Wees nieuwsgierig en leef langer

[p. 99]

Indiscrete gesprekken

In Israël leeft men zo intensief dat men geen tijd heeft voor plichtplegingen. Dat merkte ik weer zodra ik aan boord ging van de ‘Theodor Herzl’, het schip van de Israëlische Shohamlijn dat mij van Haifa terug zou brengen naar Marseille in vijf zonnige dagen.

Maar nee, helemaal juist is dit niet. Zonnig waren die dagen zeker, maar helemaal lui niet. Ik ging aan boord met de vermaning van een van onze dagbladen nog steeds in de oren: ‘Je houdt je aantekeningenboekje altijd bij de hand en je schrijft eenvoudig alles op wat je interesseert.’ Er bleek teveel dat me interesseerde.

Terwijl ik de loopplank opliep en de witgeschilderde boot bekeek, dacht ik: wat mij nu interesseert is hoe het leven aan boord van zo'n schip zich eigenlijk afspeelt. Niet het gebruikelijke leven van toeristen: overdag zonnen op het dek, zwemmen in het zwembad, dektennisser en dan om elf uur koude tomatensap of iets sterkers drinken aan de bar. Niet het dansen 's avonds of de cake bij de thee om vier uur, niet de diners of het uitgebreide ontbijt met olijven, sardientjes en zoute haring. Maar het leven aan boord zoals de bemanning dat meemaakt, een leven dat meestal voor ons blijft verborgen.

Daarom haalde ik, zodra ik in mijn hut kwam, mijn papieren te voorschijn. Thuis had ik die papieren wat nonchalant in mijn portefeuille geduwd: aanbevelingsbrieven van de consul, van de redacties van weekbladen, contracten en mijn perskaart.

Ik was niet van plan geweest er gebruik van te maken maar nu bedacht ik me. Alles stopte ik in een grote enveloppe en liet die aan de kapitein brengen. Ik schreef er bij: ‘ik zou het prettig vinden als ik u even kon spreken.’

Nog geen uur later zat ik bij hem in zijn kajuit. ‘Kom dan maar op met je interview,’ zei hij, bestelde thee en keek me afwachtend aan.

Nu kan men best verscheidene boeken geschreven hebben en nog nooit iemand hebben geinterviewd. In die lastige positie verkeerde ik op dat ogenblik maar ik durfde het hem niet te vertellen.

[p. 100]

Dus probeerde ik een zo deskundig mogelijk gezicht te zetten en haalde het notitieboekje uit mijn tas. Later, toen ik wat meer ervaring had met interviews, bleek me dat je beter goed kunt luisteren en alleen om de ander op z'n gemak te stellen wat in je boekje kunt krabbelen: ‘notre tendresse n'est ni vive ni fatale’ - of wat je maar invalt. Intensief luisteren, goed kijken, dat zijn de dingen waar het tijdens een interview op aan komt. Notities maken is bijzaak en vaak overbodig. Maar die eerste maal dacht ik: Tjaaaa... Want hoe doen mensen zoiets. Een lijst van vragen had ik niet. Niet op papier en niet in mijn hoofd.

‘Vertelt u eens iets van het leven op uw schip,’ zei ik vaag.

De kapitein vatte het persoonlijk op.

‘Het leven op mijn schip?’ herhaalde hij. ‘Nou, kijk bij voorbeeld eens naar deze kajuit. Alles modern en comfortabel ingericht maar de wanden zijn van donker hout. En daar hou ik nou net niet van. Maar ja, dat kunt u natuurlijk niet in het interview zetten.’

‘O maar dat kan ik best,’ zei ik, ‘wie weet leest iemand van de scheepvaartmaatschappij het toevallig en dan laten ze vlotweg uw kajuit ombouwen. Nee, het moet er beslist in. En vertelt u me nu eens iets over uw verhouding tot de bemanning.’

‘Die is niet eenvoudig,’ zei de kapitein, ‘het is zoiets als de rol van de volkerenbond. Mijn manschappen komen van alle uithoeken van de wereld. Zelf stam ik uit Hongarije. De machinist is in Nederland geboren. De kinderverzorgster komt uit Yemen, de scheepstimmerman uit Egypte, ga maar door. Dan spreekt het toch vanzelf dat al die mensen met hun verschillende geaardheid, samengebracht in een betrekkelijk kleine ruimte, wel eens moeilijkheden veroorzaken? Maar dat kun je natuurlijk niet in dat stukje zetten.’

‘Dat kan best,’ zei ik weer. ‘Het is toch begrijpelijk en de zaak draait toch goed? Als we iets afweten van de moeilijkheden hebben we des te meer waardering voor het feit dat de boel marcheert. Hoe is overigens de verhouding tussen bemanning en passagiers?’

De kapitein liet verstek gaan. Hij sommeerde een jonge (en knappe) officier om naar zijn hut te komen en beval hem mij in te lichten over de verhouding van de bemanning tot de passagiers.

