Gedichten
(1840)–Jacob van Zevecote–
AuteursrechtvrijInhout.Het tweede boeck leert met vele ende lange redenen, waerom dat men de doot moet verachten. Ende ten eersten, hoe ellendig dat het leven is, ende door wat middelen den geest bereyt moet worden om anders van de doot te oordeelen ende de selve te verachten: wat dat men tot dien eynde moet doen ende laten: ten lesten onder veel andere dingen wert de onsterflicheyt van de siele met veel redenen bewesen. Tot noch toe is de geest, die veeltijts in dit leven
Sich in de slaverny der sinnen gaet begeven,
Van my tot zijn begin en vaderlant geleyt,
Eer dat hy van het vleesch sich t'eenemael afscheyt.
Nu leer ik hoe dat hy sich in de doot sal sterken.
Komt dan, o sonne Godts, komt in mijn herte werken;
En overmits de stof mijn peerden hooger ment,
Ontsluyt voor haer het velt aen 't volk noch onbekent.
Ik gae een vrome daet, een konincks werk beginnen,
Het dwalende gemoet de vreese doen verwinnen,
En leggen onder sich de krachten van de doot,
Die ons dreygt overal, en trekt tot haren schoot.
Daer toe noch hooge macht, noch duysent ander dingen
Als gout, of schoon cieraet, de Prince konnen bringen,
Al is 't dat hy te voor in 't overwonnen lant,
De teykens van zijn rijk en kloekheyt heeft geplant.
| |
[pagina 147]
| |
Al wat de groote locht met haer gewelfde salen
Kan in des werrelts dal beraecken, of bepalen,
Gelijk den valschen schijn van die verdoolde segt,
Staet onder het geval, daer doet Fortuna recht.
Maer God die doet het al, die kan alleene setten
Al dat hy heeft gemaekt zijn palen ende wetten,
Hy leyt Fortuna selfs, die meester is van al,
Gelijk hy leyt den mensch door vreugt en ongeval.
Doch al daer 's menschen sin niet toe en kan geraken,
Gelijk men dickwils siet veel ongewone saken,
En dat het eene soo, het ander anders komt,
Daer heeft hy in verdwaelt, Fortuna dat genomt:
Die altijt wert gevolgt waer dat zy komt verschynen
Van honger en gebrek, en meer dan duysent pynen,
Den arbeyt heeft besweet, en d'ongetelde schaer
Van siekten en verdriet haer altijt volgen naer.
Soo komt het dat den mensch, soo haest als hy gesteken
Wort in dit aertsche dal, stort droeve waterbeken,
En neemt soo tot getuyg de sterren en de locht,
Hoe dat hy tegen dank in 't leven wert gebrocht.
Hoe meer dat hy dan heeft des hemels klare vonken,
En 't eeuwig suyver vier in zijn gemoet gedronken,
Hoe swaerder dat hun denkt 't onedel lichaems last,
Dat altijt kruypt om leeg, den geest niet wel en past.
Maer die het kouwe bloet de siele doet verstyven,
En nimmermeer den geest om hooge laten dryven,
Die vreesen vry te sijn, geworpen onder voet
En soeken 't eynde niet van allen tegenspoet:
Ja, beven meer en meer hoe nader dat zy kommen
De haven, en de zee van 't leven sijn ontswommen,
Al hebben zy geproeft de baren ongetemt,
En gramschap van fortuyn daer in het leven swemt.
| |
[pagina 148]
| |
Daerom sal ick vooral u desen raet gaen geven,
Dat ghy altijt bedenkt de droefheyt van het leven,
Tot dat de bleeke vrees gaet vluchten uyt het hert,
Verschoven van de ziel, en uytgebannen wert:
Tot dat ghy leeft met vreugt, verachten kont het sterven,
En als de doot aenkomt het soete leven derven,
Niet eer en kan te recht het leven u aenstaen,
Niet eer den hoogen geest de aerde gans afgaen.
Doch hier en is 't geen noot onnuttig sich te quellen
Om wat een yder lijt sichselven voor te stellen,
Waer dat men woont of reyst, waer dat men sit of gaet,
Alomme vint men druk, alomme siet men quaet.
Want van dien tijt dat eerst Prometheus heeft genomen
Het wel bewaerde vier, en by den mensch doen komen,
Waer dat men woont of leeft, waer dat men keert of siet,
En is niet dan ellend' en is niet dan verdriet;
Of wel gelijk dat ons te kennen konnen geven
De vaders altemael, en Moyses heeft geschreven,
Van als den eersten mensch gebroken heeft de wet,
En met verboden fruyt zijn suyverheyt besmet.
Dit is het droef begin, uyt die fonteyne vlieten
De quaden altemael, die 's werrelts dal begieten,
Hier door is 't dat het kint de ware vreugden derft,
In vuylheyt ligt en pijn, die 't van zijn vaders erft.
Soo dat den grooten hoop van plagen, die ons quellen,
Dodona niet en sou met al haer eycken tellen;
Noch Phoebus, die wel wist hoe menig duysent sant
Dat in het diepe ligt, en op het drooge lant.
Maer die verlossing is veel hooger dan de menschen
Van God om hoog gestelt, daer al de snelle wenschen
Van groote sielen gaen, die moede van de pijn
Van 't lichaem soucken los, en eenmael vry te sijn.
| |
[pagina 149]
| |
Vooral op dat de doot u niet en kome schaden,
En daer door u gemoet met ongerustheyt laden,
Beroove van genugt, en van des levens vreugt
Beharnast u gemoet met wapens van de deugt.
Die sal u onder u het sterven leeren bringen,
Het leven maken kleyn, verachten alle dingen,
Die sal in uwen geest de soete vlamme broen
Van eere naer de doot, en altijt branden doen.
