Kritisch lexicon van de moderne Nederlandstalige literatuur

Kristien Hemmerechts

door Koen Vermeiren
met een aanvulling door Jooris van Hulle

1. Biografie

Kristien Hemmerechts werd geboren op 27 augustus 1955 in Brussel en woonde tot haar twintigste in Strombeek-Bever. Kleuterschool en lager en middelbaar onderwijs volgde zij in Laken, waarna zij Germaanse filologie ging studeren aan de UFSAL (Universitaire Faculteiten St.-Aloysius) te Brussel (1973-1975) en aan de KUL (Katholieke Universiteit van Leuven, 1975-1977). Haar doctoraat behaalde zij in 1986 te Leuven met een studie over leven en werk van de schrijfster Jean Rhys (1890-1979).

Na haar universitaire studies ontving zij een beurs in het kader van een uitwisselingsakkoord tussen Nederland en België en volgde zij gedurende een jaar de colleges aan het Amsterdamse Instituut voor Literatuurwetenschap (1977-1978). Tijdens die periode ontmoette zij haar latere man, een Brit, met wie zij trouwde in mei 1978. Daarna verhuisde het echtpaar naar Londen, waar Kristien Hemmerechts onder meer als typiste werkzaam was. Van 1 april 1979 tot in oktober van datzelfde jaar baatten zij en haar man een jeugdherberg uit in Dover, waarna ze tot einde mei 1980 een reis door Zuid-Amerika maakten. Na haar terugkeer werd Kristien Hemmerechts docente Engelse literatuur aan de UFSAL. Daarnaast doceert ze Engels aan de Erasmus Hogeschool.

Kristien Hemmerechts begon te schrijven in 1982. Haar eerste verhalen waren in het Engels geschreven en werden gepubliceerd in de reeks First Fictions. Later werden ze door Geert van Istendael in het Nederlands vertaald en opgenomen in de bundel Weerberichten (1988). Hemmerechts publiceerde heel wat ver-

halen en essays in tijdschriften, zoals Dietsche Warande & Belfort, Kreatief, Yang, Nieuw Wereldtijdschrift, Maatstaf, De Revisor en Kunst en Cultuur.

In 1986 werd zij bekroond met de Driejaarlijkse Prijs voor het Proza van de Provincie Brabant (voor Een zuil van zout) en in 1990 met de Driejaarlijkse Belgische Staatsprijs voor Proza (voor Weerberichten, 's Nachts en Brede heupen). Sinds 1990 is zij voorzitster van de Anna Bijnsstichting Vlaanderen.

In 1993 werd zij voor haar gehele werk bekroond met de Frans Kellendonkprijs.

In 1992, enkele jaren na de scheiding van haar eerste man, huwde Kristien Hemmerechts met dichter-essayist Herman de Coninck, die in 1997 in Lissabon overleed. Thans heeft ze een relatie met wereldreiziger en ecologist Bart Castelein.

2. Kritische beschouwing

Kritiek / Publieke belangstelling

Een zuil van zout werd in manuscriptvorm bekroond en ontving ook na publikatie overwegend lovende kritieken. Daarbij is het opvallend hoe snel Hemmerechts voet aan de grond kreeg in Nederland, waar recensenten als Hans Warren, Diny Schouten en Jaap Goedegebuure haar werk signaleerden en bespraken. Veel critici prezen haar sobere, maar trefzekere stijl en frisse thematiek. Bezwaren kwamen er onder meer van Paul van Aken, die sprak van ‘een schraal verhaal vol overjarige ingrediënten en met personages die nooit echt tot leven komen’. Na de verrassende toekenning van de Staatsprijs behoort Hemmerechts tot de vaste waarden van de hedendaagse letteren en wordt zij zowel in Vlaanderen als in Nederland veel gelezen. Ook op debat- en voordrachtavonden, waarop zij met enthousiasme feministische standpunten verdedigt, is zij een veelgevraagde figuur.

