|
| |
IV.
De regenbak.
Maer des morgens kwam Willem aen Helena vragen of haer man niet wedergekeerd was, want hy had hem niet gevonden. En de vrouw sidderde!.... De jongeling ging op nieuw op zoek en kwam 's avonds weder; hy hernam zyn onderzoek met den nacht te vergeefs! nergens was de ongelukkige timmerman te vinden.
Vier weken vergrootte alzoo de ongerustheid van moeder en dochter; vier weken bleven zy in afwachting op eene uitkomst zonder hoop; en toch drong zich de hoop in haer hart, als om te spotten met het droeve kind, alsom te schaterlachen met het lyden der rampzalige vrouw! Ho! het lyden dier arme wezens, welke zoo op eens al hun welzyn verwoest zagen, was verschrikkelyk! Zy weenden, zy treurden, zy baden, zy hoopten! Hoe menigmael konden zy den honger, door de verterende droefheid verwekt, niet verzaden, om dierzelve droefheid wille welke haren gorgel toegewrongen had! Ho! wen dit gebeurde, dan wierpen zy zich op de knien, dan smeekten zy den hemel zoo vurig! Moeder en dochter vermengden hare tranen in de hartverscheurendste omarmingen; al te vergeefs, haer gebed werd niet verhoord! hare | |
| |
tranen niet geteld!... Herman bleef weg, en niets, niets werd er van hem vernomen....
En toch hoopte de rampzalige Helena.
Dagelyks ging ze naer de politie vernemen of men niets van haren gemael gehoord had; dagelyks, vol betrouwen op zyne tusschenkomst, ontstak zy eene waskaers voor dezen of genen heiligen; dikwyls zelfs deed zy eene mis lezen ter ontdekking van haren gemael, en dan zat zy met hare dochter weenend te bidden voor het altaer waer de priester het verzochte zoenoffer bragt.... Ho! op die godvruchtige stonden stortte haer geloof haer zooveel hoop en liefde in het harte! Hoop voor het wedervinden van den verloren ouderling, liefde voor het leven! want die liefde was haer reeds zoo dikwyls ontgaen om in eene aenbidding des vernielenden doods te veranderen!...
En als beiden dan vol hoop, vol betrouwen naer huis kwamen, als moeder en dochter zich in eene voorgevoelende zaligheid, over den hervonden vader, over den wedergekomen echtgenoot, onderhielden, ô! hoe trof het haer dan, als zy hare deur openende, den woon ledig vonden! Dan greep haer de wanhoop in hare klauwen, om de arme, rampzalige wezens in eene afgryselyke omhelzing de grootste folteringen te doen gevoelen!
Hoe dikwyls kwam dan in Helena 's geest de gedachte op van al wat zy bezat te verpanden om toch een zieldienst tot lafenis van den overleden ambachtsman te laten doen, hoe dikwyls!... Maer was Herman dan wel dood? Waer was zyn ontzield lichaem? zyn overschot?
Helaes! nergens, nergens! En nogtans was het ys gebroken, de kreken en vlieten ontdooid; men had overal gevischt, langs alle kanten opzoekingen gedaen en toch vond men Herman nergens! Hy leefde dan nog!....
En by die overweging schilderde de hoop weêr bloemen voor de ongelukkigen.
En Willem sierde die bloemen nog op. Niet eens kwam hy des noenens naer Herman vernemen, of hy bragt eenen hoop bewyzen by dat Herman nog leven kon. Hy geloofde zichzelven wel | |
| |
niet, als hy zoo sprak, maer ziende dat de vrouwen in zyne tael troost vonden, wilde hy schynen alsof hy van de terugkomst van Herman verzekerd was.
Alzoo werden Helena en Eleonoor vier lange weken tusschen angst, afgryzen, hoop en verwachting geslingerd. En die verfynde folteringen, welke hare eertyds zoo geruste ziel pynigden, vergrootten nog door het uitzicht op de toekomst, door het uitzicht op het naderend gebrek!...
Het weinig geld dat men gespaerd had, was verteerd.
Zy hadden nu toch al vier weken geleefd zonder eenige winst. De onkosten, voor haer bestaen vereischt, die waermede zy de hulpmiddelen, welke de kerk ter hervinding van den werkman aenbood, kochten, hadden tot haren laetsten penning verslonden. Willem wilde haer, wel is waer, met zyne beurs bystaen, maer de vrouwen weigerden dat vrymoedig. Zy moesten eerst van de dood van haren broodwinner verzekerd zyn, zouden zy zich vernederen tot het aennemen van een brood ten almoes.
