Kritisch lexicon van de moderne Nederlandstalige literatuur

P.C. Boutens

door Marco Goud

1. Biografie

Pieter Cornelis Boutens werd op 20 februari 1870 te Middelburg geboren als derde zoon van Wilhelmina de Vey en Pieter Cornelis Boutens. Hij groeide op in een Zeeuws, protestants milieu. Zijn ouders dreven een winkel in Middelburg voor huishoudelijke artikelen. Na de lagere school ging hij naar het gymnasium (1884-1890). Daar blonk hij al snel uit in de klassieke talen. In 1890 ging hij klassieke letteren studeren aan de Utrechtse universiteit. In september 1894 werd hij leraar klassieke talen aan de jongenskostschool Noorthey te Voorschoten, alwaar hij ook ging wonen. In 1899 promoveerde hij in Utrecht op een dissertatie over Aristofanes. Hij vestigde zich in het najaar van 1904 als privédocent klassieke talen te Den Haag. Daarnaast werd hij financieel gesteund door vrienden, veelal oud-leerlingen van Noorthey.

Boutens debuteerde in de Utrechtsche Studenten Almanak van 1891. In 1894 verscheen zijn debuutbundel XXV Verzen, in too exemplaren. In 1895 werden voor het eerst gedichten van hem gepubliceerd in een letterkundig tijdschrift, en wel in het Tweemaandelijksch Tijdschrift. In 1898 verscheen zijn publieke debuutbundel Verzen, ingeleid door Lodewijk van Deyssel. Er verschenen daarna nog vele bundels. Onder het pseudoniem Andries de Hoghe publiceerde Boutens in 1919 een bundel waarvan hij beweerde slechts de bezorger te zijn. Hij publiceerde in tal van tijdschriften, zoals De Gids, De Nieuwe Gids, Groot Nederland Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift en Helikon. Behalve dichter was Boutens ook vertaler van vooral klassieke, maar ook moderne literatuur. Hij schreef geen kritieken en zat nimmer in de redac-

tie van een tijdschrift. Hij speelde niettemin een belangrijke rol in de Nederlandse literaire wereld als voorzitter van de Vereeniging van Letterkundigen (vanaf 1918) en de Nederlandse P.E.N.-club (vanaf 1923), en als beheerder van het Willem Kloos-fonds (vanaf 1919). In 1913 ontving Boutens de Tollensprijs voor zijn gehele oeuvre, in 1914 de Nieuwe Gids-prijs voor poëzie voor de bundel Carmina en in 1925 de Prijs voor Meesterschap van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde voor de bundel Zomerwolken. Boutens overleed op 14 maart 1943 te Den Haag.

2. Kritische beschouwing

Kritiek
Publieke belangstelling

De poëzie van P.C. Boutens staat te boek als moeilijk. Velen erkenden en bewonderden Boutens' meesterschap, maar vonden zijn poëzie te duister en te verheven. Boutens schreef geen toegankelijke, eenvoudige poëzie voor een groot publiek. Hij schreef daarentegen ingewikkelde verzen, bedoeld voor een kring van ingewijden. De criticus P.H. Ritter Jr. karakteriseerde in 1940 Boutens' lyriek en de beoogde doelgroep treffend: ‘Het weefsel van Boutens' poëzie is een raadsel voor de massa, het zijn slechts de weinigen, wien een oor voor taalmuziek geschonken werd, die den grooten naam van Boutens weten te verbinden aan een waarde [...]’. Dat ook Boutens' gelegenheidspoëzie - bedoeld voor een breed publiek - als moeilijk werd ervaren, blijkt wel uit de consternatie die ontstond rondom zijn rijmprent bij het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard in 1937. Deze was bedoeld voor schoolkinderen, maar vrijwel niemand begreep er iets van. In een interview zei Boutens zeer geërgerd: ‘De kranten hebben geschreven, dat het zoo moeilijk is. Ik begrijp dat niet. De menschen kunnen eenvoudig niet lezen, geen vijf procent weet wat werkelijk lezen is. Ik stoor mij natuurlijk niet aan het oordeel van menschen, die bij ieder woord bewijzen dat ze niet lezen kunnen. Als die lieden mijn vers móói gevonden hadden, dàt zou eerst recht een hoon zijn geweest!’ (NRC, 22-1-1937).

