Wees nieuwsgierig en leef langer

Shalom!

Een hete sharav waait over de vlakte ten zuiden van Beersheba. Wat spottend lachend schudt ze het hoofd. Ilona. Vitaal, sportief gekleed in kakibroek, mouwloos bloesje en praktische zandkleurige schoenen.

‘Beersheba noem je een woestijndorp? Je had het hier vijftien jaar geleden moeten zien. Alleen die stoffige dorpsstraat met een paar peperboompjes. Wat houten keten, zo in het zand gezet. Er was geen Hias House, het comfortabele hotel dat je daarnet hebt gezien. Geen plek waar je naar Europese standaard gerekend goed kon overnachten. Van bioscoop, restaurants of moderne flatgebouwen was geen sprake. Nú is Beersheba een stad. Maar tóen!’

‘Toen wát?’ vraag ik dadelijk (twee makkelijke sleutelwoorden waarmee je soms een verhaal loskrijgt).

‘Nou, toen...’ begint Ilona meteen.

De dikke, witgepleisterde muren van haar Oudarabisch huis houden de sharav, een hete uitdrogende woestijnwind met de erbij horende stofdeeltjes buiten. Dwars door het vertrek heeft ze lange, kletsnatte lappen gespannen die binnen het uur kurkdroog zijn en die ze al pratende steeds weer in een klaarstaande teil met water legt om ze, opnieuw druipend, op te hangen zodat de lucht in de kamer niet te droog wordt. Ze schenkt me ijskoude ‘miets’ in.

‘Nou, toen...’

‘Je had niet alleen het Beersheba van vijftien jaar geleden moeten zien. Je had ook mij moeten zien toen ik hier in die tijd aankwam,

[p. 94]

regelrecht uit Europa. Uri was vooruitgegaan, hij werkte al maanden in Beersheba. Ik stapte uit de bus en hij stond me op te wachten, precies zoals ik me dat had voorgesteld. Maar dat gezicht van hem! “Ben je nu helemaal gek geworden,” vroeg hij. Een en al ontzetting was die man. Een mooi welkom na al die tijd van koortsachtige voorbereiding en afwachting. Noe, tóf!’

Ze haalt haar schouders op. ‘Ik voelde me een monster. En dat terwijl ik me die dag met zoveel zorg voor hem had gekleed. Mantelpak laatste mode Wenen. Pumps met hoge hakken. Ragdunne kousen in seizoenkleur. Mijn geërfde zilveren oorhangers. Tasje van krokodillenleer. Kun je het je voorstellen? Zie je het voor je?’

Ik knik. Want ik zie het met gemak. Ilona is een heel vrouwelijke vrouw.

‘Maar je ziet het Beersheba uit die dagen niet,’ zegt zij. ‘En daar gaat het om. Mannen en vrouwen, beladen met gereedschap. Allemaal waren ze vrijwel eender gekleed in overalls die ertegen konden. Ze hadden laarzen aan hun voeten, verweerde gezichten, handen ruw van het harde werk, gebarsten lippen door gebrek aan water - en bij geen enkele vrouw een spoor van lipstick, nagellak en het parfum waarmee ik zo goed toegerust uit die bus stapte.

Daar in die dorpsstraat van vijftien jaar geleden stond ik gewoon voor gek.’

‘Terwijl je nu, precies zó gekleed, heel goed zou kunnen rondwandelen hier, zonder opzien te baren,’ begreep ik.

Ilona knikt: ‘Behalve als de sharav waait, zoals nu. Een Arabisch spreekwoord zegt dat tijdens de sharav alleen ezels zich op straat laten zien en dat klopt. Letterlijk zowel als figuurlijk.’

De volgende morgen voel ik me dan ook zo'n ezel als ik samen met een paar mensen van het landbouwkundig proeflaboratorium Rehovoth, in een jeep door de uitgestorven dorpsstraat rijd.

De bedoeling is in de streek die ten zuidwesten van Beersheba ligt de proefaanplantingen onder deze weersomstandigheden te controleren. Wat terneergeslagen kijk ik naar mijn geliefde peperboompjes. Niets is er over van de bekoring die het fijne groen anders aan de dorpsstraat geeft. Nu staan ze daar, spookachtig ver-

[p. 95]

stard, grijs, sluik, onherkenbaar veranderd, langs de smalle trottoirs.

