Gedichten
(1840)–Jacob van Zevecote–
Auteursrechtvrij
[pagina 125]
| |
Inhout.Het eerste boeck begrijpt de leere van Plato, raeckende het leven, dat naer den geest geleyt wort, daer in bestaende, dat de siele van de sinnen ende 't lichaem gescheyden ende met Godt waerachtelick versaemt wort, het welck, so den selven getuygt, het eenig werck is van de gene die de wijsheyt beminnen, het eenig begin des doots, die de siele van het lichaem ontbindende haer met het eeuwig hoogste goet vereenigt. Ick wil gaen nemen aen, en voor de werrelt bringen
Wat dat den geest verlost van 's lichaems duyster stringen,
't Sy dat hy wort van selfs ontslagen van zijn last,
't Sy dat hy door gewelt en schielick wort verrast.
Wat dat de sielen kan van 's werrelts banden vryen,
En boven 't aertsche stof doen naer den hemel ryen;
De sielen door het bloet gesuyvert van den Helt,
Die ons en wat'er is, heeft onder zijn gewelt.
Ghy, sone van de Maegt, ghy koninck van het leven,
En laet niet in dit werck u bystant my te geven,
Bevrijt mijn kleyne schuyt van alderhande quaet,
Want naer u mijn begin, en oock mijn eynde gaet.
Der Griecken wijsheyt al, met alle de godinnen,
Sijn van u hooge macht niet anders als slavinnen;
Soo haest u licht ontsteekt van onsen geest den sin,
De dwaling moet 'er uyt, de waerheyt komt 'er in.
Komt ghy Rutgersi oock, siet my de snaren stellen
Om onder onsen voet de swarte doot te vellen,
| |
[pagina 126]
| |
De doot die niet en is dan eenen ydlen schijn,
Een scheytsel van het geen dat moet gescheyden sijn.
't Sy dat de Musen u, gelijck weleer voordesen,
Gaen tot een schoone kroon wel duysent bloemen lesen;
't Sy wat ghy door de zee en Nereus woeste straet,
Naer 't Sweetsche koninckrijck en Noordsche landen gaet;
't Sy dat ghy nu besiet de Moscovijtsche palen,
Daer midden uyt het ijs gaet zijn laurieren halen
Den hooggeboren Vorst, den onverwonnen helt,
Die op zijn jeuchdig hoofd dry kroonen heeft gestelt.
't Sy wat ghy oock nu doet, komt hier met my vertreden
De wetten van het graf, met wijsheyt ende reden;
Stelt uyt u manlick hert en uwen kloecken moet,
Den schrick die vrouwen quelt, en kinders beven doet.
Ick sal u, daer de Maes, versterckt met twee rivieren,
Omringt de Koningin van onse Batavieren,
Een rustplaets gaen bespien, of eenen groenen kant,
Met onbetreden gras in boomen wel beplant:
Daer als den middach brant u niet en sal ontstellen
De ongetemde son, noch oock de winden quellen;
Hier wert ghy, weerde siel, van my soo seer geacht,
Van my soo seer bemint, van Plato selfs gewacht.
Hier staet Athenen heel, met alle de godinnen
Dry drymael in 't getal, en duysent herderinnen,
Bereyt om als gy u naer Hollant weerom spoet,
Te seggen willekom, te trekken in 't gemoet.
Ten eersten, als een kint (want van de teere jaren
Moet hy beginnen gaen, die vruchten wilt vergaren)
Zijn ongewone tong tot d'eerste woorden kromt,
En soetjens in 't gebruyk van zijn vijf sinnen komt,
| |
[pagina 127]
| |
Doet altijt dan met hem, dach ende nacht, verkeeren
Een die bewysen kan, hoe soet dat is het leeren,
Die plant, die vastlick plant in 't herte van het kint,
Dat alle quaet geschout, de deugt moet sijn bemint.
Doch meester wacht u wel, en laet u niet bedriegen,
Noch van den dranck in slaep, of vuyle liefde wiegen,
Op dat hy niet en wort alleengskens als een beest,
En t'eenemael verlaet den hooggeboren geest:
Want hy moet boven al den sin op leeren heffen,
De grootheyd van de siel en oorspronck wel beseffen;
Hoe God die 't al vermach, naer dat hy had gestelt
Den hemel en de locht, de zee en 't aertsche velt,
Heeft in den nieuwen mens 't beginsel van het leven
En 's hemels saet en vonck door zynen blaes gegeven,
Die hy noch allen dach, en alle nacht in blaest,
Wanneer 't volmaekte kint hem naer de werrelt haest;
Hoe dat hy noch begin, noch eynd' en heeft genomen
Van 't lichaem, en van daer oock geensins en kan komen,
Alsoo hy suyver is, en by sich selfs bestaet,
En wederom van hier naer zynen oorspronck gaet:
En dat hy niet en is getrocken of gesproten
Uyt eenig element, en is oock niet besloten
In eenig van haer al, en is niet uyt de locht,
Of uyt het vochtich nat, of uyt het vier gebrocht.
