te kennen, is Korteweg nu ook al dertig jaar een zichzelf tegensprekende levensadviseur.

3. Primaire bibliografie

4. Secundaire bibliografie

85 Kritisch lit. lex.
mei 2002