Gedichten

[p. III]

[Woord vooraf]

In het begin der XVII^e eeuw bloeide in Belgie eene rei uitstekende mannen, die met ongemeenen byval de lier bespeelden, en hunne bespiegelingen in weelderige zangen uitstortten. Jammer dat zy in de latijnsche tael hunne gedichten schreven; hierdoor konden zy geenen invloed op de gansche natie uitoefenen, en hunne werken, in die eeuw zelfs, bevonden zich alleen in de handen der geleerden; en thans, by het verval der latijnsche letteren, zijn hunne namen byna vergeten, en hunne verzen worden slechts als oorkonden nagezien, voor zoo veel zy eene historische waerde hebben.

Werpen wy een oogslag op den Gentschen Parnas dier dagen; daer treffen wy de volgende dichters aen: Jacobus à Marckâ, Justus Rycquius, Maximilianus Vrientius, Carolus Langius, Ignatius Dyckerius, Livinus Torrentius, Antonius Sanderus, Daniel Heinsius, Justus Harduinus, Jacobus Zevecotius, en meer anderen. Sanderus is als geschiedschryver, niet als latijnsch dichter, bekend gebleven, en de drie daerop volgenden zijn hunnen hedendaegschen roem aen vlaemsche gezangen verschuldigd, waerop men in hunnen levenstijd met minachting nederzag. Hieruit blijkt genoeg hoe ondoelmatig het is, eene vreemde of doode tael te gebruiken, in opstellen, welke eenigen duer

[p. IV]

waerdig zijn. Goede werken strekken den volke tot onderwijs en tot beschavingsmiddel; vaderlandsche zangen stichten vaderlandsliefde en wekken het nationael gevoel op; maer, in eene vreemde tale vervat, zullen zy onaengemerkt als ydele klanken verdwynen. Tracht gy door uwe schriften naer eer en roem, die zult gy niet bekomen door u in eene vreemde of doode tael te oefenen. Petrarca schreef een latijnsch heldendicht in verscheidene zangen: Africa; hierdoor meende hy zynen naem der onsterflijkheid te wyden, en achtte zyne Canzoni niet hoog: zijn heldendicht echter is schier ongekend, en dat Petrarca's naem algemeen beroemd is gebleven, moet men aen zyne italiaensche Canzoni toeschryven, die nooit vergeten werden, en zich in de handen van eeniegelijk nog bevinden. Frederik II schreef fransche versen; de Franschen hebben hem onder hunne dichters van den tweeden rang niet eens gebracht; de Duitschers durven hem nauw als schryver noemen. Had deze vorst zyne moedertael gebezigd, hy zou mogelijk als schryver, zoowel als veldoverste, den bynaem van Groote bekomen hebben.

De opgenoemde latijnsche dichters der stad Gent zijn ongelezen en ongekend in het stof der klooster-boekzalen bewaerd gebleven, maer de werken der drie laetsten, D. Heins, J. Harduin en Jacob van Zevecote, die in hunne eigene tael schreven, werden steeds gretig opgezocht en ontbeerden geene lezers. Ook mogen zy onder de voorname dichters gerangschikt worden, die in dat tijdvak onze dichtkunst hand-

[p. V]

haefden. Op de stem van Ymmeloot voerden zy eene nieuwe prosodie in, en zuiverden onze tael van die overtollige bastaerdwoorden, welke gedurende de twee vorige eeuwen by de vlaemsche schryvers in zwang gingen.

In Duitschland vonden de dichtwerken van Daniel Heins weêrklank, en strekten den Duitschen dichters tot model. Ook werden zy korts na zynen dood, door Scriverius verzameld uitgegeven en later meermaels herdrukt. De zelfde eer genoten de gedichten van J. de Harduin, waervan de eerw. Heer Schrant, in 1830, eenige stukken in 't licht gaf.

De nederduitsche gedichten van Van Zevecote waren tot dus ver onverzameld gebleven; de afzonderlyke eerste drukken worden zelden aengetroffen, en eenige zou men vruchteloos hier te lande trachten te bekomen. Zevecote nochtans, door den heer Willems te regt den Prins der Belgische Dichters genaemd, overtreft mogelijk beide voorgenoemden, zoo door de gedachten, als door voordracht, tael en dichttrant, en deze nieuwe uitgave zyner werken zal, denken wy, aen het vlaemsch lezend publiek welkom zijn.

