Wees nieuwsgierig en leef langer

Raméh

Het plaatsje op Zuid-Sumatra waar we heen verhuisden toen ik negen jaar was, lag niet in een woestijn zoals ik me had voorgesteld. Het was een dorp dat hoofdzakelijk bestond uit twee evenwijdig lopende wegen met een paar zijweggetjes daartussen. Hier en daar stonden wat huizen. Er was een pasangrahan, een kazerne en een militair hospitaaltje dat niet veel meer was dan een houten barak. Aan de hoofdweg, die hoog boven de rivier de Lematang langs liep, stonden de woningen van de assistent-resident, de controleur, de kapitein en een paar hooggeplaatste officieren. Aan de parallelweg woonden de ingenieurs die aan de spoorweg werkten en de dokter.

De rimboe die ik verwacht had was niet te zien vanuit de pasangrahan waar we die eerste nacht sliepen. Maar ik hoorde al gauw dat het dorp een voortdurende strijd leverde tegen de wildernis. Tijgers plunderden 's nachts de kippenhokken. Apen drongen de provisiekamers binnen en men moest oppassen voor de bunzings. Die bunzings, zei men, bespoten mens en dier met een stinkend vocht zodra ze zich in het nauw gebracht voelden en de scherpe lucht raakte men dan in geen weken kwijt.

De wegen waren er stoffig en niet geasfalteerd. Overdag leek

[p. 58]

het dorp te slapen. De kapokbomen stonden dan roerloos en bedekt met een dun laagje grijs stof, onder de hete zon. Over de weg langs de rivier trok alleen af en toe een troep soldaten op weg naar de rimboe en in het droge seizoen brachten strafgevangenen onder bewaking van een ‘oppas’ blikken vol water van de rivier naar de mandikamers in de huizen.

Er was geen boekhandel, er waren geen stoffenzaken en geen groentehallen. Maar er was een pasar waar men van allerlei kon kopen en af en toe kwam er een rondreizende klontong die de huizen langs ging met kleedjes, stoffen en grillig geborduurde kimono's. Een school was er evenmin toen wij er aankwamen maar er werd er een ingericht in een oud vervallen huis dat op hoge palen stond en drie vertrekken bevatte. Onder dat huis wemelde het van schorpioenen maar al de jaren dat ik er school ging bleef die kolong, de ruimte onder het huis, een geliefde speelplaats waar we moeilijk vandaan te krijgen waren.

Af en toe kwam er een inspecteur van het onderwijs kijken hoe het met die geïmproviseerde school in de binnenlanden stond. Hij had een helblonde kuif en een rood gezicht, dat nog roder werd toen hij op een van zijn testvragen antwoord kreeg van een jongen die als een van de intelligentsten uit de klas werd beschouwd. Er werd een vers van Speenhoff behandeld: ‘Opoe had d'r hele leven - voor d'r kinderen gesjouwd etc. Het vers bezong verder de lotgevallen van Opoe die in het begin nog het mooiste plaatsje voor het raam kreeg maar ten slotte als een wat hinderlijk meubelstuk de kamer werd rondgeschoven: ze moest niet in de weg zitten. Ten slotte belandde ze in de bedstee op zolder waar ze bleef en af en toe nog een hap eten kreeg toegeschoven 'tot de kleine meid kwam zeggen, dat d'r Opoe niets meer zee.’ Nog zie ik het rode gezicht van de inspecteur opgloeien tot purperpaars toen hij aan die jongen op de voorste bank vroeg wat nu wel zijn mening was over dat vers. De jongen ging trots overeind zitten in de bank, keek de inspecteur recht in het voldane gezicht en antwoordde met een licht schouderophalen kalm: ‘Weet niet, nèr; komt bij ons niet voor.’

De eerste dag in de nieuwe omgeving ontsnapte ik al gauw na

[p. 59]

het ontbijt en begon het dorp door te dwalen. Ik volgde de weg langs de rivier. In het midden van de stroom lag een eilandje en aan de kant zag ik een vlot van bamboe. Aan de overzij waren kampongs met dichte bossen eromheen. Daarachter lag de Serillo, een opvallend gevormde berg met ronde hellingen en een kleine spitse top. Het leek me een dorp om nooit meer schoenen in te dragen. Het was bijna zo goed als de kampong achter Bandoeng en veel, veel beter dan het samenstelsel van stenen huizen en rechte straten dat ik tot nu toe had gekend.

Langs een slingerpaadje daalde ik af naar de rivier en daar ontmoette ik voor het eerst Raméh, een jongen, iets ouder dan ik. Hij was aan het zwemmen. Dat wil zeggen: hij sprong in het water, liet zich tientallen meters op de snelle stroom meedrijven en bij een bocht in de rivier greep hij een overhangende tak waaraan hij zich handig optrok.

