|
| |
IV.
Simon Cokkermoes had den intogt van Philips Van Artevelde, als ruwaert van Vlaenderen, bygewoond. Hy had de viering voor den nieuwen bevelhebber gezien, met het volk gejuicht, en nu trok hy naer Brugge om daer aen zyne aenhangers den nieuwen held aen te kondigen, die zeker, vooraleer aen het volk regt geschiedde, geenen vrede zou teekenen, en dus eene nieuwe bloedige worsteling voor welzyn en onafhankelykheid tegen den graef aennam.
Ongetwyfeld zou de Bruggeling zich over de vreugde, welke zyne maer in Brugge ging verwekken, verheugd hebben, zoo geene andere aendoening hem geheel overmeesterd had.
Hy dacht aen zyne moeder.
De liefde tot die vrouw, verdeelde met de liefde voor vryheid en volksgeluk zyn gemoed. En zoo de zucht naer onafhankelykheid geheel zynen geest kon bezighouden, vervulde de moederliefde heel
| |
| |
zyn hart. Wel is waer, zyn de toegenegenheden des geestes, door een eerbaer karakter ondersteund, volstandiger, langduriger dan die des harten, en niet zelden onderdrukken zy deze voor lang. Maer zoo dit eene ondervondene waerheid is, blykt het niettemin dat de hartstogt ook zyne zegepralen heeft, en dikwils de standvastigheid des geestes geheel onderdrukt.
Dit ondervond Simon Cokkermoes.
Was hy geheel onder de aendrift zyner overtuiging, dan offerde hy (gelyk wy het door zynen eed aen Pieter Van den Bossche gezien hebben) zyne moeder op. Zag hy gerustelyk de toekomst in, en mogt hy zonder achterdocht op eenen goeden uitslag zyner plannen rekenen, dan kwam de liefde voor zyne moeder met des te meer gloed in hem op, daer hy een onuitlegbare spyt gevoelde haer vergeten te hebben.
Nu weêr vervulde het denkbeeld dier vrouw hem geheel. Hy bedacht de smart, welke zyne lange afwezigheid haer moest gebaerd hebben, en met schrik overwoog hy, hoe zeer zulke droefenis het leven verkort, byzonder als de bedrukten oud en gebrekkelyk, als zyne moeder, worden.
Die overpeinzing zweepte hem als eene folterende onrust voort. Met ongewoone spoed snelde hy over den weg om zyne moeder te zien. Hoe langer de baen bleef, hoe angstiger hy werd, en daer hy zich niets kon inbeelden wat haer overkomen kon, kreeg hy door zyne liefdevolle aenjaging de overtuiging dat het een schrikkelyk onheil was. Nacht en dag vloog hy voort en hy vergunde zich geene verpoozing, dan toen hem de vermoeijenis verpligtte wat uit te rusten en eenige verversching te nemen.
Eindelyk kwam hy te Brugge aen.
Met eene wonderbare hardnekkigheid ontweek hy al de kennissen, zelfs de politieke vrienden welke hy ontmoette, en met onafwendbaren tred dompelde hy zich in de kleine steegjes, die destyds het St-Salvators-Kerkhof omzoomden. Voor een klein deurtje hield hy stil. Hy kon de hygingen zyns harten niet bedwingen; en, zonderling! omdat zyne moeder aen de deur niet stond, gewaegde zyn geest van den dood!
| |
| |
Met wanhoop bragt hy het oor aen de spleet van het poortje; hy hoorde erbarmelyk snikken.... De hairen kwamen hem regt op het hoofd en nu vernam hy tusschen het kermend kindergeschrei, de treurige klagten, van:
- Vader is dood!
- Myn kind is dood!
Nu eerst begreep Cokkermoes dat de angst, over hem, te huis grooter was, dan de zyne het over zyn gezin wezen kon. Men waende hem daer dood! en daer de smid dit schrikkelyk denkbeeld met zyne plotselinge verschyning wilde verdryven, stak hy het hoofd jubelend tusschen de spleet der deur, welke hy opende.