J. van Zevecote zag den 16 january 1596, te Gent, het eerste daglicht^*. Reeds vroeg deed hy zich door zyne lettervruchten kennen; nauw zestien jaren

* Zijn vader was Franciscus en zyne moeder Maria Uteneechoute genaemd. Hy werd geboren in het huis gestaen in de Steenstraet, recht over de Vrouwenbroeders-kerk en is geteekend met het nummer 11.

[p. VI]

oud (1612), toen hy de scholen nog niet had verlaten, bewonderde Jacob van Marcke zyne gedichten, en schreef hem ter eer:

Qui tua scripta legit, dignos et Apolline versus

Dicet et a coelo quod venìt iste vigor.

Qui videt in tenero ludentes corpore sensus,

Credet adhuc ferulae subdere posse manum.

Hy was zwak van gezondheid, van een veranderlijk en nooit vergenoegd karakter, hevig, vurig, werkzaem, maer ontembaer in zyne driften, welke hem van het eene uiterste tot het andere overjoegen. In zyne jeugd minde hy eene Gentsche schoone, welke by onder den naem van Thaumantis bezong. Alhoewel zy hem trouw had gezworen, bleef zy echter aen zyne liefde niet beantwoorden en werd aen eenen anderen verloofd. Dit trof diep Zevecote's driftig gemoed, en de zwaermoedigheid, welke wy in zijn karakter bemerken, is mogelijk aen dit geval toe te schryven. De rampzalige minnaer besloot de wereld te verlaten:

Dum licet invitus fallax, tibi servio, munde,

Et patior fastus taedia mille tui,

zegt hy, en begaf zich in het klooster der Augustynen te Gent, waer hy zyne studien had gedaen. Maer de monnikskap, die 't jeugdig hoofd bedekte, bragt geen heul aen zyne smarten toe; heviger voelde hy, in de een-zaemheid, de driften woeden en het hart in nieuwe begeerten ontbranden. In het klooster, zoo wel als in de wereld, rusteloos en ontevreden, dacht hy dat een zwervend leven meer rust aen zynen geest zou verschaf-

[p. VII]

fen, en nauwlijks in zijn 20 jaer getreden (1616), zien wy hem met den pelgrimsstaf in de hand op den weg naer Rome. Uit het Oorlofdicht aen Gent schryven wy de volgende strofen over, welke hy, vóór zijn vertrek, aen Thaumantis, de minnares die hem verlaten had, toestuerde:

Thaumantis, die gewont

My hielt tot in den gront,
En liet de liefde proeven,
En sal door haer gelaet,
Dat schoon is, maer te quaet,
Mijn hert niet meer bedroeven.

Haer oogen vol fenijn,

Gescheyden van de mijn
Meer dan dry hondert mylen,
En sullen niet meer voen
De sorgen, die my doen
Afnemen alle wylen.

Ick sal haer wreet gemoet,

Lang met mijn pijn gevoet,
Versmaden en verachten;
Ick zal gansch van haer min
Aftrecken mynen sin,
Afscheyden mijn gedachten.

Hy trok door Lorreinen, langs de oevers des Rhijns naer Basel, en langs S. Gothardsberg over de Alpen naer Milanen; hy bezocht Bologne, Florence, Sienne en kwam eindelijk te Rome aen. Na een kortstondig verblijf aldaer, keerde de reiziger langs Genua en Lions naer zijn vaderland terug, en liet eene dichterlyke beschryving zyner reis achter, in de latijnsche elegie aen Justus Harduin, welke wy hier byvoegen:

[p. VIII]

 

Jamque dies aderat cum te, pulcherrima rerum,

 

Infausto potui linquere, Ganda, pede.

 

Et procul à Belgis per inhospita frigore saxa,

 

Perque tuas abiens, cane Gotharde, nives:

 

Rhaetus ubi verno nunquam se flore coronat,

 

Torpet ubi lento terra ligata gelu;

 

Insubrum dominam perveni sanus ud urbem^*,

 

Passus inhumanae taedia mille viae.

