|
| |
| |
| |
III.
Het bal.
Een dag is verloopen.
De lamp staet wederom in het midden op de tafel te branden, en doet het kopergerief by haer dansend geflikker schitteren.
Willem zet zich onder het breede schoorsteendak aen de kachel te verwarmen. Herman zit over hem.
In den hoek der kamer, door de lamp in het duister gelaten, staet Eleonora, haer keurslyf vast te rygen en zich verder op te schikken.
Eene poos reeds heerscht er stilzwygen. Eleonoor onderbreekt het de eerste:
- Maer, zegt ze, dat ik met Willem maer te huis bleef, vader?
- En waerom, kind lief?.... Ik zie niet waerom.
- Wel vader, zoo ge toch eens zonder werk waert!
- Zou dat anders zyn als ge te huis bleeft, Norken? Het verdriet komt toch als het komen moet, en het is beter dat men met gelach en vreugde beslagen is als het komt, dan dat men zich het hart reeds door voorwee heeft opgegeten....... Zie, ik zie ongaerne vruchten voor Paschen kraeijen.....
- Maer, Rik - viel Jelle er tusschen - Norken wil zeggen, dat wy dan het geld zouden sparen, hetwelk wy op het bal zullen verteren.....
- Ge zult toch immers geen huizen en erven verteren, jongen? en al wat ge zoudt sparen, zou ons toch niet van den bedelzak houden..... Kom, kom, geene ellende voor den tyd..... Geniet terwyl ge jong zyt, want als ge vrouw en kinderen hebt, kunt ge 't niet meer..... En ook, jongen, ge moet de vreugde nemen gelyk ze komt, tusschen de droefheid en tusschen de smart. Ik heb in myn leven voor zoo vele moeijelyke vrachten | |
| |
gestaen Jelle, en ze allen vrolyk getorscht. Ge moet dat ook leeren.....
- En ge zult toch wel op nieuw gaen werken - zeî Eleonoor.
- Wel ik peins het toch wel.
- Uwe madame is immers toch een goed wyf gelyk ge altyd zegt.
- Dat is ze, kind lief, dat is ze.
- Hewel, dan zal dat wel gaen - zeî Jelle.
- Ik hoop het. Ook als Leen eens goed mynen langen diensttyd doet gelden, zal madame De Croon dan kunnen weigeren my op nieuw werk te doen geven?.... Kom, kom, ik ben zeker dat ik morgen ga werken, en spoedt gy u maer naer het bal, kinderen.
- Maer we zullen toch wachten tot dat moeder weêrkomt en zegt wat er van is, vader!
- Och, dat is onnoodig kinderen! Ik zal morgen toch gaen werken en God weet hoe lang Leen nog weg blyft, want madame zal haer zeker aen den klap houden.....
En hetgeen Hendrik zegde, meende hy!
De slag die hem daegs te voren fel genoeg had getroffen om hem van zyne zinnen te berooven, had zich op zyn hart verstompt, of ten minste was Hendrik aen deszelfs foltering gewend geworden. Zyne geesten konden ook wel op het napeinzen der gevolgen zyner ledigvalling verdoofd zyn. Hoe het ook zy, de werkman had zoo lang op het verleden, het tegenwoordige, en het toekomende gedacht dat het hem ten langeleste toescheen, als of het onmogelyk ware dat hy zonder arbeid was. Als hy overwoog hoe goed hy nog wrochten kon, hoe lang hy reeds zynen baes diende, en wat erkentenis De Croon hem voor zyne vlyt schuldig was, dan kon Herman niet gelooven dat zyn heer zoo wreed zou kunnen zyn hem aen de deur te zetten. Hy berustte zoodanig in die gedachte dat, indien hy zyne vrouw niet hadde moeten inlaten als zy van baes De Croon zou wederkomen, hy voorzeker met de kinderen naer het bal zou zyn gegaen.
De kinderen hadden integendeel die vaste hoop huns vaders niet, zy waren slimmer dan hy met al zyne ondervinding. Zulks | |
| |
vloeide alleenlyk daeruit voort, dat zy de vier-en-twintig jaren dienst huns vaders zoo hoog niet schatteden als Herman ze wel schatten moest. Zy kenden toch beter de gevoelens onzer dagen, en hoewel zy dus vreesden dat hun vader zonder werk was, en mogelyk nimmer werk krygen zou, hoewel zy wisten dat, wilden zy eerlyk handelen, zy hunne ouders moesten voeden, en zy daerdoor armoede en gebrek te gemoet konden zien, trachtten zy naer het bal en hoopten den ganschen nacht in vreugde door te brengen.
En zoo is de werkman!
Te midden der grootste onrust wegens zyn bestaen, by het schrikkelykst vooruitzicht, of zelfs terwyl lyden en gebrek hem onder hunne forsche klauwen gekluisterd houden, droomt hy van vermaek en kan hy het genieten. Men denke slechts aen den vastenavond: wie is het die het meeste tiert en woelt in die dagen van ylhoofdigheid en verspatting? Wie is het die straet en herberg weêrgalmen doet van vreugdekreten en gezang? Is het de werkman niet?.... De werkman die pas den langen, langen van gebrek zwangeren winter heeft zien verstryken, die misschien over eenige dagen zyn ingewand nog door honger voelde te samen krimpen, die misschien nog zonder werk is, en het laetste dat hy bezit, en dat hem en vrouw en kind nog een dag voedsel zoude verschaffen, naer den onbermhartigen Berg van bermhartigheid draegt, om het in wild vermaek te verbrassen?
En men duide hem dat niet ten kwade! men lache niet met die ongevoeligheid, welke de werkman voor zich zelven schynt te hebben! men verwyte hem de zorgeloosheid niet die hy voor zich zelven heeft!.... Neen, men spotte met die grofheid niet, die hem daer in kenschetst, men wille hem daerom niet verfynen, men aenzie dat met medelyden; zoo men wil - of wel, men eerbiedige het.....