- Moeder! - wilde hy met blydschap roepen. Maer hy zag zyne moeder in den hoek van den haerd zitten weenen, en dit treurig schouwspel beneep hem zoodanig het hart dat hy niet spreken kon.
De oude vrouw zat daer ook zoo wonhopig het weinigje vuer in te staren, dat krakend den haerd verwarmde. Hare halfgryze hairen golfden over haer vermagerden boezem en zy legde hare hand, beschermend, op het hoofd eens kinds dat schreijend, op zyne kniekens, vóór haer te bidden zat.
- Ach! - jammerde de oude vrouw, - ach! kindje, betreur, betreur uwen vader, in de gevechten van Gent vermoord. Hy zal u niet meer zoenen, nog zoeten koek medebrengen als hy van zyn werk komt!... Zyne kloeke hand zal ons geen brood meer bezorgen en bereiden wy ons allen voor eenen tragen hongerdood!
Simon liet eenen verkroppenden snik ontsnappen, en zyn oudste zoontje dat achter de grootmoeder stond, bemerkte hem. Juichend kwam het toegeloopen om zich in zyne armen te storten; maer door eenen magtigen wenk zyns vaders werd hy daerin belet.
- Stil! - wees de vader - stil! Want indien gy my nu op eens aen myne reeds zoo ontstelde moeder moest vertoonen, zou de vreugde, welke hare yselyke overtuiging myns doods zou verjagen, het sein van haer sterfuer zyn!
Zwygend volgde de knaep zynen vader tot buiten de deur, en daer beval Simon na hem teder gezoend te hebben:
| |
| |
- Ga, zeg tegen grootmoeder dat gy vader gezien hebt.... en hael my dan.
Een oogenblik toefde Cokkermoes, en dan kwam zyne moeder, zyne blyde moeder zich om zynen hals werpen:
- Myn kind, myn ongelukkig kind! - schreide zy en viel overstelpt ter neder.
Hy nam haer van den grond en plaetste haer op een houten bankje:
- Ach! beste moeder! - riep hy toen - hoe kunt gy my zoo beminnen? hoe kunt gy my nog toegenegen zyn? - Doch de oude vrouw had haer bewustzyn weder bekomen; zy greep zyne hand en sprak tranenvol:
- Beste zoon! o, ge leeft dan nog? Zie, jongen, wat hebt gy my toch al angst gekost.... Maer wat is dit? wat is dit vermits gy leeft!... ach, Simon, ik ben dan weêr gelukkig. - En zy drukte haren Simon alweder aen haer hart. Deze sprak niet en weende....
- Waerom weent ge, kind? - vroeg de moeder met goedheid. - Ik wil dit niet meer. Uwe moeder alleen mag weenen; want hare reeds verdoofde oogen zullen door de tranen hunnen glans niet meer verliezen.... Zy schreit toch ook zoo dikwils, want, zie, myn zoon, zy is overtuigd dat uw einde slecht zal zyn... Men zal zoo lang over uwen dood kraeijen tot dat gy eindelyk vermoord zult worden!
- Moeder - sidderde Cokkermoes; en de bekretene teêrhartige vrouw hernam:
- O kind, ik zou u niet mogen bedroeven; want het is bitter de vreugde van het wederzien te stooren; maer ik kan u toch niet genoeg toeroepen: Simon, Simon uw einde zal schrikkelyk zyn!
Cokkermoes prangde de bedrukte aen zyn hart en het weinige dat hy uitbrengen kon, was:
- Moeder, moeder, verklaer u dan.