[p. 101]

‘Dat kan híj het best weten,’ zei de kapitein, ‘want hij danst altijd met de passagiers als er feest is op het dek...’

De jonge officier raakte in verlegenheid. Hij bloosde, keek schichtig naar mijn notitieboekje en zweeg.

‘Ik zie het al,’ zei ik met een zucht, en in mijn boekje schreef ik: ‘verhouding tussen bemanning en passagiers uitstekend maar niet iets om in het interview te zetten.’

Ten einde raad ging ik de scheepstimmerman, die uit Egypte afkomstig was, opzoeken. Hem legde ik mijn romantische visie over het leven van zeelieden uit.

‘Vertel het maar gerust,’ zei ik, ‘jullie drinken liters rum in het vooronder en slaan elkaar om de dag knock out.’

Moshe keek me misprijzend aan. Met opgestroopte mouwen stond hij in een eerste klas-kajuit en draaide een moer bij de patrijspoort vaster aan.

‘Dit is geen Amerikaanse kustvaarder maar een Israëlische lijndienst,’ zei hij. ‘We drinken niet en slaan elkaar ook niet k.o.’

Mogelijk zag hij dat ik teleurgesteld was want met een lachje voegde hij er aan toe: ‘Alleen heb ik gisteren de steward die voor het eten van de bemanning zorgt een rotte tomaat naar z'n hoofd gegooid omdat hij een vervelende opmerking maakte. En het was raak ook, dat schot met die tomaat. Maar dat kun je onmogelijk in een interview zetten.’

‘Integendeel,’ zei ik, ‘die rotte tomaat redt nog maar net de romantiek van het zeemansleven. Niemand wil reizen op een boot die bemand is door zachtzinnige kantoorklerken. Rotte tomaten is wel het minste dat we mogen verwachten.’

En tevreden liep ik naar de eetzaal waar ik een steward uitzocht die uit Italië kwam en hem lag kennelijk het hart op de tong. Om het hart en de tong ging het ten slotte.

‘Het is wel eens moeilijk werken met de passagiers,’ vertelde hij me. ‘We eten hier namelijk kosher. Dat houdt onder meer in dat er geen melk wordt gegeven bij maaltijden waar vlees in is verwerkt. Veel passagiers protesteren als ze hun koffie zonder room moeten gebruiken.’

[p. 102]

Hij dacht zorgelijk na.

‘Dat kun je natuurlijk niet in het artikel zetten!’ riep hij ontzet.

‘Waarom niet?’ vroeg ik, ‘jullie koffie heb ik geproefd en die is uitstekend. De mensen accepteren de situatie best als ze maar begrijpen waarom die room ontbreekt. Als jullie niets zeggen denken ze misschien dat het nalatigheid is. Nee, het moet er beslist in.’

De machinist die uit Nederland kwam liet me de machinekamer zien en legde me uit hoe de stabilisator werkt. Het bleek een enorm apparaat dat moest voorkomen dat de boot bij slecht weer teveel ging schommelen. Verder vertelde hij me van de vele keren dat hij 's nachts uit zijn bed werd gehaald omdat de staf in de machinekamer over de een of andere kleinigheid zekerheid wilde hebben.

‘Schrijf dat niet op,’ zei hij. ‘Het lijkt dan alsof ik klaag. Zo bedoel ik het helemaal niet.’

Maar ik schreef wel.

‘Vannacht slaap ik vast beter,’ vertelde ik hem, ‘nu ik eenmaal weet hoe consciëntieus de organisatie hier in elkaar zit.’

Het Yemenitische kinderverzorgstertje Shulamith met de donkere ogen waaruit haar voorouders die uit het zuiden van Yemen waren gekomen, meekeken, zei tegen me: ‘Ik hou van het leven op deze boot. Er is hier een recreatiezaal voor de bemanning. We krijgen alle films te zien die ook voor de passagiers worden vertoond. We hebben een pick-up met alle mogelijke platen.’

Terwijl ik dat alles ijverig opschreef (het was ten slotte al mijn zesde interview), zei ze aarzelend: ‘Misschien is het beter dat alles toch maar niet in het stuk te zetten. Het klinkt zo lichtzinnig. Net of we hier niet hard werken aan boord en dat doen we wel degelijk.’

‘Shulamith,’ zei ik, ‘het kan allemaal best in het interview. Want alle passagiers zitten net als ik veel plezieriger in die bioscoopzaal als ze weten dat de bemanning behoorlijke ontspanning krijgt.’

Shulamith leek nog te aarzelen.

‘En bovendien,’ zei ik en ik sloeg mijn volgeschreven notitieboekje dicht, ‘bovendien; waarover zou ik anders moeten schrijvan dan over dat wat eigenlijk niet in een interview gezet kan worden. Jullie hebben me nu eenmaal niets anders verteld.’