Kritisch lexicon van de moderne Nederlandstalige literatuur

Arthur Japin

door Rudi van der Paardt

1. Biografie

Arthur Valentijn Japin, telg uit een oud hugenotengeslacht, werd op 26 juli 1956 te Haarlem geboren als (enig) kind in het katholieke gezin van L.M. (Bert) Japin en J.F.M. van Arnhem. Zijn vader was docent Nederlands aan de hts van zijn woonplaats, maar genoot landelijke bekendheid door zijn hoorspelen en zijn misdaadromans, waarvan enkele zijn bekroond. Aan het Haarlems Dagblad droeg hij bovendien recensies bij over literatuur en toneel. Hij nam Arthur vaak mee naar de schouwburg, iets wat op diens verdere loopbaan en schrijverschap zeker invloed heeft gehad. Bert Japin leed aan depressies, verbleef van tijd tot tijd in een psychiatrische kliniek in Wassenaar (zijn vrouw nam op den duur het schrijven van toneelrecensies over, zonder dat de kunstredactie van de krant het merkte) en maakte in 1969 een eind aan zijn leven.

Volgens eigen zeggen was het nog pijnlijker voor Japin dat hij, de typische buitenstaander, door zijn klasgenoten op de lagere en diverse middelbare scholen (hij deed ten slotte eindexamen gymnasium alfa op het Coornhertlyceum) voortdurend werd gepest en in elkaar geslagen. Hij trok zich na zo'n bejegening op de zolder van zijn huis terug om te leven in een eigen wereld van spel en verbeelding. In interviews wijst hij dit bewust gezochte isolement aan als de bron van zijn latere schrijverschap.

Na zijn examen vertrok Japin in 1975 naar Londen om een opleiding te volgen aan de Webber-Douglas Acadamy of Dramatic Arts, die hij overigens niet zou voltooien. Het jaar daarop begon hij aan de Universiteit van Amsterdam aan de

studie Nederlands, een studie die hij dor en weinig inspirerend vond en maar twee jaar (1976-1978) volhield. Voor zijn sociale contacten was zij wel van belang: hij ontmoette er twee vriendinnen, met wie hij een onverbrekelijke vriendschap sloot: Rosita Steenbeek en Mieke van der Weij. Van 1978 tot 1982 studeerde hij aan de Kleinkunstacademie, waar hij onder meer les had van Kees Prins, Willem Wilmink en Arjan Ederveen. Hij schreef teksten en muziek voor diverse opvoeringen van studenten. Na afronding van deze studie manifesteerde Japin zich als acteur en operazanger (hij participeerde in tientallen producties), maar in 1986 vertrok hij met Rosita Steenbeek naar Rome in de hoop een rol(letje) in een film van Frederico Fellini te bemachtigen. Uiteindelijk gelukte het Steenbeek te figureren in ‘Ginger e Fred’, maar Japin niet.

Na terugkomst in Nederland (1987) besloot hij het advies van Wilmink op te volgen en zich op het schrijven toe te leggen. Hij publiceerde artikelen in tijdschriften en kranten; zijn debuut (in boekvorm) op het gebied van de fictie lag al enige tijd op de plank, maar verscheen pas in 1996: Magonische verhalen. In 1995, toen hij financieel krap had gezeten, had hij voor enige tijd de rol van kwaadaardige sekteleider aangenomen in de veelbekeken soap Onderweg naar morgen. Zijn optreden was zo'n succes dat het een half jaar duurde: als acteur was hij in korte tijd een bekende Nederlander geworden. In 2006, toen hij als schrijver voor een groot publiek succesvol was gebleken, schreef hij op verzoek van de CPNB het boekenweekgeschenk: het werd De grote wereld, dat in een recordoplage van 813.000 exemplaren werd verspreid. In 2008/9 vervulde hij na jaren opnieuw een televisierol, toen hij werd aangezocht als quizmaster in QI. In 2009 was hij gastschrijver aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Japin publiceerde in de volgende tijdschriften: Maatstaf, Bzzlletin, Mens en gevoelens, Parmentier, Hide & Chic en Tzum, het Groningse tijdschrift waarin hij een vaste column heeft. Verhalen en journalistieke bijdragen van zijn hand zijn ook verschenen in: Vrij Nederland, Het Parool, NRC Handelsblad, Rotterdams Dagblad, de Volkskrant, Elegance, National Geographic, New York Times Magazine en Playgirl.