Wat ons aengaet, wy hebben steeds voor de grootste weldaed van het Opperwezen aenzien, die soort van ongevoeligheid, aen den mensch ten deel gevallen, en welke hy zelve door beschaving en verfyning van ziel en hart tot het tederste gevoel moet | |
| |
opleiden.... die grove diamant, die in den mensch bestaet, maer welken hy tegen het gevoel en de aendoeningen van anderen, hem in dien arbeid voorafgegaen, moet slypen wil hy blinken.... Door die ongevoeligheid of liever grof gevoel dat in ons van de natuer ligt, kan men de folteringen of de vreugde slechts tot zoo verre genieten als dat gevoel is verfynd.
En, o God! hoe anders zouden zy, die men tot by de beest heeft vernederd, die vernedering kunnen verdragen? Zouden zy niet vergaen onder het lyden dat hen van de wiege tot aen het graf vergezelt? zouden zy hun hart niet opvreten, onder den breidel, rondom hen geslagen om al hunne geestes- en lichaemsvermogens te binden en te leiden in den slavenweg, door het algemeen aenbelang of liever door het aenbelang van enkelen afgebakend.
Ho! men trachte niet aen het werktuig eene ziel te geven. Men stelle geene eigene beweegkracht in het machien, dat door stoom bewogen wordt!.... want het werktuig zou of door het gepres van den stoom verbryzelen, of het zou den stoom tot niet verspatten doen! Laet toch de ziel des werkmans wat zy is!
Hy heeft immers ziel? hy bezit immers gevoel?.... Ja, maer het is geëvenredigd naer zynen rampzaligen staet.... Het kan zich ook verheffen tot de grootste verfyning. Maer bewerk dit toch niet, want wee den werkman aen wien dat gebeurt! Wee hem, die hoovaerdig zyn hoofd verhief boven den staet waer de maetschappelyke ongeschiktheid hem in geworpen heeft, wee hem die uit het slyk kroop door de menschen zelven geweekt! Ho! wee, wee hem, die zyne ziele loutert, die nuttigt van de ongeluksbronnen van wetenschap, gevoel en poezy! wee hem, want, daer hy genot verwachtte, vindt hy yselyke folteringen. Zyne ziel is gestegen tot eene zekere hoogte, zy zweeft in kringen die zelfs boven de menschheid verheven schynen, en hy moet ze buigen, die ziel, onder het juk eener onmenschelyke dwingelandy. Wee hem! want hy gevoelt eene zucht naer vryheid, en men houdt hem in de slaverny door gebrek, door nooddruft.... Zyne vryheidsminnende ziel wordt ter neder geslagen, in kluisters gehouden door de | |
| |
eenvoudige gedachte van: ik moet bestaen! ik moet leven! ik moet brood hebben!.... En voor die rampzalige gedachte, voor die noodzakelykheid moet hy den smaed en den hoon verduren, dien men over hem henen giet, moet hy zich laten in het aenzicht spuwen door ziellooze menschen, welker eenig dwangmiddel is dat zy geld bezitten.
Ho! wee, wee den werkman die eene verfynde ziel heeft! wee hem, die zich heeft beschaefd!
En men spotte hier niet met my, en men zegge niet dat ik den achteruitgang der wereld wil, dat ik alle beschaving voor den werkman wil vernietigen! - neen, ik wenschte dat de werklieden beschaefd waren.... Maer ze zouden moeten in eens en te gelyk beschaefd zyn; ze zouden zich in eens, te gelyk, moeten kunnen tegenstellen tegen de onregtige dwingelandy die men op hen drukken laet; ze zouden te gelyk de regten moeten gevoelen, die hun hunne menschheid geeft!
En is dat dan onmogelyk, - laet hen dan in Gods naem met vrede! Verbetert hunnen materiëlen staet, en het overige zal dan wel komen. Begint niet met het tegenstrydige, het is onmogelyk!....
De wysgeeren zeggen wel: ‘wy hebben reuzenstappen vooruit gedaen! De menschen komen op eene lyn; het volk bereikt de vryheid, of zelfs het is vry!... Zie eens, hoe ze waren toen ze slaven heetten, men sloeg hen alsdan met de zweep!’
Ja, maer men gaf hun eten - en nu is de vrees van geen eten te hebben, de zweep geworden!.... De werkliên zyn nog slaven!
- ‘Wel ze zyn zelfs geene Laten meer; ze kunnen hunnen meester verlaten als ze willen, ze zyn onafhankelyk!’
Onafhankelyk!.... de meester kan hen wegjagen! Ja, maer hoe ze ook van hem gefolterd worden kunnen zy moeijelyk hun meester verlaten. Hy zegt hun slechts: ge kunt niet van my weg ik heb te veel werk; ik zal uw dienstboekje niet onderteekenen als ge durft weggaen, of ik zal er op zetten dat gy een slechte kerel zyt en geen vertrouwen verdient. - En de werkman is een Laet!...
| |
| |
Ellendige wysgeeren die de wereld uit de boeken kent, mannen van de theorie die in eene wereld zweeft, onbekend aen onze wereld, komt toch van uwe dwaling terug! bespot toch den werkman niet met hem eene vryheid toe te kennen, welke hy nimmer heeft gesmaekt, nimmer smaken zal!.... Laet zyne zedelyke vermogens wat ze zyn, en zoo uw hart goed is en u tot weldoen aenspoort, laet dan al uwe poogingen tot de verbetering van den materiëlen staet des werkmans strekken, want anders toch is uwe beschaving een droom..... Overweegt eens of de zedelyke beschaving onder den werkman al een pas heeft gedaen sedert de fransche omwenteling en de zoogezegde vooruitgang van de nyverheid; en zoo ge twyfelt, ga dan in de gevangenis en ziet, en telt!.... En overweegt ook eens dat ieder werkman die zich heeft verfynd, dermate dat hy al zyne zedelyke waerdigheid beseft, dat hy al de kleinigheden, die deze kwetsen gevoelt - dat die werkman, zeg ik, het meest van al lyden moet, omdat er geene grootere foltering kan bestaen dan die van de vryheid zyner ziel te moeten onderdrukken, om aen zyn lichaem eene bete broods met al de bitterheid, die baes en heer er aen geeft, te verschaffen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wy verzoeken den lezer ons die uitwyding te vergeven; wy hadden ze noodig om het jeugdige paer naer het bal te laten gaen. Wy konden immers toch niet zonder de gelieven op het volksfeest aenkomen?