‘Schinus piperetum, het zijn geen echte peperboompjes,’ verbeteren mijn tochtgenoten me als ik het gemakshalve weer heb over de ‘peppertrees’. Naar hun wetenschappelijke verklaringen kan ik deze dag maar met een half oor luisteren. Die plotselinge verandering in de natuur die van de witte plaats Beersheba waar men ‘de stenen kan zien groeien’ in een paar uur een levenloze verzameling grauwe huizen heeft gemaakt, fascineert ieder die het voor het eerst ziet. Op een gewone dag kun je in Beersheba vanaf de oude minaret, nu museum, mijlenver over de woestijn uitzien. Vandaag staat die oude Ottomaanse moskee, anders de blikvanger van deze noordelijkste woestijnstad, schimmig langs de toegangsweg en het grauw van de top is niet te onderscheiden van het grauw van de lucht.

‘Drink nog wat,’ zegt de chauffeur van de jeep en geeft me zijn veldfles. Het is gewoonte om op dagtochten de woestijn in - en zeker wanneer de sharav waait - de ochtend te beginnen met zoveel mogelijk te drinken. Wachten tot je dorst krijgt is funest. Die morgen heb ik met moeite na een doorwaakte nacht - de maan scheen en de jakhalzen huilden om het huis van Ilona aan de rand van de stad - de uren leken te goed om ze te verslapen - een halve liter thee naar binnen gekregen. De vereiste drie of vier liter, die men mij aangeraden had van te voren te drinken, was een te grote opgaaf gebleken. Jammer. Want dit falen maakt een dag als deze met een hete, uitdrogende wind, extra zwaar. Ik drink dan ook zoveel water als ik nog op kan.

Maar het gebrek aan vocht in mijn transpirerend lichaam wreekt zich met een gebrek aan geestelijk opnemingsvermogen. De landbouwkundige uiteenzettingen gaan voor een groot deel langs me heen. Automatisch noteer ik nog: ‘in dit gebied moeten zich zo snel mogelijk zoveel mogelijk immigranten vestigen. Noodzakelijk vanuit economisch en politiek standpunt. Leven in deze nieuwe nederzettingen zal voor een groot deel gebaseerd zijn op veeteelt zolang het probleem van de watertoevoer nog niet is opgelost. Gemiddelde jaarlijkse regenval 90 mm. Dat is ver beneden het

[p. 96]

minimum vereist voor landbouwkundige speculatie. Met gedeeltelijk ontzout zeewater wordt de streek hier nu al een tijdlang bevloeid. Er wordt geëxperimenteerd met atoomenergie en energie opgewekt door zonnewarmte. Proefnemingen met kunstmatige regen zijn geslaagd. Men legt zich op het landbouwkundig laboratorium toe op het kweken van zoutbestendige gewassen, tomaten, katoen, uien, dadels. Men heeft een plant ontwikkeld die van economische waarde bleek te zijn doordat er cellulose van goede kwaliteit uit kon worden geproduceerd. Die plant kan in cultuur worden gebracht met op 50% tot 70% ontzout Middellandse zeewater op zandvlakten met een diepliggend waterniveau.’

Ik maak deze notities, zittend op de rand van de jeep, terwijl de mannen om me heen hun werk doen en af en toe verklaringen geven. Wat ze zeggen krabbel ik haastig neer. Ik beheers me en ik schrijf niet wat me voor de pen komt: ‘ik heb het heet, ik heb dorst - ik heb dorst, ik heb het heet - ik heb -’ Dan slaap ik in.

Als ik wakker word is de lucht helder. We zijn allemaal drijfnat van het zweet en zien eruit als een stel ouden van dagen: grijs haar, grijze winpers en wenkbrauwen, elk rimpeltje scherp getekend door vermoeidheid, zweet en stof.

Aan de horizon kan ik duidelijk een soort meer zien. Eromheen staan palmbomen.

‘Laten we daar gaan zwemmen,’ stel ik voor, ‘de sharav is voorbij.’

‘Zwemmen?’ vraagt de vee-expert verwonderd, ‘waar zou je dat dan willen doen in deze omgeving?’

Ongeduldig wijs ik naar het brede wateroppervlak in de verte en de schaduw belovende palmen.

Hij lacht. ‘Nooit een fata morgana gezien? In die richting ligt de Sinaï-woestijn, dor en droger dan het gebied hier, we gaan terug naar Beersheba. Daar krijg je je bad.’

Na dat bad zitten we nog even in een restaurant en drinken ‘miets’. Zweet staat alweer op ons voorhoofd.

‘Vond je het de moeite waard?’ vragen ze me, ‘zegt de woestijn jou iets?’

