Wees nieuwsgierig en leef langer

De stofvogels van Wassan

Wassan, de hutjongen van de Tjerimee, bracht mij voor het eerst in contact met de oosterse wereld. Ondanks zijn uitzonderlijke magerte - het gestreepte jasje hing sluik af van zijn hoekige schouders - woog hij op tegen de teleurstelling, het gevoel bedrogen te zijn, toen ik ontdekte dat we al in volle zee waren terwijl ik meende dat we door een groot gebouw liepen.

Met mijn voorstelling van de reuzenroeiboot die me over zee naar een tropisch eiland zou brengen, had ik argeloos achter mijn ouders aan door geweldige loodsen gedwaald. Ik was een trap opgeklommen en een gebouw binnengestapt vol smalle gangen,

[p. 16]

kamertjes en grote zalen. Het leek me een hotel. In zo'n hotelkamer met een vreemd rond raampje werd ik in bed gestopt. Dat ik wakker bleef liggen kwam doordat ik nog net mijn nieuwe lakschoentjes kon zien staan. Het leek me jammer om die schoentjes straks te dragen in die roeiboot. Het leek me ook jammer om ze achter te laten. Het probleem werd zo zorgelijk dat ik uit bed gleed en de deur open deed waardoor ik mijn ouders had zien verdwijnen. En daar zat Wassan in het smalle gangetje met gekruiste benen op de grond. Ik wist toen meteen wat het buurmeisje Lena had bedoeld toen ze me voorspelde dat ik in de tropen een gezicht van leer zou krijgen. Wassan had een gezicht van leer, glanzend, soepel, lichtbruin leer. Het onbekende land waar ik heen zou moeten leek me niet langer zó afschrikwekkend. In de deuropening van die hut besloot ik dat mijn gezicht precies zo zou moeten worden als het gezicht van Wassan. Het is goed om een reis met een ideaal en een nauwkeurig omschreven doel te beginnen, ook al blijkt dat doel al gauw onbereikbaar te zijn.

Maar Wassan deed méér voor mij. Hij zette mij die avond op een kruk voor het ronde raam en wees naar buiten. Over een winderig dek heen kon ik de zee zien. Er stond nog steeds een rustige maan boven maar omdat het de eerste maal in mijn leven was dat ik de zee zag, maakte het een allesoverweldigende indruk op me en ik heb nooit helemaal het gevoel kunnen kwijtraken dat ik de zee van Wassan cadeau heb gekregen.

Als hij vreemde wijsjes neuriede en zeemeeuwen vouwde van mijn gesteven witte zakdoekjes, woog Wassan op tegen het leven aan boord van de Tjerimee. Dat leven was voor kinderen met hun apart kinderdek, hun kindereetzaal, kinderjuffrouw, bijna zo eng ompaald als het leven op de houten banken van een reuzenroeiboot geweest zou zijn. Wassan vertoonde op de muur van de gang tussen de hutten spitse en snel bewegende schaduwbeelden en nooit heb ik iemand ontmoet die zoals hij vogels kon maken uit stof.

Wassan verzamelde stof zoals een ander steensoorten verzamelt. Het was gewoon grijs, vlokkig stof dat hij met z'n bruine hand opveegde in de gangen of in de aan zijn zorg toevertrouwde hutten.

[p. 17]

Hij droeg dat stof in een zeemleren zakje dat hij altijd onder zijn gordel borg. Ik stroopte tijdens het etensuur van de volwassenen de voor hem verboden hutten aan stuurboordzij af om hem te kunnen verrassen met een paar extra zwierige vlokken.

Op de stille uren zaten we onderin het schip, in een afgelegen gang naast elkaar op de grond, de ruggen tegen de trillende wand van de machinekamer.

Wassan haalde zijn zakje te voorschijn en langzaam, met een soepele beweging die bij de polsen begon, strooide hij vanuit een losjes gevormde vuist een donzige vogel, een krokodil op een modderbank of een aap met haar jong.

Nog lang nadat ik op Java was geland heb ik geloofd dat ik was terechtgekomen bij een volk dat wonderen kon verrichten zodra het dat wenste. Pas achteraf ben ik Wassan gaan zien als de persoonlijkheid die hij waarschijnlijk was: een eenling, alleen op een bepaald gebied representatief voor het volk waartoe hij hoorde maar wel doordrongen van de sfeer van zijn land.

Aan hem gaf ik mijn eerste gedicht. Het bestond maar uit een paar woorden die ik moeizaam met potlood op een vodje papier had gekrabbeld. Ernstig borg hij het op bij het zeemleren zakje. Hij liet het dichtgevouwen velletje ongeopend maar dat verwonderde mij niet. Ik was ervan overtuigd dat het voor Wassan niet nodig was iets eerst te lezen om het volledig te kunnen begrijpen.

Op het moment dat de haven van Priok in zicht kwam haalde hij het nog eenmaal te voorschijn, toonde het mij en stak het daarna zonder een glimlach weer in z'n gordel. Voor mij was het zijn verzekering dat hij me niet helemaal zou vergeten.

Op de drie reizen die ik daarna nog maakte van Indonesië naar Holland en terug, heb ik altijd uitgekeken naar Wassan zonder hem ooit weer te zien. Het donkere masker van zijn gezicht kwam mij in die tijd voor als dat van een oud en wijs man maar ik moet mijn ouders wel geloven als ze mij vertellen dat hij nog een jonge man was op die eerste reis, niet ouder dan een jaar of zestien.

Nu zou hij dan een man van middelbare leeftijd kunnen zijn. Zit hij, op stille uren, nog gehurkt aan boord van een schip, in een

[p. 18]

dessa, in een stad? Maakt hij nog altijd zijn kunstwerkjes uit stof? Misschien strooit hij in deze tijd springende tijgers? Of toch weer die machtige grauwe vogel die feller leek te zingen dan al de bontgekleurde soortgenoten die ik later in het oerwoud zag?