Wees nieuwsgierig en leef langer

In Portugal draagt men elkanders lasten

Portugal is geen Utopia, al zou je geneigd zijn je een land waar je elkaars lasten draagt en waar het dus wel iets minder zelfzuchtig moet toegaan dan ergens anders, zo voor te stellen.

De samenleving in Portugal verschilt in dit opzicht niet zoveel van de onze. Er zijn daar misschien dingen die beter zijn dan hier maar zonder twijfel zijn er hier veel dingen beter dan daar.

Maar dat men in Portugal elkanders lasten draagt is toch geen sprookje, dat moet het volgende verhaal bewijzen:

Om te beginnen moet even worden verteld dat er in Portugal veel lasten te dragen vallen. Dit is niet diepzinnig bedoeld. Het lasten dragen moet letterlijk worden opgevat.

In de kustplaatsen leeft de bevolking voor een groot deel van de visvangst. Die vis wordt in grote, platte manden op de hoofden van vrouwen naar hun bestemming gebracht. In de grote steden zoals bij voorbeeld Lissabon en de universiteitsstad Coimbra zie je vroeg in de morgen lange rijen vrouwen naar de markt gaan die allemaal hun eigen last, bloemen, groenten, fruit of vis in hoogopgetaste korven naar de markt dragen. Misschien dat het daardoor komt dat men in Portugal zo begrijpend staat tegenover iedereen die er met z'n eigen last maar nauwelijks kan komen want in geen ander land kreeg ik zoveel hulp bij het versjouwen van mijn koffers als juist hier. Maar pas toen ik via Spanje terug moest naar het noorden en in Coimbra de trein nam die mij over de grens heen naar Salamanca zou brengen, merkte ik hoe vanzelfsprekend het voor een Portugees is dat men elkaar met deze dingen helpt.

[p. 116]

Mijn medereizigers op deze laatste tocht door Portugal waren allemaal Portugezen. Ik had nog een paar minuten voor de trein zou vertrekken. Net overwoog ik om nog even uit te stappen en te proberen een paar sinaasappels voor onderweg te kopen, toen er tumult ontstond bij de ingang van de coupé.

Een klein, door de zon gebruind Portugees vrouwtje, de hier zoveel gedragen bruine omslagdoek met lange franje, om de schouders, kwam haastig binnen en keek om zich heen. Dadelijk was de altijd klaarstaande hulpvaardige belangstelling van de Portugezen op haar gericht. Een van hen hoorde ik vragen of iemand haar ergens mee van dienst kon zijn. Heftig knikte ze en begon daarop snel een uitgebreid verhaal te vertellen in het Portugees dat voor mijn schamele kennis van deze taal veel te hoog ging. Ik zag haar medereizigers spijtig het hoofd schudden. Opeens werden haar scherpe, donkere ogen op mij gericht. Snel kwam ze naar me toe, begon weer een lang verhaal waarbij ik telkens het woord ‘Villar Formoso’ opving. Dat was het grensplaatsje waar ik moest overstappen. Vroeg ze me soms waar ik heen ging?

‘Ja, Villar Formoso,’ antwoordde ik op goed geluk, ‘en dan nog verder, Salamanca - Parijs - Holland.’

Ze keek me verbaasd aan alsof iemand haar terloops had verteld dat hij nog even doorreisde naar de maan. Daarna scheen ze zich tot de hoofdzaak te willen bepalen en herhaalde alleen vragend: ‘Villar Formoso?’

Toen ik knikte, rende ze de coupé uit en kwam even later terug met twee grote manden op het hoofd waarvan ze er één in het net boven me, begon te stouwen. De andere zette ze op de lege bank tegenover me waar hij zover overheen stak dat hij half over mijn knieën kwam te liggen. Een haastige handdruk en ze was verdwenen.

Daar zat ik. Ik keek naar mijn medereizigers. Ze zaten me met vriendelijke glimlachende gezichten aan te staren. ‘Wat moet dat nou?’ vroeg ik, maar deze voor ons zo duidelijke vraag werd door hen niet begrepen. Ze wezen wél op de manden en begonnen opnieuw een lang verhaal. Ik probeerde het met Frans, ik probeerde

[p. 117]

het met Spaans. Daarna probeerden zij het nog eens met Portugees. Maar we begrepen elkaar nu eenmaal niet.