Aen niemand kloegen zy haren nood; zy leden in stilte; voor het uitterlyke schenen zy geen gebrek te lyden.
De geburen verwonderden zich daerover, want die vermoedden dat Helena met haer kind gebrek lyden moest. Zy beschuldigden haer van hoovaerdy omdat zy hunne hulp niet afsmeekten. Sommigen durfden zelfs beweeren dat Helena fortuin bezat, en dat het slechts uit vrekheid was dat zy te voren de arme vrouw speelde.
De geburen hadden nog, om andere redenen een wrok tegen de rampzalige vrouw.
Helena had er niet meer aen gedacht Jelle te verzoeken naer den regenbak, welke, gelyk men weet, door haren gemael opengelaten was om te zien. Het verdwynen van Hendrik, haer angst deswegens, hadden haer dat uit het oog doen verliezen. Voeg daerby dat er eenen geruimen tyd verliep, eer daerover van iemand gesproken werd, en dat het onder de geburen bleef alsof er aen den regenbak niets gebeurd ware, totdat eindelyk het water begon te stinken, en alles voorspelde dat het ging bederven.
| |
| |
Men stak de koppen byeen en wist niet waeraen dat stinken van den regenbak te wyten. Men deed van alle gissingen, stapelde de botste veronderstellingen op een; eindelyk schoot het iemand te binnen wat er op den zondag van buitensluit gebeurd was.... Nu vielen alle tongen te gelyk op Helena; men vroeg op de hatelykste wyze, waerom zy geen geld kon vinden om den regenbak te doen zuiveren, daer ze wel geld vond, om zoovele weken te bestaen zonder eenige winst.
Die ommekeer der geburen, die Helena en haer gezin altoos zoo geliefkoosd hadden, die zelfs weinige dagen te voren, met zooveel medelyden van haer spraken, kwam aen de ooren van den heer Reyns, Heiena's huisbaes.
Die Reyns was een man, gelyk meest alle huisbazen, alleen op belang en baetzacht uit. Reeds lang had hy het klein huisken door het gezin bewoond willen vergrooten, om er meerder intrest uit te trekken. De aenbeveling van zynen overleden vader, die hem - uit genegenheid tot Herman, welke reeds vele jaren in dit huis woonde en altyd goed betaelde - verzocht had dien werkman daer met vrede te laten woonen tot hy stierf, had hem daer alleen van wederhouden. Echter gehoorzaemde Reyns slechts knorrig aen dit gebod zyns stervenden vaders, en had hy altoos naer voorwendselen gezocht om er zich aen te kunnen onttrekken, zonder zyn geweten te verontrusten. Nooit had hy er eenige gevonden; maer nu Herman verdwenen was, nu hy voorzag dat de vrouw niet meer voortdurend zou kunnen betalen, nu hy aen het geklaeg der geburen hoorde dat Herman zyn huisken beschadigd had, meende hy gerust de aenbeveling zyns vaders in den wind te mogen slaen. Hy besloot dan de vrouw te doen verhuizen, op welke wyze het ook wezen mogt.
Vol van dat voornemen drukte hy zich den hoed op het hoofd, nam zynen stok in de hand en begaf zich naer de ongelukkige. Deze zat nevens hare dochter bitter te weenen, toen de huisbaes binnen trad.
- Dag mynheer Reyns! - zei Helena tusschen haer snikken.
- Wat is dat hier met den regenbak? - vroeg de andere.
| |
| |
- Wel mynheer... - zei de vrouw eenen vryen loop aen hare tranen gevende, daer haer den nacht van Hendriks verdwyning, met al zyne omslandigheden te binnen schoot.
- Wel, de geburen komen by my klagen dat de regenbak stinkt, en ik wil geene ruzie met de geburen hebben, die zoowel als gy myne huerlingen zyn en betalen.
- Maer, mynheer, kunnen wy daer nu toch aen doen, dat die regenbak stinkt, wy hebben immers al droefheid genoeg zonder daer aen te denken.....
- En men zegt dat uw man hem heeft opengelaten - viel Reyns de vrouw bitsig in de rede.
- Och myn man, myn arme man! - En de vrouw wendde zich naer Eleonoor, die luid snikte. - Och, Norken, zwyg maer lief kind, ge zult u ziek maken - en terwyl Helena zoo sprak, snikte zy zoo hevig als hare dochter.
- Ik had dat nooit van Rik verwacht, dat hy zulke slechte kerel was; - hernam de huisbaes - hy loopt daer van u weg als ware hy nog een snotbaerd, en laet u alleen voor het huishouden zitten. 't Is schand!
- Maer myn man was zonder werk gevallen, mynheer.
