Simon Cokkermoes; Egmont's einde

V.

De zael, waer men Simon in bragt, was een dier groote gevaerten, welke zich destyds door geen confortabel, maer wel door luister onderscheidden. Fluweel en kunstig doorweven tapyten, betwistten het in rykdom aen zilver en goud, en er hingen kristalen luchters aen een eiken plafond, die met tin en zilver fyn doorwerkt was.

Simon stond geenzins versteld van die pracht; - want menigmalen kwam hy in de zalen der edellieden, welke hem voor het maken van een harnas ontboden; - maer hetgeen den smid in de zael trof, was dat hy in de naburige kamer een gefluit, een gejubel en een gedans hoorde, dat aen een buitensporig feest moest toegeschreven worden. Lodewyk Van Male was gewend al zyn geld in dergelyke braspartyen te verteeren; hy had daerom

[p. 38]

reeds ontelbare subsidiën van de gemeenten afgeëischt en het was om die subsidiën dat de oproeren eigenlyk begonnen waren. Er bestond dus weinige reden om zich over eene nieuwe verspilling te verwonderen, en Cokkermoes zou dit waerschynlyk niet gedaen hebben, indien hy niet berekend had, hoe wuft een prins moest zyn die, in de onrustige tyden, welke men beleefde, zyn hoofd nog naer slempfeesten wenden kon.

In deze overweging kon hy zich lang verdiepen; want meer dan een uer liet Lodewyk hem wachten, alvorens het geraedzaem te vinden hem gehoor te verleenen.

De verveling verbittert alwie geen hofnar is, en die verbittering versterkte in Simon den lust, om zyne meening aen den graef zonder omwindsels te verklaren.

Lodewyk Van Male was een man in de volle kracht zyns levens. Zyn voorkomen verried noch goed, noch kwaed. Alleenlyk kon men er in zien dat hy zich ligtelyk raden liet en dus, gewoonlyk, de speelbal van dezen of genen staetsman, van dit of dat hof was. Nutteloos te bevestigen dat Frankryk meestal zynen nadeeligen invloed behield. De leenroerige betrekkingen tusschen den graef en den franschen koning vergemakkelykten dit, en de aristocratieke neigingen van het graeflyk hof en van den adel trokken Lodewyk nog meer naer Frankryk, dat destyds het luilekkerland der edelen was. Men wilde Vlaenderen ook verslaven, het volk tot niets verminderen, het alle magt, zoo als in Frankryk, benemen, en dan op de puinen der gemeenten dansen en feesten. Dit verlangen, door daden van vorst en adel duidelyk geworden, had de ligtgeraekte gemeenten vervoerd en daerdoor was de scheiding tusschen graef, adel en burgers een oorlog om leven en dood geworden.

Lodewyk kwam binnen, deed zyn paedje terugkeeren, wees Simon, welke eerbiedig opgestaen was, eenen zetel aen, en met den scherpen ironischen toon, die hy tegenover zyne minderen gewoonlyk aennam; sprak hy:

- Ha, ha! daer is onze oproerige smid! - toen bezag hy den eenigzins ontstelden deken van het hoofd tot de voeten. - Hoe

[p. 39]

hebt gy het te Gent gevonden, myn maet? Altyd even getrouw aen vorst en wetten, niet waer?... Spreek dan, spreek, de ontsteltenis moet u het woord niet benemen;... spreek, ik gebied het u!

- Het is geene onsteltenis, - antwoordde Simon beleefd, - die my doet zwygen, maer de eerbied voor mynen wettigen vorst.... Ik wilde wachten tot hy met meer bedaerdheid sprak, en my de zaek wilde blootleggen, waerom hy my ontboden heeft. Indien ik nogtans ten onpas kwame, indien ik mynen vorst in zyne feesten stoorde, ben ik bereid heen te gaen om later weder te keeren, of wel hier zyn welbehagen af te wachten.

De toon der woorden van den smid was edel en niettemin gevoelde de graef de snydende steken, die er in verborgen lagen; doch, in plaets van er zich ongevoelig aen te toonen, liet hy blyken dat er zyn kwade luim door vergrootte en hy hernam bitsig:

- De witte Capruinen van Gent zyn weêr niet weinig verwoed, he, deken? de oorlog gaet weêr losbarsten? - en de graef wreef zich de handen.

- Inderdaed; ik geloof dat zy wederom van zin zyn de wapens op te vatten en daerom zou ik myn wettigen heer durven aenmanen....