De aerde die den wijn, de boomen en het koren,
Uyt haren milden schoot, en beesten heeft geboren,
Die alle dingen mint voet alle mensch en beest,
En heeft het minste deel niet aen des menschen geest.
Aensiet eens hoe dat hy ontvliegt des lichaems palen,
Den lanck verloopen tijt gaet snellick achterhalen,
Hoe dat hy mercken kan dat niet en is geschiet,
En uyt een kleyne plaets de heele werrelt siet:
| |
[pagina 128]
| |
Hoe dat hy als het volk onaerdich, ongebonden,
Noch in de bergen was, de konsten heeft gevonden:
Die 't water, locht en vier, noch d'aerde niet en baert,
Of eenich ander dinck, dat daer nyt is vergaert.
Noch al de sterren dan, noch 's hemels lichte salen,
Noch 't silver van de maen, noch ook de goude stralen,
Die Phaebus uyt het vier van zynen wagen schiet,
En hebben by den geest noch by zijn krachten niet.
De aerde moet hier ook met hare traegheyt wyken,
Die niet en heeft dat sich kan metten geest gelyken;
De ongetemde zee met al haer groot gewelt
Staet ver ook onder hem en zyne macht gestelt:
De locht die d'aerde kan met haer begrijp omringen,
En kan in haer begrijp zijn wieken niet bedwingen,
Als hy wilt onder hem de hemels laten staen,
En boven haer tot God Naturens oorspronck gaen:
Meest als hy open doet den oorspronck van de reden,
Het brandende verstant gaet sich daer in vertreden,
Een vyant van wellust, gelt en eergierigheyt,
Die hooge staten wenscht, en menich hert verleyt.
De baren en 't getier van alderhande sonden
En lusten ongetemt hout vastelick verbonden;
Stilt zijn oproerig volk, spot met Fortunens bal,
Verblijt in zijn gemoet sit meester boven al.
De reden onvermoeyt, die wacht hout van het leven,
Heeft hy in 't hoogste deel de beste plaets gegeven;
Die hoe zy meer haer hout van 't trage vleesch vervremt,
Hoe kloeker dat zy vliegt, hoe hooger dat zy klemt.
Gelijk een arent snel, die yemant heeft gesteken
In een besloten koy, indien die komt te breken,
Zijn wieken t'samen slaet met vreeselick gerucht,
Trekt naer de sonne toe, verbergt sich in de lucht,
| |
[pagina 129]
| |
Die moet dan aen haer self gehegt en ingeropen,
Ontslagen sijn van al daer d'hemels ommelopen:
De sterfelicke sorg, die sotte menschen knaegt,
Moet worden uyt den geest gebannen en gejaegt.
De sinnen dient men oock allenskens soo te temmen,
Dat zy 't vergaert gemoet niet elders en doen swemmen,
Of wel den suyvren geest, die boven d'aerde siet
De redenen van al dat in dit ront geschiet,
Van een soo hoogen plaets aen d'aerde weder hechten,
Als eenen dollen hoop van onbesuyste knechten,
Die blint niet aen en sien de ware schoonigheyt,
En laten onbemint de suyver eerlicheyt.
Want als den geest gerust van alles is ontslagen,
Besloten in sich self en daer in heeft behagen,
Veracht hy doot en hel, gaet treden metten voet
Al dat het volk in druk en vreese leven doet.
Een onbesorgde siel uyt hemels saet geboren,
Als zy sit in haer self, als op den hoogsten toren,
En weet noch van fortuyn, noch honger, noch gewelt,
En weet niet van de vrees, die meest de menschen quelt.
Waert dat de locht verginck, waert dat de hemels vielen,
En dat den lesten dach de werrelt quam vernielen,
Zy zoude sijn te vreen, het sy hoe dattet sy,
Zy blijft altijt gerust, zy blijft al even bly.
Dit leven, dat met recht geseyt mach sijn het leven,
Heeft Plato zynen naem, des doods begin, gegeven;
Om dat hier door de geest van alle dinck afstaet,
Leert sonder lichaem sijn, zijn lusten al verlaet,
Om dat den geest gerust, en in sich self gebonden,
Wert in den selven stant oock van de dood gevonden,
| |
[pagina 130]
| |
Daer hy niet af en weet, en sonder pijn of schroom
Te krygen als zy komt, sterft als in eenen droom.
Dit leven, dat eerst was gestopt voor 's menschen oogen,
Quam eerstmael Socrates in dese werrelt toogen,
Die sonder eer of stam, en sonder huys en gelt,
Verachte de Fortuyn, stont boven haer gewelt.
Hy was gewoon de aerd' en wat haer kan behagen,
Altijt uyt zijn verstant en hoog gemoet te jagen,
Stont dikwils als verbaest, behoudend' in den sin
De rechte schoonigheyt, haer oorspronck en begin.
Doch leerde boven al, gerust en wel te sterven,
De doot eer dat se komt te kennen, en te derven
Al wat het lichaem soeckt, zijn sinnen en zijn hert
Track hy van alle dinck, tot dat hy meester wert.