Voegt daer de reden by, vorstinne van het leven,
En wijsheyt, die alleen is d'eeuwigheyt gegeven,
En siet wel neerstig aen hoe eertijts heeft gestelt
De vrees uyt synen sin soo menig edel helt;
Het sy van Phoebi volck in wijsheyt opgetogen,
En boven desen schrick met zijn gemoet gevlogen,
Of een onwinbaer hert dat sonder vrees of klacht
Het leven en de doot heeft voor zijn lant veracht.
Is 't dat ghy yemant siet kleynmoedig en bekreten,
Wiens sinnen al met schrik en vreese zijn bezeten,
Loopt altijt van die wech, jaegt ver uyt uw' gemoet
Den vrouwelicken anxt, die haer soo beven doet.
Ik segge schout die meer, dan siekten ofte qualen,
Dan eenen grooten brant, die licht is te behalen:
Ja, dan de peste selfs, daer yder man voor vlucht,
En die gemeynelick besmet de gansche lucht.
Vliet, mannen, vliet altijt die suchten ende kryten,
Die met haer treurig hant de borst gedurig smyten,
En dat een moeder doet tot teeken van verdriet,
Als zy haer eenig kint ten grave dragen siet.
De Schyten weten bet, en die in Thracen leven,
In Thracen daer de kou en vreede winden sweven,
Soo haest als daer een kint de werrelt eerst aenschout,
En d'ongewone locht met tranen heeft bedout,
| |
[pagina 150]
| |
De vrienden storten uyt haer tranen met groot hoopen,
En doen een droef geschrei tot aen den hemel loopen;
Zy weten het verdriet, genoech is haer bekent,
Door hoe veel sorgen dat ons leven wort gement.
Maer alsser yemant sterft, die plegen zy te nommen
Geluckig, als die nu zijn droefheyt is ontkommen,
En weten niet van druk, maer weten grooten dank
De lang gewenschte doot, en vieren die met sank.
Ook sal ik u niet raen te lesen de poëten,
Die aen den teeren moet veel dingen laten weten,
Die vast daer aen gehegt, niet hooger en kan gaen,
Blijft van de doot vervaert, met vrees en schrik belaen:
't Sy dat ze Phlegeton met duyster vier doen tieren,
't Sy dat ze negenmael doen Stijx om d' helle swieren,
En dat Tisiphone met slangen heel omgort
Op het misdadig volk haer droeve gramschap stort:
Het sy dat voor de deur en voor de donker wallen
De sorge metten druk, en droefheyt heeft haer stallen;
Dat daer Harpya vliegt, en dat met groot getier
Chimoera uyt haer keel rook uytwerpt ende vier:
Het sy dat Thetis soonGa naar voetnoot(*), die Troyen heeft verdorven
By Acheron de vloet, naer dat hy is gestorven
Zijn oogen nederslaet, beweent den langen nacht,
En hout het soete licht altijt in zijn gedacht.
Och sot! die niet en schaemt daer weer te willen keeren,
Te wenschen knecht te sijn, te buygen onder heeren!
Dien moet had' Troyen u en Hector wel gejont
Als Xanthus geenen weg gestopt met dooden vont;
Of als ghy 's konincx soon doorgraven van de wonden
De beenen hebt gekoort, aen 't wagenwiel gebonden,
| |
[pagina 151]
| |
En soo tot drymael toe de vesten omgevoert,
Soo dat van sulk een pak de aerde wiert geroert.
Doet Goden dit van my, en laet die sotte stemmen
Niet slappen mynen moet, mijn herte niet beklemmen,
Dien prijs is veel te dier, ik hadde liever niet
Te weten wat naer ons, en naer de doot geschiet:
Al is 't dat ons soo seer de Grieksche schryvers prysen
De bosschen vol geluk, die onder d'aerd' oprysen,
Al wijst ons Romen daer een wonder lustig lant,
Met een groen eeuwig kleet verciert, aen Padus kant.
Niet min en sult ghy ook de moedeloose vluchten,
Die onder Venus jok, en trage vlammen suchten,
Die prysen sonder hert met lieffelicken sanck
Het ongetrou geslacht van geest en reden krank;
Want dan en kan de deugt niet meer in 't herte blyven,
Als haer de smeekery en lakheyt komt verdryven:
Gelooft vry datter niet den geest soo seer ontstelt
Als wulpsheyt en wellust, en liefdens blint gewelt.
Veel beter sal 't u sijn in Platons soete boeken
Een mannelick vermaen, en honich te gaen soeken;
Veel beter door het bosch met Socrates te gaen,
Op dat ghy moocht van hem een goeden raet verstaen.
Dan isser noch een school, die tegen al de krachten
Van doot en vreese strijt, Fortuyne doet verachten,
Een onverwonnen schrans, waer in dat langen tijt
Sich menig groot gemoet heeft voor de vrees bevrijt.
Geen ander is soo kloek om het gemoet te sterken,
En tegen alle vrees vast toe te bollewerken,
Lacht met Fortunens wet, maekt swaren arbeyt licht,
De sterkte van de doot buygt onder haer gewicht.
Men segt dat zy is eerst van Hercules begonnen
Naer dat hy hadde Styx en Acheron verwonnen,
| |
[pagina 152]
| |
En door Eurysthei last met ongehoorde kracht
Zijn groote werken sloot, de gulden appels bracht.
Ulysses heeft gevolgt, en duysent ander helden,
Die boven de fortuyn haer kloeke voeten stelden,
Wiens wel gewapent hert geen pijn, geen ongeval,
Geen vreese van de doot konst bringen totten val.