- Ja, de dood heeft altyd een oorzaek. Was dat eene reden om vagebond te worden; den eenen of anderen dag brengen de gendarmen hem nog op als landlooper... Maer, wat gaet ge nu doen met den regenbak?
- Maer, mynheer, Rik is geen vagebond.
- Ik vraeg u wat ge met den regenbak gaet doen? - viel de huisbaes de snikkende vrouw in de rede. - Uw man heeft dien zeker in zattigheid opengelaten en de een of andere kwade jongen heeft er eenen hond in geworpen, die nu onder den inham ligt te rotten... De regenbak moet gezuiverd worden.
- Maer, lieve mynheer Reyns, we kunnen daer niet aen doen.
- En wie heeft dan den regenbak open gelaten?... Ge zult hem doen kuischen, en daer meê uit.
- Och lieve mynheer, we zyn in zulke slechte omstandigheden, gy weet dat immers?... Al ons geld is al op...
| |
| |
- En wie zal dan de huishuer betalen? of meent gy hier voor niet te woonen?... Ho! dat zal niet gebeuren!... Misschien zoudt ge dan nog wel den regenbak niet willen doen kuischen en alzoo de geburen doen verhuizen! zoo, zoo!
- Och mynheer, heb nu toch wat medelyden, wat ga ik met myn schaep, met myn Norken doen. Zie! mynheer, ik woon hier nu toch al zoo lang en heb u altyd goed betaeld... Ik zal u nog eerlyk voldoen, maer brengt me toch op geene nuttelooze onkosten met...
- En dan zou ik de zuivering van den bak moeten betalen? Wel dat zou ik verwenschen! Zoo! dan zouden myne huerlingen myne pompen moedwillig mogen omvertrekken, myne regenbakken vol vuil smyten, en ik zou dat van myn geld moeten laten maken? wel zoo dan!... Luister eens, laet ge den regenbak maken, ja of neen? want ik ben niet van zin al den intrest van dees huisken dat ik u veel te goedkoop verhuer, te verliezen.
- Maer, lieve mynheer...
- Ik vraeg u of gy hem laet kuischen.
- Ach mynheer, heb toch...
- Dan moet ge maer verhuizen.
- Maer lieve mynheer - zei de moeder zyne hand vastnemende om hem met meer vuer te bidden, terwyl zy op hare dochter wees - Maer mynheer...
- Dan moet ge maer verhuizen.
- Norken - hernam de vrouw in eens met fierheid - Norken, neem daer mynen mantel; hy heeft my in de zeventig franken gekost en we hebben langen tyd droog brood gegeten om hem te kunnen koopen; draeg hem naer den berg, gy zult er nog wel dertig franken van krygen.
- Maer lieve moeder, het is weêr zoo koud, het zal weêr op nieuw gaen vriezen en ge zyt zoo ziekelyk.
- We moeten tegen de kou kunnen, kind! Zet den mantel in den berg en ga in passant aen den metser zeggen, dat hy den regenbak kome kuischen.
- Ge zult hem dan doen kuischen? - Vroeg de huisbaes, geheel onthutst.
| |
| |
- Ja, mynheer, en straks zal myne dochter u veertien dagen op voorhand komen betalen.
- Als het maer waer is! - mompelde de heer Reyns, Norken zeer misnoegd volgende, welke zonder een woord te kunnen spreken het huis verlaten had, en met de wanhoop in het hart het bevel harer moeder volvoerde.
Toen Helena zich alleen bevond, viel zy afgemat op eenen stoel neder. De smart, welke zy sedert eenigen tyd verduerde, had haer teêr gestel reeds fel geschokt, en die laetste slag sloopte voor eenige oogenblikken al hare lichaemskrachten.
Hare ziel bleef niettemin haer lyden gevoelen en de arme vrouw bleef slechts zoo lang onder die ligchaemsbedwelming als hare ziel tyd noodig had om, door overmaet van lyden, moed te ervatten.
Alsdan overdacht zy het moedig besluit dat zy daereven tegenover den huisbaes genomen had. Zy aenzag hetzelve als eene ingeving van God, ingeving welke hy haer alleen instortte om haer heuren woon te doen behouden tot dat haer gemael weder kwam.
Zy versterkte zich zoodanig in die gedachte, dat zy er geheel door herleefde, en hare inbeelding, door de ongewoone krachtsinspanning van vier weken lydens zeer ontwikkeld, schilderde haer die wederkomst zoo stellig voor, dat zy er geenszins meer aen twyfelde.
