Wees nieuwsgierig en leef langer

Riwka, de rebel uit Yemen

Een jong, knap meisje klom de trap op naar mijn hooggelegen kamer in Amsterdam. Gehandschoende tengere handen droegen een groenleren koffer en over haar smalle polsen vielen de mouwen van een grijs reiskostuum. De snit ervan was van het soort waar wij zelf altijd naar zoeken maar dat we bijna nooit vinden. Ik kende haar niet.

Had ze per ongeluk op de verkeerde bel gedrukt? Net wilde ik haar vertellen dat ze niet op het goede adres was, toen ze, wat ironisch lachend, mijn naam noemde. Op dat ogenblik herkende ik haar van een foto in de krant: het was Riwka Levy, het joodse meisje uit Yemen dat in Engeland had gestudeerd en dat op aanbeveling van een Israëlische vriend een tijdlang bij mij in Amsterdam zou komen logeren.

Haastig sjorde ik haar koffer de laatste treden van de trap op en duwde haar, eenmaal op mijn kamer, in mijn rode stoel. Daar zat ze goed. Terwijl ik Turkse koffie zette in mijn uit Israël meegebrachte koffiepotje van koper, er een vleugje ‘hell’ in deed, begon ze dadelijk te vertellen. Ze deed alsof we elkaar al jaren kenden of juist niet kenden en daarom het ontbrekende gauw moesten inhalen. Haar levensverhaal dus. Ze had haar koffer opengemaakt, er een lange broek uitgehaald en al pratend was ze begonnen met dat verhaal van haar, brokstukken van haar leven. Een jeugd; ze leefde in het hartje van Tel Aviv, het meer dan 50 jaar oude gedeelte van de stad, waar nog kronkelstraatjes zijn, modderig door overstro-

[p. 91]

mingen en straatjes vol schots en scheve bouwvallige huisjes. Zelf was ik eenmaal in die zgn. achterbuurten van Tel-Aviv geweest. Dat was om Sarah te bezoeken die nog een nargilah rookte, meegebracht uit Yemen. De straatjes mochten er, na het regenseizoen dan modderig zijn, de huizen, oud en vervallen, maar al gauw zag ik waarom Sarah, die het best zou kunnen betalen, er nooit meer weg zou willen.

Op de drempels van de huizen zaten de mensen, bijna allen afkomstig uit Yemen. Ze zagen er vrolijk uit, ze zongen, ze maakten muziek, sprongen hulpvaardig op zodra ze zagen dat daar iemand stond die zocht naar een onbekende weg. Die keer kwam ik er met een in Tel Aviv bekende kolonel en zijn vrouw. Een watervlug jongetje schoot voor ons uit zodra hij hoorde dat het ons om Sarah was te doen...

Zijn stem schalde door de oude wijk: ‘Hier komt de kolonel met zijn twee vrouwen. Voor Sarah. Voor Sarah!’

Terwijl Riwka zich in mijn kamer verkleedde in lange broek en sporthemd, zag ik haar door die modderige straatjes gaan en haar verhaal begon te leven.

‘Toen ik klein was,’ zei ze, ‘droegen de jongens in onze buurt nog allemaal yarmulka's en gekrulde bakkebaardjes tot op de schouders. De meisjes gingen niet, zoals de andere immigranten, gekleed in shorts en witte bloeze. Ze droegen de Yemenitische kledij: met de hand geborduurde witte gewaden die tot aan de voet reikten. Op ongeveer vierjarige leeftijd gingen de jongens naar school en bleven daar tot hun Barmitzvàh, hun dertiende jaar ongeveer.

Voor meisjes was schoolgaan er niet bij. Waarom zouden ze ook. Ze moesten leren naaien, koken, het huishouden doen. Dat kon thuis gebeuren. Waar was het voor nodig meisjes te onderwijzen in lezen en schrijven?

Mijn moeder dacht er anders over. Ze was arm maar ze nam extra naaiwerk aan om mij naar school te kunnen sturen. Bar enthousiast was ik er niet over. Al mijn vriendinnen maar buiten spelen en ik daarbinnen in de schoolbanken zitten, half en half uitgelachen door de jongens. Want stel je vóór: een meisje dat ging

[p. 92]

leren lezen en schrijven. Misschien lijkt jou dat bijzonder ouderwets. Het was meer een gewoonte. Zou het hier, in jouw moderne land, niet wat opzien verwekken als een meisje in een overall ging staan metselen om maar wat te noemen. Ze zou het ook niet makkelijk hebben tussen al die mannen, al deed ze haar werk nog zo goed. Voor mij was het op den duur niet om uit te houden en met mijn koppigheid zorgde ik er wel voor dat ik de enige was van de hele klas die dat jaar niet overging.

“Zie je nou,” zeiden de buren tegen mijn moeder, “wat moet een meisje ook op school doen. Leer haar liever zo mooi borduren als jij dat zelf doet.”

Maar mijn koppigheid had ik van geen vreemde. Mijn moeder verzon een list.

“Als jij mij nou eens het Aleph Beth zou kunnen leren,” zei ze, “dan zou ik kunnen lezen en rekenen en dan zouden de slager en de vishandelaar me nooit meer kunnen afzetten. Maar ja, als je dat niet kunt...”

Als ik dat niet kon!

Koppig ging ik weer naar school, leerde lezen en schrijven en alles wat de jongens ook leerden op onze school. Zodra ik thuis kwam holde ik naar mijn moeder en begon haar op mijn beurt te onderwijzen in dat wat ik die dag op school had geleerd. Als zevenjarige was ik niet alleen de lerares van mijn moeder maar ook van een enkele, nog wat aarzelende maar toch nieuwsgierige en weetgierige, buurvrouw.

Ik begon door onze buurt te lopen in shorts, de blote voeten in sandalen. Ik droeg gewone witte bloesjes zonder mouwen zoals de andere meisjes in Israël. “De rebel van Tel Aviv”, noemden ze me toen ik weigerde die onzedige kleding te veranderen. Als iemand me nariep, hield ik het hoofd rechtop en dacht aan al die vrouwen die bij mijn moeder kwamen om haar hun brieven voor te laten lezen. Dat lezen had ik haar geleerd.

Een paar jaar later werd ik lerares van een groep vrouwen die na hun dagtaak samenkwamen om zich te laten onderwijzen. “De rebel van Tel Aviv” bleef ik maar het deerde me niet langer. Nu

[p. 93]

ben ik naar Engeland geweest, ik heb er au pair gewerkt en ben geslaagd voor het Lower Cambridge Certificate. Op het ogenblik heb ik geld genoeg om me een beter huis te kunnen veroorloven maar ik blijf wonen in de buurt waar ik ben opgegroeid. Ik zal het ze daar leren,’ zei de knappe, zelfbewuste rebel uit Tel Aviv, ‘dat ook vrouwen die uit Yemen stammen, er recht op hebben hun eigen sommetjes te maken.’