Hy heeft op eenen tijt in 't midden van de dagen
Des winters, soo men segt, in hagel, wint en vlagen,
Al denckend' eenen dach, en eenen heelen nacht
Gestaen, en zynen tijt hier mede door gebracht.
Soo dat hy mette doot het leven had vergeten,
Den slaep hadd' uytgestelt, het drinken en het eten,
En al was 't dat het lijf zijn kracht verloren gaf,
Den hooggevlogen geest en wist daer noch niet af,
En voelde niet op hem de groote buyen vallen,
Noch van de noortsche wint de vreeselicke ballen,
Soo wel hadd' hy van joncx gemaekt zijn sinnen stil,
En onder 't jock gebracht van zynen kloeken wil:
En sonder van zijn vlees, en van zijn self te weten,
Was boven zon en maen, en neven God gezeten,
Verdronken en verdoolt in liefde van het schoon,
Dat boven alle dinck bezit de eerste kroon:
Dat schoon dat in de locht laet zyne soete stralen,
En in het aertsche velt, en in het water dalen,
| |
[pagina 131]
| |
Als 't yser dat by nacht door 't vier ontsteken is,
Veel stralen van hem schiet, verlicht de duysternis.
Van dit warachtig schoon in sich kleyn deeljens dragen;
De velden groen bekleet, fonteynen ende hagen,
En bosschen fraey om sien, de beesten op het lant,
De vogels in de locht, de visschen aen het strant.
Dit ginck hy aen den kant van zijn bekende beken,
Of onder zynen boom, en in de bosschen preken,
Dit sanck hy dach en nacht, dit sanck hy 't heele jaer,
En voegde veel daer by van Phedri gulden hair;
Om van de vuyle min het Grieksche volk te wenden,
Den mensch van een schoon beelt naer de fonteyn te senden
Van d'eerste schoonheyt self, te maken dat hy gaet
Recht naer den oorspronck sien, en daer zijn oogen slaet:
Den oorspronck, die al is 't dat hy als eenen regen,
Sich in de werrelt stort door hondert duysent wegen,
En soo veel namen heeft; selfs in den hemel blijft,
En van daer onsen geest tot zijn aenschouwen drijft.
Gelijk als door een gat, of dick geblaerde bomen
De helder son in huys, of in het bosch kan komen,
Geeft klaerheyt ende licht, doch buyten al de blaen,
De huysen en den bosch, blijft in den hemel staen:
Den ganger siet het licht, zijn herte voelt hy springen,
En gaet al zynen tijt met denken overbringen,
Hoe groot, hoe schoon zy is, het sy dat sy opstaet,
Of in den middach brant, of's avonts onder gaet.
Den selven, als hy mocht een schuylplaets ergens vinden,
Of in het wout een hol of looverryke linden,
Vervulde 't altemael met hemels soeten sanck,
En maeckte met zijn tong een goddelick geklanck.
Gelijk sich op een tack een krekel gaet vermeyen,
Of op een wijngaertranck den morgendouw verbeyen,
| |
[pagina 132]
| |
Singt daer altijt zijn liet, gaet sich daer op vertreen,
Met zijn kleyn weeldig huys, en luttel nat te vreen;
Daer singt hy dach en nacht ons onbekende saeken,
En gaet met zijn geluyt den ackerman vermaeken,
Den ouden ackerman verdrijft hy zynen tijt,
Die hem in zynen sanck soo dickwils heeft verblijt.
Dit selve, doen hy stierf, ginck hy aen zijn gesellen
In 't midden van de doot, en zijn vertrek vertellen,
Den adem hem begaf, zijn leden wierden kaut,
Noch was hy wel gemoet, noch was hy niet verflaut.
Gelijk als yemant komt, naer veel bedrukte jaren
Gebannen, naer zijn huys en kinderkens gevaren,
Wenscht om zijn vrouw te zien, en al dat hy verliet;
Met geenen and'ren moet hy uyt het leven schiet:
Dranck uyt met meerder vreugt 't fenijn aen hem geschonken,
Dan hy den soeten wijn te voren had gedronken,
Als Chloris in de lent het grieksche lant versiert,
En Bacchi liefsten dach met wijn en bloemen viert.
Niet sonder reden dan en heeft men hooren stenen
De Nimphen altemael en al die van Athenen;
Minervae tranen ook sijn wel van duysent lien
Op d'heuvels van het bosch, en by het strant gesien:
Hymettos heeft ook self zijn droefheyt gaen ontknoopen,
Door zijn verwilckert gras een nieu rivier doen loopen;
Al was 't dat hy zijn bien, en honich altemael
Verwonnen had' gesien van zyne leste tael.
Als ghy dan, Socrates, u leven hebt verloren
Door u meburgers haet, en onbeleefde toren,
De wijsheyt heeft gescheurt haer wit versilvert kleet,
En van haer treurig hooft haer gulden hair gescheet,
Zy was alree gevlucht, en naer de locht geklommen,
Jae, wel tot drymael toe; doch Pallas sach men kommen,
| |
[pagina 133]
| |
Die haer gehouden heeft in 't onrechtveerdig lant,
Tot dat zy wederom in Plato wiert geplant.