De danszael was lang en smal en laeg van verdiep. Van achter was er eene soort van estrade, die eertyds voor tooneel scheen gediend te hebben en waerop tafels en stoelen ten gebruike stonden. Van die estrade tot naby den inkoom stonden er tegen den muer zitbanken, welke zich daer, aen de massa stoelen en tafels die er uitgezet stonden, vereenigden. In het midden krioelde de menigte en hief in haer gewoel een dik stof naer boven dat zich met den damp der groote smakelooze luchters vereenigende, de zael verduisterde en de oogen bezeerde.
Willem wilde met zyne Eleonoor op de estrade. Het scheen hem daer aengenamer en hy kon daer met gemak op het gewoel | |
| |
nederzien, zoo hy eens lust kreeg van den dans uitterusten. De optogl was echter niet gemakkelyk. Hier werd hy tegengehouden door hoopkens jongelingen die lustig en dol opsgrongen; daer stuitten hem er eenigen, die hand aen hand door de zael slingerden; ginds weêr, ontmoette hy een rondendans, die in snelle vaert als een wiel ronddraeide, en waerdoor hy niet dan met de grootste moeite en voorzichtigheid henen brak.
Echter was het moeijelykste van zynen doortogt nog aen te vangen. Hy genaekte de plaets waer de geregelde contre-dans uitgevoerd werd. Hier was het nu dat men lustig opsprong en zich in allerhande bochten en kronkelingen draeide! Hier was het, dat de vreugde op al die aenzichten, eene gansche week tot ernst saemgetrokken uitblonk!... Maer hier was het ook dat Willem den grootsten tegenstand ontmoette. Hy had zich tusschen den dans gewaegd om er door te breken; maer juist in den zwaei van eenen woedenden galop had men hem en zyne geliefde medegesleept, en met de terugvaert teruggevoerd. Hy vreesde reeds er nimmer door te geraken en dacht het genaken der estrade op te geven, of stil te wachten tot de contre-dans geëindigd was, toen er eensklaps eene party vrolyke knapen, die huilend en joelend en lachend elkander voortdryvend, zich midden in den dans wierpen, en er vlak door heen golfden. Door deze mede voortgerukt, kon onze held met zyne vriendin eindelyk de geliefkoosde plaets bereiken, en nu lachten zy hartelyk om het geknor en het geschater dat diegenen aenhieven, welke zoo onbarmhartig door de moedwillige dryvers in hunnen dans gestoord waren.
Zoodra ons paer zyne plaets genomen en eens gedronken had, liet het noch quadrille noch wals meer voorbygaen; het hief lustig hart en beenen op, en woelde, krioelde, draeide en zwaeide, zoolang het maer kon, even als of het aen niets anders te denken hadde gehad, even als of er te huis niets kon voorvallen of misschien reeds voorgevallen was.
De vermoeijenis alleen kon hen in hun vermaek stooren, en zy hadden juist eenen woeligen wals verlaten, toen ze besloten eens voor goed uit te rusten en den contre-dans welke door eene | |
| |
kryschende stem, van boven het orkest aengekondigd werd, te laten heen slibberen.
Zy zaten eenigen tyd sprakeloos hygende naer hunnen adem, en begonnen dan weldra van vreugde en vermaek en liefde te spreken.
Druk hielden ze zich hier mede bezig, toen er een jongman met kiel en klak gekleed - hetgeen zeer afstak tegen Willem die frak en hoed droeg! - aen Eleonoor zachtjes vroeg:
- Jufvrouw, gaen wy niet eens dansen?
Het meisje zag op en herkende Piet Vleemsch, hy die in haers vaders plaets was gekomen en voor twee centen minder werkte!
- Ik dans niet - antwoordde Eleonoor, welke het slecht voorkomen van Vleemsch zeker reeds hadde doen weigeren, indien zy daer overigens door geene dringender redenen toe aengespoord ware geweest.
- Toe, dans maer eens met my - hernam de knaep.
- Neen, ik dans niet, zeg ik.
- Maer, waerom wilt gy niet met my dansen?
- Daerom!
- Zie, dat vind ik toch slecht; ik ben immers zoo goed als een ander.
- Och! ga, werk maer al gauw voor twee cents minder! - zeî Eleonoor zich niet langer kunnende bedwingen.
- Dat gaet u niet aen. Ik vraeg u om met my te dansen, en ge wilt niet? - vroeg Vleemsch op nydigen, bedreigenden toon.
- Wy! wy zullen samen dansen - onderbrak Willem om een einde aen den twist te stellen. En een wenk aen zyn gewoonen vis-á-vis gevende, trokken de twee paren naer den dans die afgeroepen werd, en plaetsten zich over elkander, gereed om met den eersten roep van den orkestmeester te beginnen.
- Balancez vos dames! - riep deze, in eens met zyne makkers op de violen beginnende te scharren, terwyl eene snydende trompet en eene ratelende groote trommel dat gekrysch begeleidden.