Zy leeren dat men niet voor quaet en moet betyen,
Dan dat men mette deugt en eerbaerheyt siet stryen,
Niet anders vreesen moet, alwaer 't dat alle dinck
Verplettert, door den val des lochts, verloren ginck.
Zy volgen de Natuer, daer zy haer onder setten,
Zy volgen overal haer wel gestelde wetten;
Gelijk het sterren heyr de werrelt omme drijft,
Volgt de gesette wet, en onderworpen blijft;
Gelijk de maen en son sich voegen en gaen derven
Haer licht voor eenen tijt, en wederom verwerven;
Dat d'aerde berst of beeft, brant van haer eygen vier
En voegt haer wel daer in: soo gaen zy ook van hier.
Die sullen ons genoech met vaste redens wysen,
Dat uyt Nature niet die vreese kan gerysen,
Want al dat van haer komt blijft eeuwig onbelet;
En wert noch door de konst, noch door gebruyk verset
Want noyt en sal het vier het branden sich ontwenden,
Noch ook het aerts gewicht sich naer den hemel senden,
Nu weet men dat dees vrees een yder niet en quelt,
En wort met kloeken moet allenskens neergevelt.
Heft dan u krachten op, aensiet de kloeke mannen,
Die alle vrees en pijn doen uyt het herte bannen,
Volgt hare stappen naer, maekt dat ghy van u keert,
En dat ghy dese vrees soo t'eenemael verleert.
Siet Cato ook vry aen in 't eynde van zijn leven
Trotseren de fortuyn, sich niet gevangen geven,
| |
[pagina 153]
| |
Hoe dat hy met zijn mes staet vreesselick bebloet,
En offert op zijn siel en ongetemt gemoet.
Siet aen vry al de rest van Zeno voortgesproten,
En uyt Cleanthes huys, daer wert u recht ontsloten
Hetgene ghy meest soekt; al is 't dat ik die wijs
Van seggen en van doen niet t'eenemael en prijs.
Zy gaet al veel te hoog, en setten uyt ons herten
Wel anderhande vrees, wel anderhande smerten,
Maer willen noch daer by dat elk naer zynen lust
Genegentheyt en sin, zijn blinde wenschen blust.
Gelykerwijs die is voor deftiger te achten,
Die zijn genegentheyt bringt onder redens krachten,
Dan die haer gans uytroeyt, want ooc den kloeksten man,
Die sonder vyant leeft hem niet verwinnen kan.
Ook wel ten rechten doet ons Socrates gelooven
Dat niemant mach zy self van 't levens licht berooven,
Gelijk den sone Gods, die ons het leven geeft,
Met woorden en met daet ons ook bewesen heeft:
Siet liever in zijn doot Epaminondas vragen,
Of zynen schilt bewaert den vyant is ontdragen;
Siet hoe met krygers inkt Othryades beschrijft,
En op zijn lichaem stelt dat hy verwinder blijft.
Siet meest out Romen aen, hoe dikwils als die helden
Voor vryheyt en het lant haer lijf te pande stelden,
Hoe dikwils dat de doot verwonnen en veracht,
Laurieren op haer hooft en kroonen heeft gebracht.
Laet het geswinde peert van uw' gedachten ryden,
Door 't ongemeten velt van veel verloopen tyden,
Ghy sult als yemant sterft een ander volgen sien,
En wederom naer hem verschynen ander lien.
Gelijk den grooten Rhijn door regen opgeswollen
Of van den wint getergt, doet 't water hooger rollen,
| |
[pagina 154]
| |
De baer die trekt de baer, en die een ander voort,
En duysent noch daer naer sijn aen de selfde koort.
Soo sijn wy al geteelt; ons ouders sijn gewonnen
Van ander, die alsoo van ander sijn begonnen,
En eenen grooten hoop van menschen volgt ons naer,
Die naer ons komen sal noch menich hondert jaer.
Is 't dat ghy voorts ook wilt aendachtelick bemerken
De deugt, het hoog gemoet, de wonderbare werken
Van die gestorven zijn, hoe menich kloeken helt,
Hoe menich groot gemoet sult ghy sien neergevelt!
Anchisis dapper soon AEneas is gestorven,
Der Goden dreyger oock Achilles is bedorven,
En Ajax is vergaen met altemael zijn kracht,
Die met sich eenen schilt van seven stieren bracht.
Daer sult ghy voegen by de soete groote sielen,
Die op Parnassus kop gevoert met Phoebi wielen
De sorgen lieten staen, Homerus, die altijt
Met Maro wesen sal van onderganck bevrijt:
Den ouden wysen man uyt Samos voortgesproten,
En Plato, die de tong met honich was begoten,
Van wie ook wort gezeyt als dat hy voor gewis
Van Goddelick geslacht eerst afgekomen is,
Jae, van Neptunus self, die met zijn grove banden:
Omringt den grooten kloot van al des werrelts landen:
En duysent helden noch, die hebben met verstant
Ver boven al dat sterft een hooge naem geplant.
Stelt hier de geesten by, die over luttel jaren
Van ons selfs zijn gesien de werrelt heel verklaren,
JuliadesGa naar voetnoot(*) voor eerst den hoog geleerden helt,
Die wetenschap van als was in den geest gestelt;
| |
[pagina 155]
| |
Die met zijn hoog gemoet, en ongemeene werken
Doorvlogen heeft den tijt, tot aen de leste perken
Van d'eeuwen altemael, en heeft daer na zijn licht
In 's werrelts perk gebracht, ontrocken ons gesicht:
Daerom wiert zijn vertrek veel steden ende volken
Met grooten druk vertoont, afgryselicke wolken
Bedeckten heel de locht, jae, selfs de droeve maen
Heeft Phoebi licht gemist, haer roukleet aengedaen.