Dit sal dan sijn de wech van wijsheyt ende reden,
Die ghy tot dese leer sult vryelick betreden,
Dus sal u tot de doot een strate sijn bereyt,
Die uyt des werrelts dal, recht naer den hemel leyt;
Is 't dat ghy uwen geest met sorgen niet omlommert
Hout in zy selven stil, en altijt onbekommert,
Is 't dat ghy hem bevrijt van aertsche liefde laet,
Die door de sinnen kruypt, en listig hem verraet.
De wellust komt voor al, die komt in 't herte rennen
Eerst ongeacht en kleyn, ghy kont haer qualick kennen,
Maer naer een luttel tijt stelt zy de kroon op 't hooft;
Den overwonnen geest ligt van sijn macht berooft,
Wert ballinck uyt sijn rijck, wert knecht van sijn slavinnen,
Die hem met duysterheyt bekleen en overwinnen,
En dryven hier en daer, gelijck den snellen wint
Met sant en pluymen speelt; al is 't dat hy sich vint
Verloren en misleyt, naer dat hy heeft verlaten
Den hemel met zijn kracht, het kan hem dan niet baten
Dat hy sich treurig hout, want 't is dan al te laet
Als hy van alle kant soo vast gebonden staet.
Den onbedachten sin wert van thien duysent dingen
Bedrogen en verleyt, gebracht in duyster stringen,
En door vijf wegen eerst slavinnen van 't verstant
De dwaling metter tijt, of sieckte wert geplant:
Want al dat d'oogen sien, doen zy in 't herte dalen,
Den overwonnen geest en siet niet aen zijn faelen,
Verblijt hem in zijn quaet, als hy bedrogen is
Bedriegt een ander voort, en bringt in duysternis.
Aensiet maer in de locht den regenboge blincken
Met verwen, alsoo veel als iemant kan gedincken,
| |
[pagina 134]
| |
Gehoorent en gekroont, met eenen valschen schijn
Recht tegen onder 't licht daer Phaebi stralen sijn:
Terstont komt de poëet, gaet van zijn oogen hangen,
Maeckt wijs al dat hy denkt met lieffelicke sangen,
Doet dwalen al het volk, segt in zijn aerdig liet,
Dat sonder hem niet groots noch wonders en geschiet.
Want nu gaet hy door last van Juno Turnus wecken,
En raet hem onbevreest de wapens aen te trecken:
Nu komt hy in het heyr der Grieksche vorsten gaen,
En maekt Achilles gram, en spreekt hem moedig aen;
Die nievers doch en is, want als de sonnestralen
In een bequame wolk haer drucken en weerhalen.
Den brant, die medekomt en met lust water speelt,
Bedriegt ons oogen-licht met dit geschildert beelt.
Soo hebben zy de son, alleen om dat se sagen
Dat zy haer schoone toorts de werrelt door ginck dragen,
Gemaekt tot haren God, als ook de silvre maen,
Met al de sterren klaer, die in den hemel staen.
Is 't dat de oogen selfs gelooven aen de logen,
Door eenen valschen schijn of door de locht bedrogen,
Wat sullen d'ander doen, die minder sijn van kracht,
Als dolen dach voor dach, staen onder leugens macht?
Hier uyt is hoop en min, en alle quaet gesproten,
Hier uyt de werrelt eerst met dwaling overgoten,
Die voorder als het rijk van Roomen heeft gestreckt,
Het aertrijk door en door met Goden heeft bevleckt,
Uyt desen quaden gront heeft hare macht genomen
De vreese van de doot, en is in ons gekomen,
Die ons dan meest bestrijt als nu de doot ons naekt,
En dat den ouderdom de krachten heeft ontschaekt:
De Reden dan die moet, als noch de groene dagen
Teer ende buygsaem sijn, haer uyt het herte jagen,
| |
[pagina 135]
| |
Of anders sal zy selfs ten lesten nedergaen,
En tegen haren dank ook onder vreese staen,
Men moet dan nemmermeer zijn oogen veel betrouwen,
Maer op den geest alleen een vast vertrouwen bouwen.
De Reden die alleen getroulick hoort en siet,
Nooyt iemant en bedroog, noyt iemant en verriet.
Want al dat eenigsins de sinnen komt bespringen,
Is vyant van den geest, en geestelicke dingen.
Dan werkt eerst ons gemoet, dan werkt eerst ons verstant,
Wanneer de sinnen sijn in eenen stillen stant.
Siet ghy niet als de nacht den hemel heeft gesloten,
De velden en de zee met duysterheyt begoten,
Als d'ooge niet en dwaelt, noch tusschen beelden swemt,
In d'oore geen geluit, noch geen geruchte klemt;
Den geest gans onberoert laet swygen de vijf sinnen,
Vertrekt sich in sich selfs, roept al zijn krachten binnen,
Ontfangt hem selven daer met blijtschap alsoo groot
Al of hy aen den dis der Goden waer genoot.