Een zotte lach joelde door de kamer en verstikte de rede in Simon's mond. Wel een kwaert uers schaterde Lodewyk alvorens hy hernam:

- Ge zyt slecht onderrigt, deken der kleine neeringen, zeer slecht.... De Gentenaren bidden om den vrede.

Hier vloog Simon op alsof hy gebeten was; doch dadelyk zette hy zich weêr neder.

- Dit verschrikt u, niet waer, getrouwe onderdaen? Dit verschrikt u; maer niet zonder reden; want myne getrouwe Bruggelingen - de graef trok eventjens zyne dagge - zullen het met den dood bekoopen.

- De graef handele met ons naer zyn gelieven; hy herinnere zich slechts dat het door geen bloed vergieten is dat men de liefde zyner minderen wint.

- Inderdaed, deken, 't is waer! men zou zyne minderen

[p. 40]

moeten streelen, ze vleijen, al knielende hunne liefde afbedelen en zich op gelyken voet met hen stellen, zonder zich alleenlyk te herinneren dat men de erfgenaem van het schoonste graefschap der wereld geboren is! Neen, vriendschap, neen! wy weten ons gezag te bewaren, zonder voor onze onderdanen te kruipen. Het zyn wy niet die smeeken: het zullen onze oproerige gemeenten, het zal Gent zyn die ons medelyden zal komen afbedelen. Gent is uitgehongerd, het verlangt den vrede, en weet gy op welke voorwaerden het dien kan bekomen?

- Hoe kan ik dit raden, vorst?

- Inderdaed, 't ware moeijelyk: het zyn voorwaerden, die gerucht zullen maken en den Gentenaren tot in het einde der eeuwen hunne opstandzucht zullen afleeren.... - Hier stond de graef regt en terwyl hy den deken spottend bezag, sprak hy traeg:

- Al de Gentenaers zoo mans als vrouwen (boven de XV en onder de LX jaren) zullen in haerlieder lynwaed, bloothoofds ende barbeens, elk met eenen bast om den hals, op Buscampvelt hunnen wettigen vorst te voet vallen en hem daer haerlieder stede, lyf ende goed in de handen leveren opdat hy er zynen wil mede doe....¹

Simon haelde den schouder op, alsof hy zulke snoevery niet geloofde, en dit verbitterde den graef zoodanig, dat hy knarstandend uitriep:

- En gy, Simon Cokkermoes, gy ook, en al wie hier te Brugge my ongetrouw waren, zult u daer in de zelfde kleedy laten vinden, of wel zal u de halsregter hangen!

Cokkermoes stond regt en sprak zonder de minste ontroerenis:

- Ik zal my laten hangen, vorst, doch vooraleer ik sterve, wil ik u verwittigen dat al de Gentenaren liever myn voorbeeld zullen volgen, dan zich aldus te laten bespotten.

- Dit zullen wy zien! - donderde de graef, - uitgehongerde buiken zien zoo nauw niet²! - en hier werd zyne stem zoeter. -

1 Despars, III deel, bladz. 42.

2 De graef deed Gent uithongeren; men zie daerover de kronyken.

[p. 41]

Doch, zoo de deken der kleine neeringen van Brugge, met zyne maten my getrouwheid wil beloven, zullen wy zien wat wy met hen te doen hebben.

- Ik herhael het, - antwoordde de deken koel, - de graef mag met zyne onderdanen naer zynen wille doen; doch hy vergete niet dat wy nog nimmer de wapens tegen hem opvatteden, en dat ons gedrag steeds wettig bleef.

Deze woorden troffen den graef; doch zich eensklaps herstellende, vloog hy op:

- Zoo dan! men moet dus gewapenderhand tegen zynen vorst opstaen om oproerig te heeten. Zyn gemor, weigering van alle toegenegenheid, blyken van verachting (ja verachting!) dan niet voldoende?

- Maer de graef moet zich herinneren, - antwoordde de smid, zonder zich over de gramschap van Lodewyk ontsteld te gevoelen, - dat geen enkel vorst de liefde zyner onderdanen inwinnen kan, zonder hun zelf toegenegen te zyn.

