Volledige werken (2 delen)

[p. 1020]

Redevoeringen.

[p. 1021]

Over eene verbintenis tusschen alle dorpen van Vlaamsch-Belgie.
(Redevoering uitgesproken op het 1^e Nederlandsch Taal-Congres, gehouden te Gent, den 26, 27, 28 en 29 Augustus 1849.)

Heden roepen vele Natiën: - Ons land is in gevaar! - Wij, Vlamingen, mogen zeggen: - Onze stam is in gevaar! - Niet dat er mogelijkheid bestaat hem uit te roeien, neen, maar men zou hem in de laagste afhankelijkheid, in de domste onbeschaafdheid kunnen dompelen.

Wel is waar, er zijn reeds welgemeende pogingen gedaan om dit gevaar te weren; doch, is met dit doel wel alles beproefd? Heeft er ieder het zijne wel aan toegebracht? Wij vermeenen, neen; vermits het onwederlegbaar is, dat de Vlaamsche beweging tot heden toe in eenen engen, al te engen kring werkte.

Zonder erop aan te dringen dat men niet genoeg betrachtte, geheel het Vlaamsche publiek werkelijk aan de beweging aan te sluiten, zullen wij doen opmerken, dat de werkzaamheden dergenen, welke zich sedert de Belgische omwenteling der Vlaamsche zaak; aantrokken, niet breeder konden zijn dan de gevoelens, welke hun die zaak deden ter harte nemen.

De eerste Vlaamschgezinden waren, over het algemeen, Rederijkers; liefhebbers, die onze moedertaal achteden, anders niet dan omdat zij er verzen in maken konden. Zij trokken onze spraak uit de vergetelheid, en de tijd, waarin zij bloeiden, was een tijd van hymnen aan de sterren en van liedjes aan de maan.

De rederijkers werden door de letterkundigen opgevolgd. - Deze beminden de taal om hare schoone vormen en zij verlangden haar te verspreiden, om als 't ware, aan hunnen literarischen arbeid meer belangrijkheid vast te hechten. Hun tijd was de tijd der romantische schriften, der onbekende Spaansche helden met breede mantels en groote hoeden.

Echter spraken zij veel, zeer veel van de rechten hunner taal; zij eischten de officiëele erkenning hunner letterkunde, en eenen geldelijken onderstand geëvenredigd aan de toelagen door het Gouvernement aan de Fransch-Belgische literatuur vergund. Uit hun politiek geharrewar sproot onze zucht naar politieke daden en ons verlangen naar burgerrecht⁽¹⁾.

Deze nieuwe verbreiding is de schuld dat onze tijd, de tijd der gemystifiëerde Deputatiën, der mislukte kiezingen en der naamlooze petitiën wezen zal.⁽²⁾

(1) Door burgerrecht bedoelen wij hier, gebruik der Nederduitsche taal in de besturen, raden, enz., der Vlaamsche provinciën; dus mogelijkheid voor elken Vlaming zonder eene vreemde taal aan te leeren, de politieke rechten, door de Belgische Constitutie gewaarborgd, te kunnen uitoefenen.

(2) Toen de schrijver deze moedelooze woorden nederschreef, bedoelde hij de weinige eensgezindheid, die tusschen de werkende Vlamingen heerscht. Dit zal de oorzaak worden dat al onze politieke pogingen mislukken zullen, en daardoor zal de Vlaamsche beweging al haren invloed verliezen. Twee voorbeelden hebben dit, helaas! al weder betoogd. Wij spreken van de petitiën rakende het onderwijs, waarvan de eerste door tegenkanting mislukt is, de tweede, door weigering aan medewerking, mislukken zal!... Zoo genomen een algemeen petitionnement ware een politieke misslag (hetgeen het gevoelen des schrijvers niet is), zijne gevolgen zouden nimmer zoo nadeelig kunnen wezen, als de moedwillige uitbranding van het algemeen petitionnement het worden zal. Immers lukte het petitionnement, dan zou het eene vastberadenheid, eene eensgezindheid en eene kracht in het Vlaamsch kamp doen schitteren, welke ten minste ontzag zouden inboezemen; terwijl wederzijdsche beknibbelingen, tegenwerking en ondadigheid, eene oneenigheid en eene radeloosheid tusschen ons verraden, welke onze partij aan de misachting, zelfs aan de spotternij der andere partijen blootstellen.