Nog voordat zij waren gebundeld in Magonische verhalen, waren drie van zijn verhalen al bekroond: ‘De klap van Ediep Koning’ met de Gorcumse literatuurprijs 1990, het tot hoorspel bewerkte verhaal ‘De roering van kielzog’ met de LIRA-scenarioprijs 1995 en ‘De draden van Anansi’ met de Literaire Prijs van de provincie Gelderland 1995. In 1998 werd hem de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde toegekend voor De zwarte met het witte hart. De roman leverde hem in hetzelfde jaar de eerste Linschotenpenning op, bestemd voor avontuurlijke reisbeschrijvingen en in 1999 de ECI-prijs voor Schrijvers van Nu. Hij kreeg in 1998 de Halewijn-literatuurprijs, een aanmoedigingsprijs van de stad Roermond, bestemd voor een oeuvre in wording. Een schitterend gebrek werd in 2004 bekroond met de Libris Literatuur Prijs, en in aansluiting daarop ook met de Inktaap (gekozen door scholieren uit de drie grote commerciële prijzen). In 2006 werd hem de Utrechtse C.C.S. Crone-prijs toegekend voor zijn gehele werk. De overgave werd zowel bekroond met de NS Publieksprijs 2008 als met de door leden van leesclubs toegekende Boek-delenprijs 2009.

Het werk van Japin is veelvuldig vertaald: nadat in 1999 in München Der Schwarzen mit dem weissen Herzen verschenen was, volgden in snelle opeenvolging vertalingen van dezelfde roman in vele Europese landen, de Verenigde Staten en Zuid-Amerika. Enkele jaren later werd ook Een schitterend gebrek druk vertaald. Er zijn inmiddels meer dan veertig vertalingen van Japins romans verschenen.

Diverse van de vele scenario's die hij heeft geschreven zijn ook inderdaad voor films gebruikt. Alleen al in 1996 kwamen de films De wolkenfabriek, Hoerenpreek en De draden van Anansi uit, de eerste twee geregisseerd door Ineke Smits, de derde door Ruud Schuitemaker. In 2001 kwam Magonia uit, eveneens onder regie van Ineke Smits. In alle gevallen ging het om films bestemd voor een klein circuit. Een opera naar de roman De zwarte met het witte hart, met een Engelstalig libretto van Japin en muziek van John Dove, is in 2007 op de planken gebracht.

Japin is sinds 2001 niet meer in Amsterdam, maar in Utrecht woonachtig, waar hij zijn leven deelt met zowel Lex Jansen, zijn

uitgever bij De Arbeiderspers, als de Amerikaan Ben Moser, voorheen assistent-editor bij A. Knopf, Japins uitgever in New York.

2. Kritische beschouwing

Publieke belangstelling

De meeste lezers zullen Arthur Japin voornamelijk kennen van zijn historische romans, die tientallen drukken hebben behaald en opvallend veel prijzen hebben gekregen. Zijn bekendheid werd nog vergroot toen hij in 2006 het boekenweekgeschenk schreef, de historische novelle De grote wereld.

Thematiek

De roman waarmee hij zijn naam bij een groot publiek heeft gevestigd, is De zwarte met het witte hart (1997), een verhaal over het verlies van de vertrouwde omgeving en daarmee van de eigen identiteit. Japin was bij toeval het vreemde verhaal tegengekomen van twee Ghanese prinsjes, Kwame en Kwasi, die aan koning Willem I waren geschonken. Na een gezamenlijke harde scholing in Delft, leidt elk zijn eigen leven: Kwame gaat terug naar zijn vaderland, waar hij uiteindelijk zelfmoord pleegt; Kwasi, de verteller van de roman, komt na een lang, sociaal succesvol leven terecht in Nederlands-Indië, dat wel iets, maar niet voldoende van Ghana heeft om hem er gelukkig te laten zijn. Ook in Een schitterend gebrek (2003) is sprake van verlies van het vertrouwde: hoofdpersoon Lucia verlaat als jong meisje de Veneto, omdat zij, door pokken geschonden, haar geliefde Casanova niet meer onder ogen durft te komen. Zij verhuist naar Amsterdam, waar zij als gesluierde prostituee een redelijk bestaan opbouwt. Daar ontmoet zij Casanova opnieuw, maar zij maakt zich niet aan hem bekend. Vergelijkbaar is het lot van de hoofdpersonen in De overgave (2007) en De grote wereld. In De overgave moet de oude blanke vrouw Granny Smith ervaren hoe een groot deel van haar familie bij een inval door een Indianenstam wordt ontvoerd. De grote wereld gaat over de lilliputters Lemmy en Rosa, die in het vooroorlogse Duitsland uit hun dorpen worden verjaagd.