 

Hic mihi vicinam quia nuper adiverat arcem

 

Non licuit docti Praesulis ore frui.

 

Adfuit ille tamen summi pars magna Senatus

 

Saccus, et Aonii pars quoque magna chori.

 

Adfuit ille meus Montorfanus, ille Minervae

 

Filius, et Phoebi cura favorque sui.

 

Hoc duce, magnificam quaecumque videnda per urbem

 

Vidimus, et molem, magne Philippe, tuam;

 

Vidimus augusti sublimia pegmata templi,

 

Et loca Romanis invidiosa locis.

 

Jamque per Oebalidum rutilantia sidera fratrum

 

Flectebat calidos Phoebus anhelus equos:

 

Restabantque meae post bis ter millia centum,

 

Millia ter centum conficienda viae.

 

Ergo per herbosos quos pulchra Placentia campos,

 

Quosque colit capris cognita Parma suis;

 

Attigimus vestras famosa Bononia portas,

 

Inque tuis fuimus terve quaterve scholis.

 

Hic ego quid referam? felices credite Belgae

 

Credere vix oculis me potuisse meis.

 

Illa superba semel studiorum mater et altrix

 

Non nisi barbariem segnitiemque colit.

 

Turba Magistrorum solâ gravitate verenda,

 

Vix septem didicit verba latina loqui.

 

Delius antiquis cessit proscriptus ab aris,

 

Occupat indoctus limina cuncta stupor.

 

Hâc miserâ rerum facie perterritus, urbem

 

Desero, et inceptum prosequor aeger iter.

* Milanen.

[p. IX]

 

Quaque Apennini juga surgunt ardua montis,

 

Culminaque et plantis aspera saxa meis

 

Ducor, ei Hetruscis olim loca culta colonis,

 

Et populos adeo, nobilis Arne, tuos.

 

Inde per antiquae tendentem moenia Senae,

 

Sparsaque per cunctas oppida multa vias:

 

Sexta dies junî dominam perduxit ad urbem,

 

Cum fugiente die nox prope nata foret.

 

Hîc ego purpureos vidi mihi plaudere Patres,

 

Et de non unâ conditione loqui.

 

Hîc mihi Burgesiique domus, magnique Maphaei,

 

Atque Cobellutì semper amica fuit,

 

Et licet haud multos habeat modò Roma disertos,

 

Exulet et totâ noster ab urbe Deus;

 

Non tamen invitum variae tenuere ruinae,

 

Et Vaticana suis bibliotheca libris,

 

Musaque jam Superis par incedebat et astris,

 

Et nihil à quoquam quod trepidaret erat:

 

Cum subito tristes verterunt omnia Divi,

 

In medioque ratem destituere freto,

 

Namque minus cautè dum vespere tendo per urbem,

 

Dum calidum turbant humor et astra polum;

 

Aëris affectus vitio, Doctore jubente,

 

Caerula Thyrrhenae per vada mittor aquae:

 

Ventorum dubiis ubi tempestatibus acto,

 

Nescio quae Juno bis minus aequa fuit.

 

Post tres inde dies meliori numine Nercûs

 

Ad Genuae portus carbasa nostra tulit;

 

Ast ibi vix septem requievi languidus horis,

 

Difficilem properans accelerare viam:

 

Perque Apennini scopulos, nemorosaque fessus

 

Cum sociis cepi scandere saxa meis.

 

Inde per omniparos Pedemontî nobilis agros

 

Ivimus, et cautes, crude Sabaude, tuas.

 

Qua Rhodanus lato Lugduni moenia cursu

 

Alluit, et socius flumina jungit Arar.

[p. X]

 

Qua Ligerimque bibunt, et qua felice superbus

 

Sequana Parisios gurgite scindit agros.

 

Inde per Ambianum Belgî devenimus arva,

 

Fortis ubi triplici Ganda superbit aquâ.

 

Hic mihi felici, quia non datur esse Poëtae,

 

Et nimis est votis sors inimica meis;

 

Stamina fatidicae rumpant vitalia Parcae,

 

Ac animam rapiat quae mihi terra dedit.

