Wees nieuwsgierig en leef langer

Een nieuw gezicht

Terwijl ik het erf overliep zag ik haar gehurkt bij de put zitten. Hoofd en rug hield ze gebogen en haar gerimpelde bruine handen hingen slap naast haar neer, ze raakten met de vingertoppen de vochtige aarde rond de put.

‘Jot!’ riep ik, terwijl ik in haar richting rende. Haar hoofd bleef gebogen, alsof ze was ingeslapen. Pas toen ik vlak vóór haar stond keek ze op.

‘Vertel me een verhaal, Jot!’ zei ik, ‘je moet me een verhaal vertellen!’

Heen en weer wiegend op haar hurken begon ze een vreemde, sombere wijs te neuriën, die langzaamaan luider werd. Ze gaf me geen antwoord.

Haar handen streken over de grond, grepen een paar korrels aarde. Met starre ogen keek ze het zonnige, geblakerde erf over.

[p. 62]

‘Een verhaal, Jot!’ zei ik. Haar witte baadje was altijd onberispelijk schoon. Ik duwde dringend tegen haar schouder.

Langs het trapje van de achtergalerij kwam Hassan naar de tuin toe. Hij keek in onze richting en aarzelde bij de laatste tree. Het neuriën van Jot werd luider. Zenuwachtig sprong ik van mijn ene been op mijn andere. Ik wenkte Hassan en langzaam liep hij naar ons toe.

‘Jot moet een verhaal vertellen,’ zei ik tegen hem.

De oude vrouw knikte. Het leek op knikken maar eigenlijk was het meer of de wervels in haar nek plotseling braken en haar hoofd met één klap voorover sloeg. Vanuit haar ooghoeken keek ze naar Hassan die traag een emmer in de put liet zakken. Heel zacht was haar geneurie nu. Het leek op het spinnen van een kat.

Zoals ze daar zat ineengedoken, had ze ook iets katachtigs: een kat met ingetrokken nagels, een kat die elk ogenblik zou kunnen opspringen en haar klauwen in je been zetten. Het was vreemd zoiets te denken over Jot die me haar verhalen vertelde, die me goelali gaf en die altijd nieuwe sprookjes en legenden klaar had. Als ze ervoor in de stemming was tenminste. Het was mijn gewoonte tientallen malen per dag om een verhaal te bedelen maar ik kreeg er zelden een te horen. Haar verhalen waren juwelen die maar af en toe en dan op het juiste moment, werden uitgedeeld.

Op het ogenblik dat Hassan de eerste emmer ophaalde en de twee grote tobben die altijd naast de waterput klaarstonden, begon te vullen, klopte Jot met een donkerbruine vinger bevelend op de grond. Ik liet me naast haar neerzakken en bleef daar onbeweeglijk, zwijgend zitten. In het hoofdgebouw, tientallen meters van ons vandaan, was het stemrumoer verstomd, de kruin van de waringin hield op met ritselen, Hassan schonk het water met een dunne, gelijkmatige straal die geen geluid maakte, in de tobbe.

Ver weg, in de djeroekboom, was de grijze aap Keesje, bezig met zijn portie boontjes. Af en toe kletterden de schillen die hij naar beneden gooide met een dof geluid tegen de kiezelstenen. Een bruine hagedis klom tegen de donkergekleurde rand van de put omhoog. Even bleef hij zitten op een zonnige plek, toen schoot

[p. 63]

hij weg tussen het gras waar ik hem langzaam groen zag worden.

‘Eens was er een jongeman,’ zei Jot, ‘die een vriend had die hij haatte. Die vriend zou gaan trouwen met het meisje waarmee de jongeman was opgegroeid en waarvan hij zijn hele leven had gehouden.’

‘Was het een mooi meisje?’ vroeg ik.

‘Mooi, heel mooi!’ zei Hassan. Hij lachte luid.

Ik keek niet omhoog. Die dag was ik een beetje bang voor Hassan. Ik keek wel naar zijn blote voet waarvan de hiel zich in de vochtige grond boorde alsof daar iets te vermorzelen viel. Er ontstond een kleine ronde kuil, waar traag water in sijpelde.

‘Heel mooi dus,’ zei Jot. ‘Die man was nog heel jong. Hij haatte zijn vriend hoewel die vriend arm was en hij zelf het heel goed had Hij was huisjongen bij mensen die je kon vertrouwen. Op een dag liep hij met z'n vriend langs de rivier, een gevaarlijke, snelstromende rivier...’

Rinkelend zette Hassan de emmer, die nog bijna vol was, neer. Die liet hij zomaar staan en al klonk er geen bevel vanuit het hoofdgebouw, toch liep hij snel naar de achtergalerij toe.

Jot hief haar hoofd omhoog. Weer begon ze met haar geneurie maar nu zwol het geluid snel aan. Met een stijve beweging draaide Hassan zich om, liep terug naar de put, pakte de emmer op en goot weer een voorzichtige straal in de tobbe.