Geen huys, noch geen paleys en kan hem soo vermaecken,
Noch kleeren, spijs of dranck, en diergelyke saecken,
Als hy hem selve doet, als hy sich daer vermeyt,
En ongemeten doolt in ongemetentheyt.
Waer hy op Helicon yet aerdigs gaet bedryven,
En in de bosschen speelt die altijt groene blyven,
Daer handelt metten God, die zynen hoogen moet
Met suyver hemels vier geduerig branden doet:
't Sy dat hy voor het volk zijn tonge moet ontbinden
En gaet om sulcx te doen bequame woorden vinden,
Herdenkt en weer herdenkt, op alles sich beraet
Op dat niet onbedacht uyt zynen mont en gaet;
't Sy dat hy hooger vliegt en neerstich gaet betreden
Den oorspronck van dit al en zijn verborgentheden,
| |
[pagina 136]
| |
Hoe dat te gaer gevoegt zee, aerde, vier en locht
Op 's werrelts groot tonneel al hebben voortgebrocht:
Hoe droogt' en vochtigeyt, hoe hitte met de kouwe
Haer krachten voegen t'saem, malkander sijn getrouwe,
Die altijt even sterk noch noyt en sijn vergaen,
Veranderen sich wel, en blyven altijt staen.
't Sy dat hy besig is, om op de deugt te letten,
Tot bate van zijn lant profytelicke wetten
Te voeren in zijn stat: en vast, hoe dat het gaet,
In oorlog en in peys te maecken zynen staet.
Want dan en hoort men niet: de vogelkens die klagen
Des morgens hare min, die liggen dan verslagen;
Het peert en briest dan niet, den hont ook niet en bast,
Het bosch swijgt met de steên, de dieren slapen vast.
De bloemen, die den hof met schilderyen cieren,
En worden niet gesien, noch duysent vremde dieren,
Het donker wolken kleet den hemel overtrekt,
De groote zee ligt stil met duysternis gedekt.
Want als de sonne doet den nacht van d'aerde stryken
En voor haer vierig hooft de duysterheden wyken,
Als zy aen allen kant schiet haer vergulden licht,
En al dat was gedekt bringt weerom voor 't gesicht:
De aerde trots gekleet gaet duysent verwen toogen,
Met beelden alsoo veel, en lokt des menschen oogen
Om haren pracht te sien, die bly en wel te vreen
Gaen daer in 't eenemael haer bergen en besteen.
Gelijck zy dikwils doen wanneer de schoone wielen
Van d'onbevlekte maen de duysternis vernielen;
Als tusschen ons gesicht en d'helder suyver locht
Geen blinde wolke drijft, geen dompen sijn gebrocht.
Want d'oogen gaen daer door verdolen in de sterren,
En locken ook den geest, tot dat zy hem verwerren,
| |
[pagina 137]
| |
Die in het sien verheugt in sich onwetens baert
Des levens soete min, wert van de doot vervaert.
Nochtans wort noch de deugt, noch wijsheyt, die gegeven
Ons van den hemel sijn, vorstinnen van het leven,
Noch ook de schoonheyt selfs daer toe nochtans de lien
Geboren alle sijn, van d'ooge niet gesien.
Voegt hier by dat de geest van selfs tot sich genegen
Om hoog en naer sich vliegt, tot dat hy heeft gekregen
God en zijn eygen plaets, al is hy uyt zijn lant,
Gelijk als aerd' en locht, in d'aerde vier geplant.
Om sich dan wel gerust, en wel gemoet te maken,
Van lichaems macht bevrijt en tydelicke saken,
Moet werden onsen geest, en in sich selven gaen;
Hy heeft het recht begin die dat wel heeft gedaen.
Aensiet hoe dat het vier wort naer het vier gedreven,
De aerde aen de aerd', de locht aen locht gaet kleven,
Met alsoo grooten kracht den geest om hooge drijft,
En in den eersten geest altijt gewillig blijft.
Gelijk een groote vlam, die in de drooge boomen,
Of in de huysen komt, haer krachten gaet ontoomen,
Veracht het water al, dat yemant op haer giet,
Recht naer de wolken klemt, en naer de sterren siet.
Den geest soud' oock van selfs soo naer den hemel klemmen,
Gelijk het vlammig vier naer't hoogste vier gaet swemmen,
Waert dat hy waer bevrijt van 't vleesch daer hy in leeft,
Dat met den hemel vecht, en niet gemeens en heeft.
Dit moet hy bouwen eerst, en naer de reden voegen,
Niet met een peert, of os, met schoppen of met ploegen,
Maer dat hy stelt te werk de kracht van zijn gemoet,
En 't ingewortelt quaet uyt met de reden doet.
Doch geenen ackerman en moet soo neerstig wesen,
Om uyt 't besaeyde lant het onkruyt te gaen lesen,
| |
[pagina 138]
| |
De steenen altemael en distels uyt te doen,
Die met het kooren hoopt zijn huysgesin te voen;
Gelijk hy moet den bos van dwalingen afsnyen,
En van het vruchtbaer quaet zijns herten velt bevryen,
Die d'aerde winnen wilt, en suyveren het saet
Van 't vier dat in hem is, en naer den hemel gaet,
Dat niet in 't aertsche stof, en onbequame dingen
Het levens korten draet onnuttig moet volbringen,
Maer voeren op zijn wiek den geest als 't hem behaegt,
Of als hy boven wert van d'eeuwigheyt bedaegt.