- Balancez vos dames!
| |
| |
En het paer zweefde in zwierige, bevallige touteringen over en weder, draeide eens rond, en bevond zich op nieuw ter plaets.
- Avant-deux! - riep de orkestmeester, en wees intusschen naer de groote trommel om er wat harder op te doen slaen.
Willem sprong vooruit en danste tegen de dame vis-à-vis. Zyne gezellin, alleen gebleven, keek rond, wendde zich om en zag Piet Vleemsch achter zich staen. Zy wierp zich in de armen van haren minnaer, draeide met hem rond en:
- Zie eens wie achter ons staet! - (fluisterde zy, toen ze stil stonden om de zykoppels hunne beurt van dansen te laten.
- Och! laet hem maer staen en bezie hem niet - antwoordde Willem die den onheuschen werkman ook in het oog had gekregen.
- Avant deux!
Eleonoor danste; haer minnaer bleef staen.
- Waerom wilt gy dat meisken met my niet laten dansen? - vroeg Vleemsch bitsig.
- Jongen, ik draeg me u niet aen! - antwoordde Willem, terwyl hy zyne beminde in de armen nam en er mede ronddraeide om de chaîne des dames aen te vangen.
Zy stonden eenigen tyd stil, terwyl de zykoppels woelden.
- La poule! - riep de orkestmeester.
- Ik vind dat nu toch flauw van niet met my te willen dansen, - hernam Piet Vleemsch tegen het meisje, dat alleen was blyven staen.
Eleonoor zag om en ontwaerde dat Vleemsch een glas jenever in de hand had, en dat zyne oogen een weinig van dronkenschap dwaelden.
- Zy voorzichtig dat ge me niet beklast - riep ze en wipte mede in den dans.
- Ik zal u wel hebben! - riep Vleemsch.
- Wat zult ge doen? - vroeg Willem, toen hy met zyne geliefde zyne plaets hernam.
- Ge zult dat zien!
Er heerschte eenigen tyd stilte en men danste gerust voort.
| |
| |
- Cavalier seul! - donderde het van 't orkest, begeleid van een schaterend geluid der trompet en een donderslag der trom.
Willem danste.
- Hewel! zult ge dezen keer niet met me dansen? - vroeg Vleemsch verhit door den drank, dien hy gedurig nuttigde.....
- Och, ge zyt zat! - antwoordde het meisje spottend, wyl ze zich in de armen van heur minnaer voegde, welke haer in zynen vurigen galop medenam. En zy sprongen, zy juichten, zy draeiden te samen, niet meer denkende aen Vleemsch, die, toen zy hem naderden, zynen voet tusschen de beenen van het paer stak....
Willem en Eleonoor rolden te midden van den dans, en een luide schaterlach, die heel de menigte naer hunnen kant samenrotten deed, begroette hunnen val.
Willem was oogenblikkelyk regtgesprongen en had zyne beminde opgeholpen. Hy wendde zich, rood van schaemte en gramschap, naer Piet Vleemsch, welke hem met zegepralende blikken en eenen valschen glimlach aenzag.
- Gy zyt het, die my hebt doen vallen! - riep Willem woedend.
- Hewel, en is wat dat dan?
- Dat ge een schurk zyt!
- En anders niet?
- Och laet hem met vrede, - zeî het meisje, Willem by den arm trekkende.
- Hy zou zich wel wachten van iets anders te doen, - hernam Vleemsch twistzoekend.
- En wie zou me dat beletten?
- Ruzie in de wacht! ruzie in de wacht! de commissaire! waer is de commissaire?
- Ge hebt er geen hart toe - vervolgde Vleemsch.
- Ach, Jelle, laet ons gaen, de commissaire gaet komen.... - schreide Eleonoor.
- En wat kan ons die politieman? - riep Jelle, die door de gramschap zyne voorzichtigheid verloor.
| |
| |
- De commissaire! he, jongens, daer is de commissaire met zynen stok!
En waerlyk by dat geroep zag men den schout vergezeld van zyne helpers komen aengetrippeld. Hy droeg het onontbeerlyk sieraed, dat die politiebeambten kenschetst, in de hand.
- Wat is hier te doen? wat is hier te doen? - vroeg hy op gewigtigen toon.
- Vleemsch heeft me doen vallen. - Zeî Willem.
- Die schobbejak, daer, met zynen kiel, ha! die kerel heeft altyd zoo iets aen de hand.... Ik zal u het bal afsmyten, Vleemsch; - zeî de politiebeambte.
- En wat zou my dat schelen? - lachte Vleemsch, die reeds zoo dikwyls met de politie was in aenraking geweest, dat hy zich om hare bedreigingen maer weinig meer bekreunde.
- Ik zal u doen in den Amigo steken! - riep de gebelgde commissaris.
- Ziet hem eens! ziet hem eens! een avokaet! roept vinnig een avokaet, de Juge de Paix is bezig! - riepen eenigen.
- Met zynen stok! - voegden anderen er by.
En waerlyk de schout, deed steeds zynen stok over en weder waggelen.
- En ziet den pompier daer eens staen! hy is wat anders opgesmukt dan als hy aen het brandspuiten is, he!
- Ziet eens wat suwarow hy op heeft!
- Jammer, hy is aen het ros worden!
- Ik geloof dat hy hem in de kerk van den hondenslager gestolen heeft! - En men lachte overluid by die gezegden.
- Waer hebt gy dien suisse gehaeld? - vroeg nu een kwaeddoener door die spotterny aengehitst, terwyl hy den ongelukkigen pompier zoo hevig op den hoed sloeg, dat deze hem tot over de oogen zakte.