Hare hoop was zoo groot, de kracht waermede zy zich uitdrukte zoo wegslepende, dat hare dochter in dezelfde deelde zoohaest Helena ze haer had blootgelegd. Vol van dat vertrouwen, besloten zy nog twee franken te besteden om eene mis van dankzegging aen den Allerhoogste te doen celebreren. En waerlyk des anderdaegs, om acht ure, begaven zy zich naer de kerk om die mis by te woonen.
In het uitgaen zagen zy de metsers bezig met het bedorven water uit den regenbak te pompen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Op dien zelfden dag werd de zaek van Piet Vleemsch voor de correctionnele regtbank gebragt.
| |
| |
De ongelukkige jongen was, na het gevecht, byna dood naer het gasthuis gedragen, maer was daer weldra hersteld. De regtbank moest nu uitspreken, welke straf Pieter, de eenigste der aenvallers die in de handen der politie gevallen was, verdiende.
Dien kluchtigen tribunael zullen wy niet nederschryven. Byna wekelyks vind men er dergelyke in de regterlyke kronyk. Hoe zou de lezer zich dan niet kunnen voorstellen op wat koddige wyze Piet Vleemsch de zachte streeling die men hem gegeven had, bloodlegde; hoe moedig de misdadiger dezes redenen beantwoordde, en beweerde het regt gehad te hebben Piet Vleemsch eene goede kastyding voor deszelfs stielbedervery te geven.
Beschuldiging en ontschuldiging waren nauwelyks gehoord of de commissaris met zyne pompiers deden hun beklag over de luchtreis van den politiehoed. Zy beweerden met ronkende, hofsche en regtsgeleerde woorden dat Piet Vleemsch, als de eerste oorzaek van die schand der politie aengedaen, moest veroordeeld worden.
Onnoodig is het te zeggen dat een glimlach van den president en een schaterlach van het publiek die pretentieuse aenklagt beantwoordden.
Het einde van dit kluchtspel was niettemin rampzalig voor den ongelukkigen Pieter. Hy werd veroordeeld om dry maenden lang zyne vryheid tegen een gevang te verwisselen.
Willem had die veroordeeling bygewoond. Hy ging den uitslag haestig aen het bedrukte gezin, dat er natuerlyk belang in stelde, vertellen. Onderwege bedacht hy, welke woorden het best geschikt waren, om de standvastigheid van den veroordeelde te doen uitschynen; want Pieter, hoe men hem praemde, wat afslag men hem beloofde, had geenen enkelen der makkers welke met hem Piet Vleemsch geslagen hadden, willen verraden.
Zoo peinzende, naderde Willem het straetje waer zyne beminde woonde. Hier was hy zeer verwonderd, gansche hoopen volks nieuwsgierig byeen te zien staen. Hy gevoelde en zag dat zy hem allen bezagen, en hy trilde onder het nauwkeurig onderzoek van zoovele oogen. Iets akeligs en benauwends beklemde hem en hy dorst niet naer de reden dier samenrotting vernemen.
| |
| |
Nog meer ontstelde hy zich toen hy eene drokke menigte rond den regenbak en voor de deur van Helena geschaerd zag. Hy drong sidderend maer moedig door den hoop, en stond niet weinig versteld niemand anders te zien dan de metsers, die onverschillig den leêggepompten regenbak zuiver schuerden. Daerdoor meende hy het raedsel van de nieuwsgierigheid der omstaenders op te lossen, te meer daer niemand hem het woord toestuerde; maer het werd hem aenstonds bang om het hart, want hy hoorde stillekens, nevens hem schrikkelyke dingen fluisteren.
Hy trad binnen.
Helena zat - half op de tafel uitgestrekt - op eenen stoel; niets beweegde aen haer dan alleen hare borst welke hevig zwoegde. Hare oogen waren gezwollen en stonden hol en wild buiten het hoofd. De droefheid had haer hart zoo benepen, haren gorgel zoo zeer verkropt, dat de adem er door belemmerd werd.
Aen hare voeten en met het hoofd in den schoot harer moeder welker handen zy geweldig vastkneep, lag Eleonoor geknield. Luidruchtig en met wanhopende toonen weende zy, en men zag aen de hevigheid harer gebaren, dat by haer de jeugd voordeelig worstelde tegen de droefheid, waeronder hare moeder bezweek, dat zy krachtig genoeg was om haer gemoed in tranen lucht te geven.
- Och, Leen! Leen! Norken lief, wat is dat? - schreeuwde Willem zyne armen haestig om het ellendig paer slaende. - Wat is dat? wat is dat?
De moeder aenzag hem styf maer sprak niet.
- Maer Leen! lieve Leen! wat hebt ge? - riep de verschrikte Willem. - Bezie me toch zoo styf niet met dien blik der zinneloozen!