Op dat dan dit geschie, soo sult ghy moeten weten
Wat dat het vleesch behoeft in drinken en in eten,
Den honger, die u praemt laet sijn te vreen gestelt
Met dat de goe natuer doet wassen op het velt.
Al is 't dat onder 't last u schotels niet en beven
Van vet gebraden vleesch dat u de ossen geven,
Al is 't dat niet en sent het onbekende lant,
Of Nereus zynen tol, en Phasis de phasant:
De aerde sal genoeg u met haer kruyen spysen,
Die zy in 't groene velt allomme doet oprysen,
De koolen root en wit, de wortels en salaet,
Endivi, die den buyk en ook het slapen baet.
Wat wil ick appels hier, of pruymen, of olyven,
Wat wil ick druyven, versch of uytgeperst, beschryven?
Het kooren lacht u toe, en noyt en sal vergaen
Een beeksken, dat den dorst met water kan verslaen.
Cleanthes heeft altijt aen sulken dis geseten,
En anders geenen kost Carneades geëten,
De sterren sagen vast die groote meesters aen,
Den heelen hemel sag haer naer de tafel gaen.
De leden vet gemest soo seer den geest verbinden,
Dat hy des hemels weg niet meer en kan gevinden,
| |
[pagina 139]
| |
Verliest zijn eerste kracht, niet anders voorts en denkt
Dan alle vuyligheyt, die Venus liefde schenkt.
Die altijt vol en sat, met wynen is geladen,
En kan de swarte doot kleynmoedig niet versmaden;
Den goddelicken geest berooft van sijn gesicht,
Gedolven in het stof, en heel verduystert licht:
Maer als hy onbesmet maer denkt op kleyne saken,
En kan uyt zijn gepeyns, noch uyt sich niet geraken,
Blijft t'eenemael gehegt, blijft in sich-selve staen,
Gesloten in sich-selfs, en kan van daer niet gaen.
Hy heeft zijn wenschen al en swaricheyt vergeten,
Gerust, en sonder yet van dach of nacht te weten,
't Sy dat de sonne rijst, 't sy dat de droeve nacht
Spreyt over al haer kleet, en neemt daer op geen acht.
Maer sonderling als hy noch hooger is gekommen,
En boven alle dinck des werrelts opgeklommen,
Dan siet hy de natuer in haer onsterflicheyt,
Schoon, suyver, onberoert, begaeft met eeuwicheyt:
Die al is 't dat s'haer toont in soo veel leên gespleten.
Als d'aerde mette locht, en oock ons oogen weten,
Komt alom even wel uyt een beginsel voort,
En bindet al te gaer vast mette selfde koort.
Maer boven komt den geest Naturens schepper tegen,
Die hem noch hooger voert door onbekende wegen,
En boven dese kloot, en al dat moet vergaen,
Hem in zijn eerste licht doet onbelemmert staen.
Dit is de eerste vreugt, een teeken ons gegeven
Dat naer des levens tijt ontspruyt een beter leven,
Een rechte pant van God, een leere die ons wijst
Dat onsen geest alsoo tot God almachtig rijst.
Hier door den selven geest bedwinger van zijn lusten,
Gaet buyten de natuer, gaet in sich selven rusten,
| |
[pagina 140]
| |
Sit met dat eeuwig is bekommert dach en nacht,
Voert God in zijn verstant, hout hem in zijn gedacht,
De rechte schoonheyt siet, soo veel hy kan verdragen,
Al moet hy noch in 't vlees volbringen zyne dagen,
En onderworpen is zijns lichaems trage wet,
Die heel het leven lang gedurig hem belet.
Om nu te kennen God, scheyt hem van alle saken,
Dit is den eersten weg die u geleert sal maken,
Segt dat hy niet en is geboren, of gemaekt,
Dat hy is sonder vleesch, de doot ook niet en smaekt;
Segt dat hy niet en weet van swackheyt ende sonden,
Van al dat ons beswaert is t'eenemael ontbonden,
Soo komt gy naest by hem, dit is een recht begin
Indien ghy hem wilt sien, en gaen ten hemel in.
Ja selfs, om sonder moyt den grooten God te vinden,
Sult ghy de locht, en zee, en d'aerde gaen ontbinden,
En scheyden van hem af, gelijk een lustig kleet,
Vol beelden en vol gout, seer konstig toebereet.
Den geest die daer toe komt sal dan gedurig groeyen,
En altijt voort en voort door hooge wegen spoeyen,
Tot dat hy God aenmerkt almachtig in gebiet,
Hem eeuwig sonder tijt, en ongemeten siet.
Met arbeyt door de zee gebroken van het leven,
En wolken veelderley, die lancxt het water sweven,
Gelijk een schuyte loopt door Amphitrites velt,
Bevochten van de vloet, en van den wint gequelt.