- He! he! wat is dat nu? - kraeide de gebelgde schout. En daer hy met zynen stok naer den kwaeddoener zocht, welke overigens reeds lang tusschen de menigte was verdwenen, trok er een den hoed van het hoofd des onthutsten pompiers, roepende:
| |
| |
- In 't oog de suwarow, houdt hem in 't oog! hier! hier! - en hy wierp den hoed des politiemans een eind wegs tusschen de menigte.
De suwarow verdween om weder te verschynen, op nieuw te verdwynen en weêr te verschynen, en alzoo verder en verder geworpen, de zael rond te vliegen.
Geheel de politie liep achter den hoed en men vergat de twistenden, die ieder van hunnen kant verdwenen, Willem om zyne plaets te hernemen en er zyne aendoening aftedrinken, Piet Vleemsch om zich tusschen het volk te verbergen; want hy wist dat, nu de politie, om den hoon haer aengedaen, verbolgen was, het zeer slecht met hem zou afloopen.
Doch, hoe gemakkelyk hy ook aen de politie ontsnapte, was het hem onmogelyk uit het bereik eens jongelings te blyven, welke hem reeds van het begin des twisten in het oog hield.
Die jongeling volgde den onbeschoften Piet overal; eindelyk begaf deze zich omtrent den uitgang der zael, vast om er de gelegenheid af te wachten om zonder van den schout, die aen de deur stond, bemerkt te worden, de zael uit te slibberen. Alsdan nam de vervolger van Piet Vleemsch insgelyks plaets aen eene tafel rondom dewelke meer andere jonge werkliên, alle op hun zondags gekleed, zaten te drinken.
- We hebben hem! we hebben hem! - riep de jongeling tegen zyne makkers.
- Waer is hy? waer is hy, Pieter?
- Wel ziet gy hem dan daer niet zitten, met zynen kiel?
- Ha! het is die schurk, hy zal er van hebben!
- Hy zal van geen gemakkelyke reis komen!
- Maer wat is dat? wat is dat nu? - vroeg een oude man die met een gezel aen de zelfde tafel zat, en hoewel niet aen het gezelschap behoorende, zich door die dreigende schreeuwen gedwongen gevoelde aen de redekaveling deel te nemen.
- Wel, we gaen er eenen eene dorsing geven, Jef.
- Zoo jongen; ik zou het u niet aenraden! - sprak de ouderling.
| |
| |
- Zoo zyn alle de oukens!.... Maer Piet Vleemsch zal er toch van hebben, Jef, wat ge zegt of te niet!
- En waerom, Sus?
- Wel, hy is alweder voor twee centen minder per schof komen werken! en zoo zouden wy allen ons werk wel verliezen, als we dat zoo maer toelieten. Rik Herman is er by ons voor weggezonden.
- Rik Herman die er al vier-en-twintig jaren werkte! 't Is toch schrikkelyk, en dat voor twee centen! Maer 't is zoo ons lot als we oud worden, jongen, en ik ben al zeer gelukkig dat ik binnen ben voor het slecht weêr....
- Ja, ja, ge zit gy er goed voor, Jef.... Maer zeg het nu eens regt uit, verdient die Vleemsch geene oorvegen om dat hy voor minder komt werken? 't is maer niet genoeg onze broodwinning zoo te laten bederven.
- Wat zal ik er u van zeggen, Pieter, ge gaet met die zaek in labyrinthen komen; ik ben daer zeker van.
- Ja, ja, hy zal koeken hebben, en daermeê gedaen!
- Ja, 't zou in mynen tyd niet gebeurd zyn, - hernam de ouderling met zekere voldoening. - Had de baes er eenen voor minder, in eens andermans plaets aengenomen, dan zouden al de werklieden van het werkhuis opgehouden hebben met werken, en de baes zou gedwongen geweest zyn, den weggezonden terug te nemen. Maer die goede dagen zyn voorby, jongen; toen was een werkman nog in tel en vry, maer nu.... - en de grysaerd zuchtte.
- Ja, ja, - ging een ander voort, - wy zitten er maer leelyk voor, Jef.
- Dat is altemael sedert die gevloekte vrye concurrentie - zeî de oude het hoofd schuddende.
- Wat is dat, concurrentie? - vroeg er een - ik versta dat woord niet.
- Maer ge gevoelt het - hernam de oude. - Zie, jongen, dat is.... Ge zy by voorbeeld een eerlyk man, die uwe gasten hun brood wilt laten verdienen, zelfs wat winnen, en uwe kalanten eerlyk bedienen wilt: hewel, ge neemt nu dat werk aen voor honderd franks, by voorbeeld.... Hewel! dan komt er eene hondsvot, | |
| |
een dief met eenen hoed, die zyne gasten afprangelt en besteelt, zyne kalanten bedriegt, en die neemt hetzelfde werk aen voor vyf-en-twintig. De goede is immers zyn brood kwyt?
- Dat is dus de toelating der dievery? - vroeg Pieter.
- De bescherming, jongen, de bescherming! - zeî de oude.
- Daer! daer! Piet Vleemsch staet op, hy gaet ons ontsnappen, - onderbrak er een.
- Och, de commissaire houdt te goed post aen de deur - antwoordde een ander.
- Maer komt het gouvernement daer niet tusschen? - vervolgde Pieter tegen den grysaerd.
- Ha! ha! ha! het gouvernement!
- Maer ziede dan niet dat de oude Jef van het entreprise spreekt?....
- Och, Jesus! is het dat? wel, wel, daer hebben we onzen buik van vol!
- Daer vloeken we alle dagen op!
- Gy moet me er niets van zeggen, ik weet het niet dan al te wel; ik weet het maer al te goed! - hernam de oude Jef - zie, jongens, ik heb het entreprise weten beginnen en er altyd het hoofd tegen geschud, en nu zie ik er al de gevolgen van in.
- Maer, ziet dan naer Piet Vleemsch! - riepen er eenigen, welke die redekaveling begon te vervelen.