Voor hemen heeft natuer, noch tijt aen 's menschen oogen
Yet meerder als den geest van CaesarGa naar voetnoot(*) konnen toogen,
Die ook gestorven is, en nu begraven leyt,
Daer hem met zynen vloet Garumna noch beschreyt.
Doet uw gedachten vry door al de eeuwen dryven,
Sien hoe de steden self niet altijt konnen blyven;
Aensiet de Roomsche stat; zy die soo machtich was,
Is nu byna gedekt met vuyligheyt en gras:
De doot besiet alom de vesten en de wallen,
En wijst de werrelt aen hoe dat zy is vervallen,
Al was zy eertijts rijk, en seven bergen brocht
Onwinbaer, ongetemt tot boven aen de locht.
Doch dit is noch al kleyn. Ik hebbe lant sien kommen,
Daer over luttel tijt de meeste visschen swommen;
En daer ik in de lent gerust te slapen placht,
Gaet nu de dolle zee met hare volle macht.
Denkt ook hoe door de doot u dikwils zijn ontvlogen
Met sonderling verdriet, en schielick wech getogen
U vrienden meest geacht; hoe seer dat ghy beweegt
Met tranen en verdriet, haer te gedenken pleegt.
Denkt op haer deuchden ook: hoe dat de een genegen
Tot vroyligheyt van geest u plachte te bewegen;
| |
[pagina 156]
| |
Den tweeden soet van aert, seer vroom en seer getrou
Het welk gemeenelick verwekt de meesten rou:
Den derden met zijn spraek, en wel gedichte sangen
Bequaem om uwen geest en sinnen te bevangen;
Hoe dat den vierden heeft altijt geweest by dy,
En over al gevolgt in swarigheyt en bly.
Denkt hoe ghy t' samen pleegt de dagen te verlengen,
En met een suyver vreugt de nachten door te brengen,
Denkt om den soeten praet, gemengt met luttel wijn,
En waer nu al die vreugt en soete woorden sijn.
Denkt om de plaetsen ook, die als ghy ginckt vergaren
Seer aengenaem aen u en uwe vrienden waren,
Het sy een bergsken schoon, of steenen vol van mos,
Of waterkanten groen, of een seer lustig bos.
Ik weet ghy sult u hert in suchten gaen ontbinden,
Als ghy u sult alleen, en heel verlaten vinden,
Soo dikmael van de min bedrogen en verraen,
Sult wenschen om de doot, en by dat volk te gaen;
Niets anders als een geyt, die verre van haer hoopen
Vervolgt wert van den hont, is in een hol geloopen
Daer haer den herder sluyt, staet daer den heelen nacht
In droefheyt, in verdriet, en grooten rou gebracht;
Zy mist haer beken daer en al haer groene weyden,
En vint de kudden niet, die eerst met haer vermeyden
In 't vast gesloten hol, noch boom, noch hage staet,
Die met een schaduw' koel de somer-hit verslaet.
Alsoo en kan, o vrint, uw' liefd' uyt mijn gedachten,
En Dousa dyne deugt mijn leven niet vernachten,
En ghy, o seltsaem trou de werrelt onbekent!
Sult altijt in mijn hert, Lernuti, sijn geprent:
Lernuti, die de doot genomen heeft het leven
Eer dit begonnen werk volmaekt u was gegeven,
| |
[pagina 157]
| |
Om dat ghy niet en sout troost uyt mijn dicht ontfaen,
En met geruster hert uw' leste wegen gaen.
Wat wil ik van uw' broers, en van uw' zusters seggen?
Wat wil ik heel 't geslacht u gaen voor oogen leggen?
Uw' ouders, met uw' vrouw, uw' voester, die de borst
U eerstmael heeft gelangt, verdreven uwen dorst?
Zy zijn van hier gehaelt; van vrees en pijn ontslagen,
En leyden ergens el nu bly geruste dagen,
Wat dat met lichaems doot de siele wert vermoort
En heeft de waerheyt niet noch reden oyt gehoort,
Den goddeloosen hoop van ongeschikte geesten
Heeft onse sielen eerst gaen stellen mette beesten
En stervelick geacht, wacht u toch, o mijn kint,
Dat een soo vuyl gedacht geen plaets in u en vint.
Al is 't dat eenen Grieck dat eerstmael gaet bewysen,
En een Romeyns poëet hem daerom wel derf prysen,
En acht die logens niet, wijkt vlytig dat u schip
Gebroken niet en wert aen deze wreede klip.
Want is 't dat als de doot den draet heeft afgesneden,
En in het duyster graf het lichaem doet besteden,
Het grootst' en meeste deel, daer door den mensche leeft
En alle dingen doet, zijn eynde t' samen heeft;
All' hope sal vergaen, de deugden sullen wyken,
Onnoodig sal Gods dienst en onprofytig blyken,
Die altijt heeft geweest van 't aertsche volk geëert,
Soo lang de gouden son heeft in de locht verkeert.
Ontnomen sal ook sijn de blijtschap van het leven,
Dat Christus heeft belooft ons naer de doot te geven,
En ydel ook het vier, dat in ons herte voet
Genegentheyt tot eer, en ons die soeken doet.
Voegt hier by dat de siel is snel voor alle dingen,
Die op der aerden sijn, en dadelick kan springen
| |
[pagina 158]
| |
Waer dat zy wesen wil, nu mette vogels klemt,
Nu mette beesten loopt, nu mette visschen swemt:
Out Romen gaet se sien, Egijpten, en de landen,
Daer d'Africaensche son het dorre velt doet branden,
Nu vliegt zy in de locht, nu onder d'aerde daelt,
En soekt waer dat den Nijl zijn eerste water haelt.