Thematiek / Visie op de wereld

‘Ik denk dat mijn thema het menselijk onvermogen is, de menselijke onmacht’, verklaarde Hemmerechts in een interview, en haar verhalen en romans lijken inderdaad allemaal variaties op dat ene, algemene onderwerp. De machteloosheid van haar personages blijkt weliswaar op verschillende niveaus, maar komt waarschijnlijk het best tot uiting in hun gebrekkige communicatievormen en -mogelijkheden. Problemen uitspreken tegenover anderen doen haar personages zelden, ze ondergaan ze veeleer, op een manier die hen nog eenzamer en droeviger maakt. Praten leidt vaak tot misverstanden of wekt gevoelens van onbegrip op en meermaals gaan de protagonisten, bijna altijd vrouwen, gebukt onder jeugdtrauma's of onder een ongelukkig familiaal verleden dat hen blijft achtervolgen. Het is niet makkelijk een schuldige aan te wijzen, want ieder personage - man of vrouw - is in zekere zin een slachtoffer, van de omstandigheden of van zijn eigen tekorten, frustraties, noden en verlangens. Hiermee onderscheidt Hemmerechts zich duidelijk van de radicale feministen, die de verantwoordelijkheid en de schuld doorgaans bij de man leggen.

Reeds in de vroegste verhalen, opgenomen in Weerberichten, blijken de vrouwelijke hoofdfiguren amper of zelfs niet in staat

in contact te treden met de mensen die hen toch het meest nabij staan. In ‘Woorden’ ontdoet een vrouw zich, samen met haar zoon, van alle boeken en artikelen van en over haar overleden man, waarna de zoon ophoudt met praten. In het sprookjesachtige ‘De zesde van de zesde van het jaar negentien zesenzestig’ moet een jong meisje heel alleen de breuk tussen haar ouders verwerken en in ‘Harvey’ wisselt een echtpaar berichten uit via briefjes in telegramstijl, tot de vrouw troost gaat zoeken in een passieloze buitenechtelijke relatie met iemand die later een homofiel blijkt te zijn. Seks leidt trouwens maar in weinig gevallen tot innige genegenheid en beperkt zich meestal tot een kortstondige vlucht uit de werkelijkheid of tot een louter lichamelijk, soms zelfs bijna mechanisch gebeuren (zie ‘Eiland’, ‘De halfbroer’ of ‘Kip’ in Weerberichten of ‘Bruidsjurk’ in 's Nachts, 1989). Mensen experimenteren ook wel eens met alternatieve samenlevingsvormen en gedragscodes, zoals in ‘Moeders’ en ‘Bloembakken’, maar ook dat loopt op een fiasco uit, aangezien ze zich niet zomaar kunnen bevrijden van vertrouwde rol- of opvoedingspatronen of van cultureel bepaalde voorschriften en gewoonten. Zulke figuren mogen dan een uiterlijke verandering ondergaan, innerlijk blijven ze gebonden aan hun oude leefmodel.

Hemmerechts' eerste roman, Een zuil van zout (1987), toont nog een ander aspect van de menselijke onmacht, namelijk het onvermogen de band met het verleden te verbreken, omdat hiermee ook een deel van de eigen identiteit wordt ontkend. Anna, het 24-jarige hoofdpersonage dat in Amsterdam geschiedenis studeert, keert na de dood van haar vader naar het ouderlijk huis terug, waar ze met allerlei herinneringen wordt geconfronteerd. Toen haar moeder stierf, bereikte het bericht van haar dood Anna twee weken te laat. Brieven en boodschappen worden trouwens meer dan eens naar het verkeerde adres verstuurd of raken verloren, en als ze toch terechtkomen duurt het vaak heel lang vooraleer Anna ze wil lezen. In het huis van haar ouders, dat ze heeft geërfd, liggen de kamers vol kranteknipsels die de vader heeft laten rondslingeren, als stukjes geschiedenis die uit hun verband werden gerukt en waarin Anna tevergeefs systematiek of samenhang tracht te ontdekken.