Ontwikkeling

Uit dit overzicht kan de indruk ontstaan dat Japin vanaf het begin fictioneel proza heeft geschreven en daarmee als late debutant pas op zijn veertigste naar buiten is gekomen. In werkelijkheid is zijn ontwikkeling als schrijver geheel anders verlopen. Zijn eerste teksten (geschreven in de jaren tachtig, begin jaren negentig) waren toneelstukken, hoorspelen en filmscenario's met zeer uiteenlopende onderwerpen. Daarnaast publi-

ceerde hij informatieve artikelen (onder meer in Bzzlletin, Maatstaf en National Geographic) over dichters, schrijvers en andere beroemdheden als Alberto Moravia, Willem Wilmink en David Bowie. Hij noteerde impressies over zijn bezoek aan steden als Praag, Barcelona, Rome en Nicosia; in zijn tweede verhalenbundel, De vierde wand (1998), vindt men een afwisseling van verhalen die binnenshuis zijn gesitueerd, ‘Vertrek’, en reisverslagen, die teruggaan op deze vroege notities. Zo deed hij ervaring op in tal van prozagenres, voordat hij zich definitief op de fictie (verhaal, novelle, roman, toneel, scenario) ging toeleggen. Dat voor de gemiddelde lezer deze vroegere publicaties onbekend zijn gebleven is niet verwonderlijk, omdat zij bijna geen van alle in boekvorm zijn verschenen.

Thematiek

Wellicht het belangrijkste thema in het werk van Japin is dat van de situatie van de eenling, die lijdt onder een fundamentele eenzaamheid; pogingen om deze eenzaamheid met de verbeelding te doorbreken slagen niet altijd. Al in zijn eerste toneelstuk, Heijermans! (1991), speelt het isolement van de hoofdpersoon een belangrijke rol: de beroemde toneelschrijver Herman Heijermans probeert door middel van zijn werk contact met de gewone mensen te bewerkstelligen en zo zijn eenzaamheid op te heffen, wat gedeeltelijk lukt.

Nog duidelijker komt het thema aan de orde in ‘Magonia’, het eerste verhaal uit de bundel Magonische verhalen (1996). Een ik-verteller denkt terug aan de tijd dat hij met zijn moeder een bezoek bracht aan Londen. Zijn vader was niet meegegaan, omdat hij zich daartoe niet in staat achtte. In de Engelse hoofdstad krijgen moeder en zoon het bericht dat de vader zelfmoord heeft gepleegd. Deze vader, ook iemand die leed onder eenzaamheid (en zelfs al jaren regelmatig in een psychiatrische kliniek opgenomen was geweest), had zijn zoon de weg gewezen naar het land van de verbeelding: Magonia, ‘de middenwereld boven ons hoofd’, waar koning Arthur rijdt. Denkend aan die wereld kon men de ellendige realiteit vergeten, voor enige ogenblikken verdringen. Hij komt echter tot de conclusie dat hij aan die ‘magonische vertellingen’ niets meer zal hebben: de tijd van verhalen was voorbij.

