Poëmata

[p. 109]

Actvs primvs.

Scena prima.

Assuerus, Atachus, Agaeus, &c.

Ass.

ITáne? repulsam patior? & Vasthi suae
Confisa formae iussa contempsit sui
Demens mariti? Sícne qui gentes rego
Populosq́ue cunctos, quos palus Maeotidis,
Nascensq́ue Nilus alueo includunt suo;
Quem totus oriens Principem & Regem vocat
Contemnet vna femina? & molli feram
Inultus animo? Sícne tot regum parens
Inane tantum nomen & titulos geret,
Vili superbae coniugis pressus iugo?
Insana Vasthi! niteris contra virum
Regemq́ue frustra.testor inferni chaos,
Testorq́ue quidquid astra violatum timent,
Et quidquid esse regibus sacrum solet,
Non amplius contemnar. an speras tuae
Licere tantum stulta pulchritudini,
Vt quem subacta Memphis & Babylon tremit
Amore victum legibus subdas tuis?
Non sic agendum est; debitam poenam dabis,
Maculamq́ue famae turpiter inustam meae
Seuerus vltor sanguine abstergam tuo.
Moriere Vasthi, non tibi Cyrus pater,

[p. 110]

 

Sepultus aderit, nulla te fratris tui

 

Cambysis vmbra manibus eripiet meis,

 

Moriere misera.

 

At.

 

Parce coniugij fidem

 

Violare Princeps.

 

Ass.

 

Illa violauit prior.

 

At.

 

Dissimulat omnes coniugis culpas amor.

 

Ass.

 

Non amo rebellem.

 

Ag.

 

Dedecus sociae tegit

 

Prudens maritus.

 

Ass.

 

Et simul punit scelus.

 

Ag.

 

Vxor tua est.

 

Ass.

 

Illa vxor? illa sit mea?

 

Parere quae recusat haudquaquam est mea.

 

At.

 

Coniuncta voto & lege cur non sit tua?

 

Ass.

 

Vis nulla voti est, Principes nihil ligat.

 

Ag.

 

Natura & aequum Principes etiam ligant.

 

Ass.

 

Natura & aequum Principes? erras, Deus

 

Licere voluit Regibus quidquid lubet.

 

Sit fas nefásve nil moror, quidquid volo

 

Fas esse iubeo.

 

Mam.

 

Iustus est furor tuus

 

Magnanime Princeps, non tamen regem decet

 

Inserere fastis aliqua quae minuant sui

 

Celebritatem nominis. tuo thoro

 

Indigna Vasthi est, non tamen digna est nece.

 

Quod si rebellem morte plectendam putes

 

Ignosce miserae, regium est viam dare

 

Mortem merenti.

 

Ass.

 

Regium est mortis reos

 

Priuare vitá.

 

Mam.

 

Coniugum pietas iubet

 

Minuere culpas quas nequit remittere.

 

Ass.

 

Vt ergo regis pariter & regni potens

 

Me velut inertem cogat imperium pati,

 

Molliq́ue iussum ponere in sinu caput?

 

Non sic amamus feminas: Vasthi suâ

[p. 111]

 

Infame culpâ Persiae exemplum dedit

 

Perempta melius Persiae exemplum dabit.

 

Mam.

 

Infame fateor Persiae exemplum dedit

 

Superba Vasthi, melius exemplum dabit

 

Si spreta thalami iure priuetur tui,

 

Fastumq́ue plebi iuncta dediscat suum.

 

Tunc siqua Persis vilem & abiectam intuens

 

Contra maritum spiritus altos gerat,

 

Reuoluet animo Vasthidos pulsae scelus,

 

Eiusq́ue sortem grande in exemplum trahet.

 

Ass.

 

Incertus animi fluctibus varijs agor.

 

Perimam? precantur nobiles pellam? at nimis

 

Enorme crimen tam leues poenas dabit?

 

Quid anime statuis? haereo, fiat tamen.

 

Proscripta Vasthi regiâ excedat meâ,

 

Et obsequentes feminae viros colant

 

Quos lex & ipsa ratio maiores docet.

 

Omnesq́ue quotquot imperî fasces mei

 

Gentes verentur, siue quae Gangem bibunt,

 

Et sibi propinquos Indiae lucos vident,

 

Seu quae sub ipsis arctice radijs poli,

 

Ligata cernunt maria perpetuo gelu:

 

Hanc esse legem Regis Assyrij sciant.

[p. 112]

Scena secvnda.

Praeco.