Zij beweegt zich heen en weer tussen een onzekere toekomst, gesymboliseerd door haar zwangerschap, en een onbereikbaar verleden, dat wordt verpersoonlijkt door de figuur van de seniele en blinde grootmoeder die in een rusthuis verblijft en ieder contact met de buitenwereld heeft verloren. Anna gaat steeds meer op haar grootmoeder lijken en ondergaat haar zwangerschap gelaten. De beschrijvingen van het dragen en baren van een kind geven Hemmerechts de gelegenheid de vrouwelijke gevoelswereld te verkennen en spelen niet alleen in deze roman, maar ook in Brede heupen (1989) zo'n belangrijke rol dat er gerust van een neventhema kan worden gesproken. Wanneer Anna in het rusthuis een dode baby ter wereld brengt, lijkt de uitzichtloosheid compleet en begrijpt zij dat ze zich van het verleden (haar grootmoeder) zal moeten losmaken. ‘Zonder om te kijken ga ik de kamer uit, de gang door, de trappen af, want wie omkijkt, dreigt in een zoutzuil te veranderen, zoals de bijbelse Lot.

Ontwikkeling / Thematiek

Met Brede heupen en Zonder grenzen (1991) heeft Kristien Hemmerechts twee romans geschreven waarin de thematiek van de gebrekkige communicatie en de menselijke onmacht enerzijds wordt verspreid over meerdere personages en situaties, en anderzijds wordt verrijkt met een meer sociaal-maatschappelijke dimensie. Vooral Zonder grenzen is opgevat als een soort niet-chronologisch Bildungsverhaal waarin de hoofdfiguren ditmaal niet alleen een psychologische evolutie doormaken binnen hun verstoorde gezinssituatie, maar ook onder invloed van gebeurtenissen in de wereld (zoals oorlog, onrecht, contestatie). In die zin roept het boek ook de tijdgeest van een tweetal generaties op (gaande van 1968 tot 1990). En zelfs kan er, en dan vooral in de figuur van Emilia, kind van gescheiden ouders, sprake zijn van verzet tegen de verkeerde gang van zaken, terwijl ook haar moeder, Petra, zich niet zomaar neerlegt bij de feiten. Al toont Hemmerechts óók aan, via de opstandige en gedesillusioneerde Hannah Prat die in haar hunkering naar een nieuwe wereld bereid is bomaanslagen te plegen, dat inzet en engagement tot haatgevoelens en destructiviteit kunnen leiden. Maar Emilia zal er uiteindelijk toch in slagen haar grenzen te verleggen, fysiek én mentaal, in tegen-

stelling tot Laura, in Brede heupen, die tevergeefs naar een bevredigende relatie met een man streeft en dan maar hoopt dat het vroeg of laat wel vanzelf goed zal komen.

Vincent, Laura's werkgever, beperkt zich tot wekelijkse afspraakjes in hotelkamers, waar hij met haar op een vrij steriele manier seks bedrijft. Tot de lelijke, aan een huidziekte lijdende Jasper voelt ze zich lichamelijk aangetrokken, al vervult hij haar ook met walging. Wanneer blijkt dat Jasper bij haar een kind heeft verwekt, schrikt hij terug voor de verantwoordelijkheid en vlucht weg in de alcohol. Het is trouwens opvallend hoe vaak de vaderfiguur afwezig is in Hemmerechts' werk. Als er toch zo'n personage opduikt, schept dat meestal problemen. Zoals met de oudere Antonello, bijvoorbeeld, die in Laura alleen maar een ontbrekende dochter ziet en zich zo met zijn vaderrol identificeert ‘dat hij vrijen met haar als incest ervoer’ (p. 118). Vrienden en vriendinnen van Laura ‘trokken allemaal uit haar leven weg, de een na de ander (...) Of misschien ben ik het, dacht ze, die wegwandel van hen met niet meer dan een pakje onder mijn arm.’ (p. 208).

Net als zoveel andere figuren in het werk van Hemmerechts, stelt Laura alleen maar vast, nergens of nooit grijpt zij echt in. Haar bevalling ondergaat ze als een soort beproeving, ‘de vloek die na de val over de vrouw was uitgesproken, het lot van de vrouw’ (p. 145) en al vlug vervreemdt zij van haar dochtertje dat door Laura's moeder wordt opgevoed. Bovendien gaat zij gebukt onder een familiedrama. Haar oudere zus, Elza, met wie ze altijd heeft moeten concurreren, verblijft in een psychiatrische inrichting en weigert ieder contact. De oorzaak van haar geestesziekte ligt volgens sommige therapeuten in het gezin, dat onder druk van binnenuit steeds verder verbrokkelt. Mensen blijken niet zonder elkaar te kunnen, maar slagen er evenmin in duurzame relaties op te bouwen waarin niet ten minste een van de partijen benadeeld of in zijn individuele groei geremd wordt.