Op de manden stond geen adres.

Op dat moment begon de trein te rijden en er kwam een in het zwart geklede gedaante aanrennen die zich met een levensgevaarlijke sprong op de treeplank slingerde en ademloos onze coupé binnenstapte.

Aan de lange zwarte cape die nonchalant om zijn schouders hing, en aan het felgekleurde lint dat aan zijn boekentas wapperde, zag ik dat het een student moest zijn. Blijkbaar dachten mijn medereizigers hetzelfde als ik. Haastig werd de student uitgelegd waar het om ging waarna deze me eerst hoffelijk zijn kaartje aanbood en me vertelde wat er aan de hand was. In vlot Frans werd me gezegd dat deze twee manden naar Villar Formoso moesten worden gebracht. Ik was de enige die helemaal tot aan Villar Formoso reisde en daarom zou ik zeker wel zo vriendelijk willen zijn die manden daar af te leveren. Natuurlijk wilde ik wel zo vriendelijk zijn.

‘Maar aan wie moet ik ze geven?’

Dat wist niemand. Het zou zich vanzelf wel redden, dacht men zorgeloos.

‘Maar,’ zei ik tegen de student, ‘ik moet nog overstappen in Guarda. Aan die manden zitten geen handvatten en ik heb nog een fiets bij me en mijn eigen bagage.’

De trein stopte op dat moment in Pampilhosa en de student moest uitstappen. Hij reikte me vriendelijk de hand. Ik zou het zeker wel klaarspelen, dacht hij.

‘Onze eigen vrouwen dragen dergelijke manden op het hoofd,’ zei hij met een lach, ‘en dat is ongetwijfeld de enige manier om ze te vervoeren.’

Terwijl de trein verder het Portugese land introk, stroomde langzamerhand de coupé leeg. Ten slotte bleef ik alleen achter met een man die stapels kranten boven zich in het net had liggen. Zelf zat hij geabsorbeerd in een van deze kranten te lezen. Af en toe sprong hij overeind, draaide vliegensvlug het raampje open en gooide een pak kranten naar buiten, de olijfboomgaarden in. Dit

[p. 118]

herhaalde zich met onregelmatige tussenpozen zonder dat het me lukte er achter te komen wat de herkenningspunten waren waarop hij zich in dit eentonige landschap oriënteerde.

Ten slotte bleef ik alleen in de coupé over en de trein bereikte Guarda. Misschien is het beter stilzwijgend voorbij te gaan aan de wijze waarop ik met mijn eigen bagage en de twee grote manden zonder handvat, in de goede trein terecht kwam die regelrecht naar Villar Formoso reed. Soms denkt men er in de kleinere plaatsen niet aan je fiets van de ene trein naar de andere trein te brengen (er komen nog zoveel treinen) en ook vergeet men wel eens een vertreksignaal te geven dat in ieder geval nooit correspondeert met het vertrekuur in het spoorboekje. Zoiets maakt overstappen met veel bagage tot een avontuurlijke bezigheid. Zal de bagage wegrijden met de trein, terwijl jijzelf achterblijft op het perron, bezig de rest van je spullen te halen? Of zul je op tijd in de trein kunnen springen met de helft van je bagage, terwijl de rest achterblijft en wie weet? - door iemand anders vriendelijk zal worden meegenomen naar de grens?

Ditmaal kwam ik net op tijd met al mijn bagage in de trein die wegreed toen ik op de treeplank stapte met mijn laatste koffertje. En goed. Die twee manden heb ik op mijn hoofd gedragen. Een andere manier om ze te versjouwen bleek er niet te zijn. Daar waren ze te groot voor. In Villar Formoso stond een dikke man te wachten, die dadelijk, stralend van genoegen op me af schoot toen hij de twee manden zag en ze me zonder veel complimenten afhandig maakte. Nou, het zal 'm wel geweest zijn. Niet dat hij iets ter verklaring zei. Daarom bedankte ik hem in het Frans. ‘Pas de quoi,’ zei hij. Want in Portugal rekent men het zich tot een eer elkanders lasten te mogen dragen!