- Laet Piet Vleemsch Piet Vleemsch, want ge zult hem rammelen tot dat ge in het kot geraekt.... Maer van het entreprise gesproken, - vervolgde de oude - ik heb dat zien opkomen.... Ge moet niet gelooven dat er de bazen in den beginne by wonnen; wel neen, vrienden, ze moesten er van armoê uitscheiden en op nieuw in daghuer gaen werken.
- Kenden zy dan de schelmery nog niet?
- Wel neen, de gast trok volle daghuer, de baes was zeker van zyn geld en de kalant moest niet vreezen bedrogen te worden. Ge verstaet dus gemakkelyk dat het zeer moeijelyk was zulke nauwe rekeningen te maken en dat de entreprisen van zelf bleven steken.....
| |
| |
- Ja wel, maer hoe zyn de entreprisen dan toch opgekomen, vent?
- Wel, er waren er toen gelyk heden, die niet veel pratyk hadden. Die dachten in hun zelven, veel kleine winstjes maken een groot, en zy begonnen daerom voor weinig aen te nemen en verloren wat er te verliezen was.
- En de anderen moesten hen van zelf navolgen, vermits de heeren zeker zegden: ‘Zie, die en die betalen maer zoo veel voor een werk daer ik zoo veel meer voor betael.’
- Ge hebt den nagel op den kop geslagen! - antwoordde de grysaerd. - En gelyk er nu weêr waren, die weinig te doen hadden, namen die wederom werk voor minderen prys aen.
- En die bestolen de kalanten?
- Of stroopten de gasten?
- Geen van beide. Die lieten het werk wat minder verzorgen, wat afkletsen, gelyk wy het heeten. En zy die op deze volgden en weder voor minder aennamen.....
- Hewel, wat deden die?
- Wel - hernam Jef, na zyn grys hoofd eens bedenkelyk geschud te hebben, - die verzochten de gasten van voor twee centen per week minder te werken.
- En de gasten deden het?
- Ze deden het, omdat ze den put waerin ze rolden, niet kenden, en dachten dat dit slechts voor eenige weken was..... De bazen die dan na deze kwamen en nog beter koop aennamen.....
- Hewel, wat deden die?
- Die gaven slechte waren.
- Gelyk nu?
- Zoo slecht niet!
- En hoe ging het dan Jef?
- Wel, jongen, in dien tusschentyd was men het werk zoodanig gaen afkletsen, dat men op eenen dag deed, waer men er te voren twee zoude op gewerkt hebben. Dus was er maer de helft der werklieden meer noodig, hoewel het werk door den goeden koop vermeerderde.
| |
| |
- Dat laet zich verstaen!
- Hewel?.....
- He! he! wat lawyd is daer ginder in de zael? - vroeg er een terwyl men omtrent den dans op commissaris en pompiers hoorde roepen.
- Laet ze maer lawyen en luister - sprak de oude. - Er was dus veel werkvolk, te veel en de bazen konden de gasten reeds dwingen voor minder te werken. De gasten gingen elkander ook onderkruipen, want ze dachten, het is beter droog brood te eten dan van honger te sterven. Alzoo is men van lieverlede zoo ver gekomen dat men voor twee centen minder per schof eenen werkman verwerpt die zynen meester al vier-en-twintig jaer getrouw heeft gediend!
- Eń dat men geene oude werklieden meer wil!
- Ja, ja, denk maer aen uwen ouden dag. Het zal nog al slechter en slechter gaen beginnen, en men zal op den duer vechten om voor een stuk brood te mogen werken.
- Maer daer is ginder ruzie, ruzie in de wacht!
- Laet er maer ruzie zyn - sprak de oude Jef.
- Kom eens zien.
- En onze Piet Vleemsch dan, hebt ge hem dan de geeseling al kwyt gescholden.
- Om den duivel niet.
- En het is nog alleen het verminderen der daghuer niet, welke pynelyk voor den werkman is - hernam de ouderling, die van zyn thema niet af te brengen was, hoe zeer het ook rondom hem woelde. - In mynen tyd was de gast vriend van den baes; zy vertrouwden elkander: de eene was zeker van zyn bestaen, de andere overtuigd van de eerlykheid van zynen knecht. Men zou toen geen ouderling aen de deur gesmeten hebben, want de kalanten waren fier als zy den oudsten gast van het werkhuis by hen te werken kregen..... Maer nu, nu!.... Maer hoe kan er ook vertrouwen, liefde bestaen? de baes vreest altyd dat zyn gast zyne schelmery aen de kalanten zal verraden, hetgeen ik toch nog nooit heb weten gebeuren; de gast vreest altyd zonder werk te vallen.....
| |
| |
- De commissaire loopt de zael in naer de ruzie! - onderbrak er een.
- Pas nu op Piet Vleemsch! Pas nu op Piet Vleemsch!
- Ja, want de pompiers loopen den commissaris na.
- En de suwarows loopen mede!
- Ja, ja, kereltjes! maer luistert maer eens. In mynen tyd zou men geen kwaed woord van den baes gehad hebben, en nu, wat is het geheele dagen? - zeî de medelydende grysaerd een traen uit zyn oog vagende.
- Ja, ja! zoo is het, Jef.
- Ja, ik weet het kinderen, maer dat is de vooruitgang van de wereld, die welhaest op krukken zal springen, om nog wat haestiger vooruit te loopen!
- Piet! Piet Vleemsch loopt de deur uit!
- Gauw! gauw! anders is hy weg!
- Pakt vast! houdt vast! houdt hem! houdt hem!
En de jonge werklieden waren de zael uit.
- Ze willen niets hooren, ze willen naer geenen ouden man luisteren! - zegde de ouderling tegen zyn gezel die nog nevens hem zat.
