|
| |
IV.
Den 4 juny 1567, vinden wy den hertog van Alba weder, doen niet meer in het hof van Cuilenburg, dat hy, door een vonnis van den bloedraed, tot den gronde toe had doen afwerpen; maer ten hove, waer kort te voren nog de hertogin van Parma verbleef. 'S mans gelaet is veel stuerscher dan ooit te voren. Grove plooijen
| |
| |
liggen op het duistere voorhoofd, en de gramschap is leesbaer in elke beweging, op elken wezenstrek.
Tegen hem over, ziet gy eene gedaente, welke eenen mensch moet verbeelden; maer die slechts mensch van buiten en tyger van hart en hoofd is. De bleekgeele kleur, de diepgeplaetste gryze oogen, het platgedrukte voorhoofd, waerop de wenkbrauwen en het hoofdhair, zich schier vermengen, dit alles zegt u: daer zit Jan Vargas, de bloeddorstigste beul van Alba's bloeddorstige beulen! Deze hield juist op met eenen volzin, waervan wy het begin niet kennen: ‘Ja, ik blyf er by bestaen - zoo sprak hy - het is louter kettersgebroed, zend ze maer allen naer de galg!’ toen de deur geopend werd en de president Viglius binnentrad. Met een onuitsprekelyk welgevallen, rust het oog van den menschenvriend op deze kalme en vernuftige figuer, welke aen Alba zelven eerbied inboezemt. Viglius bemint zynen koning meer dan Vargas, meer dan Alba zulks doen; maer hy bemint het regt et de menschlievendheid boven zynen koning. Hy alleen put, in zyne zuivere inzichten en in zyne onwankelbare deugd, den moed om de stem te verheffen tegen de wreedaerdige maetregelen van den landvoogd. Eene diepe droefheid staet op 's mans gelaet te lezen, hetgeen aen Alba's scherpziende oog geenzins ontsnapt; want tot den President tredende, vroeg hy hem: - Viglius, wy hebben eenen oproep te doen aen uwen wyzen raed, in deze moeijelyke omstandigheden; doch gy ziet er zoo droefgeestig uit, alsof gy naer eenen lykdienst moestet gaen. Hebt gy iets te verzoeken, spreek ronduit.
- Met uw verlof - antwoordde Viglius, de regter hand op zyn hart leggende - en al den eerbied welken ik aen uwe hoogheid schuldig ben, neem ik de vryheid geen verzoek te opperen, maer eenen wensch te uiten.
- En dezen wensch mogen wy wel kennen?
- O, ja, het is uwe hoogheid bekend, hoe innig ik aen onzen genadigen heer en koning verknocht ben. Nu, ik wenschte dat al de Nederlanders slechts een hart hadden en dat het voor den koning klopte, gelyk het myne.
- Maer deze wensch, Viglius, zal nooit vervuld kunnen worden.
| |
| |
De Nederlanders geven al te veel gehoor aen Satan's booze ingevingen, dan dat zy onzen goeden koning den verschuldigden eerbied zouden bewyzen. Het geweld alleen is nog in staet over den wederstand te zegepralen. Een volk, dat het gezag van vorst en wet miskent, moet het zwaerd proeven!
- Maer uwe hoogheid gelieve te overwegen, dat de tegenkanting nooit tegen den persoon, noch tegen het gezag des konings gerigt was. Ik beschouw ze als het gevolg eener oogenblikkelyke dwaling des geestes. Waer de geest ziek is, moet men den geest trachten te genezen, in plaets van het lichaem te kwellen. Zachte maetregelen alleen zyn nog in staet aen den koning de oude liefde der Nederlanders terug te geven, en de wonden des lands te genezen, die door de beroerten geslagen zyn.