Een tweede thema in dit oeuvre is dat van de transformatie, de

verandering die zich, onverwachts of geleidelijk, aan een personage voltrekt. Zo'n plotselinge verandering vinden we in de novelle Dooi (2004). Een vrouw van middelbare leeftijd, die zangles geeft aan de Theaterschool, heeft geruime tijd niet als soliste opgetreden (zij vond zichzelf niet goed genoeg), maar heeft zich nu laten overhalen in familiekring een recital te geven, waar zij toch wel tegenop ziet. De avond voor het geplande optreden slaapt zij in een hotel, waar zij de enige gast lijkt. Maar die gedachte is onjuist: in de kamer naast haar hoort zij geluiden, duidelijk van een man afkomstig. Zij, die anders zo beheerst is, raakt opgewonden en bespiedt hem door een gat in de verbindingsmuur. Als hij terugkijkt, durft zij zich naakt aan hem te laten zien, terwijl zij voluit zingt. Vol vertrouwen vertrekt zij de volgende morgen: haar verlammend perfectionisme is doorbroken, haar ijzige beheersing ontdooid.

Van een geleidelijke transformatie is sprake in De overgave. Hoofdpersoon Granny Smith maakt mee dat vijf mensen worden gedood en vijf andere ontvoerd. Onder die laatsten haar geliefde kleindochter Cynthia Ann. Als zij elkaar na dertig jaar terugzien, is Cynthia Ann geen blanke meer, maar een Indiaanse; zij spreekt ook alleen maar de taal van de Comanches, de stam die indertijd de overval heeft gepleegd. Voor de oude vrouw, die haar hele leven de Indianen heeft gehaat, is het uiterst wrang om te zien hoe degene die haar het liefste was, tot de vijand is gaan behoren.

Een verwant verhaal is dat van Kwame en Kwasi in De zwarte met het witte hart: al zijn zij in strikte zin niet ontvoerd, zij zijn toch tegen hun zin ontrukt aan hun vertrouwde Ghanese omgeving en worden opgeleid om in Holland te functioneren. Het verschil met Cynthia Ann is dat hun proces van transformatie zich niet (althans niet goed) voltrekt. Hun tragiek is dat zij zich, als zij Holland verlaten en inruilen voor respectievelijk Ghana en Nederlands-Indië, ook daar niet thuis voelen: zij zijn voorgoed ontheemd geraakt.

Relatie leven/werk

In een interview met Agnes van Brussel heeft Japin opgemerkt dat al zijn werk uiteindelijk over hemzelf, de schrijver, gaat. Hij bedoelde daarmee dat hij in elke roman en ieder verhaal of toneelstuk hetzij direct herkenbaar, hetzij in vermomming aan-

wezig is. Zo heeft hij de voor hem duidelijke overeenkomst tussen de ellendige jeugd en de latere eenzaamheid van Kwasi, de verteller van De zwarte met het witte hart, en zijn eigen ervaringen meermalen aangestipt. Ook in Lemmy, de hoofdpersoon van De grote wereld, zag hij iemand die, als hijzelf, uit een paradijselijke omgeving was verjaagd. Weer op een andere manier schiep hij in de novelle ‘Zeep’ (in de bundel Dooi en Zeep, 2004) in de hoofdpersoon Lea een evenbeeld van zichzelf: zij is een door miljoenen kijkers bewonderde actrice in een tv-soap (vandaar de titel van de novelle), maar wil eigenlijk in een hoger gewaardeerd stuk haar kwaliteiten laten zien. Het prestigieuze toneelstuk waarin zij dan terechtkomt en dat slechts voor een handjevol mensen wordt gespeeld, houdt verband met Japins eigen balletscenario ‘De vrouwen van Lemnos’.

Dat het verhaal ‘Magonia’ geheel naar het leven getekend is, spreekt vanzelf voor wie van de levensloop van Japins vader en diens relatie met zijn zoon op de hoogte is. Hoewel de schrijver van De droom van de leeuw (2002) in het begin van de roman elke relatie tussen de vertelde geschiedenis en de werkelijkheid ontkent, zal de lezer met recht veronderstellen dat de hoofdpersonen, die in Rome hun geluk beproeven, Gala en Maxim, respectievelijk naar Rosita Steenbeek en Arthur Japin gemodelleerd zijn en dat met Snaporaz Fellini wordt bedoeld, die met Gala een affaire krijgt. Vergelijking met het verhaal ‘A handbag’ (opgenomen in Alle verhalen, 2005), dat eveneens het verblijf in Rome aan de orde stelt, maar waarin hun werkelijke namen worden gebruikt, onderstreept de juistheid van de veronderstelling. Deze zelfde geschiedenis en met name de relatie met Fellini komen ter sprake in de als autobiografisch bestempelde roman De laatste vrouw (1995) van Steenbeek.