Dit blijkt nog duidelijker uit Zonder grenzen, waarin de vier leden van een uiteengevallen gezin, paradoxaal genoeg, met elkaar verbonden blijven door wat ze hebben verloren. Broer en zus, een tweeling, werden na de echtscheiding als het ware

samen met de inboedel verdeeld. Petra, de moeder, blijft zich emotioneel vastklampen aan haar man, Victor, die zelf lijdt onder een onmogelijke liefde voor Hannah Prat, die alles en iedereen uit de burgerlijke maatschappij de rug heeft toegekeerd. Gelukkige en tevreden mensen zijn inderdaad heel zeldzaam in het werk van Hemmerechts. Het symbool van het wederzijdse gemis, van de vele onvervulde verlangens en de mislukte relaties is Victors gehavende hand. Door een dom ongeval is hij twee vingers kwijtgeraakt, maar ook later blijft hij de knagende pijn voelen en kan hij ‘niet vergeten dat ze er niet waren’ (p. 254). De amputatie heeft heel zijn leven onherroepelijk getekend, net zoals de echtscheiding dat bij alle betrokken personages zal doen.

Stijl / Techniek

Vanaf het begin schrijft Kristien Hemmerechts in een koele, beheerste, registrerende en sobere taal, die enerzijds goed past bij de gelatenheid en passiviteit van de meeste personages, maar anderzijds soms fel contrasteert met de beklemmende sfeer die geregeld wordt opgeroepen. Suggestiviteit en zinsritme spelen een belangrijke rol in dit proza en onder de ogenschijnlijk roerloze afstandelijkheid die veel figuren kenmerkt, broeien heftige gevoelens, onverwerkte herinneringen, onuitgesproken wensdromen en frustraties (‘Tante’ is hiervan een schitterend voorbeeld). Zowel in de verhalen als in de romans is het uitgangspunt doorgaans een eenvoudig en herkenbaar gegeven (een echtscheiding, een sterfgeval, een stukgelopen relatie), maar de draden die eromheen worden geweven, doen een complex netwerk ontstaan dat meestal verlammend werkt op de protagonisten en pas volledig tot zijn recht komt in de geest van een actieve, meedenkende lezer.

Kunstopvatting

Rechtstreeks ingrijpen in een verhaalontwikkeling doet Hemmerechts zelden of nooit, integendeel, zij toont personages en situaties die om een of andere reden vastlopen, zonder daar verder morele uitspraken over te doen. Veel staat tussen de regels door te lezen en meer dan eens worden bepaalde zaken zelfs opzettelijk verhuld. Vragen blijven meestal onbeantwoord en problemen onopgelost, want het is Hemmerechts er veeleer om te doen ‘aan te tonen hoe complex de werkelijkheid in elkaar zit en hoe onmogelijk het soms is om een oordeel uit te

spreken’ (Zelfportret & Documentatie 2, p. 2). Het gevolg is dat de lezer veel invulruimte krijgt en verschillende interpretaties zich opdringen.

Techniek

Alhoewel het verleden in Een zuil van zout constant meetrilt op de achtergrond, kent het verhaal toch een overwegend chronologisch verloop (van de dood van Anna's vader tot aan de dood van haar kind), dat trouwens typerend is voor de meeste teksten. Vaak is de vertelster een ik-figuur in de tegenwoordige tijd en wordt de meer afstandelijke derde persoon gereserveerd voor beschrijvende passages en flash-backs. Herinneringen duiken geregeld op of worden zelfs opzettelijk opgeroepen (bijvoorbeeld als vorm van een genezingsproces, zoals in Zusters dat een voorafspiegeling is van de problematiek in Brede heupen, of in de ironische, parodiërende ‘healing-session’ in Zonder grenzen) en ook droomfragmenten maken een wezenlijk bestanddeel uit van dit proza. Op die manier krijgt de lezer toegang tot dat kwetsbare gebied van de menselijke geest, dat bij volle bewustzijn zorgvuldig wordt afgeschermd. In sommige verhalen, vooral in Weerberichten (‘Roza’, ‘Sneeuw’, ‘Latijnsamerikaans handboek’), zijn surrealistische vervreemdingseffecten aan te treffen, die in later werk veeleer zeldzaam zijn. In ‘Muze’ worden verschillende ik-vertelstandpunten ingenomen, waardoor het isolement van de personages nog scherper tot uiting komt, maar frequenter is de combinatie van ik- en hij/zij-perspectieven, zoals in Zonder grenzen, waarin ieder hoofdstuk is voorbehouden voor één centrale figuur.