- Leg my die woorden uit! - vloekte de prins met bitterheid, en in zynen zetel nedervallende, scheen hy zich tot luisteren te bereiden, hoewel hy met smart overwoog dat hy al de gezegden van den smid wrakeloos dulden moest, vermits Cokkermoes in Brugge zoodanig geliefd was, dat het minste vermoeden dat hem eenig leed gebeurde, bekwaem was om die stad te doen uitbarsten als een overvulden volkaen. Lodewyk boog dan het hoofd en Simon, na zich in eene eerbiedige houding voor hem geplaetst te hebben, begon:

- Het is niet met het volk te verachten, prins, dat men het tot zich trekt. De verachting verbittert meer dan het lichaemlyk lyden en met al uwe genegenheid aen den adel te schenken, zonder u eens te gewaerdigen (ten zy door zyn toedoen) naer het volk om te zien, bewyst gy zonneklaer dat gy niet dan het edel bloed bemint, terwyl gy op den ambachtsman - die Vlaenderen uitmaekt - met verachting nederziet!

De graef schokschouderde en Cokkermoes hernam met meer vuer.

[p. 42]

- Daer is de knoop van alles, vorst! want daeronder ligt de verslaving van Vlaenderen en het verlies van zyn gemeenteregt. Reeds zyt gy begonnen met op de stedelyke vryheid inbreuk te maken, en gy hebt vroeger vergunde privilegiën nogmaels verkocht aen die u geld genoeg schonken om met uwe edellieden te kunnen feesten. Daerby poogdet gy uwen adel in de gemeentezaken te dringen, (waeraen hy niets verstaet, zoo hy ze niet vyandig is) en hy benadeelt moedwillig eenen handel, welke Vlaenderen heeft ryk gemaekt en uwe gravelyke kroon van zilver, dat zy was, tot goud versmolten heeft.

Eene ongeduldige beweging van den graef deed den deken zwygen; maer vermits Lodewyk hem bevool voort te gaen, hernam hy zyne rede:

- Ik zeg harde woorden, graef; doch de armoede, die sedert eenige jaren over Vlaenderen getogen is, getuigd dat ik waerheid spreek. Vroeger kende men geene bedelaren, en nu zyt gy verpligt uwe brokkelen aen de arme ambachtslieden toe te smyten, die u aen het paleis een bestaen komen afeischen. Daerby, graef, is het niet alleen onze rykdom die gy vermindert, onze vryheid, die gy te niet doet, onze gemeenten die gy bevecht. Hebt gy onze nationaliteit niet aen den vreemden verkocht en zyn wy niet door u aen de Franschen overgeleverd?

- Simon Cokkermoes! - schreeuwde Lodewyk, terwyl hy bevende van gramschap regt stond, - Simon Cokkermoes, herinnert gy u dat ik uw graef ben?

De smid boog en hernam:

- Gedenk, prins, dat ik niet in de verfyning van uw hof ben opgebragt. Ik doe meer moeite om de waerheid te zeggen dan om haer te verbloemen. Gy verontschuldigt immers myne woorden aen eenen ambachtsman, welke zyne eigene zaken pleit, en zoo het u gelieft, zal ik kalmer voortgaen:

De graef knikte, terwyl hy ongeduldig met zynen dolk speelde. Simon sprak:

- Ik zegde dat gy, met uwe dochter aen den hertog van Bourgondië uit te huwelyken ons aen de Franschen hebt overgemaekt,

[p. 43]

en wie weet niet dat dit wil zeggen, tot de slaveny gedoemd! Het moge u dan al of niet treffen, graef, is er nog eene meer vernederde natie dan die der Franschen? Heeft daer het volk al zyne vryheden, al zyne gemeenteregten niet verloren en staet het niet aen al de verdrukkingen van grooten en edelen bloot?

De graef glimlachte, doch Simon bemerkte het niet. Hy was bezig met aen zynen doolhof van gezegden een besluit te zoeken, en na hy zyne gezonde reden geraedpleegd had, hernam hy:

- Ge ziet dus, graef, dat het nationael gevoel het gevoel der kleinen is geworden en dat de volkszaek op de heilige zaek van het vaderland is ingeënt! Zyn wy tegen den franschen invloed, dan bestryden wy het grondbeginsel der slaverny en zyn wy tegen de edelliên en grooten, dan beoorlogen wy de landverradende leliaerts, die eene verdrukking van ons duerbaer Vlaenderen door de Franschen droomen, opdat zy, door den vreemde gesterkt, al de vryheden zouden kunnen vernietigen, waervan wy genieten; maer die nog nimmer door het fransche volk geproefd zyn geworden!