Kunstopvatting

Dat Boutens zijn poëzie bestemd had voor een select publiek, blijkt ook uit de bijzondere wijze waarop hij zijn werk uitgaf. Van zijn bundels verschenen - naast de gewone uitgave, die vaak pas later verscheen - altijd kostbare, luxe uitgaven in perkament gebonden, gedrukt op Hollands of Japans papier, in een beperkte genummerde en gesigneerde oplage. Deze waren in eerste instantie bestemd voor zijn Vrienden en mecenassen. Niet alleen verscheen zijn eigen werk in dergelijke luxe uitgaven, maar ook gaf hij op deze wijze werk uit van door hem bewonderde dichters, zoals J.H. Leopold, Lord Alfred Douglas en Dante Gabriel Rossetti. Het meest bijzonder is wel de bundel Naenia (1903), slechts in twaalf exemplaren gedrukt door Joh. Enschedé & Zonen. Twee initialen in enkele exemplaren wer-

den geïllustreerd door de bevriende kunstenaar Jan Toorop. Daardoor werden de bundels nog kostbaarder.

Visie op de wereld / Kunstopvatting

Met Boutens' estheticistische levenshouding hangt ook zijn uiterst verheven visie op de wereld samen. Hij richtte zich niet zozeer op de alledaagse werkelijkheid, maar veeleer op een hogere werkelijkheid. Van maatschappelijke beslommeringen trok hij zich dan ook weinig of niets aan. Hij had uitgesproken antimaatschappelijke opvattingen. In de inleiding bij zijn vertaling van Oscar Wilde's De Profundis (1911) omschreef Boutens de kunstenaar als een ‘paria’. Dat herhaalde hij in zijn lezing ‘Vorm en vormeloosheid in de dichtkunst’ (1933): ‘Door den doem van dezen tegelijk één- en alzijdigen aanleg als onbegrepen paria geboren in een maatschappelijke ordening die van haar kant veroordeeld is altijd meer in het af- dan in het oplevende steun te vinden, geniet de dichter hier een hachelijke, vogelvrije onafhankelijkheid, en een duurzaam bevredigend vergelijk is over en weêr vrijwel uitgesloten.’ Ook in zijn Vondel-rede (1937) kwam hij erop terug dat de ‘de groote kunstenaar’ altijd ‘een maatschappelijke paria’ zou blijven.

Dat deze houding hem niet altijd even gemakkelijk afging, blijkt uit wat hij vertelde ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag: ‘Ik heb mijn weg moeten gaan. Ik heb altijd geleefd in die hoogere, duurzame wereld, die achter ons armzalig menschenbestaan is. Ik heb mijn gaven niet altijd gewaardeerd. Mijn perceptievermogen heeft mij dikwijls gehinderd het gemakkelijke gewone aardse leven van de menigte te leiden en mijn aanvoelingsvermogen heeft mij te veel onthuld in de werkelijkheid, wat anderen ontgaat.’ (NRC, 21-2-1930).

Thematiek

Nog sterker dan uit de weinige uitspraken die Boutens buiten zijn literaire werk deed, blijkt uit zijn literaire werk een afgewendheid van de alledaagse werkelijkheid. Dit valt al te zien in zijn eerste gedicht:

In dit fragment vinden we motieven bijeen die in veel van Boutens' gedichten een rol spelen: de ziel, het sluiten van de ogen en het zich afsluiten voor de wereld. Dit kan gezien worden in het licht van de nieuwe mystiek van rond 1900. In die tijd had Maurice Maeterlinck een grote invloed op de literaire wereld. Het Griekse muein, waarvan de term ‘mystiek’ is afgeleid, betekent: het sluiten van de ogen. Een ander voorbeeld waarin dit centraal staat, is te vinden in de tweede en derde strofe van ‘Al dat lachen’:

Thematiek

Ook hierin is sprake van het sluiten van de ogen. Een ander belangrijk motief in dit gedicht - en in Boutens' gehele oeuvre - is het verlangen van de eenzame ‘ik’ naar contact of eenwording met een onbereikbare, goddelijke ‘u’. Boutens' oeuvre valt te omschrijven als een verslag van het verlangen of een zoektocht naar een hogere, transcendente werkelijkheid. In de zichtbare werkelijkheid zijn af en toe elementen (bijvoorbeeld de zee, de sterren, de maan, bloemen, sneeuw, een schoon gelaat, ogen) te vinden die verwijzen naar een transcendente werkelijkheid en daarvan een glimp laten doorschemeren. Het goddelijke geheim (dat in Boutens' poëzie paradoxaal genoeg vaak ‘klaar’, ‘simpel’ of ‘eenvoudig’ wordt genoemd) kan niet geraden worden tijdens dit aardse bestaan, zelfs niet door een dichter. Dat besef vindt men tot en met Boutens' allerlaatste gedicht, ‘Het geheim’, dat na zijn dood op zijn bureau werd aangetroffen:

Verwantschap
Kunstopvatting

Boutens' eerste bundels, Verzen (1898) en Praeludiën (1902), vertonen veel invloed van Gorters poëzie, met name van diens sensitivistische Verzen (1890). Maar van meet af aan is er ook een groot verschil tussen Boutens en Gorter. Uiteindelijk gaat het bij Boutens niet om de waarneembare wereld, maar om de suggestie van een onzichtbare, transcendente werkelijkheid. Het is echter onmogelijk om dat adequaat te verwoorden in taal. De taal schiet tekort; dat is een van de belangrijke thema's in Boutens' poëzie, wat te verbinden valt met zijn symbolistisch getinte poëtica.

In ‘Ik sloot de blinkevenstren’ en ‘Al dat lachen’ worden de ogen gesloten en wordt de blik naar binnen gekeerd. Daarin is de getransformeerde buitenwereld in een vergeestelijkte vorm te zien. Maar in Boutens' poëzie wordt ook vaak naar buiten gekeken. In ‘Zomeravondzee’ uit Bezonnen Verzen (1931) is de blik gericht op de zee en de hemel:

De zee is bij Boutens een symbool van oneindigheid. Tevens speelt het poëticale motief van de zingende zee een rol. Dit is te vinden in ‘Aan zee’:

De inspringende regels symboliseren de golven van de zee. Het geluid van de ruisende golven wordt in de laatste regels van het gedicht ‘'t Lied dat alles bijna / Zegt’ genoemd. Het gaat hier niet alleen over het lied van de zee, maar ook over het gedicht zelf. De dichter kan in zijn werk niet alles zeggen. Het ultieme geheim kan niet worden verwoord. Niet alleen is de zee een poëticaal motief, de zee is tevens een symbool van het oneindige en het metafysische. De blik op de zee is tegelijkertijd ook een blik in de ziel.

Relatie leven/werk

Het feit dat Boutens zo vaak over de zee dichtte, kan verbonden worden met het biografische gegeven dat hij een Zeeuw was. Alhoewel hij vanaf 1890 niet meer in Zeeland woonde, ging hij nog vaak terug. Vooral de Walcherse badplaats Domburg bezocht hij nogal eens. Daar vertoefde ook de kunstenaar Jan Toorop, met wie hij zeer bevriend was. Boutens schreef daar het bekende gedicht ‘Domburgsch uitzicht’ (VL 779). Hierin een beschrijving van een visionaire blik:

Thematiek

Met het ‘land van Schouwen’ kan enerzijds het toenmalige eiland Schouwen bedoeld worden dat bij helder weer te zien was vanaf de hoge Domburgse duinen. In 1913 schreef Boutens aan zijn vriend Anton van Herzeele: ‘Walcheren is prachtig op dit oogenblik, en het weer is zoo helder dat men naar Schouwen zou kunnen overstappen.’ Maar ‘Schouwen’ is in het gedicht ambigu. Ambiguïteit speelt een wezenlijke rol in Boutens' poëzie. Het werkwoord ‘schouwen’ betekent ook: visionair zien, verder kijken dan fysiek mogelijk is. Het is een motief dat voortdurend terugkeert in Boutens' poëzie. Een ander belangrijk motief is het kijken naar de oneindige sterrenhemel om zo in contact te kunnen komen met de hogere werkelijkheid. Vaak

worden in de sterren de ogen van een godheid of een gestorven geliefde herkend. Boutens noemt de sterren ergens ‘oogen van de dooden’ (VL 690). Daarnaast gebruikt hij geregeld andere kosmische woorden, zoals ‘komeet’, ‘heelal’ en ‘melkweg’. In het fascinerende gedicht ‘Sterren’, dat Boutens in 1917 opdroeg aan Jan Toorop, lezen we:

Degenen die in ‘Sterren’ met ‘wij’ worden aangeduid, willen verder kijken dan fysiek mogelijk is. Ze hebben een kosmisch visioen en willen zien voorbij de allerverste grens van het heelal. Maar dit is tijdens het aardse bestaan onmogelijk, omdat - zo staat verderop in het gedicht - de mens op aarde gevangen zit ‘achter gesloten ramen’, waardoor de blik beperkt wordt. Pas na de dood zal men een blik in de ‘overluchtsche streken’ kunnen werpen.