- Zachte middels, Viglius, gy ook durft nog van zachte middels spreken! Hoe lang heeft men 's konings goedertierendheid niet in den wind geslagen? Men bezigde zachte middels; en de edelen smeedden hunne helsche samenzwering om den roomschen godsdienst in den grond te booren en het volk tegen den koning te doen opstaen! Men verdubbelde van zachtheid; en, door het voorbeeld der grooten opgehitst, sloeg het grauw over tot de wraekroepende beeldstormery! - Tot myne komst, heeft men loutere lafhartige zachtheid gebezigd; en zie, de kettery, gelyk aen eene kruipende slang, sloop van huis tot huis, van dorp tot dorp, van stad tot stad! - De koning heeft my gezonden met het zwaerd des oorlogs en der wet gewapend, dat de muiters beven!
- De tyden van gisting zyn voorby - hernam Viglius met moed - de provinciën hebben langzamerhand wederom hare kalmte hernomen. Aen uwe hoogheid is 't nog gegeven te voltooijen, wat de hertogin van Parma zoo wel begonnen heeft. Indien een landvoogd van uwe faem en uw gewigt in de eene hand den olyftak, en in de andere het zwaerd zou vertoonen, dan zullen de Nederlanders - daervan houd ik my verzekerd - den olyftak kiezen. Met de wapenen heeft de hertog van Alba roems genoeg ingeoogst; toon u matig in 't midden uwer magt, en gy zult uwe groote faem verdubbelen, en tevens aen de koningskroon de
| |
| |
schoonste perel vasthechten. Ik zie den burgeroorlog achter de strenge halsregtingen opryzen; maer het einde zie ik niet, of liever myne oogen worden duizelig, als zy op de bloedstroomen staren!
- Het vergoten bloed - bemerkte Alba met strengheid - valle op de wederspannelingen!
- Dat moge aldus gebeuren - veroorloofde zich Viglius te zeggen - in Gods oogen; doch, staetkundig gesproken, komt het vergoten bloed altoos op het hoofd van hem, die het doet vloeijen. ‘Die in het bloed zaeit, zal den haet des volks maeijen!’ Waertoe leiden al die verbeurdverklaringen der heerengoederen? Tot het verderf van de onderdanen, die op zulke goederen eenig regt van leeftogt hebben! Tot het besnoeijen der inkomsten van geestelyken en liefdadige gestichten! Ik bid u, leg den koning den waren staet van zaken bloot; hy is goedertierend en zal alles vergeven!
- Ja, de koning zal den waren staet van zaken, eilaes! al te vroeg vernemen. Lees dezen zendbrief, Viglius, en zeg, of gy nog altoos zachte middels blyft aenraden.
By deze woorden, gaf Alba hem eenen brief over. Viglius las het verslag van de nederlaeg des legers en de dood des graven van Aremberg, te Heiligerlee. De hertog verbeeldde zich dat de deugdzame en verknochte koningsvriend, Viglius, hem thans tot strengheid zoude aensporen; hy bedroog zich eventwel; want de president, allen schroom ter zyde stellende, sprak in dezer voege:
- Uwe hoogheid heeft my doen roepen, opdat ik myne gedachten zoude openbaren; de liefde alleen, welke ik mynen genadigen heer en koning toedraeg, boezemt my den moed in om zynen landvoogd tegen te spreken. Gelief wel te bemerken, dat van den kant der Nederlanders, geen gewapend geweld gepleegd is geworden, vóór het bezigen der strenge maetregelen. Wat doet een volk, dat het gevoel zyner waerdigheid niet geheel verloren heeft, als de beul met zyn zwaerd de edelste hoofden wegmaeit! als de gevangenissen gedurig opgevuld worden, naer mate het schavot hen ledigt! Als de vrees allen, die vlugten konnen, buiten het land jaegt! Als de verbeurdverklaringen aen de dagorde zyn en al de edelen bedreigen met de diepste armoede? Mannen, welke
| |
| |
den nederlandschen landaerd noch kennen, noch weten te schatten, leiden onzen goeden koning in dwaling en sturen het staetsschip naer eene alvernielende klip! De al te groote strengheid brengt de Nederlanders tot wanhoop, en aen hunne wanhoop alleen gehoor gevende, vatten zy de wapenen op; randen 's konings troepen aen en vernietigen ze! Wat zal het niet worden, wanneer overal te gelyk het vuer des oproers ontvlamt? Uwe hoogheid is een groot veldheer; de spaensche benden zyn dapper; gy zult zegepralen over den opstand! Maer wat duer gekochte zegeprael zal 't zyn! Het vernielen van kasteelen, dorpen en steden! De ondergang van nyverheid, handel en landbouw! De burgeroorlog, in een woord, met al zyne afgryselyke gevolgen! En het einde van dit alles zal zyn, dat onze dierbare koning over eene wildernis gebieden moge! Zulk vooruitzicht maekt my benaeuwd, doet my sidderen!... Zou iemand my voorwerpen, dat ik, Nederlander, meer aen dit myn geboorteland verknocht ben, dan aen mynen vorst; welaen, ik daeg al de onderdanen des konings uit op het bewys, wie zynen vorst het innigste bemint! Voor hem ben ik bereid myn leven ten beste te geven, op een woord, op eenen wenk, indien dit den koning eenig voordeel konne aenbrengen.