‘Dat kan jij niet!’ riep hij me toe terwijl hij op de kant klom vlak bij de plek waar ik stond.

‘Waarom niet?’ vroeg ik.

‘Omdat jij een meisje bent,’ zei hij. Hij haalde minachtend zijn schouders op en liep op een drafje de oever langs naar een plek waar hij makkelijk het water in kon. Moeite om zijn kleren uit te trekken had hij niet gedaan. De enige kledingstukken die hij droeg: een rafelig hemdje en een korte broek, kleefden aan zijn lichaam. Hij was op blote voeten. Terwijl hij voor de tweede maal in mijn richting dreef, begon ik me hoe langer hoe bozer te voelen. Toen hij zich optrok aan die tak, stond ik hem op te wachten en schreeuwde hem toe: ‘Ik kan alles wat jij kan en ik kan het beter!’

Raméh veegde het water uit z'n ogen, schudde z'n haren naar achteren en trok met een zelfverzekerd gebaar z'n leren riem vaster aan.

‘Kun je mierenleeuwen vangen?’ vroeg hij.

Onzeker keek ik achter me, naar het struikgewas tussen de bomen waar ik tijgers, apen en bunzings vermoedde. Een mierenleeuw, dacht ik, was natuurlijk een speciaal soort leeuw met

[p. 60]

een lange tong waarmee hij mieren van boomstammen likte.

‘O best!’ zei ik.

‘Hoe begin je dan?’ vroeg hij honend.

‘Nou...’ zei ik, met de punt van mijn schoen duwend in het losse oeverzand, ‘je graaft gewoon een kuil, he? Daar vang je hem in. Ik kon aan zijn gezicht zien dat het raak was.

‘Laat zien!’ daagde hij uit.

‘Ze zijn er nu niet,’ verweerde ik me, ‘ze slapen.’

‘Och jij!’

Hij wenkte me mee te komen naar een plek los zand aan de voet van een boom waar hij neerhurkte bij een paar kleine kuiltjes in het zand die niet groter waren dan een vingerhoed. Met een handige ruk trok hij een haar uit z'n hoofd, begon met die haar voorzichtig langs de randen van het kuiltje te strijken, steeds dieper. De aarde begon te bewegen. Raméh trok de haar terug en aan het uiteinde zat een grijsachtig beestje, zo groot als een flinke vlo, die zich had vastgebeten in de punt van de haar.

‘Slapen ze of slapen ze niet?’ vroeg hij.

‘Hier slapen ze 's nachts. Op Java overdag,’ fantaseerde ik.

Even leek hij overtroefd.

‘In de rivier durf je ook niet,’ zei hij toen, ‘jij met je mooie jurk en je mooie schoenen!’

Hij begon uitdagend te lachen: ‘En je haar met die strik erin zou maar nat worden!’

Ik rende naar de plek waar ik hem in het water had zien springen. Erover nadenken moest ik niet, dat realiseerde ik me wel. Als ik ging nadenken zou ik het niet meer durven. Een seconde later lag ik in het water en werd meegesleurd door de stroom. Ik ging onder, kwam weer boven, ik draaide om mijn eigen as, snakte naar adem, zag een krokodil op de oever, sloot mijn ogen en toen ik die weer opendeed, kon ik nog net de tak waaraan ik mij had moeten optrekken boven mijn hoofd zien wegschieten.

Langs de kant rende Raméh stroomafwaarts met me mee, terwijl hij tegen me schreeuwde, een geluid dat verloren ging in het geraas van het kolkende water.

[p. 61]

Ik stootte tegen een steen, greep me vast, mijn handen gleden uit op het gladde oppervlak en ik werd verder meegesleurd door het water. Eindeloos zou ik zo blijven drijven, dacht ik, langs dorpen en kampongs, maanden en maanden tot ik de zee bereikte en niemand mij meer zou kunnen zien.

‘Kassian!’ zouden de mensen zeggen, ‘en zonde van de nieuwe schoentjes.’

Toen werd ik tegen de kant gesmeten en Raméh knielde boven me en greep mijn haar. Ik sloeg mijn handen om zijn pols. Ik zag dat hij een blote bruine voet om de taaie dunne stam van een boom had geslagen om niet door mij meegetrokken te worden in de rivier. Even later zaten we hijgend en druipend naast elkaar in de zon.

‘Nou?’ zei hij.

‘Ik kan niet wat jij kan,’ antwoordde ik, ‘maar ik kan andere dingen. Ik zal het je laten zien als ik droog ben en als mijn arm niet meer zo'n pijn doet.’