De dood is een ander belangrijk motief bij Boutens. Tijdens het aardse leven is het goddelijke geheim voor de mens onkenbaar. Pas na de dood zal het geopenbaard worden. De dood is bij Boutens dan ook nooit negatief, maar altijd positief geladen. Het bekendste voorbeeld daarvan is wel ‘Goede Dood’ (VL 243), waarin wordt gezegd dat al het aardse schoon slechts een pad is dat leidt naar een ander leven na de dood. Tijdens het aardse leven wordt de mens soms een glimp gegund van het hogere, in een droom of een visioen.

Relatie leven/werk
Verwantschap

Een ander intrigerend gedicht over de dood is ‘Doodenmasker voor Hugo von Hofmannsthal’ (VL 758-759) uit de bundel Bezonnen Verzen (1931). Boutens schreef het na de plotselinge dood van de Oostenrijkse dichter die hij kort daarvoor tijdens een P.E.N.-congres in 1929 in Wenen had ontmoet. Boutens voelde zich verwant met Hofmannsthal. Met uitzondering van enkele gelegenheidsgedichten is het een van de weinige voorbeelden van een gedicht met een aanwijsbare concrete aanleiding. In dit gedicht vraagt het lyrisch ‘ik’ zich af: ‘En wat blijft mij van u uit deze onze eerste / En laatste ontmoeting als uw zuiverst

beeld?...’. Het antwoord daarop is een visionaire blik op een landschap: ‘Een zomers bloeiend overschaduwd dal / Met schemerglimpen als verloren oogen / Waar zonlicht danste op weggesloten meer’.

Relatie leven/werk
Thematiek

Een uitzonderlijke bundel in Boutens' oeuvre is Strofen uit de nalatenschap van Andries de Hoghe (1919; in 1932 herdrukt en uitgebreid onder de titel Strofen en andere verzen uit de nalatenschap van Andries de Hoghe). Boutens deed zich voor als bezorger van gedichten van een zekere Andries de Hoghe. Uit onderzoek is gebleken dat Boutens zélf de auteur was van deze homo-erotisch getinte verzen en dat er biografische achtergronden traceerbaar zijn (zie Blok 1983). De thematiek van de Strofen komt er globaal op neer dat een eenzame, uitgeworpen ikfiguur uitverkoren is door een godheid. Na een lange zoektocht ontmoet de ‘ik’ een geliefde in wie hij deze godheid herkent. Uiteindelijk verlangt de ‘ik’ naar de dood, zodat hij eindelijk samen zal kunnen zijn met de godheid. In de ‘Een-en-twintigste Strofe’ komen tal van eerder genoemde thema's en motieven (het poëticale element, de zee en de onbereikbare ‘u’) weer samen:

In dit fragment wordt veel nadruk gelegd op taal. De ‘u’ is ‘onuitspreekbaar’. De onzegbaarheid van het geheim is een van de kernelementen in Boutens' literatuuropvatting.

Kunstopvatting
Traditie

Het gedicht - en niet de dichter zoals bij romantici als Kloos - is voor Boutens een kenmiddel, een instrument, om een glimp op te vangen van een hogere werkelijkheid (zie Sötermann 1985). Boutens heeft in 1933 in zijn lezing ‘Vorm en vormeloosheid in de dichtkunst’ gesproken over de ‘verzekerdheid dat, wanneer ooit Gods geheim in zijn sublieme simpelheid zal worden geraden, het een dichter is, die het verlossende woord zal mogen spreken.’ Dat hij zich in een lezing zo expliciet over poë-

zie uitliet, was hoogst uitzonderlijk. Hij was namelijk van mening dat een dichter buiten zijn poëzie niets over poëzie zou moeten zeggen. Het gaat in Boutens' poëzie niet om een uitstorting van gevoelens, zoals bij de Tachtigers. Het einddoel (raden, van het goddelijke geheim) is onbereikbaar, dat is het ‘échec’ van de dichter. In dat opzicht valt Boutens te vergelijken met de Franse symbolisten Baudelaire, Mallarmé en Valéry. Boutens' poëtica kan verbonden worden met het symbolisme, een term waarmee over het algemeen literatuur en beeldende kunst worden aangeduid waarin het niet gaat om het verwoorden of afbeelden van de, zichtbare aardse werkelijkheid, maar om de suggestie van een hogere, transcendente werkelijkheid. Dat lukt nooit volkomen I30utens dichtte dan ook: ‘Ik heb nog nooit haar hoog gelaat aanschouwd’ (VL 285), ‘Ik heb iets bijna schoons aanschouwd’ (VL 455) en ‘Het schoonst dat bleef onuitgezegd’ (VL 883). Toch tracht de dichter telkens weer om die werkelijkheid te bereiken. Soms lukt het om er een glimp van op te vangen, zoals in ‘Openbaring’:

Veel van Boutens' gedichten hebben een poëticale laag, ze gaan (onder meer) over het dichten zelf.