Doch om dat ghy hier in sout mogen seker varen,
Niet dolen met u schip in onbekende baren
Om dat u kloeck verstant noch hooger soude gaen,
Dat meer verborgen is gemackelick verstaen,
God zelfs is neergedaelt, gekomen op der eerden,
En heeft ons sterflick vleesch en krancheyt gaen aenveerden,
| |
[pagina 141]
| |
Die heeft ons gans volleert, den grooten weg verhaelt,
Te vooren onbekent, die aen den hemel paelt.
Hier uyt is 't dat wy nu gelooven en bewysen,
Dat uyt een eeuwig licht, dry lichten eeuwig rysen,
Dat door het weerde bloet de doot is neergeleyt,
Van die geboren is voor tijt en eeuwicheyt.
Want als den vader ginck sich in sichselven houwen,
Zijn eygen wetenschap, zijn eygen kracht aenschouwen,
Heeft een volkomen beelt uyt zijn verstant gebaert,
Dat is wat dat hy is, en van den selven aert,
In 't welk hy met een vreugt sich-selven heeft gaen merken,
En met de vruchtbaer min van zynen sone werken,
En daer door watter is, geschapen en begort,
Ook in den trage mensch den hoogen geest gestort.
Van hier komt ons het licht, van hier begint het leven,
Wiens saet in 't hoogste deel is van 't gemoet gebleven,
Het welk gelijk den key, die ander keyen vrijft
Toont zijn verborgen vier, veel voncxkens van hem drijft;
Sich in sich-selven keert, schiet vlammen uyt en stralen,
Die Fama dan ontfangt, en gaet se voort verhalen
Aen alderhande volck, begift daer mê den tijt,
Die neerstig haer bewaert, en van de doot bevrijt.
Want in dit aertsche dal en kan den geest niet raken
Yet meerder dan hy is, al waer 't dat hy konst maken
Dat hy de sonne waer, of wel een sterre wiert,
Die in den stillen nacht den schoonen hemel ciert.
Noch noyten was soo hoog een sterflick mensch geklommen,
Al was hy boven son, of boven maen gekommen,
Al klom hy hooger als den dollen Phaëton,
En lancxt de wolken dreef de peerden van de zon;
Als doet den hoogen geest, die vry van lichaems boeyen
God ingelaten heeft, gaet branden ende gloeyen,
| |
[pagina 142]
| |
Als Plato, die wat groots en meer dan 't volk verstaet,
Ontsteken van dit vier tot in den hemel gaet;
Siet ryen in een koets met vier gevlerkte wielen
Den vader van dit al, siet hondert duysent sielen,
En Goden volgen naer, die door des hemels baen
Bequamelijk gedeelt in twintich benden gaen.
Schoon siele, doet dit werk soo lange ghy gegoten
In 't trage lichaem sijt, en in het vleesch gestoten,
Vaert naer dees haven toe, in dese seker ree
Sal u behouden schuyt verlost sijn van de zee.
Verheft u boven 't volk, verlaet hier mette menschen
Den koninklyken staf, en al dat heeren wenschen,
Reyst vry door desen weg aen niemant noch bekent,
Die zynen hoogen geest naer aertsche dingen went.
Ik sal u voren gaen, en openen de gangen
Met boomen dick getakt en duysterheyt omvangen:
Ik sal op 't hoogste deel van Helicon gaen treen,
Daer 't onbetreden gras noyt voetstap heeft geleen;
De sielen noch vervremt van reden, suyver maken,
Den hooggeboren geest den hemel doen genaken,
Van daer hy eerstmael komt, alwaer hy in het velt
Bestoven van de aerd', in beelden noch verstelt.
Hier sullen voor de deur geschildert staen rivieren
Met hoornen afgecapt, die lancxt de helle swieren,
Den heeten Phlegeton, Cociti droeven schoot,
En met de bleeke vrees, de krachten van de doot.
Voorts sal ik noch daer by thien hondert dingen setten,
Die onder valschen schijn van schoonheyt ons beletten,
En trecken ons tot sich van 't lichaem noch niet vry;
En maken van dit al een groote schildery.
Ten eersten, watter is gekomen in dit leven,
Van selfs, of wel daer toe door redens-kracht gedreven,
| |
[pagina 143]
| |
Gaet naer de schoonheyt toe, en in haer selven vint
Genegentheyt daer toe, en die met recht bemint.
Want ander door de zee, en ongetemde baren
Gaen met een houten peert naer vreemde landen varen,
En gaen om waeren uyt, en brengen eenen hoop
Van indiaensche goet en frayigheyt te koop:
Een ander delft het lant, en wilt den oorspronck soeken
Van silver ende gout tot aen de duyster hoeken
Van Styx en Acheron, soo groot is d'aertsche min,
Soo is de gansche mensch verdwaelt van sijn begin.
Een ander volgt de doot, of als het wilt gelucken
Gaet in het bloedig velt zijn lauwer kransen plucken,
Bewaert met kloeken moet, en met zijn ysren hant,
De muren van zijn stat, en van zijn vaderlant.