Visie op de wereld

De wereld waarmee de personages in Japins verhalen, romans en scenario's worden geconfronteerd, is hardvochtig, bedreigend en niet zelden gewelddadig. De jongen uit het titelverhaal van Magonische verhalen wordt nog voor zijn puberteit met de zelfmoord van zijn vader geconfronteerd en moet zich pantseren voor de tijd die komen gaat. De prinsjes die centraal staan in De zwarte met het witte hart, worden getransplanteerd naar een letterlijk ijzige omgeving, waarin zij zich proberen te hand-

haven, ondanks de terreur die zij van hun medescholieren ervaren: uiteindelijk zullen zij zich nergens meer thuis voelen. In De droom van de leeuw is Rome wel de gedroomde stad van Fellini, maar niet die van Gala en Maxim: de stad is prachtig, maar zo duur dat zij niet van hun schamele geld kunnen rondkomen en zich zelfs moeten prostitueren om in hun onderhoud te kunnen voorzien. De huwelijken van de vrouwen van Lemnos worden, zoals Japin in zijn balletscenario en de novelle ‘Zeep’ laat zien, door de wraakzuchtige godin Aphrodite geruïneerd. Lucia, de hoofdfiguur van Een schitterend gebrek, wordt door een ernstige ziekte getroffen, die haar liefde voor Casanova voorgoed onmogelijk maakt. De lilliputters, de ‘helden’ van De grote wereld, worden door de Duitse overheid uit hun paradijselijke dorpen verjaagd. In De overgave wordt het leven van Granny Smith verwoest door de inval van de Indianenstam der Comanches.

Techniek

Japin gebruikt geen spectaculaire technieken om zijn verhalende teksten een literaire meerwaarde te verlenen: hij lijkt wars van experiment en vernieuwing op dit gebied - wat wellicht juist een verklaring vormt van zijn grote populariteit. Een middel dat hij vrij geregeld toepast, is het verstrekken van een mededeling in het verhaal die op het eerste gezicht niet goed te duiden valt. Het beoogde effect is uiteraard dat de lezer nieuwsgierig raakt naar de verklaring van wat is gezegd, wel wetend dat die te eniger tijd zal komen. Een goed voorbeeld biedt het begin van Een verborgen gebrek, waarin de vertelster Lucia begint te zeggen dat zij op een avond met een man zou dineren, maar dat dit door een jichtaanval van haar potentiële disgenoot niet doorging. De opmerking licht zij als volgt toe: ‘Begrijp me niet verkeerd, ik heb altijd sober geleefd. Vanaf het moment dat het onheil toesloeg en ik door het leven werd voortgejaagd was ik spaarzaam.’ Vooral de laatste zin zal de lezer prikkelen en die het antwoord laten zoeken op de vraag: welk onheil heeft haar dan getroffen en hoe is het haar verder vergaan?

Een andere beproefde methode om spanning te creëren is het doorbreken van de lineariteit met een flashback. Al in ‘Magonia’ treft het veelvuldig gebruik van de terugverwijzing: het verhaal over de zelfmoord van de vader dat de anonieme jongen in

Londen bereikt, wordt van tijd tot tijd onderbroken door herinneringen aan de tijd dat zijn vader hem het land van Magonia liet kennen en daarmee de mogelijkheid aan de ellendige realiteit te ontsnappen. Het feit dat het verhaal in tweeën uiteenvalt heeft ook symbolische betekenis: het onderstreept de ambivalente gevoelens die de jongen tegenover zijn vader had. Een verteltechnische vondst die eveneens symbolisch werkt, vindt men in De droom van de leeuw: het zou voor de hand hebben gelegen hier Maxim of Gala als verteller op te voeren, of desnoods een auctoriale verteller te gebruiken. Maar degene door wiens (kapotte) brein de lezer alles wordt gepresenteerd is Snaporaz: zelfs stervend regisseert hij het leven van de Romegangers.