Doch, als vroeger, rusteloos en ontevreden, verveelde hem al ligt de plaets van professor der Rhetorica in de collegien der Augustynen te Gent en te Brussel, tot welke hy was benoemd, en in 1623, trok hy naer Leyden om een bezoek by zynen vriend en bloedverwant, Daniel Heins, af te leggen. Toen D. Heins gedurende het Bestand, in 1612, naer Gent kwam, verzocht Zevecote zynen vader, om zynen neef tot leermeester te hebben en te Leyden zyne studien te vervolgen. De vader stond hem dit niet toe, zoo men ziet uit het gedicht bl. 4. Doch hy hield altijd het oog op Heins en achtte zyne werken zoo hoog, dat hy niet aerzelde den vermaerden dichter met den machtigen keizer, dien Gent ook het licht gaf, in vergelyking te stellen (bl. 68):

O sonne van ons lant, daer in wy ons verblyen,

En trotsen al dat leeft; waer door de Gentsche Maegt
Ver boven Griecken rijt, naer Roomen niet en vraegt.
Ick hope noch te sien dat eens ons Vlaemsche mannen
't Jock sullen moede sijn, verdryven de tyrannen;
Dan sal uw waerdig beelt sijn op de merckt geplant,
Daer keyser Karel staet, maer op sijn rechter hant.

Twee eeuwen zijn verstreken, en de wensch door Van Zevecote geuit is nog niet ten uitvoer gebracht;

[p. XI]

in Gent is er nog geen gedenkstuk aen Daniel Heins opgerecht, schoon de spaensche tyrannen uit Vlaenderen verdwenen zijn, en het yzeren juk, dat zy den Vlaemschen Leeuw oplegden, verbroken is.

Van Zevecote, na eenigen tijd te Leyden verbleven te zijn, trad aldaer in den echt en werd welhaest tot professor der geschiedenis by de Hoogeschool te Harderwijk, vervoorderd.Wat hem in Gent was wedervaren is my niet gebleken; meermaels klaegt hy in zyne schriften over nayverige lakers en vitters; maer waerop zag hy, toen hy in 1621, door ziekte overvallen, aen den kanonik Justus de Rijcke (Rijcquius) schreef:

Ganda meo veterem proscripsit corde vigorem,

o Nimis ingeniis Ganda noverca suis!

Quis ferat! indignis summi tribuuntur honores,

Publica quos poterant furta citare reos.

Quis ferat! indoctis donantur praemia: nullus

Aonidum studiis restat in urbe favor.

Incipe, Ganda, tuas melius cognoscere dotes,

Quoque decet, cives ubere pasce tuos.

Sic poteris magnae semel aemula surgere Romae,

Pulsus et e nostro pectore languor erit.

[Dat die oude kracht my uit het hart vervloog, is aen Geut toe te schryven, aen de stad Gent die hare zonen stiefmoederlijk behandelt. Wie zou het gedoogen! onwaerdigen worden met hooge ambten bekleed; onwaerdigen welke men van dieveryen zoude konnen overtuigen. Wie zou het gedoogen! onkundigen wordt de lauwer aengeboden, en geene eer wordt den dichteren bewezen. ô Gent, ken uwe plichten beter, en schenk uwe gunsten slechts aen hen, die het verdienen. Op die wyze zult gy eens Rome op zyde konnen streven, en de vervlogene kracht in myne lidmaten herstellen.]

Hy laekte ook de trouwlooze spaensche regering, die handel en nyverheid in Belgie liet vervallen, ten voordeele van Spanje, en, om ons t'eenemael tot slaven te ver-

[p. XII]

vormen, alle bronnen van kennissen deed uitdroogen en de kunsten en wetenschappen onaengemoedigd liet versterven. By zyne komst te Leyden zong hy:

Venimus ad Batavas, ita Dî voluistis, Athenas,

Tollit ubi doctum Leida beata caput.

Nec mihi jam Patriae superest spes ulla videndae

Perfidus immeritae cui dominatur Iber:

Nec mea Flandriacae recreabunt lumina silvae,

Ternaque cum gemino fratre relicta soror:

Tu quoque quem nostras toties audîsse Camoenas,

Et memini attento tardius isse vado;

Non mea vicino narrabis carmina Scaldi,

Nec referes vitreae, limpida Lisa, Calae.