[p. 1022]

Immers het werkend deel der Vlaamsche beweging is te klein om niet in alle politieke ondernemingen te mislukken; en, daar het te ontmoedigend zou zijn steeds vruchteloos aan het volkslievend werk der Vlaamsche beschaving te blijven voortarbeiden, dienen er maatregelen, krachtige maatregelen genomen te worden. Noch Antwerpen, noch Gent mogen alleen de uitdrukking onzer beweging blijven; geheel Vlaamsch-België moet medewerken, en dan alleen, wanneer ieder iets aan zijne onafhankelijkheid zal toegebracht hebben, zal men kunnen zeggen: De Vlamingen hebben hunnen plicht gedaan!

Het is waar, er is reeds eene kleine poging beproefd om al de Vlamingen aan hunne ontslaving te doen medewerken: het Taalverbond, eene verbintenis tusschen maatschappijën, is samengesteld. Doch, hoewel wij dit verbond als der letterkunde zeer nuttig beschouwen, zij het ons geoorloofd te doen opmerken: 1^o dat er in Vlaamsch-België een aantal steden en dorpen zijn, waar geene Vlaamsche genootschappen bestaan, en dat diensvolgens geene inwoners dier steden of dorpen van het Taalverbond deel kunnen maken; 2^o dat een verbond tusschen personen, in politieke zaken nuttiger, ja krachtiger is dan eene verbintenis van maatschappijën.⁽¹⁾

Een persoon is vrij in zijn doen en laten; hij heeft slechts éénen wil. Als hij eens iets voorgenomen of beloofd heeft, als hij eens eene verplichting heeft aangegaan, dan voert hij dit onberispelijk uit; immers, hij alleen is voor zijne daden verantwoordelijk en draagt er de gevolgen van. - Hoe gansch verschillend gaat het in een genootschap! daar is noch wil, noch verbintenis, noch kracht om een besluit onwrikbaar uit te voeren! Alles is er zoodanig algemeen; de verantwoordelijkheid weegt er dusdanig op ieder, dat zij inderdaad op niemand meer weegt. Daarbij, er moet toevallig in een genootschap slechts één invloedrijke persoon zijn, die van het Gouvernement afhangt, of eene winstgevende plaats verlangt; en zie daar het gansche genootschap tot schandige ondadigheid gedoemd!

Over het algemeen is dus een persoon onafhankelijker en bijzonder krachtdadiger (plus énergique, zegt de Franschman) dan eene maatschappij. Daarom verlangen wij eene individuëele verbintenis tusschen al de Vlamingen, zoo wel die der steden en dorpen waar geene genootschappen bestaan als degene, welke in hunne verblijfplaats van eenen literarischen kring deel maken. Allen zijn zij Vlamingen, en allen moeten zij hunnen steen bijbrengen, tot het voltrekken van het nationaal gebouw dat wij oprichten. Wel is waar, kunnen al de bewoners van dorp of stad geene verbonden zijn; maar dit is ook niet noodig; voor een dorp is één inwoners reeds voldoende; want één moedige Vlaming, die onze zaak grondig begrijpt, is bekwaam om heel zijne streek in vrijheidlievenden gloed te ontsteken. - Hebben degene, welk hier in Gent Flaminganten genoemd worden, dit niet in naburige dorpen gezien?

(1) Wij willen nog doen opmerken dat het Taalverbond voor geen politiek geharrewar is ingericht. Bij de stemming van het reglement waren wij tegenwoordig; en dit stuk is daar om te getuigen of wij wel een enkel woord over politiek hebben hooren reppen. Immers, de geringsteliterarische werkzaamheden van het verbond worden in dit reglement geregeld; waarom zou, indien er reden toe bestond, geene enkele schikking rakende de politieke handelingen genomen zijn? Het is dus ten onrechte dat men ons beschuldigt van door ons voorstel Het Nederduitsch Taalverbond vijandig te zijn. Nog eens, wij schatten het Taalverbond als bemoediger der Vlaamsche letterkunde hoog; en zelfs zouden wij zijne politieke bemoeiingen toejuichen, indien wij niet vreesden dat de slechte inrichting des Taalverbonds, aangaande de politiek, er al de daden zou van verlammen en diensvolgens verlamden maken.