EDicta magni Regis Assyrij meae
Commissa fidei subditis populis fero.
Miseranda Vasthi! quam nimis stulte tuo
Non paruisti coniugi? ah nimis tuae
Confisa formae! quae nihil fallax tamen
Prodesse poterit, quo minus Regis thoro
Expulsa, posthac praeficas curas alas,
Annosq́ue reliquos inter abiectam exigas
Contempta plebem. quam malâ suos fide
Fortuna in altum mox relapsuros vehit!
Heri vniuersae Persiae Vasthi potens
Regina sedit, nil ei restat modo
Quam poenitudo, duraq́ue recordatio
Ablati honoris. Saepè sic flores agri,
Quos leuis aura spiritu molli fauet,
Non impeditas explicant laeti comas:
Sed si subortus turbo vel flatu inuido
Crudelis Auster caudicem tenerum abscidit,
Non erigendum denuò inclinant caput,
Sinuntq́ue fluere folia quam mallent modò
Fuisse gramen humile! quod semper suum
Seruans virorem turbines nullos timet,
Austrosq́ue nullos inuidos. vixit bene
Quicumque latuit lubricae ignotus deae;

[p. 113]

 

Non ille tragicas principum pauet vices,

 

Nec inquietas anxio fouet sinu

 

Curarum Erinnes, sed nihil capiti suo

 

Metuens pericli, liberos somnos trahit.

 

Miseranda Vasthi! quàm nimis durus tuae

 

Inuidit aliquis prosperae sorti Deus,

 

Qui te repentè regio expulsam thoro,

 

Populis superbis grande in exemplum dedit;

 

Tuâ ruinâ territi vt fastum exuant.

 

Ah! iam scietur dedecus passim tuum,

 

Nomenq́ue Vasthi quod minus faustum tibi

 

Imposuit olim non satis prudens pater,

 

Inominatum gentibus cunctis erit,

 

Nulliq́ue posthac foeminae hoc nomen dabunt:

 

Et ne quid vnquam luctibus desit tuis,

 

Stirps abnepotum nostra post multos dies

 

AEuo futuro crimen exponet tuum,

 

Et finget audax coniugem inferni Iouis,

 

Ne sit superba, sorte terreri tuâ:

 

Tunc si sepultis sensus est vmbris super,

 

Iterum dolebis veteris opprobrij memor.

 

Ah misera Vasthi! nos tuae docent vices,

 

Quàm sint caduca prospera, & scenae breues

 

Foelicitatum syrma quàm dirum trahunt.

[p. 114]

Scena tertia.

Assuerus, Atachus, Agaeus, Mamucha, Amanus, &c.

Ass.

QVicumque dubitat, quam parum stabili loco
Fortuna regum vitreos figat pedes;
Me videat, & te coniugem semel meam
Expulsa Vasthi, grande documentum leuis
Sortis videbit; quale non aetas prior
Tulit, nec aetas vlla posterior feret.
Crudelis Assuere! quid doleat prius
Ignorat animus, siue fortunam tuam
Regina Vasthi siue fortunam meam:
Vtrimq́ue lacrymas exprimit iustus dolor,
Curasq́ue generat mille foecundus nimis.
Dole Assuere; nempe non leuis tibi
Causa est dolendi, quam tibi Vates semel
Praenunciauit nocte tam longâ minax,
Qui coniugatum primus aspexit dies.
Cum territus hymen fugit, & diram facem
Pronuba Megaera funebri incendit rogo.
Cum nocte totâ carmen infaustum gemens,
Inominatos bubo deuouit thoros,
Cum nube densâ flammeum tectus caput,
Phoebus nefastam luce destituit diem,
Noctemq́ue nocti iunxit, & vix altero
Ortu receptum Persiae ostendit iubar.
At ego cachinno solis excipiens metum,

[p. 115]

 

Haec nunciantes fata ridebam Deos:

 

Lasciuijsq́ue debitam talem meis

 

Noctem putabam, mensq́ue blandiens sibi

 

Fingebat amens, Herculem quendam meo

 

Has polliceri semini vmbrarum moras.

 

Sed cur inani nutrio infoelix meos

 

Quaestu dolores? nempe non stringar magis

 

Desideratis feruidus complexibus,

 

Viduusq́ue. sed cur? nonne reuocari potest

 

Eiecta Vasthis? Persiae leges vetent.

 

Non curo leges: subditis leges datae

 

Non sunt Monarchis.

 

At.

 

Principem iustum decet

 

Seruare qoud vult populum, vt obseruet prior,

 

Ne fortè vulgus improbâ licentiâ

 

Fas esse credat, quidquid effrenis sibi

 

Indulget animus regis exemplo nocens.