‘Die man,’ zei Jot, ‘haatte zijn vriend zo dat hij hem moest vermoorden. En de dag van die wandeling langs de rivier, dat was nu eenmaal dé dag. Een vlijmscherp mes verdween in de rug van de vriend. De jongeman gaf hem een zet en de dodelijk-gewonde tuimelde over de rand. Op de goede plek natuurlijk, op de goede plek. De vriend gaf nog een schreeuw. Hij werd meegesleurd door de stroom en dat ging sneller en sneller. Ik zei al dat het daar de goede plek was. De man aan de kant begon mee te hollen langs de oever. Hoe sneller het lichaam meegesleurd werd, hoe sneller hij holde. Zo zag hij hoe het lichaam van zijn vriend tegen de stenen botste die daar bij massa's in de kali lagen. Hij zag hoe het lichaam door de stroom half op de oever werd gegooid. Maar telkens raak-

[p. 64]

te de gewonde weer elk houvast kwijt en ten slotte kwam hij in de brede middenstroom terecht. Op dat ogenblik begon de man aan de kant luid te schreeuwen. Er kwamen mensen aanlopen. Die holden ook mee en hoe harder de vriend jammerde, hoe harder de mensen holden. Er waren er die dag veel op de oever. Maar er was er maar één in het water.

Eindelijk stonden alle mensen stil. Allah wilde het blijkbaar zo. De man kon niet meer gered worden. In het midden van de stroom was hij onbereikbaar voor menselijke handen. Snel zou hij afdrijven naar zee.

De vriend stond ook stil. Hij wierp zich op de grond, hij sloeg zich op de borst, scheurde zijn kleren en trok zich de haren uit die bij bosjes achterbleven op de vochtige stenen aan de kant. En zeven dagen bleef hij weeklagen om de dood van zijn vriend.

Maar zijn moeder, die zijn kleren waste, vond daarop een bloedvlek. Het was een vlek die er niet uit wilde gaan, hoe hard ze ook met het goed op de stenen bij de kali sloeg en hoe vaak ze ook spoelde. Dat gaat zo met de bloedvlek op kleren van een moordenaar. Het bloed in zijn kleren schreeuwt om vergelding. Het klampt zich vast aan zijn laatste aardse bezitting: het goed van de moordenaar.

Al heel oud was die moeder. Elke dag ging zij met het hemd van haar zoon opnieuw naar de rivier, bad tot Allah en sloeg steeds harder met het goed op de stenen, vele uren lang. Zij vroeg het water dat voorbijstroomde de zonde weg te wassen uit het katoen dat haar zoon had gedragen. Ze probeerde zich zelf wijs te maken dat die vlek toch nog weg zou kunnen gaan, dat het wie weet een gewone vlek was.

De vrouw werd ouder en ouder. Ze smeerde groene zeep op de stof en legde het kledingstuk in de hete middagzon. Maar de vlek klemde zich vast aan het hemd. In plaats van te verbleken werd hij elke dag groter en helderder. Ze begreep toen dat het werkelijk de moordenaarsvlek was en weer ging ze naar de rivier. Ze zocht de goede plek en daar gooide ze het kledingstuk over de rand in het water.

[p. 65]

Schreeuwend, zoals eens haar zoon had gedaan, holde ze mee langs de oever. Ze zag het hemd tussen de stenen raken die het niet wilden vasthouden. Ze zag hoe het op de oever werd gesmeten door de stroom.

Nu had ze het eruit kunnen halen maar ze stond stil te kijken en na een paar minuten nam een nieuwe golf het hemd met de hulpeloos fladderende mouwen op en voerde het af naar de brede middenstroom vanwaar geen redding meer mogelijk is. In volle vaart begon het af te drijven naar zee. De oude vrouw gooide zich op de grond, verscheurde haar kleren, trok haar lange grijze haren los en liet ze bij bosjes achter op de vochtige oever. Want ze had niets gedaan voor het hemd.

Daarop ging de oude vrouw naar de pasar en kocht er nieuwe kleren voor haar zoon. Maar een nieuw hart voor hem kopen? Dat kon ze niet!’

Jot begon weer te neuriën. Hassan was bezig de laatste tobbe te vullen met een straal die geen geluid maakte.

Het was een vreemd verhaal, vond ik. Weer duwde ik tegen haar schouder, dun en broos onder mijn vingers.

‘Hoe ging het verder?’ drong ik aan, ‘het verhaal is toch zeker nog niet uit?’

‘Die man wilde het meisje trouwen,’ zei Jot ten slotte. ‘Niet dadelijk. Maar na jaren. Na vele jaren. Toen zei de oude vrouw: Ga weg! En de man wilde niet. Want hij had goed werk in een goed huis en bij goede mensen. Ook wilde hij nog steeds het meisje trouwen. De oude vrouw hield vol. Elke dag als ze haar zoon tegenkwam, zei ze: Ga weg! En hij ging niet. Toen zei ze eindelijk: als je niet gaat, zal ik elke dag naar de pasar lopen. Kopen zal ik niets en ik zal niets verkopen. Met gebogen hoofd zal ik neerhurken en mijn schande in het zand schrijven. Ik zal een verhaal vertellen over een man die zijn vriend haatte en trouwde met het meisje dat bestemd was voor een man die nu op de bodem van de zee rust. Want, zei ze, wel heb ik je kleren gewassen, ze daarna in de rivier gegooid en nieuwe gekocht voor mijn enige zoon. Maar ga nu weg en koop jezelf een nieuw hart.’