Wees nieuwsgierig en leef langer

[p. 51]

De Indische Ot en Sien

‘Een, twee, drie, zjoet!’ riep de jongen.

Hij zwaaide een vuist die hij achter zijn rug had gehouden, naar voren en toonde een pink. Met eenzelfde snelle beweging had ik tegelijkertijd mijn rechterhand te voorschijn gebracht en liet mijn duim zien.

‘Jij bent 'm!’ schreeuwde hij.

Ik draaide me om naar de djeroekboom op het schoolerf, legde mijn arm voor mijn ogen en begon af te tellen: ‘Tien... twintig... dertig...’

Wijsvinger is mens, zei ik in mezelf, pink is mier, duim is olifant. Mens wint van mier. Hij trapt hem dood. Olifant wint van mens. Hij trapt hem dood. Maar mier wint van olifant. Hij kruipt in het flapoor van de olifant, maakt hem dol en is niet meer te vinden. Het is allemaal vanzelfsprekend.

‘Veertig... vijftig... zestig...’

Maar iene, mien mutte, was eenvoudiger. Dat doen ze hier niet.

‘Zeventig... tachtig... negentig...’

Alles is op deze school net als in Holland, hadden ze thuis gezegd. Ik rook aan de stam van de djeroekboom. Alles was anders.

‘Honderd! Ik kom!’

Het schoolerf was anders. Er stonden bomen en struiken die ik niet kende. Er liep een djâgâ skôla, een oude inlander in sarong en wit jasje die glaasjes ijswater bracht aan de leerkrachten.

Tijdens de lesuren zag ik hem het erf vegen en besproeien. Ik kon hem op mijn gemak bekijken want ook de lokalen waren anders. Ze hadden een dikke muur zonder ramen aan de zonkant en open ramen in de muur ertegenover zodat ik uit kon zien op het schoolplein dat altijd koel en vol schaduw was. Aan de witgekalkte muur van het leslokaal hing de tocht naar Chattam. Die kende ik wel maar het grote portret van de koningin dat voorin de klas hing, had ik nog nergens in Nederland gezien. Wat was hier eigenlijk ‘net als in Holland?’

[p. 52]

Op mijn eerste schooldag had ik vol vertrouwen mijn leesboekje opengeslagen. Op oranje-zwart gekleurde plaatjes stonden een Indische Ot en Sien afgebeeld. Alletwee waren ze gekleed in een tjelana monjet. Ze speelden met een aapje onder de palmen terwijl vanaf de voorgalerij een verindischte Moe toekeek. Ze was gekleed in sarong en kabaja en wuifde zich koelte toe met een waaier. Pa kwam aanstappen in een wit toetoepjasje met een tropenhelm op. De djongos bracht ijs-gossok binnen op een groot blad.

Ot zegt: ‘Wat zie ik daar, Sien?’

‘Pas op,’ zegt Sien, ‘dat is een slang. Niet aan-komen, Ot!’

Tijdens de rekenles zei meneer Moens: ‘Als je nu 31 kati suiker moet halen en je vergeet er 13, met hoeveel kati kom je dan thuis?’

‘Nou ja,’ zei hij goedig, toen ik verbluft bleef zwijgen, ‘31 kati is natuurlijk wel wat veel om te sjouwen, 31 kati zou je niet makkelijk kunnen dragen. Maar je stelt je maar voor dat je een deeleman tot je beschikking hebt of een grôbak.’

De tijd van het rekenen met zoveel kilo's aardappelen was voorbij. Het werden kati's suiker en pikols rijst. Er werd niet meer gezegd: ‘Albert geeft Klaas twintig appels die hij moet verdelen met Cornelis, maar: Abdullah gaf Boeng twintig stukken goelah djawa die hij moet delen met Midfin.’ De trein reed niet langer met een gemiddelde snelheid van tachtig kilometer van Amsterdam naar Rotterdam maar de krèta-api reed van Djocja naar Solo. Hardlopers gingen niet van de Munt naar het paleis op de Dam maar van onze Bandoengse school naar de Roemah Satéh. Misschien was het spel hetzelfde gebleven. Maar het decor was onherroepelijk veranderd. De spelers droegen vreemde namen, ze waren exotisch gekleed, spraken een onbekende taal, ze waren niet altijd makkelijk te herkennen. Waarschijnlijk leek het daardoor dat het spel zelf anders was geworden.

Op maandag waren er geen verhalen meer van Lena over het zondagochtendbezoek van tante Nellie en oom Jan maar de jongen op de achterbank vertelde over zijn fietstocht:

‘Wâdoè sèh! seventih kilometer en niet geuvel wâ eve, geuvel wâ eve, maar geuvel, geuvel, geuvel!’

[p. 53]

Die eerste week moest ik me laten uitleggen dat zijn tocht niet een eenvoudige kwestie was geweest van heuvel op, even wachten en dan weer een heuvel op maar van de ene heuvel na de andere.

Zelfs het voorlezen had in het begin z'n mysteries. Reinaard de Vos was verdwenen en veranderd in de kantjil, het snelle Indische hertje dat alle andere dieren te slim af was. Tijdens het plantkundeuur determineerden we geen narcissen maar passiebloemen en toen, op het zanguur, de blanke top der duinen zo oneindig ver weg bleek te liggen, daar aan die andere kant van de oceaan, dat het niet meer de moeite waard was hem te bezingen en de klas als vanzelfsprekend begon met ‘Waar het wuivend loof der palmen...’ om te eindigen met ‘ik heb u lief, mijn zonnig land,’ leek het me dat ik Holland voorgoed had afgezworen.

In een sado reed ik in het middaguur van school naar huis terug. Het was dan te heet om in de zon te lopen, vond m'n moeder. De eerste week was het rijden in zo'n privérijtuigje nog een feest, maar al gauw kwam de rit me overbodig voor. Ik ontdekte dat ik de afstand, hardlopende kon afleggen in ongeveer dezelfde tijd als de sado met het magere paardje ervoor. Bij de langanan op de hoek kocht ik dan van het uitgespaarde dubbeltje kwee talm of een stuk goelah djawa. En altijd kreeg ik er gratis een brok ijs bij waarmee ik de laatste honderd meter naar huis over mijn gezicht wreef, zodat ik koel thuis kwam.

‘De school is hewéldig,’ zei ik tegen m'n ouders, ‘en meneer Moens, djempol die vent, sèh! Hij kan voetballen! Doeh-ih-là!’

‘Ze is nu al aan het verindischen,’ zei m'n moeder en vanaf die dag werd er streng op mijn taal en uitspraak gelet. Maar het zat niet in die taal. Het zat ergens anders. Daar is het altijd blijven zitten.