De smid zweeg en de graef sprak:

- Zoo dat uw vlaemsche volk om overtuigd te wezen dat ik het liefheb, zou eischen dat ik al de ouderlyke banden met myne dochter verbrake, dat ik myne leenroerige betrekking met Frankryk verscheurde en aldus al de vriendschap, welke ik langs dien kant aengewonnen heb, verloochende, dat ik myne edellieden (die my steeds getrouw bleven) afwees en dat ik van den graef van Vlaenderen eenen kleinen burger maekte, laeg genoeg om de vriendschap der kleine burgery myner steden af te bedelen? - En de graef grimlachte bitter. Doch Simon voer hem grootsch en kalm te gemoed:

- Niet zoo, myn vorst, moet ge my verstaen. Ik heb my misschien slecht uitgedrukt; maer myne inzichten waren steeds op het gezond verstand gegrond. Neen! wy willen niet dat gy al de genegenheden uws harten zoudet vernietigen, dat gy dochter en vrienden zoudet opofferen. Maer wat wy verlangen is dat de graef wete dat Vlaenderen wil zeggen burgery, werk en rykdom, en dat geen lanciedragend leger dit land verryken kan. Ja, graef - en hier stak de smid zyne

[p. 44]

hand in vervoering uit - ja, graef Lodewyk van Male! ons eenig verlangen is dat wy onafhankelyk blyven en dat ons vaderland beroemd worde door het geluk van zyn volk en de glansrykheid zyner grootsche vryheid!... - Zyne hand zweefde by die woorden begeesterd vooruit en de graef was nog Vlaming genoeg om door het denkbeeld dier vaderlandsche grootheid getroffen te zyn: ongelukkiglyk was hy niet gewend uit eigen wil te handelen, en alsof hy nu weêr het gevoelen zyner raedsheeren wilde inroepen, antwoordde hy:

- Ik zal uwe redens overwegen... Misschien zal ik er eenige waerheid in vinden... Gy zult myn oordeel er over kennen zoodra gy degenen hier zult zien voorby trekken die van Gent om vrede kwamen smeeken.... Wacht dan eenige stonden en zyt intusschen verzekerd dat ik uwe harde woorden reeds vergeten heb; vermits ik gevoel dat ze niet door haet, maer wel door overtuiging ingeboezemd zyn... Uw graef rekent ook op uwe getrouwheid, deken, en vaerwel....

De smid wachtte eenigen tyd met de hoop dat zyne redens den graef verwurmd hadden. Echter daer hy muzyk en dans hoorde ophouden verging hem die hoop weldra; want hy begreep dat de graef zyne gewoone raedsheeren vergaderde, en dat deze, door vreugde en wyn aengehitst, hem geenen verstandigen raed geven konden. Ook verwonderde het hem geenzins door het voorkomen van het vredezoekend afgezantschap te vernemen dat de graef meer dan ooit de party der edelen koos, en dat de verdrukkers onder elkaer verlekkerd waren op de blygeestige vertooning welke de Gentenaers, in hemd en met de koord om den hals, ten halverwege Brugge zouden geven.

Treurig wilde hy by dit sein van nieuwe verbittering doorstappen, toen hem een der schildknapen van het afgezantschap by den arm vatte en in eenen duisteren hoek der gaendery trok:

- Simon, - vroeg de schildknaep, - wat doet gy hier?

- Ik wachtte hier naer den uitslag van het afgezantschap.

- Welnu? - vroeg de onbekende.

- Welnu? - antwoordde de smid.

[p. 45]

- Herkent ge me dan niet? - vroeg nogmaels de knaep, - dat ge zoo ingetogen blyft, ge zyt Simon Cokkermoes toch wel, geloof ik.

Simon bezag hem.

- Philips Van Artevelde! - mompelde hy en deinsde achterwaerts, - gy hier! - Maer de vinger, welke Van Artevelde op den mond bragt, gebood hem het stilzwygen.

- Zag men my hier, ik ware dood, ik weet het; maer ik wilde u spreken om myn plan met u te beramen.

- Stil dan.

- Kent gy de voorwaerden van den vrede?

Simon knikte.

- Ge weet ook dat zulke voorwaerden onaenneemlyk zyn?

Simon knikte nogmaels.

- Overmorgen viert men hier het Heilig Bloed?

Zelfde gebaer van den smid, zelfde fluistering van den ruwaert van Vlaenderen.

- Dan is het volk vrolyk en dronken, niet waer? Welnu, zorg dat gy alsdan met uwe mannen de stad niet verlaet. Dien dag zal ik graef Lodewyk van Male hier buiten de poorten van Brugge eene poets spelen. - En Philips van Artevelde verliet Cokkermoes en volgde den stoet.