- Wat zal ik u er van zeggen: het is jongheid - zeî deze.
- Ja, maer wy weten het, he! Jan?.... Wy weten hoe het er in de wereld is toegegaen, van voor den franschen tyd af, niet waer jongen?
- 't Is wonder!
- Maer ik zal hun dat nog wel eens altemael zeggen. Nu heb ik den tyd niet en de plaets is er toch niet zeer toe geschikt, he, Jan?
- Dat is waer, Jef.
- Hewel, Jan, laet ons ginder dan nog eens zien dansen, want hoewel ik zoo stram ben als een stok, zie ik de jongheid geerne lustig opspringen.
- Wel ik ook, wel ik ook! maer het is al dry ure, Jef; dat wy maer naer huis gingen.
- By lange niet, ik moet ze nog eerst eens zien dansen!
En Jef, die gelyk men ziet den vooruitgang der wereld sedert | |
| |
meer dan eene halve eeuw heeft gadegeslagen, en met welke de lezer, wil hy dien vooruitgang goed waerderen, wel gaerne in andere verhalen nadere kennis zal maken, ging met zynen gezel Jan, den dans nazien.
Intusschen vervolgde Piet Vleemsch zynen weg naer huis, en zong... toen hy eensklaps eenen geweldigen kaekslag ontving.
- Wat wilt ge van my! - riep hy woedend.
- We hebben hem! we hebben hem!
- Slaet toe! Slaet toe!
- Maekt hem maer kapot!
En Vleemsch hoorde al die aenmoedigende redens terwyl het slagen en stampen op hem regende.
- Maer, wat heb ik u misdaen? - schreeuwde de ongelukkige, zich dapper verwerende.
- Geef het hem maer! hy heeft den geheelen avond kletsen verlangt - riep eene stem, en Vleemsch vloog met zyn aenzicht r aerde.
- Dat zal hem leeren voor eenen halven stuiver minder te werken.
- Het zal hem leeren!
- En terwyl verdubbelden steeds de slagen. Maer Vleemsch was ook geen lam: daer hy op den grond lag, kronkelde hy zyne armen als twee slangen om de beenen zyner aenvallers, terwyl hy hevig in hunne kuiten beet.
- Hy scheurt mynen frak, mynen zondaegschen frak - riep er een al weenende - hy zal het bekosten!
- Hy zal het bekosten!
En de arme Vleemsch voelde zoodanig de slagen en stampen verdubbelen dat kracht en moed hem te gelyk ontgingen en dat zyne smartkreten in pynelyk gegil veranderden.
- Een vechtpartytje! mannen, een vechtpartytje! kom by! kom by! - riepen eenigen, die van het bal kwamen en het geworstel zagen.
Op weinige stonden was er een hoop volk rond de vechtende geschaerd.
| |
| |
- Slaet toe! slaet toe! - riep men uit de menigte.
- Wat heeft hy gedaen? - riepen anderen.
- Toe, toe, maekt den schelm kapot!
- Is dat nu geene schand allen op eenen te vallen, trekt ze van den ongelukkige weg, de moorders!
- Moei er u niet mede!
- Wat is dat vrienden? - vroeg Willem die met zyne geliefde insgelyks het bal verlaten had.
- Ha! zyt gy het Jelle? Ge ziet hoe we Piet Vleemsch afranselen!
- En waerom, jongens? dat is nu immers toch te wreed zoo allen te gelyk op eenen te slaen.
- Hy moet kapot, Jelle! heelt hy alweêr niet voor minder beginnen te werken?
- En zoudt gy, als ge in gebrek waert, dat ook niet doen? - zeî Willem.
- Ach! kom aen, Jelle, lieve Jelle! - zeî Eleonoor bevend.
- Wat zegde daer Jelle, wat zegde daer! - schreeuwde Pieter woedend tegen Willem, omdat hy zag dat deze hunne handelwyze afkeurde.
- Ach! ziede dat nu wel Jelle, dat is nu met tusschen die ruzie te komen! - schreide Eleonoor hare armen rondom haren beminde slaende. - Laet ons doorgaen, laet ons doorgaen!
- Hewel! Is het niet leelyk iemand zoo te slaen - antwoordde Willem aen Pieter, terwyl hy zyne beminde van zich weerde.
- En het is Vleemsch, die met u ruzie zocht! wilt gy hem dan beschermen? - vroeg Pieter bitsig.
- Ik kan dat toch niet zien; ge zoudt hem doodslaen - hernam Willem, er eenigen van den hoop wegrukkende om Vleemsch, die zyn bewustzyn reeds verloor, te redden.
- Dat gaet u niet aen - en met die woorden kreeg Willem eene kaeksmyt.
- Och Jelle, Jelle! - riep het schreijende meisje tusschen de vechtende springende.
| |
| |
- De commissaire! daer is de commissaire! Gaet loopen jongens! gaet loopen! - riepen de omstaenders.
- Ach toe, kom aen, Jelle, eer men u vastgrypt! - schreide Eleonoor.
- Dat ware om meê te lachen - riep Willem worstelend.
- Ach! dan zou men u toch voor getuige nemen, en dat zoudt ge immers niet willen zyn?
- Niet willen zyn? - vroeg een der omstaenders aen Eleonoor; - En daer is zestien en halve te winnen met getuigen te zyn voor het Correctionneel, geloof ik, is het niet waer, Sus?
- Ja, ja, - antwoordde deze. - Ik voor my zou wel getuige willen zyn.
- De franks zyn er zoo gemakkelyk niet te winnen meisken om er geen getuige te willen voor zyn - hernam hy die eerst gesproken had.