Zj heft haer als zy wilt tot aen de goude wegen
Daer al de sterren zijn, en trekt de sonne tegen,
Zy siet alleene God, zy volgt hem onverbaest,
Derft loopen naer hem toe, en volgt hem aldernaest,
En hoe dat zy haer kan van 't lichaem vryer maken,
Hoe dat naer 't lichaem min haer groote werken smaken;
Hout onder haer het vlees, en met haer eygen macht
Laet heel de werrelt staen, en naer wat hoogers tracht;
Van stucken niet gemaekt, want waer 't dat zy gebonden
Te gaer met deelen waer, soo soude zy verslonden
Ook worden van de doot, die recht heeft om te scheen
Al dat van stucken is vergaert, gebrocht by een.
Voegt hier by dat zy loopt rontom, gelijk de salen
Van haren hemel doen, die in haer selven palen;
Het leven in haer heeft, haer roering self begint,
Die zy van niemant krijgt en nergens el en vint.
Siet hoe dat onder haer staen ons genegentheden,
Die zy als koningin kan daer zy wilt besteden;
Siet hoe zy stilt den geest als hy oproerig swiert,
En al dat 't lichaem raekt met redenen bestiert:
Onwinbaer in haer self en laet haer niet beletten,
Noch van het lichaems quaet haer suyverheyt besmetten,
En vreest noch stok, noch sweert, al wert het vlees gewont
Van slagen is zy vry, blijft evenwel gesont.
Men vint ook nergens niet, daer redelicke sielen,
Indien de doot haer mogt gelijk het vlees vernielen,
| |
[pagina 159]
| |
Weer souden in vergaen; geen element soo groot
Daer zy in konnen sijn verandert naer de doot.
En sijt dan niet soo sot dat ghy u laet bedriegen
Van Epicuri volk, die sonder reden liegen,
En seggen dat de siel, die ons nu leven doet
Een deel van 't lichaem is en daer mê sterven moet.
Siet aen een fles die breekt, den wijn daer in gesloten
En breeket daerom niet, hy wert maer uytgegoten;
Trekt all' uw' kleeren uyt, uw lichaem blijft noch vast,
En volgt de kleeren niet maer luttel daer op past.
Voegt hier by dat den geest van ouderdom gequollen.
Van siekten wert geperst, van dronkenschap geswollen,
Die niet de siel en is, maer onder deze staet
Als haren slaef en knecht, en die de doot ontgaet.
Vertrekt u verre dan en wacht u van te komen
In Epicurus hof, want dikwils daer de blomen
Het lustig velt bekleen, een slange ligt bedekt
En schiet uyt haer fenijn daer naer het herte trekt.
Och! hoe gans anders wort in Godes woort bewesen!
Gaet dit en vry met een ook de poëten lesen,
En denkt niet dat het al voor logens wort vertelt,
Dat van Apollons volk in dichte wert gestelt.
Ghy sult Ulysses daer en ook AEneas vinden,
Die eer de swarte doot haer krachten komt ontbinden,
Haer ouders altemael en veel meer ander lien,
Naer dat zy van de doot sijn wech genomen, sien.
Ghy sult Orestes ook sien schudden ende beven,
Naer dat hy heeft berooft zijn moeder van het leven
En vreesen haren geest, die waer hy gaet of staet
Gedurig hem vervolgt en met serpenten slaet.
Waerom is 't dat de mensch de dooden ook gaet eeren
Al of hy onder ons haer sage noch verkeeren?
| |
[pagina 160]
| |
Gelijk als naer het graf van zynen vader leyt
AEneas al zijn volk en spelen toebereyt.
Laet dan in uwen sin de vrienden dikwils komen,
Die wech getrocken sijn en van de doot genomen,
En maekt u nu gewoon te stellen in 't gedacht
Al dat toekomen sal, en seker wort verwacht.
Allenskens sult ghy sien dat naer de seker enden,
Die ons hier sijn gestelt van selfs de jaren wenden,
Gelijk als eenen pijl, geschoten door de locht
Niet anders stil en blijft dan in den doel gebrocht:
Of wel als in een perk den wagen lancxt der eerden
Onwederroeplick vliegt getrocken van de peerden,
Tot dat de wielen stil in 't eynde blyven staen,
En hebben haren loop tot aen den pael gedaen.
De doot vermaent haer self, geen dagen sonder lyken
En siet de gulden son opkomen ofte wyken,
De aerde toont alom en wijst in haren schoot,
De graven van uw volk, de teekens van de doot.
Laet naer wat lant hy wilt u trecken ofte nooden,
Alomme sult ghy sijn in 't midden van de dooden;
Trekt over berg en dal, trekt over al de zeen,
De lyken sijn alom, dit schouspel is gemeen.
Die dingen wel gepeynst en in het hert gelaten,
En sullen metter tijt niet weynig konnen baten,
Beletten dat de doot verradelick besprinkt,
Die besig in sichselfs om ander saken dinkt.
Al datter is vergaet: het eynde siet men naecken
Soo haest als yet begint: den ouderdom gaet staecken
Den blyden jongen dach; al watter leven heeft,
En al dat is geweest, zijn leven soo begeeft.
Siet de natuer ook aen, en wilt haer wel bemerken,
Doorluystert gans den gront van hare groote werken,
| |
[pagina 161]
| |
Ghy sult terstont wel sien, in 's werrelts grooten bal,
Daer uw' gemoet vol vrees hem mede troosten sal:
Siet onder het bederf self d'elementen buygen,
En hare groote doot geduriglick betuygen,
Siet hoe dat ons den val van locht en aerde leert
De wet, die in haer self verandert ende keert,
Tot dat den lesten dach de koorden sal ontvlechten,
Die dit groot altemael nu aen den and'ren hechten,
Tot dat het hemels vier doet sterven al dat leeft,
En dat de werrelt had', bedekt met asschen heeft.