Kritiek
Publieke belangstelling

De eerste bundels (Verzen, Praeludiën, Stemmen) werden door de critici bejubeld. Het hoogtepunt in de positieve receptie vormt de bundel Stemmen (1907). Met de verschijning van Vergeten Liedjes (1909) werd Boutens gezien als de belangrijkste dichter van zijn tijd. Dirk Coster schreef in 1951: ‘Boutens beleefde toen zijn grote tijd. Zijn “Stemmen” en.“Vergeten Liedjes” waren sinds kort verschenen, drongen door, en hij was omringd door een groeiende kring van hartstochtelijke en oprechte bewonderaars. Men kan zich thans moeilijk voorstellen, welk een verwachting en verbazing de grote verzen van de “Stemmen” en enkele hymnen en liederen in de “Vergeten Liedjes” in de tijdgenoten opriepen.

Kritiek

Men vergat er tijdelijk Gorter door.’ Heel populair waren Beatrijs (1908) en Vergeten Liedjes (1909); ze werden het meest herdrukt tijdens Boutens' leven. Na de verschijning van de bundel Carmina (1912) is er sprake van een wending in de receptie. Vooral P.N. van Eyck was zeer kritisch in zijn bespreking in De Beweging. Hij verweet Boutens ‘gebrek aan ziel en liefde’ en ‘dorheid des harten’. Ook Albert Verwey en Geerten Gossaert reageerden negatief op deze bundel. De bundel Lente-maan (1916), gepubliceerd middenin in de Eerste Wereldoorlog, werd over het algemeen negatief ontvangen vanwege het ontbreken van enige aardsheid. J.C. Bloem noemde dit bundeltje evenwel ‘een zéér belangrijke verschijning’. Pas met Bezonnen Verzen (1931) werden de geluiden weer wat positiever. Vooral die gedichten die een aanleiding hadden in het concrete Hollandse of Zeeuwse landschap, zoals ‘Domburgsch uitzicht’ (VL 779) of ‘Hart en land’ (VL 723), werden gewaardeerd door Jan Campert en J. Slauerhoff.

Een laatste omslag vormde de receptie van Boutens' laatste bundel, Tusschenspelen (1942), die door velen toegankelijker en menselijker dan de rest van Boutens' oeuvre werd gevonden. S. Vestdijk schreef over deze bundel: ‘Men misrekene zich niet: deze verzen [...] zijn anders dan alles wat Boutens in meer dan 40 lange jaren geschreven had. Zij zijn ontroerender, directer, eenvoudiger, minder gewrongen van beeldspraak, doordringender, diepzinniger en tegelijk speelscher, en dit alles met behoud van het enorme technische kunnen, dat dezen grootmeester boven alle anderen kenmerkte.’

Stijl

De stijl van Boutens' poëzie is verheven, de vormgeving ervan traditioneel. Vaak maakt hij gebruik van klassieke vormen als het sonnet en het kwatrijn. Daarover heeft hij in zijn lezing ‘Vorm en vormeloosheid in de dichtkunst’ uitvoerig gesproken: ‘Om nu de boodschap zijner zending aannemelijk te maken, om in een onverschillige wereld enkelen mee te sleepen of mee te troonen op zijn weg ter hoogere schoonheid, heeft hij geen dwangmiddel beschikbaar, niets dan de klem der bekoorende overreding, den onbedrieglijken toon van zijn zuiver stemgeluid, den vlekkeloozen gebonden vorm waarin hij zich uit’

Techniek

Boutens is altijd bewonderd om zijn techniek en meesterschap.

Zelfs tegenstanders van zijn aristocratische dichterschap waren ervan onder de indruk. Zo noemde zelfs Menno ter Braak - zeker geen voorstander van ‘aan de ruige alledaagsheid ontheven schoonheid’ - Boutens een ‘meester’ (1940). Eugène Gericke (1913) sprak van ‘een onovertroffen technicus’. Middelen die Boutens' poëzie duister en complex maken, zijn: paradoxen, ambiguïteiten, neologismen, ingewikkelde syntactische structuren, beelden en symbolen.