 

Ass.

 

Vt ergo. Cyri nata, Cambysis soror,

 

Regina Vasthis, nulla quàm rebellio,

 

Et alia nulla noxa constituit ream,

 

Quam qui fidelem coniugem decuit pudor,

 

Mei furoris innocens crimen luat?

 

Ag.

 

Quam tu nocentem lege damnasti tuâ.

 

Ass.

 

Lex aequa non est.

 

Ag.

 

AEquior nunquam fuit;

 

Quam quae superbos spiritus vindex domat.

 

Ass.

 

Lex aequa iure neminem priuat suo.

 

Ag.

 

Iniusta non est, ni sit iniustus simul

 

Legis rogator.

 

Ass.

 

Coecus errauit furor.

 

Ag.

 

Tali furore principes agit Deus,

 

Ne fortè leges violet imprudens fauor,

[p. 116]

 

Et nulla tandem scelera vindictam luant.

 

Ass.

 

Ergóne deinceps nulla me amplexu suo

 

Vasthis fouebit? nullaq́ue diurnis grauem

 

Curis leuabit spiritum? & longas querar

 

Mihi ire noctes, & sequi tardos dies?

 

Et nulla Vasthis regiam prolem ferens

 

Post me futuros Persiae Reges dabit?

 

Am.

 

Ergóne ferres Vasthi vt haeredem tibi

 

Iam serua poenae pareret? auertant Dij,

 

Ne seruus aliquis liberos Persas regat.

 

Ass.

 

Seruos vocabis regio natos thoro?

 

Am.

 

Seruos negabis serua quies mater fuit?

 

Conditio matris, non patris seruos facit.

 

Ass.

 

Seruam esse fateor, crimini hoc debet meo.

 

Sed ille rarus frontis augustae vigor,

 

Et oris illa purpura, & nunquam satis

 

Laudanda ceruix, quiq́ue me penitus mihi

 

Rapuêre ocelli, pectus optatâ frui

 

Vetant quiete, testor aeternos Deos,

 

Odisse mallet animus, at nequit miser,

 

Semelq́ue quod damnauit, inconstans amat.

 

Am.

 

Quid ergo faceres nulla si Vasthis foret?

 

Num sola Vasthis Persiae reges dare,

 

Et sola parere regiam prolem potest?

 

Ignosce Princeps, nobilis quamquam fuit

 

Et pulchra Vasthis, mille formosas tuo

 

Haec sola Susan coniuges thoro dabit,

 

Dignas maritis regibus, dignas Deis.

 

Ag.

 

Quin & per omnes imperI fines iube

[p. 117]

 

Legi puellas, quas tuo dignas thoro

 

Natura fautrix dotibus facit suis,

 

Formaeq́ue rarum Cypris adspirat decus.

 

Ass.

 

Quid anime dubitas? quíd ve te partes vagus

 

Versans per omnes, stabile constituis nihil?

 

Succumbe tandem legis imperio tuae,

 

Reuocare quam non integrum aut fas est tibi.

 

Tu pulchra Vasthi, nullius culpae rea

 

Sed lege condemnata; vah anime potes!

 

Heu lege condemnata! supremum vale,

 

Foelixque sine me viue. tu quaeri iube

 

Agaee thalamis virgines dignas meis;

 

Nec ante Phoebus aureum mergat caput,

 

Quàm tota Susan regis edictum audiat.

Scena qvarta.

Mardochaeus, Edissa.

Mar.

EX quo subactae spolia Indaeae tulit
Crudelis Assur, & procul Solymae focis
Lacrymas Iudae durus Euphrates bibit:
Non vlla miserum laetior vidit dies
Quàm quae superbam gentis inimicam meae
Carere Vasthin regio iussit thoro.
O sancte Ihoua, qui tui templi memor
Perire pateris irritas nunquam preces,
Miserere populi mitior tandem tui,
Et vota plebis aure non surdâ excipe.

[p. 118]

 

At tu senectae virgo praesidium meae,

 

Et spes Iudae, lacrymis statue modum,

 

Cordisq́ue luctus fronte generosâ tege.

 

Ediss.

 

Quid Mardochaee fronte dissimili iubes

 

Meos dolores tegere? nequicquam facis:

 

Vt agilis aliquam flamma depascens domum

 

Effrena fertur, vi sibi sternens viam

 

Iurata nullum prorsus imperium pati

 

Omniaq́ue vastans obuia, & tectum, & trabes

 

Perfringit audax, lugubri exemplo probans

 

Quàm vanus illam tegere tentarit labor.