Alba knarstandde van woede; wandelde de kamer op en af; scheen een hevigen kamp tegen zich zelven te leveren. Eindelyk wendde hy zich tot Vargas, vragende of hy de stukken rakende de criminele vervolging, ten laste der graven Egmont en Hoorn, zorgvuldig nagezien en hunne verwering rypelyk hadde overwogen.
- Nog heden - voegde hy by - zullen zy van Gent in de hoofdstad aenkomen, onder geleide van een regiment soldaten, en ik wil dat hun vonnis gereed zy, vóór den avond.
Met eene kruipende nederigheid, haelde Vargas eene monsterachtige rol papieren voor den dag en zegde tot den hertog, dat hy het antwoord van Egmont op de acht-en-tachtig punten van beschuldiging, en dat van Hoorn op de drie-en-zestig artikelen geclasseerd en vergezeld had van eenige tegenbemerkingen, ten einde de taek van den landvoogd eenigzins te vergemakkelyken.
- En wat is het gevoelen van den raed der beroerten, - vroeg Alba?
| |
| |
- Ik zal de vryheid nemen lezing te geven van het advies des raeds, indien uwer hoogheid zulks behaegt - antwoordde Vargas met eene diepe buiging.
Alba, gewoon zynde zich in korte bewoordingen uittedrukken, zegde: ik luister.
Onmiddelyk begon Vargas het advies van den bloedraed te lezen, hetwelk hier op neêrkwam:
Gezien de informatien, geschriften en akten van proceduer, alsmede de antwoorden, belydingen en exceptien der graven Egmont en Hoorn.
Overwegende dat uit dit alles blykt, dat zy beide zich hebben pligtig gemaekt aen de misdaed van hoogverraed, doordien zy:
a. De rebellie zyn gunstig geweest;
b. Dat zy deel gemaekt hebben van het verbond der edelen en van de gruwelyke samenzwering des prinsen van Oranje;
c. Dat zy ook eenige geconfedereerden onder hunne bescherming hebben genomen.
d. Dat Egmont nog op 1 april 1567 's nachts eene geheime byeenkomst heeft gehad met den prins van Oranje;
e. Dat zy in hunne gouvernementen niet krachtdadig genoeg gehandeld hebben tot bescherming van den roomsch-katholyken godsdienst en van 's konings gezag;
f. Dat zy geene of niet genoegzame troepen hebben gezonden tegen de oproerlingen van Audenaerde en andere plaetsen;
Om al deze redenen, is de raed der beroerten van advies en gevoelen, dat de graven Egmont en Hoorn de doodstraf verdiend hebben met den zwaerde; dat hunne goederen geconfiskeerd worden, tot exempel van anderen!
Toen Vargas ten einde was, wendde Alba zich andermael tot Viglius, vragende naer zyn gevoelen, opzichtens de graven Egmont en Hoorn:
- Myn gevoelen - zuchtte Viglius - kan hier van geene de minste beteekenis zyn, daer uwe hoogheid deze ongelukkigen zekerlyk niet doet naer Brussel brengen om hen hier in vryheid te stellen.
| |
| |
- Toch niet - bemerkte Alba - doch welkdanig ook de uitspraek zy, welke myn geweten my zal ingeven, nog dezen avond zullen zy myn vonnis vernemen.
