Wees nieuwsgierig en leef langer

Er is nog méér te zien in Israël

Toen ik terugkwam van een tocht langs opgravingen in Galilea en opgewonden verhalen vertelde over de stallen van koning Salomo, zei mijn gastvrouw in Haifa: ‘Ja, dat is allemaal erg de moeite waard maar er is méér te zien in Israël. Vergeet nu vooral niet naar Nahalal te gaan waar die landbouwschool is en naar Pardes Hanna waar je iets kunt zien van het werk van de jeugd-alya. Natuurlijk moet je ook naar een maäbaroth, zo'n kamp voor immigranten die niet dadelijk geplaatst kunnen worden. Er zijn er niet veel meer maar ik denk dat we het wel kunnen regelen dat je er eens bij bent als de immigranten daar ontvangen worden zodat je zien kunt hoe een gemeenschap begint. Bovendien is het kiboetsleven typisch voor Israël. Dat moet je dus in ieder geval meemaken.’

Nadat ik zeven dagen in zo'n kiboets was geweest, zei mijn gast-

[p. 86]

heer: ‘Wat? Ga je nu al weg. Maar er is hier nog veel meer te zien. Je hebt de kinderfarm nog niet bekeken, het bos dat we bezig zijn aan te leggen en de manier waarop we de velden bevloeien - je hebt onze volksdansen nog niet gezien en je zou nog op een tractor langs de grapefruitboomgaarden gaan.’

‘Als je naar het noorden reist,’ zei de zoöloog die me een hele avond met microscoop en dikke plaatwerken had ingewijd in de flora en fauna van Israël, dan moet je het moerasgebied om het Hulameer heen beslist niet overslaan. En let op de vissen in het meer van Tiberias. Je weet wel die kamvissen waarvan ik je vertelde, het soort dat de eieren in de bek uitbroedt en daar de visjes nog een tijdlang blijft koesteren tot ze uitzwermen. Als je naar de Negevwoestijn gaat zie je misschien de roos van Jericho waarover we hebben gepraat.’

‘En die zeven soorten vergiftige slangen,’ zei ik. Want die waren me beter bijgebleven dan de roos van Jericho.

‘De zwarte cobra bij voorbeeld waarvan er pas nog een gevangen is in de eetzaal van Sede Bokèr (er kwamen daar natuurlijk wel vaker slangen in de eetzaal maar met deze cobra was men toch wel bijzonder blij geweest).

‘Als je toch in de woestijn bent,’ zei een ander, ‘moet je vast naar die rijkste bedoeïen van allemaal gaan. Nee, geen man met twaalf vrouwen. Een man die op een fiets door de woestijn rijdt. Hij is daar hét wonder. Ook mag je de markt op donderdag in Beersheba niet missen en je gaat toch zeker naar Sodom om er te zwemmen in de Dode Zee en naar de oase van Eingeddi? Maar in elk geval moet je de bustocht door de woestijn naar het uiterste zuiden maken - het duurt maar een uur of negen. Toen ik er de laatste maal mee reisde werden we beschoten vanuit de bergspitsen van Jordanië - nu is de weg verlegd en de enige stoornis die overblijft is de busradio die meestal Arabische muziek voortbrengt.’

Ook de krant wist mij te vertellen dat er nog meer te zien was in Israël. Mijnheer Rogosin, stond er, heeft besloten in het kale gebied van Ashdod Yam, waar tot nu toe praktisch geen huis stond, een fikse rayonfabriek op te zetten.

[p. 87]

Zoiets werkt toch op je fantasie: mijnheer Rogosin zie je in je verbeelding tijdens een eenzame wandeling op een plek aankomen die zich zo op het oog niet van andere plekken onderscheidt. Plotseling roert zich iets in hem. Peinzend zet hij zijn rechtervoet op een door de zon warmgestoofde steen. Terwijl lij uitkijkt over het rotsige, kale landschap, zegt hij: ‘Hier zal mijn fabriek staan. Hier zal een stad worden gebouwd.’ Op dat moment bepaalt hij misschien al wat kort daarop in de kranten zou staan: dat zijn arbeiders 4 tot 5 miljoen pond rayon zullen produceren - de huizen voor 200 arbeiders er in een mum van tijd zullen staan: dáár en dáár waar nu die stenen liggen en waar een eenzame slang tussen het verdroogde gras schuifelt.

Zoiets lees ik altijd met ingehouden adem en dan maak ik zuchtend (want er is nog zoveel méér te zien in Israël) een notitie: vooral naar Ashdod Yam. Ik heb nu wel begrepen dat er in Israël niet alleen meer te zien is dan ik zie. Er is steeds méér te zien. In de zes maanden, die me eerst een zee van tijd leken, zal ik niet alles kunnen zien. Maar dat zou ik ook niet kunnen in zes jaar. Want dit land leeft in een razend tempo. Oude dingen veranderen en nieuwe ontstaan. Zelfs al woonde ik er een leven lang en keek ik er een leven lang rond, dan zou ik bij mijn laatste ademtocht waarschijnlijk spijtig moeten zeggen: ‘Jammer. Er was nog zoveel meer te zien in Israël.’