Japin maakt in het algemeen graag gebruik van symboliek. Soms is die ronduit faciel, zoals de herhaling van de tegenstelling zwart/wit in De zwarte met het witte hart of die van groot/klein in De grote wereld. Subtieler is het symbolisch gebruik van sneeuw in de novelle ‘Dooi’. Het thema van het verhaal - de verandering die de hoofdpersoon ondergaat (door curieus contact met een man overwint zij haar al te grote beheersing, die haar belemmert in haar ontplooiing) - wordt onderstreept door het vallen en oplossen van de sneeuw. Af en toe treft men bij Japin een spiegelverhaal aan: een verhaalfragment in novelle of roman dat symbool staat voor het geheel. Zoals in het begin van De zwarte met het witte hart, waar over Ghana wordt verteld: ‘Twee takken brak Osei Tutu van de kuma-boom. Hij plantte ze in de aarde, een eind uit elkaar. De ene tak paste zich goed aan. In de nieuwe grond [...] schoot hij wortel. Hij botte uit en droeg vruchten. De andere tak kwijnde weg, verdorde en brak.’ Het blijkt een vooraankondiging van de levensloop van respectievelijk Kwasi en Kwame.

Stijl / Kritiek

In een gesprek met Edwin Krijgsman (2006) heeft Japin duidelijk uiteengezet welke waarde hij hecht aan een goed lopende zin:

Elke zin heeft een bepaald en dwingend ritme. Dat zit hem niet alleen in de woorden, maar ook in de pauzes daartussen. Een maat rust waarin een gedachte wordt gevormd. Uit de ene zin komt de andere voort. Als een zin eenmaal staat, kan ik er niet

meer aan schaven. Er kan geen woord meer tussen of tussenuit, want dan is de compositie verstoord en zakt het hele bouwwerk in elkaar.

Diverse critici maken inderdaad met waardering melding van dit muzikale aspect van Japins stijl, dat zeker samenhangt met zijn muzikale beroepsachtergrond (zoals zijn kundig gebruik van de dialoog de ex-toneelspeler verraadt). Opvallender is echter dat de kritiek zich lang niet altijd gunstig over zijn stijl, met name zijn idioom, heeft uitgelaten. Zo vond Arie Storm De grote wereld ‘onvoorstelbaar slecht geschreven, op elke bladzij, in elke alinea, in elke zin’. Vooral Japins vergelijkingen en metaforen moesten het als misplaatst of psuedo-poëtisch ontgelden. Anderzijds wezen Arjan Peters, Robert Anker en Jos Borré in hun bespreking van De droom van de leeuw juist op clichématige wendingen in de roman. Anker besloot zijn kritiek met de volgende venijnige uitspraak: ‘Tegenover een auteur van wie tot in The New York Times wordt gedacht dat hij goed kan schrijven moet een andere, droeviger waarheid gesteld worden, namelijk de mijne: dat hij dat niet kan.’

Traditie / Thematiek

Het is niet eenvoudig, gezien de vele genres die hij beoefent en de combinatie met andere kunstvormen die hij zoekt (opera, film, ballet), Japin bij een bepaalde stroming in te delen. Het is echter onmiskenbaar dat hij het meest thuishoort in de romantische traditie. Daarin past de aandacht voor het ongelukkige, sociaal gedepriveerde kind, zoals in vroege verhalen als ‘Magonia’ en ‘De wolkenfabriek’. Romantisch is ook de belangstelling voor de vreemde Ghanese prinsjes, die in het kille Holland niet kunnen aarden en die door de in hun jeugdjaren ondergane vernederingen later geen geluk in hun leven meer vinden. De lilliputters uit De grote wereld zijn eveneens zulke afwijkende mensen, die jarenlang een toeristenattractie hebben gevormd, maar onder het nieuwe bewind als minderwaardig worden beschouwd. En in De overgave zijn de Indianen de ‘gevaarlijke anderen’, iets wat extra wordt geaccentueerd door het feit dat de geschiedenis wordt verteld door een oude vrouw die door het optreden van de roodhuiden haar hele familie heeft verloren. Meer in het algemeen heeft de belangstelling voor de

historische roman of novelle romantische wortels en dat geldt bij uitstek voor Een schitterend gebrek, een roman over een vroeg opgevatte liefde die door bitter ongeluk niet kan worden voortgezet.

