Wees nieuwsgierig en leef langer

De vrouwen van de Mondego

In Coimbra vechten heden en verleden om de eer het cachet aan deze opvallende universiteitsstad te mogen verlenen. Aan de ene kant beheersen de studenten, de capas pretas, met hun zwarte pellerine-achtige mantels, het stadsbeeld.

Blootshoofds, met ernstige gezichten, een waardige gang, lopen ze door de straten met hun boekentassen waaraan felgekleurde linten hangen: rood voor de rechtenstudie, geel voor medicijnen, helblauw voor de natuurwetenschappen en donkerblauw voor filosofie en literatuur. Maar historici beweren dat de eigenlijke sfeer van Coimbra in het noordelijker gedeelte van Portugal, wordt bepaald door het verleden en ze halen hun schouders op wanneer tijdens de Queima das fitas, het eind van het schooljaar, de studenten in vreugdevuren hun linten van het afgelopen jaar verbranden.

Voor hen is het van meer belang dat hier eens de grootste dichter van Portugal leefde: Camoens, die samen met enkele andere dichters zijn merkteken op de stad heeft achtergelaten in de vorm van verzen, door hem persoonlijk in de rotsen van de Quinta de Canas gegrift. In deze Quinta de Canas en in het historisch minstens even beroemde Penedo de Saudade komen de studenten van Coimbra hun romantische avondwandelingen maken zodat heden en verleden daarmee ten slotte toch een trefpunt hebben gevonden.

Hoe sterk ik persoonlijk overigens ook bekoord word door de historie van deze stad, door de fonteinen en bronnen, elk met hun

[p. 108]

eigen legende en geheim, het dagelijks leven van Coimbra boeit mij méér.

En dan zijn het niet in de eerste plaats de studenten die mijn aandacht trekken, hoe ridderlijk zij een vrouw ook weten te groeten met een wijd openzwaaien van hun lange, zwarte cape.

Het zijn de vrouwen van Coimbra en wel speciaal zij die in de volksmond: ‘de vrouwen van de Mondego’ worden genoemd, die voor mij deze levendige stad typeren.

De Mondego is een trage, brede en op de meeste plaatsen ondiepe rivier die dwars door de stad stroomt en die in de loop van de jaren heel wat oude gebouwen, kloosters en kerken die aan de oevers waren gebouwd, heeft ondermijnd.

Als je de Mondego op z'n mooist wilt zien, moet je 's morgens vroeg opstaan en de houten brug overlopen naar de minst bebouwde oever. Deze houten brug bestaat uit smalle planken die twee aan twee over een vrij wankele stellage zijn gelegd. De brug is zo smal dat men er elkaar niet kan passeren.

Als dan ook twee mensen uit tegenovergestelde richting elkaar naderen op deze brug, dan gaat een van hen even op één been op een tien centimeter breed uitsteeksel van die stellage staan en zo balancerend boven het water geeft hij de ander gelegenheid langs hem heen te gaan. Het is een ongeschreven wet dat degeen die de minst zware last draagt, deze niet ongevaarlijke taak op zich moet nemen.

Tijdens mijn ochtendwandelingen over die houten Mondegobrug heb ik dan ook alle gelegenheid gekregen mijn evenwichtsorganen te testen want meestal droeg ik niet meer dan een zijtas, terwijl de vrouwen van de Mondego op dat uur van de dag bijzonder zware lasten op het hoofd hebben. Ze komen van de heuvels en velden aan de andere zijde van de Mondego en brengen in platte manden hun hoogopgestapelde waren naar de markt.

Het zwik-zwak-bruggetje over de Mondego levert op dit vroege uur een kleurrijk schouwspel op. Manden vol bloemen, groenten, vruchten of vis worden door vaak tengere vrouwtjes met opgeheven hoofd en veerkrachtige gang over de rivier gebracht.