Traditie

Boutens' poëzie is vooral in verband gebracht met de traditie van de klassieken en de bijbel. Boutens was classicus en vertaalde veel werk van klassieke auteurs, waaronder Homeros, Plato, Sapfo en Aischylos. Uiteraard heeft dit zijn werk beïnvloed. Vooral het gedachtegoed van Plato heeft sporen nagelaten in Boutens' poëzie. Maar ook de taal van de Statenbijbel vindt men in zijn werk. Daarop is in de Boutens-studie nogal, en helaas vaak te eenzijdig, de nadruk gelegd. Want er zijn juist ook veel moderne ‘invloeden’ te vinden. Daarop richten een aantal latere publicaties over Boutens zich voornamelijk.

Verwantschap

Zo is er een intrigerende relatie tussen het werk van Boutens en de kunstenaar Jan Toorop. Toorop portretteerde Boutens driemaal. De exclusieve bundel Naenia (1903) werd geïllustreerd door Toorop. Boutens maakte op zijn beurt gedichten bij werk van Toorop, waaronder “Regenboog”. Aan J. Th. Toorop, na het zien van zijn krijtteekening van dien naam’ (VL 277). In dit gedicht, dat staat in de afdeling ‘Verzen aan enkelen’ in de bundel Carmina (1912), wordt Toorop bewonderend toegesproken:

Een andere eigentijdse kunstenaar voor wie Boutens grote bewondering had en met wie hij zich verwant voelde, was Willem van Konijnenburg. In 1933 verscheen zelfs een bundel van Boutens getiteld Achttien verzen bij werken van W.A. van Konijnenburg.

Verwantschap

Wat de literatuur betreft, blijkt Boutens' verwantschap met anderen ten eerste uit zijn vertalingen. Behalve de klassieken en Perzische dichters als Omar Khayyám vertaalde hij ook modernere auteurs als Shakespeare, Goethe, Novalis en de dichterschilder Dante Gabriel Rossetti. Over Boutens' vertaling van Rossetti's ‘The Portrait’ schreef J.C. Bloem: ‘Om van een zoo schoon gedicht van zoo groot een dichter een zoo uitnemende vertaling te maken, moet men in de eerste plaats natuurlijk zelf een uitstekend en ervaren dichter zijn, maar bovendien bewijst zoo'n keuze uiteraard een zekere verwantschap met het gekozene.’ (NRC, 9-6-1923). Tevens vertaalde Boutens eigentijdse literatuur van Oscar Wilde, Alfred Douglas en Leopold Andrian. Hij droeg gedichten op aan Hugo von Hofmannsthal en Paul Valéry, met wie hij zich zeer verwant voelde.

Een laatste aspect van Boutens' dichterschap vormt zijn gelegenheidswerk. In 1927 verscheen zijn ‘Nieuw Zeeuwsch Geuzenlied’, naar aanleiding van het Nederlands-Belgisch verdrag. Het werd als pamflet verspreid op straat. Hij schreef gedichten in opdracht van de regering voor het koninklijk huis (Morgengedachten op den vijftigsten Geboortedag van Wilhelmina van Oranje-Nassau (1930) en de genoemde Rijmprent bij het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard in 1937). Ook schreef hij gedichten voor gebouwen van de PTT en de BUMA en voor de Rotterdamse Maastunnel. Boutens' poëzie ging dus niet louter over een hogere werkelijkheid, maar ook over actuele zaken.

3. Primaire bibliografie

Veel publicaties zijn door Boutens als luxe editie in eigen beheer uitgegeven in een beperkte oplage. Voor specifieke gegevens over oplagen, drukkers, herdrukken enz. wordt verwezen naar de Mededelingen van de documentatiedienst van het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum (Den Haag, 1977).

4. Secundaire bibliografie

Voor recensies in kranten wordt verwezen naar de knipselverzameling van het Letterkundig Museum. Voor meer secundaire literatuur wordt verwezen naar de BNTL en de secundaire bibliografie in De P.C. Boutens-collectie van de Zeeuwse Bibliotheek te Middelburg. Samengesteld en ingeleid door R.M. Rijkse, met bijdragen van B. Peperkamp en. M. Goud. Amsterdam 1997.

78 Kritisch lit. lex.
augustus 2000