[p. 1023]

Doch, opdat een Vlaming in zijne propagende zou gelukken, moet hij ondersteund zijn door eene diepe overtuiging; moet hij de bewijsstukken kunnen leveren der feiten, der vernederingen, door welker aanhaling hij het gevoel van eigenwaarde in zijne toehoorders ontsteken wil. Daarom, men begrijpt dit, zijn er dagbladen noodig... Doch wie weet niet in welken beklagenswaardigen toestand het Vlaamsche journalismus verkeert? Wie weet niet dat de polemiek, de echt Vlaamsche polemiek daarin bijna onbekend is?⁽¹⁾

Zulke beklagenswaardige, zulke nadeelige leemte zou moeten aangevuld worden. Echter is het stichten van een Vlaamsch blad vooralsnu, onmogelijk: wij hebben Vlaamsch-België zien sterven, en het is te vreezen dat in deze twistvolle tijden, het nieuwe dagblad ook wel schielijk het graf in dalen zou... Dit gevaar dient vermeden te worden; wij kunnen op eene voordeelige wijze in het gebrek der echt Vlaamsche bladen voorzien. In plaats van eene gazette te doen verschijnen, laten wij eene uitgaaf van vlugschriften regelen! Dat iedermaal, wanneer er iets ten nadeele van het Vlaamsch zou gebeuren, dat iedermaal, zeggen wij, een vlugschrift dit nieuws brenge tot in de onbekendste streken van Vlaamsch-België; het brenge tot daar, waar een Vlaming niet meer weet dat hij in een Vlaamsch land woont, dan op den tijd als de belastingen ingezameld worden, en als de milicie het onschuldig bloed der burgerskinderen opeischt.

Alsdan, wanneer iedere krenking onzer rechten, op die wijze aan de verbondenen en door hen (zooals wij later zien zullen) aan heel het Vlaamsche land bekend zal worden; als onze Vlaamsche broeders daardoor hunne eigenwaarde zullen hebben gevoeld; als zij, in het politieke leven opgeleid, zelven hunne representanten zullen kiezen en geen opruier van deze of gene partij de stembus vullen zal; alsdan, herhalen wij, zullen de Vlamingen geëerbiedigd worden. Want, en niemand zal dit betwisten, de kiezingen veranderen de representanten, deze de ministeriën en ministers en representanten worden ongaarne veranderd. - Van wien men schade lijden kan, dien ontziet men!

Nu zullen wij de wijze aanroeren, waarop wij dit nieuwe verbond zouden willen samengesteld zien, opdat men er nut uit trekke.

Er zou een centraal bestuur gevormd worden dat het reglement zou vaststellen, en verbondenen aan zou werven, gelijk het bij