Ontwikkeling

Voor het eerst komt er nu ook een mannelijk hoofdpersonage aan het woord (Victor), dat zijn visie op de gebeurtenissen weergeeft. Het is dan aan de lezer om te oordelen. Het doorbreken van de chronologie en het werken met flash-backs en met sprongen in de tijd gebeurt al in Brede heupen, dat als een soort raamverhaal is opgevat waarbinnen Laura diverse relaties met mannen tracht aan te gaan, maar wordt pas in Zonder grenzen echt systematisch toegepast. De symboliek die Hemmerechts in haar proza verwerkt (de knipsels in Een zuil van zout, Victors geamputeerde vingers of Laura's brede heupen die, zoals in de verhalen ‘Kip’ en ‘Moeders’, verwijzen naar zwangerschap), is functioneel, maar zelden nadrukkelijk.

Verwantschap / Traditie

Vanaf de aanvang werd Hemmerechts' proza door de kritiek in de Angelsaksische traditie geplaatst en zelf ziet zij vrouwelijke auteurs als Katherine Mansfield, Elizabeth Bowen en Virginia Woolf als haar literaire voorbeelden. Ongetwijfeld heeft zij ook invloed ondergaan van Jean Rhys, die dezelfde onderkoelde, suggestieve stijl en vervreemdingseffecten hanteert en wier thematiek, vaak gesitueerd in gezinssituaties, de vrouwelijke identiteit en de problematische relatie tussen heden en verleden omvat.

Relatie leven/werk

Hemmerechts schrijft geen autobiografieën, maar haar werk bevat beslist heel wat autobiografische elementen (Anna's verblijf in Amsterdam, Laura die als typiste in Londen werkt, de zwangerschapservaringen en echtscheidingen, Emilia's reis naar Mexico, enzovoort). Zelf beschouwt zij zich als ‘een soort van allesvreter die zowel eigen ervaringen, herinneringen of dromen verwerkt als die van een ander. Vaak is wat ik schrijf gewoon het product van fantasie. Schrijven is een vorm van puzzelen, je brengt materiaal aan uit erg verschillende hoeken en probeert al die stukjes in een geheel te laten passen.’ (Zelfportret & Documentatie 2, p. 2)

Kritiek / Publieke belangstelling

Hemmerechts mag zich blijvend verheugen in een ruim lezerspubliek. Ieder nieuw boek van haar groeit, mede door de talrijke interviews die zij toestaat, uit tot een niet te missen evenement. Ook de talrijke herdrukken van haar werk in pocketedities wijzen op de populariteit van haar werk bij een grote schare lezers. Hemmerechts doet er ook persoonlijk veel aan om in de belangstelling te blijven staan. Zo treedt zij regelmatig op in radio- en tv-programma's in Vlaanderen en Nederland. Nogal wat beroering ontstond toen zij, als illustratie voor een artikel dat zij voor het Nieuw Wereldtijdschrift schreef over de impact van pornografie op onze samenleving, een naaktfoto van zichzelf het afdrukken. Critici blijven haar werk over het algemeen positief benaderen. Als er dan toch bezwaren worden geuit, dan hebben die in de eerste plaats te maken met de soms al te complexe verstrengeling van verhaallijnen in de romans. Zo zijn er volgens Sofie Messeman in de roman De kinderen van Arthur, ‘te veel personages die te veel meemaken’.