Naïades Batavae, veteris pia Numina Rheni

Sola meos numeros, et mea scripta legent:

Aut magis invictis non displicitura Sycambris

Cernet ad Australem doctus Apollo Sinum,

Et vario forsan nectent de flore corollam

Quae pretium nostri dulce laboris erit.

Dumque meos tenero cantabunt gutture versus,

Instituent faciles picta per arva choros,

Antraque monstrabunt divinis culta Poëtis

Sive tibi Baudi, sive Secunde tibi;

Nec minus Heinsiadae loca nabilitata Camoenis,

Quae mihi Parnassus, quae mihi Pindus erunt;

Pierias illic potero reperire puellas,

Quas procul à Flandris ire coëgit Iber.

Hy overleed te Harderwijk, 46 jaren oud, den 17 maert 1642. Boxhoorn vervaerdigde ter zyner eer het hier onderstaende grafschrift:

Flandria quem genuit, coluit quem Roma, Sycamber

Ambiit et Phoebus praedicat esse suum.

Non ista vates tegitur Zevecotius urna,

Nec vatem obscuri regia Ditis habet.

Haud moritur, sibi totum qui monumenta per orbem

Ipse sua posuit non peritura manu.

[p. XIII]

Op de volgende wijs door mijn kunstvriend P. Van Duyse min zwellend overgebracht:

Wien Vlaend'ren 't daglicht schonk, wien Rome hield in waerde,

Wien Holland naer zich lokte, en hief ten leeraerstoel,

Dien Zevecotius bedekt hier nydige aerde,

Maer eeuwig leeft hy door onsterflijk dichtgevoel.

De vlaemsche gedichten, welke hy achterliet, zijn talrijk. Hy schreef twee treurspelen op het Beleg van Leyden; zy zijn in den vorm der Ouden opgesteld, en in vijf geschiedenissen verdeeld; op het einde van elk vertoog volgt een koorzang. Aldaer schildert hy met de zwartste en treffendste kleuren het door Spanje onderdrukte vaderland, en helder, in tegenstelling der Spanjaerds, schynen de vaderlandsche helden op die grondkleur uit. Hunne spraek is mannelijk, hunne gevoelens groot; onwankelbaer in hunnen handel, vreezen zy Spanje meer dan de dood. In de kooren, in de samenspraken houdt de dichter zich op dezelfde hoogte, steeds even krachtig en even roerend. De Verachtinge des Doots is een leerdicht in vier zangen, naer het latijn van D. Heins; doch niet zonder verdienste behandeld. In zyne mindere dichtstukjens, Zinne- en Minnebeelden, heeft hy de levendigste kleuren verspreid; deze zijn zoo zoetvloeiend en frisch, als de balsemachtige lucht der beken en bosschen, welke hy bezingt.

De titelen der werken welke wy tot deze uitgave gebruikten, schryven wy hier neêr volgens de orde, waer in wy ze in dezen druk hebben opgenomen:

[p. XIV]

Emblemata ofte Sinnebeelden, met dichten versiert, door Jacobus Zevecotius; item noch andere verscheyden dichten van den zelven. Amsterdam, by Jan Janssen, 1638. (In lang 12^o, bl. 304.)

[De tweede helft van dit bundeltjen draegt tot opschrift: Nederduytsche Dichten, meest over eenige jaren geschreven, en deze hebben wy in onze nieuwe uitgave vooraen geplaetst, door dien zy als 's dichters eerste lettervruchten mogen aenzien worden.]

Verachtinge des Doots. In 't latijn beschreven door den Ed. ende wijtvermaerden Daniel Heinsius. Overgeset door Jacobus Zevecotius. Tot Leyden, by Andries Clouck, 1625. (In-4^o, bl. 111.)

Jacobi Zevecotii Belegh van Leyden, Treurspel^(*). Tot Leyden, in de druckerye van de Elzeviers, 1626. (In-4^o, bl. 56.)

Jacobii Zevecotii Onset van Leyden, Bly-eindich spel. Tot Harderwijck, by Nicolaes van Wieringen, 1630. (In-4^o, bl. 40.)

