|
| |
II.
- Ik dacht - sprak de smid, die gerustelyk van uit zynen zetel, den volkstribuin aengestaerd had - ik dacht dat gy, volgens uw zeggen, geenen invloed meer op het volk haddet?
Van den Bossche aenzag hem bedroefd. Hy was bleek en door de begeestering, welke hem by zyne aenspraek ontheven had, ontsteld. Zyn hoofd schudde bedenkelyk en hy grimlachte bitter, terwyl hy zich geheel ontmoedigd in eenen zetel vallen liet:
- Die toejuigingen des volks - sprak hy - waren de laetste glansen, die ik als eene stervende lamp uitschiet! of meent gy, smid, dat ik de speelbal van den adem uws volks ben? De tegenspoed, die my sedert maenden vervolgt, is my borg van het wantrouwen des gemeens, en zoo er nu een opruijer was, welke wy voor een verrader durfde uitmaken, zou het volk geloovend in de handen klappen: vermits het voor geene getrouwe voorstanders herkent dan de zulke, die de fortuin aen hun been ketenen kunnen. Ho, vriend, geloof my, er is niets ongetrouwer, niets verkleefder, niets argwanender, niets vertrouwelyker, niets ondankbaerder, en ook niets erkentelyker dan de tegenstrydige massa, welke wy onze broeders noemen!
| |
| |
- Ik ondervind het, Pieter, doch ik durfde niet vermoeden dat eene zoo vryheidlievende gemeente, als de gentsche, zoo slaefsgezind kon zyn, om zich onvoorwaerdelyk aen een verbitterden heerschzuchtigen vorst te onderwerpen.
- Wat kan men er aen doen, Simon? - hernam Van den Bossche met eene nederige mismoedigdheid. - De grootsche onbaetzuchtigheid, welke de menigte in sommige begeesterende oogenblikken vervoert, verlaet haer in andere omstandigheden, en dan wordt het volk niet alleen hebzuchtig, maer zelfs klein in zyne hebzucht; dan zou het voor een vetgeboterd stukje brood leven en eer te pand stellen, en zoo onze Gentenaren nu eenen vrede willen, welke hun in ellende en slaverny zal dompelen, is dit omdat er verraders tusschen hen geslopen zyn, die hun voor eenige deniers hunne onderwerping afkoopen....
- En wat zyt gy in deze omstandigheden van zin te doen?...
Van den Bossche schoot by die onverwachte vraeg trillend op. Hy wandelde vooreerst besluiteloos rond de kamer, en na zich alsdan voor den Cycloop, welke hem angstig bezag, geplaetst te hebben, trok hy zyne schouders omhoog en stak zyne armen vragend vooruit....
- Weet gy het niet? - donderde de smid.
- Neen; - was het mismoedig antwoord.
- Dan weet ik genoeg, - hernam Cokkermoes, terwyl hy zyn hamer van uit den band van zyn schutsvel vatte. - Dan onderwerp ik morgen myne getrouwe Bruggelingen en dan.... de kalmte. - En hy verliet de kamer.
Van den Bossche nam hem by de hand en bragt hem weder.
- Weet gy - mompelde hy sidderend - dat gy alsdan mynen en uwen dood teekent?
De smid trok zynen breeden schouder op.
- Weet gy dat er duizende menschen nutteloos zullen sneuvelen als ik mynen en uwen dood niet teeken? Wat meer is, ik vraeg weinig om myn leven.... ten zy.... ten zy.... - En eensklaps schoot er een traen in zyn oog, terwyl zyne borst pynlyk opzwol.
| |
| |
- En dan? - vroeg Van den Bossche met zyn scherp oog den openhartigen ambachtsman tot in de ziel ziende.
- En dan, myne moeder, myne brave moeder, die van verdriet sterven zou! - En de smid verstikte byna, van het geweld dat hy deed om de snikken te verkroppen, die uit zyne borst opzwellen wilden.
- Uwe moeder? - grimlachte de andere pynlyk. - Ah! dan hebt gy toch iemand die u den moed van niet te sterven geven zal.... uwe moeder! ha! het is dan om haer geen verdriet aen te doen dat gy geenen vrede maken zult!... Het is my aengenaem door uwe moeder beschermd te zyn! - en hy deed alsof hy lachte.
De smid blaesde eens, als een wild dier dat doodelyk getroffen wordt; dan nam hy zynen hamer en zwaeide hem zoo vreeselyk rond, dat Pieter er inwendig van rilde. Maer deze was te behendig om zynen schrik te verraden. Met eene gemaekte koelbloedigheid zag hy den hamer op zich nedervallen en de Bruggeling was dusdanig door die kalmte getroffen, dat hy zyn wapen ter zyde deed glyden en het op eene tafel nedersloeg, waervan een spaender rond het hoofd van den gentschen kapitein vloog.