- Ik vrees voor den uitslag - waegde de deugdzame President - omdat het doorluchtige Nederlanders geldt en Jan Vargas zynen verpestenden adem over het regtsgeding heeft uitgeblazen.
By deze stoutmoedige woorden, wierp Vergas den spreker eenen blik toe, gelyk aen dien des tygers, als hy op het punt staet van zynen prooi te verscheuren.
Alba zelf kon zich niet langer inhouden en riep Viglius toe:
- Weet gy wel, dat uwe tael zoo niet oproerig, doch minstens zeer vermetel is? Vargas is een trouw dienaer des konings, pas op dat gy u niet pligtig maekt aen hoogverraed en my niet noodzaekt u aen zyne jurisdictie over te leveren! Viglius! ik herhael 't u nog: breidel uwe tong!
- Uwe hoogheid heeft naer myn gevoelen gevraegd; ik heb het geuit, als een trouw onderdaen des konings. Myn geweten is zuiver, derhalve vrees ik zelfs Vargas niet, alhoewel het my zoowel als aen uwe hoogheid bekend is, dat hy nooit een gevoelen oppert dan: naer de galg met den ketter! - Indien 't my geoorloofd ware aen 's konings landvoogd eene waerschuwing te geven, ik zou zeggen: Alvarez van Toledo, hertog van Parma, eerbiedig uwe groote faem en pas op de geschiedenis; want zy velt haer vonnis zonder genade!
Deze woorden geuit hebbende, stond Viglius op, vroeg oorlof om zich te verwyderen, onder voorwendsel eener ligte onpasselykheid, en wachtte op Alba's antwoord. Deze ging tot den President en fluisterde hem toe: - Vooraleer gy heengaet, zeg my wat gy, in myne plaets, met de graven Egmont en Hoorn doen zoudt.
- Hen op vrye voeten stellen; aen de liefde en genegenheid hunner huisgenooten en vrienden wederschenken, en hen voor eeuwig door den band der dankbaerheid aen den koning vasthechten.
- Wy zullen er op peinzen en naer de inspraek van ons geweten handelen, was het antwoord. Daermede verliet Viglius den hertog van Alba, met de droevige overtuiging, dat de landvoogd eene
| |
| |
reeks van wreedheden begonnen had, die geen einde zouden nemen, zoolang hy aen 't bestier des lands wezen zou.
Alba bleef twee uren lang met den bloeddorstigen Vargas tusschen vier oogen. Wat deze twee geesels van Nederland, gedurende deze twee uren, brouwden, is voor ons een geheim gebleven. Doch nauwelyks had Vargas den hertog verlaten, of Rithove, bisschop van Yperen, werd voor hem ten hove ontboden en ontving de droeve zending om vóór middernacht zich naer het Broodhuis, op de Groote-Markt te Brussel gelegen, te begeven, waer de graven moesten gebragt worden en hun aldaer hun doodvonnis bekend te maken.
Het vervoeren der graven Egmont en Hoorn van Gent naer Brussel, had de diepste droefheid in Vlaenderen veroorzaekt. Sabina, pfaltzgravin van Beijeren, Egmont's deugdzame echtgenoote, snelde oogenblikkelyk naer Brussel en bewerkte zooveel door bidden en smeeken, dat zy by den hertog van Alba in gehoor werde ontvangen. Nog had Rithove het paleis niet verlaten, toen de gravin verscheen voor den landvoogd, tusschen hare beide jongste kinderen. Op hare knieën vallende, smeekte zy om genade voor haren ongelukkigen man, en riep God tot getuige zyner onschuld.
Alba gebood haer op te staen en verzekerde, dat zy haren echtgenoot binnen twee dagen zoude zien op zyn kasteel te Gavere.
Sabina hoopte; want de mensch hoopt ligtelyk verzachting in zyn bitter lot! De ongelukkige kende Alba nog niet!
|
|
Auteursrechtvrij