Zy wischte hare oogen af en na het jongste kind van Cokkermoes op haren schoot gezet te hebben, kuchte zy eens, alsof zy Simon eene lange les voorspellen wilde. Dan nam zy zyne hand en begon:
| |
| |
- Hoor, jongen: toen gy u door het zweet uws aenschyns boven de armoede, die uw vader zaliger hier met my deelde, verheven hadt, dan weigerden wy uwe weelde te komen deelen, en gy zegdet dat wy niet braef waren. Toen uwe vrouw stierf, uw vader reeds lang by den Heer was, en ik nogmaels weigerde myne woonst by u te vestigen, beweerdet gy dat ik zinneloos was. En als ge me later verzocht uwe kinderen (met zoo veel zorgen, als ik aen u meen besteed te hebben) op te voeden, en ik dit verzoek afsloeg, ten zy uwe knapen hier in myne geringheid kwamen deelen, dan noemdet gy dit braven ouden wyfs grillen. Welnu, Simon, zoudet gy willen gelooven dat ik spyt heb my, door uw zagen en malen, te hebben laten overhalen om dit zachte pluimen bed in huis te nemen, waerop de kinderen nu slapen?...
- En waerom? - vroeg de vader met eene verwondering, welke bewees dat hy niet begreep waer dit alles henen wilde.
- Waerom, jongen? Omdat het beter ware dat uwe jongens die weelde nooit geproefd hadden, of meent gy dat de armoê, die zy van u erven zullen dit pluimen bed niet zal verslinden, en dat alsdan, het styve stroo niet harder voor hen zal zyn?
- Maer wat beduidt die aenstaende armoê? - vroeg Cokkermoes die, in weêrwil zyne voorkennis van de zaegachtige beknibbelzucht zyner oude moeder, toch angstig werd.
- Luister, jongen, en neem den raed uwer moeder in acht. Gy hebt al wat gy bezit eerlyk verdient; maer het zal ook eerlyk de deur uitgaen. Of vleit gy u dat de smedery van Simon Cokkermoes zal blyven bloeijen als gy steeds te Gent, te Audenaerde, te Yperen of onder wegen zyt? De knechten werken niet volstandig voor het voordeel huns meesters; en is de baes den rug gekeerd dan springt de winkel op krukken....
- Inderdaed! - mompelde de smid door die waerheid getroffen.
- En met u tusschen de landzaken te steken, trapt gy uw geluk met voeten. Wie bemint er eenen woelman? en hoe kan men eenen smid genegen zyn, die de bestaende dingen omdraeijen wil? Laet hen zich met de staetszaken bemoeijen, die daer voor betaeld worden,
| |
| |
en dat de graef het met hen afhaspelt zonder dat gy er uwen neus tusschen wringt. Zie, kind, geloof my, de klanten zullen u ontvlieden; want wie laet u werken, dan al die geld hebben, en al die geld hebben beminnen de rust. Waerom wilt gy u al die menschen tegenmaken? of gelooft gy dat uwe vyanden u door hun werk zullen komen ryk maken? Neen, Simon, neen, ge zyt op een slechten weg en gy offert uw welzyn en de fortuin uwer kinderen aen uwe eerzucht op.
- Zeg liever aen mynen pligt, - onderbrak Simon kalm. - Gy zegt daer zelf, lieve moeder, dat myne kinderen arm kunnen worden; dat is zoo waer dat, indien zy door de reden, welke gy opgeeft, niet verarmden, het waerschynlyk door eene andere zou zyn. Maer raed me nu eens regtzinnig, is het dan myn pligt niet voor de toekomst myner kinderen te zorgen?
- Dat is natuerlyk.
- Welnu, kan ik daer dan beter voor zorgen, dan door te poogen dat eene nieuwe staetsregeling elks bestaen verzekere; kan ik daer beter voor zorgen dan door te betrachten dat ieder wat hebbe en geen enkele verpligt zy zyn brood te bedelen? Zie, moeder, die betrachting schynt u voor het algemeen; maer daerdoor zelve is ze voor ieder in het byzonder. Myne staetkundige werkdadigheid is zoo edelmoedig niet als zy u wel toeschynt. Zy is louter eigenbaet, voorzorg!... Indien myne kinderen nu welhebbend blyven, zullen hunne zonen arm zyn, en zoo niet, het nageslacht van dezen... Eens toch moet de zwaei der fortuin hen ten onderen duwen... Welnu, indien ik er nu in geluk de maetschappelyke instellingen, die ik betracht, te doen in werking brengen, dan zal nimmer iemand van myne nakomelingen honger lyden, dan zullen myne weldaden nog op de kinderen myner kleinkinderen regenen, en ik zal door hen tot in het einde der eeuwen gezegend zyn... O beste moeder, ge ziet wel dat ik voor myne schapen zorg...