De beesten sterven ook, en sonder druk begeven,
Bedwongen of van selfs, haer soet onnosel leven;
De vogelkens die gaen gans sonder ongenucht
Haer onbedroefde siel verlaten in de lucht;
Nochtans en weten zy van geen verdriet te spreken,
Noch droefheyt, noch gebrek en komt haer blijtschap breken,
Zy vliegen door de locht in plaetse van te gaen,
En vinden overal een huysken voor haer staen.
Een beeksken geeft aen haer zijn water om te drinken,
De bosschen wilden kost, en noodig voetsel schinken,
Het gene dat alleen haer sorgen kan aendoen
Is dat zy broen haer ey, en hare jonckxkens voên.
Want dit is al haer werk; den nachtegael sal singen
Tot dat den lesten slaep zijn tonge komt bedwingen,
De swane roept de doot met een soet aerdig liet
Of aen Maeanders vloet of in Caysters riet:
't Sy datter eenen God komt in haer herte werken,
En met een meerder licht van waerheyt haer versterken,
't Sy dat in haer een vonk van reden is bedekt,
Die door naturens kracht wert voor de doot verwekt.
De doot die met het gras wert in de lent geboren,
Heeft door de strenge kou zijn leven haest verloren,
| |
[pagina 162]
| |
En laet of van de vorst of noortsche wint verbrant,
Zijn uytgedroogde siel in 't midden van het lant;
Soo dat de Nimphen dick haer oogen doen uytbreken
In jammerlick geschrey en soete tranen-beken,
En alom door het velt, en alom door het wout
De oorsaek van den druk gaen schryven op het hout;
Aensiende dat verdroogt en mette doot verlegen
Haer woning is en huys, daer zy te dansen plegen,
Zijn groenheyt is nu wech, zijn lusticheyt vergaen,
En moet nu sonder vreugt en sonder schaduw staen.
Wat wil ik doen vermaen van soo veel schoone blomen,
Die uyt des aerden schoot soo fraey geschildert komen?
Siet hoe dat haer de doot naer eenen korten tijt
Verliesen doet haer kleet en schonigheyt benijt.
Den hagel met den wint en regen komt haer schenden,
En doet haer teere jeugt terstont naer d'aerde wenden;
Zy die de morgenster soo dikwils heeft aenschouwt,
En met zijn lieflick nat soo menichmael bedouwt,
Met dat het krachtig vier en onbeleefde stralen
Op haer welriekend' hooft uyt Phoebi wagen dalen,
De vochtigheyt verdwijnt die haer het leven gaf,
En buygen haren kop verwilkert naer het graf.
De son, die onder gaet, leert ook de menschen sterven,
Als wy haer dach voor dach ontrent den avont derven,
De sterren die de locht vercieren heel de nacht,
Die worden met den dach ook naer de doot gebracht;
Doch keeren wederom, al is 't dat zy vertrecken
Soo haest de gouden son de werrelt komt ontdecken,
Of als de dicke locht met swarte wolken swelt,
En met een duyster kleet bedekt des hemels velt
Maer vele blyven wech eer zy haer weêr vertoogen,
En vele sijn alree gestorven voor ons oogen,
| |
[pagina 163]
| |
Naer dat zy Gods bevel getrouwelick volbrocht,
En hebben aengedient zijn gramschap uyt de locht.
Den slaep gelijkt de doot; haer ryken t'samen palen,
Het zy dat stille rust de sinnen in komt halen
En vast gebonden hout, en t'eenemael ontslaet
Van droefheyt en van druk en wat hier ommegaet;
Het sy den hoogen geest van 't lichaem wort ontbonden,
En wandelt in den droom wort over al gesonden,
Beproeft alsoo te voor zijn vrydom en zijn kracht,
De welk' hy sijnd' alleen volkomelick verwacht.
Ik rae doch boven al te gaen met uw gedachten
Tot in des hemels hof het welke wy verwachten,
Het leven te doorsien dat naer des lichaems val
Gegeven ons sal sijn, en eeuwig duren sal:
Die blijtschap te bespien en altijt te bedenken,
Die ons den grooten God hier namaels sal gaen schenken,
Soo veel als u het vlees in 't klemmen niet en let,
Dat hout een ander recht, dat volgt een ander wet:
Doch aldermeest op hem, om wie veel duysent hoopen
Van 's hemels borgery gedienstig altijt loopen,
Te leeren al wat ghy daer van hier kont verstaen,
En door Gods heylig woort ons open wort gedaen.
Denkt ook vry op de locht daer wy nu onder swerven;
Ghy sult haer ook seer wel (geloof my) leeren derven,
Siet hoe zy door de wint, door hitt' en kouw' ontstelt,
Ons dickwils in den herfst met vremde peste quelt;
Of als door Godts bevel het vier in haer geresen
Veel nieuwe siekten baert, die niemant kan genesen,
Noch eynden dan de doot, die niet veroorsaekt pijn,
Maer vrijt den geest van quaet, en hem gerust doet sijn.
Want naer des lichaems doot, de siele wert verheven
In 's hemels hoogste deel daer goede sielen leven,
| |
[pagina 164]
| |
Daer vreese niet en beeft, daer droef heyt niet en klaegt,
Daer alderhande quaet is ganschelick verjaegt.
Hy doet ons ook veel goets, die ons bewijst met reden
Dat uyt en tot bederf vergadert sijn ons leden,
Want met de locht het vier, het water mette aert,
Een voetsel van de doot steeds in het lijf bewaert.