Maer de goede Jelle, die op het hooren alleen van het woord getuige, geschrikt had, en daerby nog van zyne geliefde tot doorgaen gepraemd werd, verliet aenstonds het tooneel des gevechts. De aenvallers vlugtten ook achtervolgd door den commissaris en de pompiers, welke slechts trachten de misdadigers te vatten, terwyl zy den rampzaligen gewonden in zyn bloed lieten zwemmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Toen het jeugdige paer, geschokt door al wat er dien nacht was voorgevallen en vermoeid van dansen, de wooning van Herman naderde, werden beiden koud van verbazing: ze zagen dat er beneden nog licht brandde!
- Zou vader nog niet slapen zyn? - vroeg Eleonoor sidderend.
- Wel ja! - antwoordde de knaep, die den angst, welke hem zyns ondank overviel, onderdrukte. - Er zal goed nieuws zyn, en vader en moeder zullen mynen buitensluit hebben opgenomen, en nu nog naer ons wachten om ons het gelukkige nieuws mede te deelen.
- Dat is mogelyk! - zeî het meisje met eenen zucht, terwyl haer minnaer den sleutel in het slot draeide.
| |
| |
Hare moeder kwam hen tegengetrippeld.
- En vader? - riep die bevend.
- Hoe, vader?
- Is vader niet by u, kinderen?
- We hebben hem niet gezien.
- Wel hy is toch korts na u uitgegaen, kinderen; wel zoohaest als ik 't huis gekomen was!
- Hy zal in goed gezelschap zyn! - antwoordde Willem, terwyl hy zyne geliefde bezag welke even als hy, zonder te weten waerom, verbleekte.
- 't Is toch wonder, hy is dat niet gewoon, - merkte de moeder op, min of meer door Jelle's antwoord gerust gesteld.
- Maer hoe is het nu afgeloopen met uw bezoek by vader's bazin?
- Slecht, Norken, slecht!
- Zoo dat vader zonder werk is? - En het meisje begon eensklaps bitter te weenen.
- Och, dat is niets! - zeî Jelle met eene gebrokene stem. - Hy zal nog wel elders werk bekomen!
- Neen, neen, - zeî de moeder ook in tranen uitbarstende.
- En wat zegde madame De Croon? - vroeg Willem.
- Op al myne tranen, myn bidden, myn smeeken, op al myn herhalen van de vier-en-twintig jaren dienst myns mans, antwoordde zy.....
- Wat? wat? - vroeg Willem weenend, terwyl de moeder door snikken onderbroken werd.
- Ze zeî: ‘Ja, ik weet het vrouwken, maer het zyn ook zulke slechte tyden, en wy hebben al zoo veel arme menschen te onderhouden. Zie eens hoeveel er alle morgenden aen de deur staen.
- Ja, van die lediggangers die eene rent maken van de aelmoes - onderbrak het meisje bitter. - Wy hebben toch nooit gebedeld.
- Van die arme schoeijers, - vervolgde Jelle die men niet aen de deur doet komen dan om den menschlievende uit te hangen, en den schynheilige te spelen.
| |
| |
- Maer waer mag dan toch myn man zyn? - hernam de vrouw, wier angst geweldig toenam. - Waer mag hy toch zyn? waer mag hy toch zyn? - En beken tranen vloten tusschen hare vingeren, waermede zy haer aenzicht bedekt had.
- Wel, wat zeî vader, als hy uitging?
- Niets, niets, kinderen! Alleenlyk zeî hy toen ik hem vertelde wat ik u daer even zegde: ‘Ja, 't is zoo, ik dacht het wel... Het ware beter, vrouw, dat wy dood waren!’ En hy nam den sleutel en ging uit.
- Och, waer mag hy toch naer toe zyn? - vroeg Eleonoor, terwyl zy onwillens sidderde.
- Ja, ja, waer mag hy zyn? Och, het is toch leelyk van vader, iemand in zulke ongerustheid te stellen.
- Kom, kom, moeder - zeî Willem - hy zal eenen vriend tegen gekomen zyn en hem zyn ongeval verteld hebben; zy zullen dan te samen de alteratie zyn gaen afdrinken.
- Wel, daer heb ik niet aen gedacht, maer dat is mogelyk - zeî de vrouw, eensklaps in die woorden eene strael van hoop vindende.
- En dan kan hy wel tot in den morgen weg blyven.
- Wel zeker!
- Maer ik zou toch ongaerne hebben dat Rik nog lang weg bleef. Hy zou morgen naer den regenbak moeten omzien.
- Naer den regenbak?
- Wel ja! hy moet in den avond regenwater geschept hebben.
- Ja, daer ik my meê gewasschen heb - merkte het meisje op.
- Hewel, dan heeft hy den sleutel op den regenbak laten steken, en de kwade jongens zullen er vuilnis in geworpen hebben. Kwade Peer, uit de geburen, is hier daer straks komen kyven, omdat hy in het eerste zynen schepeemer uit den regenbak niet kon bovenhalen; dan is er van zynen eemer een zwaer pak in den regenbak terug gevallen, waerna hy vry geschept heeft....
- En heeft onze Rik dien regenbak laten openstaen? - vroeg Willem.
- Ja, want het was onze sleutel die nog op het scheel stak, en | |
| |
kwade Peer heeft den bak opengevonden.... zoo dat Rik, zoohaest hy t'huis komt, moet zien wat die deugenieten er in geworpen hebben, want ik zoek geene ruzie met geburen.
- Dat geloof ik.... Maer zoo ik naer Rik ging zoeken Leen? Er zyn toch maer weinige kroegskens en kappelletjes meer open.
- Ja maer, jongen, ge moet morgen vroeg gaen werken.
- Wel ik kan wel een geheelen nacht waken, moeder, gaet gy maer te bed. - En na nog eenen kus aen zyn geliefd Norken gegeven te hebben, ging Jelle op zoek naer hem, dien hy zoo geerne zynen schoonvader zou genoemd hebben.
|
|
Auteursrechtvrij