[p. 109]

Ook de melkvoorziening van Coimbra gebeurt op die manier. Vroeg in de ochtend gaat een vrouwelijke melkboer door de dan nog stille straten van de stad. Ze is makkelijk te herkennen aan haar witte jas met een groot lichtblauw schort voor, de witte hoofddoek en de enorme melkbus die ze, zonder haar handen daarbij te gebruiken, blijkbaar met gemak in evenwicht houdt.

Maar terwijl zij door de straten loopt en overal aan de nog gesloten huizen klopt om haar melk te verkopen, voornamelijk bij de restaurants en hotels, gaan de vrouwen van de Mondego naar de markt.

Bij de ingang van die markt worden ze gecontroleerd, moeten een bewijsnummer afgeven en pas daarna kunnen ze eenplaats zoeken onder het afdak dat hun waren tegen de zon moet beschermen.

Heel wat uren later lopen zij terug over de houten Mondegobrug, ditmaal met de manden leeg. En deze zelfde vrouwen zie je in het middaguur tot de enkels in de rivier staan, nu met manden vol wasgoed, dat ze, na in de rivier gewassen te hebben, te bleken leggen op het fijne zand langs de oever.

Zo hecht is de rivier verweven met hun bestaan dat niemand beter dan een vrouw van de Mondego de legenden kan vertellen die voor een groot deel de bekoring van de rivier uitmaken.

Hier aan de oevers van de Mondego, in het moerassige bos in de uiterwaarden, het Choupal of populierenbos, heeft zich heel wat afgespeeld.

Dichtbij leefde eeuwen geleden Ines de Castro en haar Don Pedro, de Portugese Tristan en Isolde, een liefdespaar waar de literatuur van veel landen zich eeuwenlang mee bezig heeft gehouden.

‘En één ding is zeker,’ vertellen de vrouwen van de Mondego, terwijl ze ongestoord doorgaan met het wassen van hun kledingstukken, ‘deze rivier die al veel gebouwen heeft verzwolgen en die dreigt Coimbra te verwoesten door inundatie zoals Lissabon eens verwoest werd door een aardbeving, deze zelfde Mondego is goed voor wie de liefde kent. Want de legende zegt dat eens twee geliefden langs deze weg gevlucht zijn voor de wraak van een boze

[p. 110]

voogd. Ze gleden over het water in een ranke, smalle boot, precies zo een als er nu net langs ons heen vaart. De lucht was helder, net als nu en de zon scheen. Maar toen de voogd bij het water kwam, ontstond er opeens een zware nevel die laag boven het water bleef hangen en die het liefdespaar aan het oog onttrok zodat ze konden worden gered.’

Toen mij dit verhaal verteld werd, vroeg ik: ‘Maar dat gebeurde zeker allemaal lang geleden? Wat doet die Mondego van jullie voor de geliefden van nú? Hangt er nog wel eens een nevel boven het water?’

De wassende vrouwen keken met een lachje van hun werk op.

Ah! Nee. Om de waarheid te zeggen: zij hadden overdag nooit nevel boven de rivier zien hangen. Maar och, de jonge mensen van nu hadden dat ook niet meer zo nodig.

Ze wezen me op een paartje dat langs de stille oever van de rivier wandelde. Achter de wijde zwarte mantel van de student ging het figuurtje van het meisje volkomen schuil. Zij was voldoende beveiligd voor de blikken van een eventueel boze voogd en het was duidelijk dat zij de hulp van de Mondego niet nodig hadden, die twee.

Een Portugees dichter heeft eens gezegd dat er steden zijn waarvan het geluk er een tijd te mogen zijn, niet opweegt tegen het verdriet er weer vandaan te moeten gaan.

Wij, meer nuchtere noorderlingen, zijn geneigd een beetje sceptisch te staan tegenover dergelijke weemoedige uitspraken. En toch, wie rondgezworven heeft langs de oevers van de Mondego, vraagt zich af of er niet iets waars zit in deze oude verzen. Want Coimbra is een stad die je niet makkelijk vergeet en waarvan het afscheid nemen zwaar valt.