 

Sic impotente cordis angusti sinu

 

Claudi recusat, mille vulgandum modis,

 

Quod grande moestis ardet in fibris malum.

 

Celare luctus coner incassum meos

 

Aliunde si frons simulet, erumpet dolor,

 

Mendaxq́ue quamquam vultus affectum premat,

 

Se semper aliqua prodet eluctans viâ.

 

Mard.

 

Edissa fletum siste: quid frustrà gemis

 

Solymae sepulchrum? regium potius thorum

 

Si quando scandas, te tuae fidem exhibe

 

Gentis patronam, fortè qui populum Deus

 

Punit merentem, foederis memor sui,

 

Per te salutem grauiter afflictis dabit,

 

Aliquemq́ue longis statuet aerumnis modum.

 

Quid fles Edissa?

 

Ediss.

 

Patriae hoc debeo meae.

 

Mard.

 

Debere si quid patriae agnoscis tuae,

 

Cohibe dolores?
Ediss.

 

Egóne crudelis meos

 

Sistam dolores? Egóne prohibebo meos

[p. 119]

 

Lacrymis ocellos, lapsa dum Solyme iacet?

 

Fluite lacrymulae, fluite in obiectos sinus,

 

Et flete patriae fata constanter meae.

 

Mard.

 

Quid lacrymae inanes patriae dabunt tuae?

 

Ediss.

 

Si lacrymae inanes patriae nihil meae

 

Prodesse possint, at tamen possunt mihi.

 

Mard.

 

Quid ergo?

 

Ediss.

 

Lacrymans mitius saeuit dolor,

 

Viresq́ue fletu fractus amittit suas.

 

Mard.

 

Erras Edissa, pascitur fletu dolor.

 

Ediss.

 

Quid Mardochaee? pascitur fletu dolor?

 

Ignosce, gaudet omnis in fletu dolor.

 

Semperq́ue miseris flere iucundum fuit.

 

Mard.

 

Sed quid dolendum est?

 

Ediss.

 

Solymâ id euersâ rogas?

 

Mard.

 

Quid ergo tandem?

 

Ediss.

 

Patriae funus meae.

 

Mard.

 

Dolere stultum est, corrigi quod non potest.

 

Sistenda potius regis Assyrij thoro

 

Animum resume virgo, & indignos parum

 

Oblita questus, alterum vultum indue.

Chorvs.

SI non vani cuncta Poëtae,
Nimis audaci carmine fingunt;
Thalamos miserae spreuit Elisae
Et surgentis moenia regni,
Troicus hospes: sed Dea Nemesis
Quae Mercurij proxima coelo,

[p. 120]

 

Instar maculae torua nigrantis

 

Lunae medio spectat ab orbe

 

Insensati crimina mundi

 

Multoq́ue manum fulmine foeta

 

Semper iustâ pallet ab irâ,

 

Et desertos punit amores,

 

Non ingrati tulit AEneae

 

Impunitum durare scelus;

 

Toto infelix aequore sparsus,

 

Videt irati monstra profundi,

 

Et nimboso turbine ventos

 

Vltima ratibus fata minantes

 

Videt Hesperios bella per agros,

 

Et spumantem sanguine Tiberim

 

Corpora Troum mille vorantem.

 

O quàm duros patiere Deos

 

Rex Assyriae! qui socialem

 

Non contentus violasse fidem,

 

Etiam patrio Vasthida regno

 

Cedere cogis.

 

Vah quàm densis tecta tenebris,

 

Humana Deus facta silenti

 

Clausit in vrnâ!

 

Vasthis regum sanguine creta,

 

Haeres tanti proxima regni,

 

Gemit ereptam spreta Tiaram,

 

Pars ignoti facta popelli.

 

Talis solitam lurida perdit

 

Cynthia flammam, quando tecti

[p. 121]

 

Indiga Phoebi, nullo moestum

 

Videt incendi lumine vultum,

 

Interq́ue faces spreta minores,

 

Plane extinctâ luce vagatur,

 

Et tua posthac inclyta Vasthi,

 

Inter vilem forma latebit

 

Abdita plebem, non tibi flauos

 

Aurea stringet fascia crines,

 

Aut Semiramidis nobile sertum.

 

Non tibi gemmas colliget Ormus,

 

Non tibi diues thura Sabaeus.

 

Nulla Riphaei mollia montes,

 

Nulla Berosi vellera mittent.

 

Sed plebeio iuncta marito,

 

Et perpetuis ebria lacrymis,

 

Donec miserae stamina vitae

 

Trahet infami pollice Clotho,

 

Planges veterem squallida sortem.