Van Zevecote beoefende ook de latijnsche poëzy, en hieraen voornamelijk was hy zijn roem in vroeger eeuw verschuldigd. Meermalen werden zyne verzamelde latijnsche gedichten herdrukt. De uitgaven welke ons ter hand kwamen, zijn:

1. Jacobi Zevecotii, Gandensis, ord. erem. S. Augustini poemata. Gandavi, ex officina Judoci Dooms, ad signum praeli typographici. Anno 1622. (In-8^o, bl. 119.)

Deze bundel behelst slechts zyne klaeg- en mengeldichten; reeds vroeger waren twee zyner treurspelen:

(*) Zie J. Kantelaar en M. Siegenbeek, Euterpe. l^e S. bl. 69-98

[p. XV]

Rosimunda en Maria Stuarta in het licht verschenen, zoo wy uit het opschrift van een vers zien, hem by het uitgeven zyner Klaegdichten, door Ignatius Dykerus, ook Augustyner monnik te Gent, toegezonden: Reverendo et erudito patri Jacob Zevecotio, post Rosimundam et Stuartam, tragoedias, elegos suos edenti, alwaer wy de volgende verzen aentreffen:

Hîc Rosimunda sui vitium testatur amoris,

Foemineique modum criminis esse negat.

Hîc nostri Jesabel saecli, Britannica spargit

Fulmina, et indigno funere saeva furit,

Cum dominam cogit patrio succumbere ferro

Innocuam, et vetitae subdere colla neci,

Indignum facinus! quod nullo tempore condet

Posteritas, nullo diluet unda freto,

Het treurspel Maria Stuarta kwam met ligte veranderingen onder het opschrift: Maria Graeca uit, in de uitgave zyner verzamelde latijnsche dichten, te Antwerpen, in 1623 verschenen, toen hy nog in Belgie verbleef. De redenen waerom hy den titel en eenige plaetsen in het werk veranderde vindt men in het wel beredeneerd artikel van M^r J.T. Bodel-Nyenhuis aengeteekend (Belgisch Museum, D. III, bl. 363).

Het treurspel Rosimunda maekte alhier ongemeenen opgang, en de verdienstelyke dichter van Aelst, Willem Caudron, bracht hetzelve in het Vlaemsch over, ten einde het alom op de schouwburgen mocht vertoond worden. Ook spreekt Van Zevecote met lof van deze vertaling in een dicht aen Justus Harduin gezonden.

[p. XVI]

 

Harduini patriae cui dictant carmina Musae,

 

Cui meritas cingit Daphnis honora comas,

 

Quid facis aestivo dum fervet Sirius astro

 

Et furit ignivomis sol violentus equis?

 

Num repetis veteres Rosimundae flebilis ignes,

 

Quaeque semel juveni vulnera fecit amor?

 

Vel magis Hebraei lachrimosa poëmata regis

 

Transfers ad patrios Belga poëta modos?

 

Aut potius Flandrâ Rosimunden voce loquentem

 

Volvis, Alostani nobile vatis opus?...

2. P.F. Jacobi Zevecotii J.U.B. ord. Erem. S.P. Aug. poëmata. Tertia editio adeo aucta, ut nova videri possit. Antverpiae, apud Gerardum Wolsschatium, 1623. (In-8^o, bl. 271.)

3. Jacobi Zevecotii J.U.D. poëmatum, editio ultima. Amstelodami, typis Joannis Janssonii, 1640. (In-8^o, bl. 250.)

Toen hy professor der geschiedenis aen de hoogeschool te Harderwijk was, schreef hy staetkundige aenteekeningen op Suetonius en Florus:

J. Zevecotii observata politica ad C. Suetonii Julium Caesarem. Amst. 1630. (In-24.).

Lucii Annaei Flori rerum romanarum libri IV. Accedunt Jacobi Zevecotii J.U.D. observationes maxime politicae. Hardevici, 1633. (In-12, en eene tweede uitgaef te Amsterdam, by J. Janssen, 1638.)

[In deze staetkundige bemerkingen houdt de schryver steeds het oog op Belgie geslagen, en toont de valsche gronden aen, waerop de ruststoorende en naer veroveringen hakende gouvernementen van Spanje en Vrankrijk ten onzen opzichte zich dorsten beroepen.]