(1) In weerwil van het verzoetend bijna hebben eenige bladen die laatste woorden kwaadwillig opgenomen, en zich verdedigd alsof wij hen wilden aantasten. Daarom achten wij hier eenigen uitleg over die zinsnede noodig. Indien wij beweren dat de echte Vlaamsche polemiek bijna onbekend is, bedoelen wij daardoor, dat er bijna geene Vlaamsche bladen zijn, die enkel Vlaamsche belangen behartigen. Er zijn er genoeg die dit zijdelings doen, maar meestal hebben zij eene andere overtuiging, waaraan zij dan ook niet zelden het Vlaamsch opofferen. Zoo hebben wij reeds katholieke bladen bemerkt, die eenen, aan het Vlaamsch voordeeligen maatregel bestreden, omdat hij door een liberaal ministerie voorgedragen of verdedigd werd. Gazetten van andere kleur hebben hetzelfde in hunnen zin gedaan, zoodat zij allen het Vlaamsch aan hunne andere opinie slachtofferen. Wij verlangen dat er nieuwsbladen zouden zijn die het Vlaamsch als Vlaamsch ter harte namen. En die hier zouden beweren dat wij dat uit liefhebberij of enkel om de doode taal willen, zouden kortzichtig of heel trouweloos moeten zijn; vermits het overlang bekend is dat Vlaamsch zeggen wil: gerechtigheid voor de rechtbank, vergemakkelijking van het onderwijs, mogelijkheid voor iederen Vlaming om, met kennis van zaken, zijne politieke rechten uit te oefenen, enz. Men ziet dat het verkrijgen dier vrijheden eene eervolle taak genoeg is; daarbij gelooven wij dat het Vlaamsch op onzen bodem van al de partijen den grondslag moet zijn. Mag men het niet belachelijk heeten als een liberaal zijne vooruitstrevende leerstelsels wil invoeren, alvorens aan het volk het natuurlijkste recht te hebben verleend, het recht om in zijne eigene taal geoordeeld te worden; en als een democraat zijne volkslievende instellingen wil doen doorgaan, alvorens hij gezorgd hebbe dat het Gouvernement de smeekschriften van het volk in dezes taal kunne verstaan?
Echter eischen wij hier niet dat het Vlaamsch elke andere opinie volstrekt zou uitsluiten; onze eigene handelwijs heeft het tegendeel bewezen. Maar wij willen dat het Vlaamsch, in Vlaamsch-België de grondsteen van alles, ook vóór alles zou staan. Wanneer het zal gezegepraald hebben, wanneer onderwijs en beschaving voor den Vlaming vergemakkelijkt zullen zijn, dat men dan moedig en enkel voor zijne overtuiging kampe. Heel het land zal alsdan oordeelen en toejuichen. Doch nu, dat slechts enkele bevoorrechten aan de worsteling deel kunnen nemen, kan de uitslag ook slechts gedeeltelijk zijn, en om die kleine voldoening mag men de noodzakelijkste rechten van gansch een volk niet opofferen.

[p. 1024]

het stichten van het Vlaamsch Gezelschap hier te Gent is geschied.

Dit centraal bestuur zou onwederroepelijk handelen, zou van zijne daden geene rekenschap moeten geven, doch zou verplicht zijn aan het land bekend te maken, dat het in werking is.

Misschien werpt men hier op: dat zulk bewind in ons rustig België geene plaats verdienen mag; doch wij zullen hierop vrijmoedig antwoorden: dat al de partijen die lijden, alle volkeren die uit hunne vernedering willen opstaan, alle natiën, welke in beweging komen - om te gelukken - een dictatorschap noodig hebben.

Hierin is begrepen dat de dictators mannen moeten zijn door het vertrouwen des lands vereerd.⁽¹⁾ Dit beduidt niet dat zij niet mogen beknibbeld worden; want wie heeft nog niet opgemerkt dat in al de landen, waar de vrije pers hare goede vruchten voortbrengt, zij ook eenieder met haar venijn bezwalkt? Doch, wij hebben het allen gezien, wij hebben het bijna allen ondervonden: haar venijn kwetst wel, maar doodt niemand! Overigens zou het onredelijk zijn iemand te beknibbelen, onder wiens leidraad het geene verplichting is zich te plaatsen, en daar het centraal bestuur, onafhankelijk van een ieder, op zich zelf het verbond samenstelt, kan daar niemand tegen wil of dank deel van maken. De misnoegden komen er dus niet bij, en zijn zij ongelukkiglijk tusschen het verbond geraakt, dat zij er dan in Gods naam, zonder morren, weder uitgaan. Er zullen voor die verbintenis altoos leden genoeg zijn; de ontevredenen, die toch niet dan eenige mislukte letterkundigen zouden wezen, maken toch het grootste deel der Vlamingen niet uit.

Het Comiteit is gelast met het inzamelen en het verbruik der gelden.⁽¹⁾

Iedermaal dat er, door welke administratie, door welke autoriteit ook, iets ten nadeele der Vlaamsche intresten zou verricht worden, is het Comiteit verplicht daar, bij middel van brochuren of losse gedrukte bladen, verslag en uitleg van te geven aan al de verbondenen, die dan ook door dat mot d'ordre verplicht worden dit bekend te maken aan magen, aan vrienden, aan kennissen.

Ieder doorgrondt dat die rondstrooiing, dat die bekendmaking der grieven eene der grootste verplichtingen der verbondenen moet zijn; want het is op die wijze dat bijna iedere Vlaming moet te weten komen, wat er ten opzichte van zijnen stam in België geschiedt.