Thematiek / Ontwikkeling

Thematisch blijft Hemmerechts in haar romans en verhalen focussen op menselijke relaties: die tussen man en vrouw, ouder

en kind, broer en zus. Kwetsbaarheid, onmacht in de omgang en weerloosheid staan daarbij voorop. In wezen zijn de personages van Hemmerechts steeds op zoek naar zichzelf en naar hun plaats in de wereld. Eenduidig en eenvormig is de uitkomst van hun queeste nooit. Hemmerechts' figuren zijn als Russische matroesjka's: ‘In elke mens zit nog een mens compleet met oren ogen en mond.’ Op hun zoektocht worden ze vaak geconfronteerd met de druk van een als negatief ervaren verleden. In Wit zand. (1993) moet het personage Paul zich loswrikken uit het keurslijf van een tweedehands leven dat hem was opgedrongen door zijn moeder en dat anderen, de ‘beteren’, imiteerde. Zijn vriendin Elisabeth klit vast aan haar vader, de ideale, de perfecte, en dat ideaalbeeld is zij altijd blijven zoeken in de mannen die in haar leven kwamen. Ook in Margot en de engelen (1997) komt het verleden nadrukkelijk aan bod: de zeventienjarige Margot is van huis weggelopen nadat ze de relatie tussen haar ouders Dave en Sofie op de klippen heeft zien lopen. Vanuit de angst en de vertwijfeling om het lot van hun dochter worden Dave en Sofie geconfronteerd met hun emoties. In de terugblik op hun verleden wordt het misverstand blootgelegd waarop hun relatie was gebaseerd. Vernieuwend in deze roman is de manier waarop Hemmerechts het thema van de scheiding nu ook vanuit het standpunt van het kind benadert: ‘Ouders scheiden voortdurend van elkaar, waarom zouden kinderen niet van hun ouders mogen scheiden? Een soort verlate omgekeerde abortus.’ De manier waarop kinderen de relaties tussen ouders, geliefden en vrienden mee bepalen, komt ook aan bod in Donderdagmiddag. Halfvier (2002). In deze roman, waarin de dood van het meisje Karen de aanzet vormt om een aantal verhalen te vertellen over hen die bij het ongeval betrokken waren, zet Hermmerechts het thema van de dictatuur van het toeval in de verf.

Aan het centrale thema van de relatie(s) tussen mensen verbindt Hemmerechts, zij het vaak eerder zijdelings, een aantal neventhema's. In Wit zand bijvoorbeeld wordt de relatieproblematiek vanuit een algemeen maatschappelijk oogpunt verbreed tot die tussen blank en zwart. Over de bepalende rol van seksualiteit en erotiek in een relatie gaat Veel vrouwen, af en toe een man

(1995). Zoals gesuggereerd in de titel, komen de mannen slechts heel zijdelings aan bod in deze roman over drie generaties vrouwen. Hoofdfiguur Jana Bekkers staat voor een vorm van vooruitgang. Zij zet zich, onder meer door op zoek te gaan naar zichzelf via brute seks, af tegen de gesloten en bekrompen mentaliteit van de vorige generaties vrouwen.

Ook thema's als goed en kwaad, schuld en onschuld worden door Hemmerechts aangekaart. In De tuin der onschuldigen (1999) maken drie zussen samen een reis naar het Spaanse dorpje C., waar ze in hun kinder- en jeugdjaren hun vakanties doorbrachten. Hemmerechts zei over de roman: ‘Als je op een bepaald niveau het maatschappelijk spel meespeelt, moet je meedoen met een zekere mate van huichelachtigheid en berekening. Elke mens moet voor zichzelf uitmaken hoever hij daarin wil gaan, maar je ontsnapt er nooit helemaal aan.’ Aansluitend op dit thema gaat het in De kinderen van Arthur om de invloed die de sociale afkomst op iemands leven kan uitoefenen. Voor deze roman baseerde Hemmerechts zich op de documentaire-serie ‘7up’, die in 1962 startte op de BBC-televisie en waarin een aantal in 1955 geboren kinderen uit verschillende sociale milieus werden gefilmd met de bedoeling hen om de zeven jaar weer in beeld te brengen en zo hun verdere levensloop na te gaan. In de roman wordt het leven van programmamaker Arthur Goemaere in grote mate bepaald door twee van de kinderen uit zijn programma, Dora en Victor. Met het personage van Dora introduceert Hemmerechts het thema van incest binnen de vaderdochterrelatie en de broer-zusrelatie.