- Ik plet, - schreeuwde de Cycloop - ik plet aldus, alwie my zulken hoon nog toewerpen durft!
- 't Is jammer dat gy myne tafel hebt geschonden; - antwoordde de andere met eene tergende spotterny.
Eene soort van schuim bobbelde op de saemgetrokken lippen van den smid, en Pieter in zynen zetel nederduwende, galmde hy uit:
- Duivelsche man, wezen dat met de booze geesten omgaet en eene zielenmagt bezit, die my onbekend is; gy beheerscht my dat myne razerny op uwe kalmte, gelyk den gloed van het yzer in het water, sissend verkaetst; gy beheerscht my dusdanig dat gy tot zelfs den hoon voor my dragelyk maekt. Doch, om u te bewyzen dat gy in uwe beleediging schandelyk liegt, zweer ik hier by al dat heilig is.... zweer ik hier by den hamer die my zoo menigmael het leven redde; op het hoofd myner moeder, welke ik meer nog dan God bemin.... dat ik myne moeder aen myne overtuiging,
| |
| |
aen mynen pligt zou kunnen opofferen, en zelfs voor myne oogen zien sterven!
En terwyl de ambachtsman dezen vreeselyken eed zwoer, beefde de hand, waermede hy Pieter in zynen stoel knelde. Zyne opgezwollen wang, de oogen die hem byna uit het hoofd kwamen, konden genoeg bewyzen hoe folterend hy leed; ook viel hy afgemat in zynen zetel zoodra hy zyne yselyke woorden uitgesproken had.
- Ik geloof u, - hernam Pieter met eene fabelachtige onverschilligheid. - Ik meende het ook zoo stellig niet.... ik heb my waerschynlyk bedrogen. Maer zeg my dan eens kalm waerom gy den vrede verlangt?
Simon toefde eene poos om zich te kunnen bedaren, dan begon hy ernstig, ernstiger dan men het vooreerst van zyn opvliegend karakter zou verwacht hebben.
- Gelyk hier te Gent, beheerscht de hebzucht het brugsche volk. De graef was slimmer, dan men het van zyn wuft karakter mogt verwachten, toen hy het magtig Brugge, dat Gent byna opweegt, tot zyne verblyfplaets verkoos. Zyn gevolg doet de stad tieren, en al wie daer by leeft is Lodewyk verkleefd. Vischverkoopers, beenhouwers en makelaers kunnen geen kwaed woord over hem dulden, en beweeren dat zyne edelen zoo wel als hy, hun zoo deftig verkoopen doen. Nu, redeneer ik wel anders, want zyn de guldens van den graef opgesmeerd, dan vraegt hy eene nieuwe belasting en zoo draeit het door het volk gewonnen geld, weer terug in de koffers van den graef; daeruit keert het by het volk niet weder dan na Lodewyk met zyne luije edelmans er gemak en weelde uitgezogen hebben.
- Juist zoo, juist zoo - knikte Van den Bossche.
- Nu begrypt gy ligtelyk dat, alhoewel wevers, volders en smeden zoo redeneren; wy onder ons allen te gering in getalle zyn om iets doorslaende te wagen; en de leiders van dien kleinen hoop zouden reeds lang aen de heimelyke woede van den graef opgeofferd zyn, zoo hy, door ons te regten, geenen opstand in Brugge vreesde.... Dit kan niet wenschelyk voor Lodewyk zyn, zoo lang hy Gent tegen heeft....
| |
| |
- Dit is klaer; maer bezwykt Gent of onderwerpt het zich, dan vallen de hoofden der Brugsche maten. Maken wy vrede, dan hebben de kleine neeringen van Brugge den vrede van zelf. - Dit glimlachte Van den Bossche, terwyl Simon hernam:
- Indien gylieden, van Gent, blyft voortwankelen, dan zal ik my aen den wettigen graef al eerder onderworpen hebben, dan gy den vrede zult teekenen. Of meent gy Pieter, dat ik, opperdeken der kleine neeringen, onze aenhangers, voor een voordeel dat wy in zulken droeven staet van zaken toch niet verwerven kunnen, zal zien uitwieden? Neen, neen, ik wil niet!... Durft de graef, nu Gent hem tegen is, al niets wettigs tegen ons ondernemen, dan zendt hy toch kruipelingen, die met onze mannen in de tavernen twist zoeken en hen daer by groote getallen vermoorden.... Ik wil niet dat die nuttelooze moordery voortdure; want de twist wil ik om den twist niet; maer wel ter verkryging van voorspoed, vryheid en onafhankelykheid! Daerom wil ik ook dat de betrekkingen tusschen vorst en volk wettelyk geregeld worden, wil ik dat geen edelman belette dat de stem van den geringste tot aen den troon klinke, wil ik dat onze graef zich ontdoe van dien drom edele ledigloopers, die zich nu met de regering bemoeijen en eene nyverheid belemmeren, waervan zy leven, maer waeraen zy te lui zyn hunnen tyd te wyden.