Ook iedermaal dat er ergens in de Vlaamsche gewesten eene kiezing plaats zal hebben, moet het Comiteit voor eenen Vlaamschen candidaat zorgen, en alle mogelijke middelen gebruiken om hem te doen gelukken.

Het geld van het verbond zal de onkosten bestrijden, en jaarlijks zal het Comiteit aan het land rekening doen van zijne gelden.

(1) Men heeft ons opgeworpen dat onze inzichten rakende dit Comiteit onduidelijk uitgedrukt waren. Waarschijnlijk wil dit zeggen dat wij niet aangeduid hebben welken politieken weg (welke partij?) het, volgens ons, zou moeten volgen. Wij verhoopten dat onze onwrikbare Vlaamsche overtuiging allen twijfel diesaangaande zou weggenomen hebben; maar, daar dit het geval niet is, zullen wij woordelijk verklaren, te verlangen dat dit Comiteit enkel het Vlaamsch princiep in acht neme. Aldus moet het Comiteit niet kampen dan voor het verkrijgen der rechten en het herstel der grieven in de verklaring van grondbeginselen (door de verdedigers der Nederduitsche volksrechten aan hunne landgenooten gegeven) te beginnen van onder bl. 3 tot het midden van bl. 5 opgenomen. Maar den kamp voor die rechten moet het Comiteit volhouden, tegen al wie ze zou willen betwisten, van welke kleur hij zij of aan welke partij hij mocht behooren. Dit is nu toch wel klaar, en wij zijn zeker dat elke ware Vlaming, van welke politieke overtuiging hij overigens zij, deze inzichten zal bijstemmen; immers wij koesteren allen de overtuiging dat het Vlaamsch voor Vlaamsch-België toekomst en beschaving is.

(1) Wij vinden het onnoodig hier cijfers tusschen te lasschen, maar daar de taxe van elken verbondene, natuurlijk, zeer gering moet zijn, zal het ophalen der gelden vooreerst moeilijk wezen. Doch de ondervinding zou dit weldra vergemakkelijken. Immers men zou in al de cantons, in al de arrondissementen wel warme Vlamingen vinden, die het ambt van ontvanger ter liefde van hun vaderland zouden willen uitoefenen, en aldus zou men weldra eene administratie gevormd hebben, die weinig te wenschen zou overlaten. Klaarblijkelijk is het dat men al de deelen van zulk verbond op eenen grooten voet moet inrichten, zal het gelukken.

[p. 1025]

Die rekening zal geschieden om alle opspraak te vermijden en om te bewijzen dat de Vlaamsche schrijvers, die over het algemeen, tot hier toe, alles uit zelfopoffering deden, voortgaan met belangloos voor het algemeen welzijn te zorgen.

Dit zijn de algemeene regelingen, welke wij aan dit verbond toewenschen. Voorzeker zouden wij in diepere uitleggingen moeten treden; doch de tijd heeft ons ontbroken om ze voor te bereiden. Daarbij is ons voorstel niets dan een wenk. Een vindingrijk hoofd kan het misschien benuttigen; een ondernemend man kan het misschien nakomen. Hoe het ook zij, het is ons genoeg te hebben aangeduid, dat er mogelijkheid bestaat om onze Vaderlandsche beweging in al de streken van ons land te doen ondersteunen, dat er mogelijkheid bestaat om algemeener te werken.

De letterkundigen kunnen alleen de beweging niet blijven uitmaken. Te lang reeds hebben zij alléen voor de volksrechten gestreden. Er mag niet meet van onze zaak gezegd worden, gelijk een representant in eene gemeenzame samenspraak zich schampachtig heeft laten ontvallen: ‘Dat de Vlaamsche beweging een geharrewar van belangzuchtige letterkundigen is.’ Men moet weten dat geheel Vlaanderen zijne onafhankelijkheid begeert; dat onze beweging de wil der Vlaamsche natie is; en als men daar eens van overtuigd zal zijn, als men daar niet meer aan twijfelen mag, dan is de grootste stap gedaan ter verkrijging van volksrecht en eigenheid!