Kunstopvatting

Het verhaal ‘Geïnterviewd’, in de bundel Lang geleden (1994), is een sleutelverhaal over het schrijverschap. Het gaat over de fantasie als creatieve ruimte om te experimenteren, maar evenzeer over de relatie tussen werkelijkheid en fictie. Hemmerechts omschrijft zichzelf als ‘een assemblagekunstenaar. Alles wat ik op mijn weg ontmoet, kan in een verhaal terechtkomen.’ Die visie komt ook tot uiting in haar reisverhalen, die eerder dan reisverslagen reflecties zijn op hetgeen de schrijfster bezighoudt: altijd weer observeert ze mensen en dingen met het oog van de schrijver. In Amsterdam retour (1995) vertelt ze hoe ze tijdens haar verblijf in de tuin van Snowmass Village sproeiers opmerkt. En dan

noteert ze: ‘Het zou een mooie eerste zin zijn: “At night the sprinklers come on”, maar in het Nederlands werkt hij niet. Er zou een verhaal kunnen uit groeien over slapeloosheid, vage onrust Het hoofdpersonage ligt alleen in bed, wacht op iemands thuiskomst, weet niet of het zin heeft te wachten, hoort nacht na nacht die verdomde sproeiers, maar geen wagen op de oprit, geen sleutel in het slot.’

Techniek

In ‘Het eitje’, een verhaal uit de bundel Kort kort lang (1996), schrijft Hemmerechts: ‘In wezen kan de schrijver twee kanten uit: de autobiografische en de andere.’ Sterk autobiografisch zijn de reisverhalen uit Amsterdam retour, waarin zij verslag doet van enkele reizen die ze samen met haar man Herman de Coninck gemaakt heeft. Over hun tocht naar de Verenigde Staten schrijft Hemmerechts in ‘De wonderen der natuur’, De Coninck in ‘Het openluchttheater van God’, hun ervaringen in Zuid-Afrika komen aan bod in respectievelijk ‘De stemmen van Zuid-Afrika’ en ‘Het niets tussen twee plekken’ (net als het eerste verhaal opgenomen in Herman de Coninck, De cowboybroek van Maria Magdalena en andere reisverhalen, 1996). Een vergelijking van de verhalen maakt duidelijk dat twee mensen die samen op reis zijn, niet noodzakelijk hetzelfde hoeven te zien. Na de dood van De Coninck schreef Hemmerechts een memoireboek, Taal zonder mij (1998), waarin zij op een heel persoonlijke manier, zonder te verzinken in details en emoties, aan de hand van fragmenten uit zijn (autobiografisch gekleurde) gedichten, haar overleden man benadert.

Verder staan vooral in de verhalen relevante aanduidingen over de manier waarop de schrijfster omgaat met haar verleden. ‘Patatten ophalen’ (uit Kort kort lang) schetst bijvoorbeeld, via een beschrijving van het leven in het ouderlijk huis, een indringend portret van haar moeder en van een burgerlijk bestaan dat tot in de kleinste details in vaste regels gevat was. Ook ‘Fasen’ uit dezelfde bundel is sterk autobiografisch: naar aanleiding van een nieuwsbericht over de ontvoering van een Engelse kleuter denkt de ikfiguur terug aan de twee zoontjes die ze verloren heeft en aan de fasen die ze heeft doorgemaakt om het verlies te leren aanvaarden.

Stijl / Techniek

Kristien Hemmerechts schrijft in een afstandelijke, nuchtere

stijl, die veeleer rapporterend dan interpreterend is. Een uitzondering vormt de roman De tuin der onschuldigen, waarmee zij volgens An Demeester ‘in essentie een poëtische roman heeft geschreven, waarin ze definitief komaf maakt met haar zuinige stijl, met zwartgallige personages die bezeten zijn door pessimisme, de dood en het bed.’ In de romans blijft Hemmerechts nadrukkelijk aandacht hebben voor de structuur ervan: allerhande spiegelbeelden moeten de complexiteit van de intermenselijke relaties verbeelden.

3. Primaire bibliografie

4. Secundaire bibliografie

90 Kritisch lit. lex.
augustus 2003