Daer isser die in schrik en groote vreese komen,
En niet soo voor de doot als voor het wesen schroomen,
Als of de wyse selfs vermeerderde de noot,
Of dat men konde meer dan sterven van de doot.
Het sy des blixems vlam en holle donderslagen
Verpletteren het hooft, wechnemen onse dagen,
Of dat het woeste vier, dat onder AEtna blaekt,
Met hondert hollen dekt, die hem te naer geraekt:
Het sy een schriklick dier het lichaem komt verslinden,
Gelijk in Neres rijk de schippers dikmael vinden:
Het sy de gantsche zee ons opslokt en bedekt,
Of dat het aertrijck woest ons in zijn kuylen trekt.
De pyne, die men siet doet ook om vreese denken,
Als siekte met haer kracht het moede lijf komt krenken,
Of als tot op het been een wreede wonde sinkt,
En 't lichaem t'eenemael in groote qualen brinkt.
Doch in de leste doot en sijn geen sware pynen,
De pynen altemael eer dat men sterft verdwynen,
Al dat den mensche vreest draegt hy in levens tijt,
Met dat de siel verhuyst, zy wort van als bevrijt.
Ja, selfs wy konnen sien als noch de menschen leven
Dat menigmael de kracht en sinnen haer begeven,
Zy weten nergens af, als dooden liggen stil,
Verbaest is haer gemoet, berooft van kracht en wil.
Schout toch dan dese vrees, of soekt haer te verwinnen,
Die uyt haer self geteelt beklemmen komt de sinnen,
| |
[pagina 165]
| |
En jaegt de siekte wech, die vyant van de deugt
En voester van uw quaet haer in u pijn verheugt.
Ja, ook (want dit gesicht heeft dickwils konnen baten,
Die in den sotten ancxt geheel verslonden saten)
Siet menigmael die aen, die kranck sijn ende sieck;
En swieren sien voor haer de doots bepeckte wieck.
Aensiet het lichaem ook als 't leven is vertrocken,
Geropen naer het graef met droef gesanck der klocken,
Als nu de wangen schrael, de mont is bleek en wit,
De verwe van de doot in al de leden sit:
De kaecken alle bey, het voorhooft ingevallen,
En sonder eenig licht gebroken d'oogeballen,
En al dat eenigsins den sin voor leelick hout
Naer dat den blyen geest is uyt het vlees gestout:
Die hebbend' afgedaen die duyster bange leden,
Naer dat hy is zijn lijf, dat is zijn doot, ontreden,
Doet gans de werrelt aen, en siet met groot gemack
En met erbermen aen zijn lanck gedragen pack.
Gelijck die op een reys, dat dikwils kan gebeuren,
Heeft afgeleyt zijn kleet vol gaten ende scheuren,
Indien hy dat weer siet geworpen in een gracht,
Draeyt elders zijn gesicht en neemt daerop geen acht.
Daer isser, die niet wel flauhertig konnen sterven
Om dat zy door de doot haer huysvrou moeten derven,
Haer kinders en haer huys, of verre van haer lant
En haer voorouders hof, afleggen desen bant.
Doch aengesien dat wy die dingen maer genieten
Soo lanck tot dat de doot ons leven komt beschieten,
En dat se niemant hoeft, noch ook begeert daernaer,
Denkt dat zy met ons doot ook sterven altegaer,
Den tijt verschilt ook veel van sterven en afscheyden,
De jaren zijn niet eens, die naer het graf ons leyden;
| |
[pagina 166]
| |
Want sommig' onversiens op eenen oogenblik
Eer dat zy van de doot vrees hebben ofte schrik,
(Gelijk een teere blom met morgendou begoten,
Die na de locht haer draeyt met purper blaên ontsloten,
Siet snyen haren steel den eersten avond af),
Noch jonck en wel gesont gaen wonen in het graf.
Geluckig! die bevrijt van klagen en van suchten
Volbringen haren tijt met spelen en genuchten.
Geluckig! die eer vrees, en eer des leven lust
Komt groeyen in haer hert, sijn vroyelick gerust.
Maer ander, ah eylas! die gaen met gryse haren
Door dese dolle zee met ongenuchte varen,
Hoe dikwils hebben zy den heelen dach geschreyt!
Hoe dikwils in verdriet den langen nacht geleyt!
Onsalig! die den sin soo seer an 't leven hangen,
Dat zy in 't duyster meyr daer duysent klippen prangen
Schipbreuckig haren boot noch steken van den kant,
En soecken te ontvlien haer rechte Vaderlant:
Doch eertijts als een schip verlost van zee en winden
Een lang gewenste ree, of haven konste vinden,
De schippers waren bly, het hooft wiert haer gekroont,
En met een offerhant Neptuni gunst geloont.
Doch Nestor wenst de doot en wilt het leven enden,
En Pryamus met recht is moe van zijn ellenden,
Ja, Hecube betuygt wat droefheyt en wat pijn
Te wachten in de loop van een lang leven sijn,
Als zy de Goden siet gevlucht van hare wallen,
En op Achilles graf haer liefste dochter vallen,
Of als den koninck ligt gewentelt in zijn bloet,
En Polydori doot voor 't lest haer huylen doet.
Maer die noch jonck en mal fortunae borsten suygen,
En noch niet onder 't jock van ongenuchte buygen
| |
[pagina 167]
| |
Sijn van de doot bevreest en bidden dat altijt
Haer leven duren mach van ongeval bevrijt.
Den ouderdom van selfs leert naer de doot ons haecken,
Al is 't dat geen fortuyn ons vreugt en kan geraecken,
Wanneer het vlees verslapt, het bloet in ons verflout
Is onbequaem tot als, en t'eenemael verkout.