- Aldus, droomt gy het heil des volks met het bestaen van eenen graef? - en een grimlach vol ongeloof spreidde zich over Pieters gelaet.
- Voorzeker, - bevestigde Cokkermoes, - ik ken geen land zonder vorst, geen huis zonder vader, geene smis zonder baes!.... Ordeloosheid is buiten myn begryp, en er zal my niemand wys maken, gy zelf niet, (die my reeds zoo veel hebt wys gemaekt!) dat myne gasten, zonder my, iets goeds in mynen winkel zouden verrigten!
- Welnu! - sprak toen Pieter en zyne oogen glansden met dien yskouden gloed waermede sommige zielen hunne onwrikbare en dikwils wanhopige overtuiging kunnen uitdrukken. - Welnu! alsdan kan het heil des volks uw verlangen wel zyn; maer nimmer
| |
| |
de uitslag van uw verlangen worden. Effen, effen moet het tusschen de menschen zyn..... Effen als een glad meir.... want zoo lang er iemand meester wezen zal, zoo lang zal er verdrukking, zoo lang afstrooping, zoo lang honger en ellende bestaen...... Doch, - en hy bedaerde eensklaps en zyn blik werd zacht alsof hem zyne begeestering verliet. - Doch, laten wy dit zoo; onnoodig over zaken te twisten, waer wy het waerschynlyk nimmer eens zullen over worden. Ons beider wensch is het welzyn des volks; behartigen wy dit dan te samen, en zoodra er iemand van ons daertoe genoeg meent gedaen te hebben, dan stake hy zyn werk en de andere volge den weg, den onwrikbaren weg, die naer zyn doel geleidt..... Raed my dus nu wat hier te Gent te doen zy, en of wy het geluk des volks voor een schandelyken vrede, aen onzen stroopachtigen graef moeten verkoopen?
Met gespannen aendacht luisterde de volkstribuin naer 't geen zyn makker zeggen ging; want hy wist by ondervinding dat in de oppervlakkige bedenkingen van sommige lieden, niet zelden de kiem eener doorslaende onderneming verborgen ligt. Ook stond hy versteld, toen Cokkermoes hernam:
- Hoe wilt gy dat ik u rade? Gy hebt my nog niet gezegd hoe het hier te Gent gelegen is.
- Wel wat duivel! - stampvoette Pieter ongeduldig, - heb ik u dan van daer straks niet reeds gezegd, dat het volk geen vertrouwen in my meer stelt en dus in den wilden loopt. Stoffelyk hebben de Gentenaers niets verbeurt; (want ik tel het klein getal duizende menschen niet die in de oproeren gesneuveld zyn) maer zedelyk, vriend, zedelyk!.... Wanneer een volk zyn geleider verlaet, is het voor diens grondbeginsel verloren, zoodra er iemand opstaet, die behendig genoeg is zich van den twyfelachtigen geest der menigte meester te maken..... Wy hebben dan iemand noodig om my te vervangen..... het is eens wie, een dommerik, een ezel, een dien ik leiden moet..... als zynen naem slechts onder het grauw flikkert.....
- Wezenlyk, - schuddebolde de smid, - de goede tyden zyn voorby, Pieter.... ô Leefde Jacob Van Artevelde nog eens,
| |
| |
herleefde hy slechts in zynen zoon, ô die zou dan een naem voeren welke by het volk weerklank vindt en het bekoort.....
- Wat? Wat zegt gy? - jubelde Van den Bossche. - Wat zegt gy? Artevelde!.... Ho!.... - en de oogen van den volksheld begonnen te flikkeren en hy sidderde van vreugde, en hy nam de hand van den smid en drukte haer aen zyn hart - Artevelde! ô schoone naem! ô sterre van de kroon onzes vaderlands!.... heilige schim van Jacob, staet ons by! ik heb het middel gevonden tot de verlossing van volk en vaderland!.... Simon, Simon Cokkermoes, gy, gy alleen hebt het volk ditmael gered! - en na zyne witte kaproen opgezet te hebben, nam hy den smid by de hand en riep:
- Volg my, vriend; ik wyze u de redding onzer onafhankelykheid!
|
|
Auteursrechtvrij