Een ander wort tot staet en hoocheyt opgenomen;
Een ander doet zijn best om kinders te bekomen
En bringt zijn neefkens op pilaren van 't geslacht,
Vertroosters van zijn doot, en van den lesten nacht!
Terwyle loopt den tijt, die naer de somerjaren
Besneeuwen komt het hooft met gryse winters haren;
Hy vint den geest, die ver van zyne schoonheyt leeft;
En van de waerheyt doolt, en die vergeten heeft.
De doot doch altijt volgt de wijtverdwaelde menschen,
Snijt al des levens draet in 't midden van haer wenschen,
Die dickmaels als hy best, en ongewerrent loopt
De klos van Clotho neemt, aen Acheron verkoopt.
Gelijk als op een rots een duyfken is geseten,
En soekt wat alderbest haer joncxkens sullen eten,
Meent haest haer huysgesin, en soete nest te sien,
Den havik, die dat vangt en laet sulcx niet geschien:
Als hy den vreeden klauw kan op het lichaem drucken,
Neemt al de hopen wech; en laet se niet gelucken,
| |
[pagina 144]
| |
Dat soete dier dat eerst niet op de doot en docht,
Zijn moederlick gemoet laet midden in de locht.
Soo komt de doot ons ook verraderlick bespringen,
Als wy meest besig sijn met wonderlicke dingen,
En naer zijn eerste plaets, en zijn beginsel haelt
Den geest, die in het kot van duysterheden dwaelt;
Wiens werk doch niet en is of gout, of goet te minnen,
Of met rapier, en roer den vyant te verwinnen,
Noch ook naer ampten groot, en hooge macht te staen,
Die altijt ons gemoet met sorgen overlaen;
Maer dat hy went tot sich het onberoert gesichte
Van zijn schoon suyver siel, bevrijt van aerts gewichte,
Die in haer vreugden leeft, in haer genuchten swemt,
Daer sorge niet en komt, de doot ook niet en klemt.
Van hier is het begin, en 't eynde van het leven,
Van hier is aen den geest het hemels saet gegeven,
Daer gaet hy wederom als hy zijn oogen schiet,
En uyt het lichaem trekt, en naer wat grooters siet.
En als de doot hem komt van zynen bant ontbinden,
En kan in 's werrelts perk niet meerder dan sich vinden,
Gekomen tot zijn eynd' en kan niet voorder gaen,
Blijft daer alleen gehecht, en altijt stille staen.
Gelijk die door veel lants, en onbekende hoeken
Euphrates gaet de zee met alle zijn water soeken,
Soo haest als hy die vint hemselven daer in drijft,
En sonder voort te gaen in haer te vreden blijft;
Soo ook des menschen geest, die lang heeft moeten dwalen
Door beelden veelderley, vint hier geruste palen,
Hier eynt hy al zijn werk, is vry van allen val,
En langer als de locht en aerde leven sal.
Want al dat in de kloot des werrelts is gesloten,
Moet eens met hemels vier en vlammen zijn begoten,
| |
[pagina 145]
| |
De zee sal werden droog, de aerde sal vergaen,
Den geest sal vast alleen by zynen vader staen.
Het velt dat vruchten draegt, dat alle dier doet leven,
Sal in dien grooten dach van schrik en hitte beven,
Sal branden totte locht, de sterren smilten doen,
De waters sullen droef niet meer de visschen voen.
De vreeselicke locht met groote donderslagen
Sal storten uyt haer huys rivieren ende vlagen,
De bergen sullen al met vier ontsteken sijn
Met Oeta Rhodope, met Tmolus Apennijn.
De vlam sal op het hooft van Erimanthus schynen,
Het groen geheyligt bos van Pindus doen verdwynen,
Olympus onbekleet verliesen al zijn eer,
En Athos uytgedroogt geen vruchten dragen meer.
Parnassus sal vergaen met al zijn waterstranden;
Den dik gehayrden kop van Hemus sal verbranden,
Hymettos heel bedroeft sien sterven al de bien,
En Atlas dik besneeut zijn ijs gesmolten sien;
Zijn schouwers, zynen hals van hitte zullen klagen,
En 't hemels swaer gewicht niet langer konnen dragen,
Maer werpen van het hooft, en spreyen op het velt
De sterren altemael, die daer in zijn gestelt.
Dit vier en sal ook niet des hemels beelden sparen,
Noch ook de groote zee met al haer grove baren,
Die om en om den bal van dese werrelt swiert,
En van den wint ontstelt seer schrickelicken tiert.
Trekt dan de siele wech, die niet en weet van sterven,
Noch door den ouderdom of siekten kan bederven,
Uyt al dat sterflick is, en sonder vastigheyt,
En hegt haer onberoert alleen aen d'eeuwigheyt.
Dit werk maekt eenen geest, die vry van blinde wetten
Kan in sich selfs gestort sich boven 't lichaem setten:
| |
[pagina 146]
| |
Soo hem de doot bespringt, hy heeft se lang geleert,
Ontfangt se sonder vrees, en naer den hemel keert.
|
|