[p. 97]

Het is moeilijk onder woorden te brengen hoeveel en wat de woestijn, ondanks hitte, dorst, uitputting mij zegt. Als mijn vermoeidheid voorbij is, denk ik, zal ik pas beseffen dat er niet gauw iets zal zijn dat een dergelijke indruk op mij maakt.

Ik probeer het voor me zelf na te gaan. Wat was het voornaamste? De verlatenheid, de stilte, het irreële van dit landschap, zowel voor als na de sharav? Het niet-bestaande wateroppervlak met de evenmin bestaande palmbomen aan de rand? De landbouwkundige prestaties, juist hiér? Als ik terug denk aan deze dag voel ik weer het jeuken van stof op mijn vochtige huid, het jachtig gehobbel van wagens over de oneffen bodem. Ik zie het plukken van planten, snel, snel vanuit een voortjakkerende jeep. En ik zie mij zelf, half buiten die jeep hangend om tijdens het rijden foto's te maken van een zeldzaam lange slang die wij in een zo hoog mogelijk tempo achtervolgen.

Want alles moet snel en zo efficiënt mogelijk gebeuren op zo'n dag. Er is zoveel te doen in Israël. Dát lijkt me opeens het meest kenmerkende voor Israël. Mijn bewondering verberg ik, wat gegeneerd, achter een luchtige opmerking.

‘O, dat tempo van jullie!’ zeg ik hartgrondig.

Maar zij vatten het anders op en knikken me tevreden toe.

‘Ja,’ zeggen ze, ‘we hebben het vandaag maar wat kalm-aan gedaan zodat je alles goed zou kunnen zien en begrijpen!’

Een tijdlang ben ik manusje-van-alles bij het werken aan een landbouwkundig experiment in de Arava, vlak bij de Jordaanse grens, niet ver van de kiboets Yotvata en ongeveer veertig kilometer ten noorden van Eilath. Dagelijks controleer ik de waterstand die van plaats tot plaats verschilt. Ik spit, maak foto's van de schaarse vegetatie als me dat wordt gevraagd. Soms graaf ik met blote handen in het zand wanneer er een paal gestut moet worden die dreigt weg te zakken in de aarde. Ik ben er nu aan gewend dagelijks omringd te zijn door onbereikbare want niet werkelijk bestaanbare watervlakten met palmbomen die aan de voet van de kale rotsen aan de Jordaanse grens verschijnen op het heetst van een heldere dag.

[p. 98]

Ik raak eraan gewend vrachtwagens te besturen als de mannen 's avonds te moe zijn van het werk om nog te rijden. Na een maal in de kiboets Yotvata - een kiboets van sabra's - gaan we in de avonduren naar Eilath en omzichtig stuur ik de zware wagen langs de kronkelende woestijnweg. Tegenliggers vergen concentratie. Er is geen berm. Van de weg afraken en met die zware auto in het zand terechtkomen, zou hier in de woestijn een oponthoud van uren betekenen.

Ook moet ik opletten bij de soms brede wadi's waar we doorheenkomen. De nacht kan droog en heet zijn. Maar het is altijd mogelijk dat het in de bergen van Egypte regent. Dan kan plotseling een stortvloed van water langs de steile wand naar beneden komen en binnen een paar minuten de wadi overstromen, onze wagen wegspoelen.

Het is vermoeiend en inspannend rijden. Maar dan de laatste bocht van die route, de Rode Zee.

De spanning maakt plaats voor het vooruitzicht van lang en lui zwemmen in de Golf van Akaba, van een nacht op het strand, gerold in een dunne deken. Meestal wordt het een doorwaakte nacht omdat nachten als deze, warme nachten in Eilath, voor een noorderling te kostbaar zijn om niet iedere minuut ervan bewust te beleven.

Vroeg in de morgen komen schimmige gedaanten, net als ik in een deken gerold, de een na de ander overeind. Het werk begint hier vroeg. De zon komt over enkele uren op boven de bergen van Jordanië en het zal weer heet worden.

‘Shalom! Shalom!’ roepen onbekenden en vrienden om me heen.

‘Shalom!’ roep ik terug, terwijl ik naar het water loop voor mijn ochtendbad.

Als ik op mijn rug drijvend de lucht langzaam van kleur zie veranderen, luister naar de geluiden van Eilath, naar het ‘Shalom!’ dat over het water klinkt, besef ik beter dan gewoonlijk de tragiek en de noodzaak van het vechten voor vrede.