De geest wert selve traeg, en sonder te beklagen
Leert door zijn ongenucht den lesten dach verdragen,
Gelijk de avondson als zy naer 't bedde trekt,
Met duysterheyt in zee haer bleeke stralen dekt.
Daerom, ghy, o jonck bloet en vol van groene krachten,
Leert mannelick de doot die komen sal verachten,
Terwyle dat den geest noch vier en vlammen heeft,
En aen 't gesonde lijf bequame sterkte geeft.
Gelijk als Hercules vol kracht en onbesweken
Ginck op den droeven berg in 't vier sichselven steken:
Soo heeft Achilles ook met Phaebi pijl gewont,
Zijn leven uytgestort van herte noch gesont.
Want daerom heeft ons God de geest en moet gegeven,
In 't diepste van ons hert de wijsheyt ingeschreven,
Die altijt tegen druk en tegen vreese vegt,
En aen des levens tijt veel ander eeuwen hegt.
Gelijk de Grieken al en helden van out Romen,
Die soo de fame segt van Goden sijn gekomen,
Sijn op gestelden tijt van 't leven afgescheyt
Van selfs, of wel door Mars in 't vechten neergeleyt:
Zy hebben aengeklamt aen haren tijt de jaren,
Die nu en ook hier naer sich sullen openbaren,
En dikwils heffend' op haer herten naer de lucht
Gewenst om vry te sijn met eenen droeven sucht:
Gelijk een edel peert, dat totten krijg geboren
Een lantsman heeft gekocht moet werken in het koren,
| |
[pagina 168]
| |
Blaest uyt de neuse vier, met voeten d'aerde slaet,
Bewijst dat hem den ploeg en 't werk niet aen en staet.
Soo dikwils als wy sien de tyden die wy wachten,
Soo dikwils als de Faem doet swillen ons gedachten,
De bloode vreese wijkt en deyst uyt onsen sin,
De eere, die altijt sal dueren komt 'er in;
Des doots onlustig beelt, met druk en schrik behangen,
En kan een edel hert met vreese niet bevangen,
Hoe neerstig dat zy praemt met al haer blint gewelt,
Den onverwonnen geest blijft meester van het velt.
Dit harnas is voor u, bevrijt u met dees palen,
Die van verjaegden schrik wilt lauwerkransen halen,
Stelt desen schilt voor u, die sal bewaren 't hert
Dat van de sterke doot met ancxt bevochten wert.
Ik bidd' u toch vooral en rae voor alle saecken
Dat ghy soo lang ghy leeft gestadelick wilt waecken,
Elk ure neemt doch waer, hoe dat zy wesen mach,
En in een edel werk bringt over elken dach:
Soo wert u altemael u leven opgedragen;
Den tijt, die ghy beleeft, de uren en de dagen
Besteet om yet te doen, soo wort al uwen tijt,
Soo van Fortuna selfs, als van de doot bevrijt:
Want onsen hoogen geest is groot en ongemeten,
En buyten de fortuyn en al den tijt geseten,
Ons laet ook van haer wet zijn werken ende staet,
Soo breet en wijt gestrekt als gans de eeuwe gaet.
Ontsiet ook gans geen werk; en vreest u niet te treden,
Of in de locht te staen met ongedekte leden,
't Sy door des hemels hit de sonne dobbel gloeyt,
't Sy dat den Noortschen wint de waters t'samen boeyt:
En twyfelt niet in sweet u lichaem heel te steken,
Want arbeyt en gebrek de leste vreese breken,
| |
[pagina 169]
| |
En dikwils eenen boer, die van de son verbrant
Met handen hart doorweert ploegt zijn onvruchtbaer lant,
Of eenen herder ook, die wacht zijn kudde schapen,
Als in den kouden nacht zy in de velden slapen,
Sterft t'eenemael te vreen, en legt het leven neêr
Al of naer korten tijt hy dat sou krygen weêr.
Ook die in tegenspoet zijn leven kan gaen wagen
En swarigheyt niet acht, sal my altijt behagen,
Want hoe dat de fortuyn hem quader herte toont,
Hoe vaster dat hy gaet, hoe min hy haer verschoont,
Hoe meer hy wort versterkt, leert kloek met stille sinnen
Den blixem en tempeest van tegenspoet verwinnen,
En komt daer door soo ver, al wort hy schoon verrast,
Dat hy noch op de doot, noch hare vrees en past.
Den swaren tegenspoet leert ons vooral wel sterven,
Hy leert ons in verdriet het leven willig derven:
Den voorspoet hout den geest genagelt aen den sin,
En acht den hemel niet, stort in des levens min.
Ik sie den tijt voor deur, en vraegt niet om te weten
Hoe 't sterven wert veracht als u de sorgen eten,
Dat ghy u leven selfs sult heeten van u gaen,
En wenschen dat de doot u komen wil ontslaen:
Het zy uw bedgenoot uw' tranen sal uytdwingen,
Die ghy uyt uwen schoot sult naer het graf sien bringen,
Het zy uw liefste kint van vryers veel versocht
Wert van de doot ontschaekt, en in het graf gebrocht:
Het sy als ghy sult sien, die u so wel gelijcken,
U sonen voor den tijt geworden droeve lijcken;
Dan sult ghy te vergeefs het leven moede sijn,
Voor Clothons doove door beklagen uwe pijn.
Doch wy doen hier ons best om dan te leeren sterven
Als wy minst sijn bequaem het soete licht te derven,
| |
[pagina 170]
| |
Dat moet de reden doen wanneer Fortuna lacht,
En ons noch niet en heeft in tegenspoet gebracht,
Die ons door soet en suer haer wankel recht doet proeven,
Al is 't dat beter waer dat zy ons quam bedroeven
En tergen allen dach, om lichter te doorsien
De pynen en verdriet, die wy alom bespien.
|