De smid was allengskens op zyne redenering warm geworden en de overtuiging zyner gezonde rede werd zoo indringend, dat zyne moeder op zyn gezegde niet meer antwoordden kon, hoewel zy er den echten zin geenszins van begreep.
| |
| |
Zy nam dan haer kind by den arm en na hem eenigen tyd gestreeld te hebben, schuddebolde zy:
- Beste Simon, uit uwe redens kan ik het niet wys worden, en uwe tael is voor my latyn. Maer hetgeen ik u stellig verklaren kan is dat gy voor uwe belangen niet zorgt.... Want - en hier sidderde hare hand en hare stem werd tranenvol, - want, Simon, ik heb het u zoo lang verzwegen om u niet vroeger, dan het noodig was, te bedroeven: er hangt iets over ons hoofd dat onverbiddelyk en wreed zal zyn, iets dat, door uwe schuld, op ons nedervalt; maer door den graef van Vlaenderen afgesmeten wordt....
- Door den graef? - vroeg Simon met schrik.
- Ja door den graef, - weende zyne moeder. - Hy heeft my doen bevelen dat, indien gy nog levend uit het twistvolle Gent kwaemt, gy u dan dadelyk ten zynent begeven moet.
- En verder? - vroeg Simon somber.
- Verder? Niets!...
- Hoe is het dan mogelyk - riep hy uit - dat gy op zulke eenvoudige opgave zulke reeks van rampen bouwen kunt? Wel, moeder - hernam hy om haer eene gerustheid in te boezemen, die hy zelve niet bezat, - wel, moeder, de graef zal my waerschynlyk ontboden hebben om een nieuwen wapenrok te maken.
De moeder schudde ongeloovig met het hoofd, en niettemin was zy door de woorden van haer kind eenigszins gerust gesteld. Zy maekte de volgende opwerping:
- Maer wat bedoelde hy dan met dat oproerig Gent, waer gy niet levend uit kondet komen en dat my zulken schrik heeft aengejaegd?
- Hy kan daer niets mede bedoelen - antwoordde Simon, met eene gemaekte bedaerdheid; - want dat ik daer voor myn bedryf ontboden was, blykt genoeg aen myne kleedy.
Die woorden schenen de moeder inderdaed te vergenoegen. Zy hernam na eens gezucht te hebben:
- Indien de graef u echter van iets sprake, kind, dat dan uw antwoord gedwee en onderwerpelyk zy; dat uwe stem zich niet
| |
| |
hooger dan tegen uwe moeder verheffe en dat de uitdrukking van uw gelaet eerbiedig zy. Want, myn zoon, de magt is hem, en hy werd er toe geboren. Zoo hy ze al eens misbruikte, vergeef hem dit: het is toch zoo eigen aen zynen staet.... en daerby hy is weldadig.... Herinner u wel, dat uwe moeder en uw vader zoo dikwils aen zyn paleis eene aelmoes ontvingen en dat dit de zegel van uw bestaen was.... Zy dan niet ondankbaer.... en....
- Ik begryp u, moeder, - antwoordde Cokkermoes, terwyl hy achter haren rug eenen fynen maliën kolder aengordde, die gemakkelyk onder de kleederen te verbergen was. - Help my nu eens aenkleeden; want gy verstaet dat ik in myn gewaed van opperdeken der kleine neeringen moet zyn om voor den graef te verschynen.
En de smid kleedde zich deftig aen; nam afscheid van zyne moeder, zoende zyne kinderen nog eens, en begaf zich toen naer het paleis van graef Lodewyk Van Male, niet zonder eenige achterdocht van er nimmer uit weder te keeren.
|
|
Auteursrechtvrij