Maer nog zwegen de beide vrouwen, en de jongeling zag dat zyne kreten de benauwdheid der moeder nog vergrootten.
- Ach, er is nieuws! - riep hy uit op zyne knien vallende - Schrikkelyk nieuws! Herman is dood! hy is dood!
De weduwe knikte.
En waer, waer is hy? Hebt gy er de zekerheid van? Hebt gy hem gezien?.... Waer is hy gevonden?....
| |
| |
De weduwe wees naer de deur.
- Ho, ja! dat is het! in den regenbak!... och God! och God! - riep hy zich voor het hoofd slaende - Aen de deur is Rik gestorven en wy hebben er niets van geweten, en wy hebben overal in de verte doen zoeken.... Maer Leen!.... zie eens! kwam... Och Leen! hadden wy er aen gedacht, met buitensluit riep Rik immers: ‘Ik zal my in den regenbak verdrinken!....’
- Maer dood! dood! Jelle kunt gy het gelooven? - kreet de moeder.
- Ho, het is schrikkelyk!
- En mynen vader, mynen armen vader zal ik niet meer zien! - riep Eleonoor, hare betraende oogen naer hare moeder verheffende.
- Och kind, kind, zwyg toch!.... Onzen armen Rik!.... En gisteren, Jelle, gisteren deed ik mynen mantel in den berg zetten om den regenbak te doen kuischen.... om vader dood te vinden!...
- Schrikkelyk! schrikkelyk! - zei Jelle. - Maer, lieve moeder, - vervolgde hy, hare hand vastnemende om de weduwe te troosten, - wy moesten ons toch aen zyne dood verwachten, te lang was hy toch verdwenen!
- En toch, ik kan aen zyne dood niet gelooven, hy was zoo gezond als wy hem de laetste mael zagen.... En nu zoo in eens sterven..... in den regenbak.... God!
- Maer daer, of elders, als God het zoo wilde, moeder!
- Och, zwyg! zwyg, Jelle! - onderbrak de moeder. - Doe er my niet aen denken! Verdronken!.... ellendig verdronken voor twee centen minder!.... Verdronken als een hond om dat hy oud werd!.... Ho!....
- Maer, moeder, lieve moeder, spreek toch zoo niet, - schreide het meisje hare armen om den hals der bedrukte slingerende.
- En hoe zal ik dan spreken, kind?... och, wat zullen wy nu gaen doen, zonder broodwinner, zonder bestaen, zonder iets!
- Maer, Leen, Leen!...
- Och, Jelle, ik weet het te wel, wy moeten bedelen!.... bedelen!.... - En hare oogen dwaelden verwilderd in het rond. - Bedelen!.... Wy die nooit iets van een ander noodig hadden, | |
| |
die alles, alles, met het zweet onzes aenschyns verdienden!.... Bedelen!....
- Och, moeder! moeder! - snikte het meisje.
- En gy! gy! wat zult gy gaen doen? Ge zyt toch te schoon om te bedelen! Wat gaet er van u geworden? - riep de moeder meer en meer verwilderd.
- Och, moeder, lieve moeder!
- Ha! wat vader zegde, niet waer? Wat vader zegde op buitensluit. Ja, ja, gy wordt..... - En de moeder wierp haer kind van zich af en bedekte haer aenzicht met hare handen.
- En ik! ben ik er dan niet meer? - vroeg de jongeling, welke die laetste wanhoopkreten met zooveel verwondering als pyn had nagehoord, - is Jelle dan ook gestorven, Leen?
Helena zag hem verwonderd aen.
- Is het dan in myne tegenwoordigheid - vervolgde hy - dat gy zulke woorden moet zeggen aen myne beminde, aen haer die ik boven alles lief heb? - En dit zeggende zoende hy het meisje. - Of ben ik lam geworden en onbekwaem tot den arbeid? - En hy toonde hun zyne gespierde armen.
- Maer wy! wy! zyn wy dan niet zonder bestaen? Hebben wy alles, alles niet verloren? En kunt ge my myne woorden verwyten?
- Alles verloren, - herhaelde Jelle met verwyt, - hebt ge my dan verloren? Bezit Norken haren beminde en gy uwen zoon niet meer? Och Leen! och Leen! ik had zulke woorden niet van u verwacht, want ge weet toch wel dat zoo lang gy en Norken leeft ik voor u beiden zal werken!
En terwyl de jongeling die woorden uitte hield hy zyne geliefde in zynen arm gekneld, en stak zyne hand beschermend over de moeder uit.
einde.
|
|
Auteursrechtvrij