Verwantschap

In haar recensie van laatstgenoemde roman heeft Marja Pruis opgemerkt: ‘Eerlijk gezegd denk ik dat Arthur Japin gewoon de reïncarnatie van Louis Couperus is.’ Ook door andere recensenten zijn beide namen wel met elkaar in verband gebracht en zo vreemd is dat niet, gezien de overeenkomsten in hun werk: men denke aan het thema van het eenzame kind (in de verhalen) en het reisverhaal, de voorkeur voor de historische roman en de rol die de liefde daarin speelt, de belangstelling voor het toneel en het schrijven van persoonlijke stukjes over alledaagse zaken. Zelf heeft Japin in interviews aangegeven dat hij vooral door Fellini is beïnvloed en voor zijn historische romans Marguerite Yourcenar als zijn grote voorbeeld heeft gezien.

Kritiek

Over het algemeen is het werk van Japin door de kritiek redelijk tot goed, soms zelfs uitbundig besproken, waarbij aangetekend moet worden dat er ook recensenten van naam zijn die geen goed woord voor hem over hadden en hebben en dat de auteur boeken heeft gepubliceerd die niet of nauwelijks tot die critici blijken te zijn doorgedrongen. Zijn verhalen uit de jaren negentig zijn geprezen, onder meer door Alle Lansu, Janet Luis en Doeschka Meijsing, om de professionaliteit (de beheersing van het moeilijke genre) die door deze debutant ten toon werd gespreid. De lof viel in het niet bij de bewondering die bijna alle critici opbrachten voor de knappe constructie van De zwarte met het witte hart. Een schitterend gebrek werd nog meer bewonderd dan Japins eerste historische roman, onder meer vanwege de overtuigende beschrijving van het achttiende-eeuwse Amsterdam. Volgens de meeste critici haalde De overgave de kwaliteit van de eerdere historische romans niet. De bezwaren richtten zich op verteltechnische aspecten: de vertelster Granny Smith, een eenvoudige vrouw, gebruikt woorden en lanceert wijsheden die niet bij haar passen.

Wisselend was de waardering voor De droom van de leeuw: de critici waren positief over de weergave van de intriges in de Italiaanse filmwereld, maar minder over de uitwerking van de

relatie tussen Gala, Maxim en Snaporaz. Nog veel meer liepen de meningen uiteen over De grote wereld: tegenover de uitspraak van Arjen Fortuin dat dit boekje Japin op zijn best liet zien, stond het advies van Arie Storm om het geschenk maar bij de boekhandelaar te laten liggen. De dagboeken die hij liet verschijnen onder de titel Zoals dat gaat met wonderen (2008) werden evenmin erg positief onthaald: menig criticus beschuldigde Japin met zijn beschrijvingen van ontmoetingen met (culturele) beroemdheden ronduit van ijdeltuiterij.

Publieke belangstelling

Afgaande op de oplagen van zijn romans (De zwarte met het witte hart haalde tot nu toe vijftig drukken; Een schitterend gebrek meer dan veertig) kan men constateren dat de smaak van de lezers van Japin niet ver af zal wijken van die van de critici. Er is wel een kanttekening te maken: juist de door de recensenten minst gewaardeerde van de drie historische romans, De overgave, kreeg de NS Publieksprijs. Bovendien blijken de door de kritiek goed ontvangen verhalenbundels door de lezers niet massaal te zijn omarmd. Pas toen Japin succes had geboekt met zijn romans, werden Magonische verhalen en De vierde wand, samen met enkele verhalen die eerder in bibliofiele uitgaafjes waren verschenen, in Alle verhalen (2005) opgenomen, een uitgave die vervolgens enkele malen werd herdrukt.

3. Primaire bibliografie

Voor een overzicht van Japins vertaalde boeken (in twintig landen), ongebundelde teksten en niet-gepubliceerde hoorspelen, toneelstukken et cetera, zie de door hemzelf vervaardigde Bibliografie in: Tzum, jrg. 9, nrs. 32-33, 2006, pp. 75-79.

4. Secundaire bibliografie

118 Kritisch lit lex.
september 2010