Wees nieuwsgierig en leef langer

De gong van Djapara

Ons huis in Bandoeng zag er die eerste weken stug en onwennig uit. We woonden er eigenlijk nog niet hoewel we er rondliepen, aten en sliepen. In de voorgalerij stonden wat rotan stoelen, een tafel, een rotan schemerlamp. De witte muren waren kaal. De koperen pot met de clivia was achtergebleven in het noorden met de oudhollandse doek die altijd boven de schoorsteen hing. Zelfs de vertrouwde plaat van twee blote kindertjes die zich staan te warmen bij het vuur, heb ik nooit teruggezien.

Het was duidelijk dat voor dit alles iets in de plaats moest komen en met dat doel gingen we 's avonds de venduties af.

Het lopen door de donkere straten was al feest. De lucht was nog

[p. 32]

warm aan de huid al was de hitte verdwenen en al waren overal de kree's opgehaald.

Hier en daar klonk nog het roepen van de toekan-dagang, vastbesloten ook op dit uur nog iets van zijn waren te slijten. Soms riep de tokèh zeven maal vanuit het donker van de waaierpalmen en dan had iedereen in de straat weer even de zekerheid dat het hem goed zou gaan. De geur van de kemoeningstruiken was op dit uur sterker dan anders. Lachend en pratend zaten mensen op de platjes voor hun huizen. Het ijs tinkelde in de glazen op tafel. Terwijl we langzaam door de straten liepen reden ons sado's voorbij vol mensen op weg naar een voor mij geheimzinnig doel.

Soms was ik het die de gong het eerst hoorde. Het was een warme, lang aanhoudende toon die voorzichtig langs de huizen streek, zich niet opdringend maar volhardend, lokkend, de richting wijzend waar we moesten zoeken.

Regelmatig liet die gong z'n slagen horen en terwijl we geleid werden door het geluid, kwamen we in de goede straat en bij het goede huis. In de tuin zat een man voor de gong met gekruiste benen op de grond. Het huis was vol licht. In alle vertrekken brandden de lampen. Het zag eruit of er een groot feest werd gegeven voor veel gasten die opgewonden lachend en pratend van de ene kamer naar de nadere liepen. Er was geen gsatvrouw. De vendumeester was de gastheer.

Toen ik voor de eerste maal op een vendutie kwam viel hij me niet dadelijk op. Voor mij waren ze allemaal gelijk, de mensen die zo geanimeerd in de rotan stoelen op de voorgalerij zaten te praten, de mensen die rondneusden in de boekenkasten van het kantoortje, die in de slaapkamers op de bedden gingen liggen en zich in de eetkamer om de grote tafel zetten alsof elk ogenblik een grandioos maal kon worden opgediend.

Maar later wist ik de gastheer meteen aan te wijzen. Het was die man in het bezwete pak dat eruit zag of hij, met de man er nog in, door de mangel was gehaald. Hij was de grootmeester die de touwtjes in handen had. Hij hield een opschrijfboekje in de ene en een vochtige zakdoek in de andere hand. Nu was het alleen nog

[p. 33]

maar kijkavond en hij noteerde de prijs die men wel zou willen betalen voor een kast, een schilderij, een stapel boeken. Dan was het niet nodig om ook nog naar de eigenlijke verkoping te gaan. Je kon rustig thuis afwachten wat er van kwam. Had je de kast of het schilderij onderschat dan werd er niets thuisbezorgd en ging je 's avonds maar weer door de straten lopen en luisteren of ergens het geluid van een gong was te horen.

Op een van de eerste kijkavonden in een groot, mooi ingericht gebouw, lieten mijn ouders allerlei dingen noteren die ons huis wat zouden kunnen aankleden. Er waren Javaanse krissen bij, een vijf meter lange soembawa-kaïn, bamboefluiten met ingebrande figuren uit Timor, een sirihstel van koper, een oud-Javaanse koperen lamp, een prachtige koperen gendih uit de Padangse Bovenlanden en een waterkruik met lange hals, brede buik en bewerkte schenktuit.

Mijn ouders informeerden verbaasd naar de eigenaar van deze voorwerpen. Kon hij er zo makkelijk afstand van doen? Had hij niets willen meenemen?

‘Overgeplaatst,’ zei de vendumeester, ‘binnenland van Borneo, zo'n soesah.’

Misschien begon er bij ons door die ene zin al iets te dagen. Misschien werd toen de grondslag gelegd voor onze latere houding tegenover bezit: ‘Zo'n soesah allemaal (om het in te pakken - uit te pakken).’ Want net toen ik wees op de kleine gong die ik had ontdekt, hoorde ik de volwassenen tegen elkaar zeggen: ‘Och nee, zo is het wel genoeg.’ Ik bleef aandringen. De gong was kleiner dan die van de man in de tuin maar veel, veel mooier. De standaard was van Djapara-houtsnijwerk in bloem- en vruchtmotieven (de namen hoorde ik later van oom Bér). De Garoeda-vogel zat boven een ronde opening waarin de gong was opgehangen en hield de klopper aan een touw in z'n bek.

‘Goed, goed, drie gulden hoogstens,’ zeiden mijn ouders.

De volgende ochtend zat ik te wachten op de treden van de voorgalerij. Er viel een zware slagregen die plotseling ophield en plaats maakte voor hete zon. Op dat moment kwam een koelie

[p. 34]

het erf opdraven. Nonchalant verpakt in de doorweekte soembawa-kaïn zaten alle genoteerde kunstvoorwerpen. Ook mijn gong was erbij. Bovendien was er nog een twee meter hoge hoedenstandaard van een lelijke donkerbruine kleur. Niemand had dit voorwerp aangevraagd. ‘Voor niets,’ zei de koelie met een grijns en draafde haastig het erf weer af.

Terwijl iedereen wat verslagen stond te kijken naar de onmogelijke standaard nam ik de gong voorzichtig op en bracht hem naar de eetkamer. Omdat de rijst al op tafel stond zette ik de gong op het buffetje naast de roodaarden gendih's met ijskoud water. Ik nam de omwoelde stok uit de bek van de Garoeda-vogel. Even luisterde ik naar de opgewonden stemmen die uit de voorgalerij kwamen, uit de slaapkamer, uit de bijgebouwen. Toen gaf ik een korte slag op het koper.

De zware toon van de gong trilde door het huis en in alle vertrekken werd het stil. Over de achtergalerij kwam de djongos aanlopen met een blad vol gerechten. We gingen aan tafel.

Het huis was helemaal van ons geworden.