|
| |
| |
| |
Simon Cokkermoes.
historisch tafereel (1382),
door
Eug. Zetternam.
I.
De schrik hing over het aloude Gent. De volksparty, die daer steeds gezegepraeld had en er de meeste voorstanders telde, was door achtereenvolgende nederlagen verlamd, en de ryke kooplieden en al degenen, die ondervonden hoe de nyverheid door onverpoosde volksoproeren in den grond geboord werd, wenschten den vrede, op welke wyze hy dan ook door graef Lodewyk van Male mogt vergund worden.
Het verlangen der vreedzame burgers was: dat de oorlog tusschen vorst en onderdaen mogt eindigen; maer niet tot de vernedering van Gent; en zy zouden met spyt gezien hebben dat de omwentelingen, waeraen zy zoo veel geld en bloed opgeofferd hadden, schandelyk en zonder eenig voordeel der gemeente, verstikt wierden.
Echter durfden die vreedzame menschen (gelyk het gewoonlyk gaet) geene party kiezen. Zy lieten zich door den algemeenen angst vermannen. Sprakeloos doorliepen zy de stad, heel verwonderd in de straten noch volkstoeloopen, noch vechtpartyen te ontmoeten; want zy wisten nog niet, dat in al de omwentelingen de doorslaende daden (of coups d'état) gewoonlyk door stilte en vrees
| |
| |
voorafgegaen worden, en dat de opperhoofden der verschillige partyen die oogenblikken van schrik te baet nemen, om in het donker hunne plannen te beramen, welke zy dan met zekerheid tusschen de algemeene verslagenheid kunnen uitvoeren.
Aldus hadden, sedert dagen, de kapiteins der partyschappen zich te Gent schuil gehouden. Doch, zoo de aenleiders van leliaerts en koopliên, in hunne afgetrokkenheid al eenige middelen ter onderwerping hunner tegenstrevers in 't zicht hadden, zoo zy zelfs reeds eenige trouwanten onder het volk zonden om het tot vredelievende gedachten om te koopen; waren de volksleiders te zeer verlamd, om zelfs aen eigenbehoud te denken.
Zoo verontmoedigd was insgelyks Pieter Van den Bossche, destyds de onverschrokkenste woelman en de staetkundigste volksvriend. Reeds honderde malen had hy, voor het heil der gemeente, zyn leven in de waegschael gesteld, en voorzeker, wierd de vrede met den graef geteekend, zou hy zyne zucht naer onafhankelykheid en vryheid met eenen schandigen dood moeten bekoopen.
Moedeloos zat hy te huis, met het hoofd in de hand. Zyne oogen staerden onbeweeglyk op een onbepaeld en verre punt, en daer zocht hy waerschynlyk nieuwen moed en nieuwen raed. Hy had de opperhoofden der witte kaproenen, tegen den avond, ten zynent ontboden om eene laetste beraedslaging te houden, en hy wist nog niet welke woorden, of liever, welke gedachten hy hun voordragen zou. Bytyden stond hy uit zyne mymering op en liep dan ongeduldig door de kamer; of hy sloeg zich met de hand op het vlakke voorhoofd, alsom de geestryke hersenen uit hunne loome vadzigheid te schudden. Maer wat hy ook doen mogt om zynen geest tot krachtdadige denkbeelden aen te sporen, bleef deze zich in eenen wanhopigen kring bewegen en geene andere gedachte kwam er in hem op, dan:
- Ik heb het vertrouwen des volks verloren!...
Die gedachte is zoo yselyk voor een volkstribuin, dat zy voorzeker nimmer in zynen geest opkomt, dan wanneer de langdurige wezenlykheid er hem de overtuiging van geeft. Ook was Van den
| |
| |
Bossche sinds maenden de afgod des volks niet meer. Hy was niet al te gelukkig in zyne ondernemingen en de nukken der fortuin moest hy (zoo als elke volksleider) boeten.
Zulke staet van zaken kan niet gerust stellen, en Pieter vreesde onder het valsche stael eens moordenaers te bezwyken, vreesde, even als Jacob Van Artevelde, het offer der wankelzucht van het ondankbaer volk te worden.
Daerom, luisterde hy angstig naer het minste gejoel dat in de straet weêrgalmde, en werd er aen zyne poort geklopt dan sidderde hy alsof de dolken van het grauw reeds over hem geheven waren; dan stond hy moedig op en wilde ten minste glansryk sneuvelen; maer dan ook lachte hy pynlyk, vermits hy ondervond dat de schrik alleen hem dien hersenschimmigen moed ingeboezemd had.
Op eens ronkelde in zyn huis een hevig gedaver. Het klonk alsof men hem belegerde, en terwyl een hamer met schrikwekkend geweld op de yzeren nagelen der deur bonsde, vloog de naem van Pieter! Pieter! met angst door het sleutelgat der poort....
Van den Bossche toog zyn zwaerd. - Wie weet? - mompelde hy en met manmoedigen tred sprong hy voor de deur.
- Wie daer? - riep toen zyne donderende stem.
- Lodewyk Van Male! uw graef. - antwoordde men stil.
Eene kille rilling gleed, by het hooren van dien naem, over de leden des volksvriends. - Wat mag dit bezoek beduiden - overwoog hy, - en zal het de aenkondiging van mynen laetsten snik niet zyn? - Maer toen hy door het kykraemke der poort keek, toen hy den aenklopper herkende, dan eerst herinnerde hy zich dien naem als verkenningswoord aen zyne vrienden opgegeven te hebben.
Een nieuwe hamerslag deed de deur daveren. Van den Bossche opende en schoof wat ter zyde om een man door te laten, die zich door zyne athletieke gestalte, zyne gespierde en naekte armen, zyn lederen schutsvel, en een grooten yzeren hamer dien hy in zyne hand spelen liet, voor eenen smid herkennen deed.
- Sedert wanneer laet onze beste Pieter zyne vrienden zoo lang kloppen als zy zyne hulp noodig hebben? - vroeg de smid.
| |
| |
- Hebt gy dan myne hulp noodig? - stamelde Van den Bossche.
- Ten minste uw huis; - grommelde de stem van den Cycloop op brugschen toon. - Ginds heb ik met uw Gentsch volkje een eiken te pellen gehad en zy zetten my na..... Luister! - En inderdaed er naderde een getrappel dat een hoop loopend volk verried.
- Wat hebt gy dan aengevangen? - vroeg Pieter.
- Wacht een weinig tot ik de deur gegrendeld heb - en terwyl sloeg hy met zynen hamer de grendels digt. - Ik hoorde niet ver van hier, in eene taverne, over den vrede krakeelen. Er waren daer lieden, die hoog en laeg zwoeren dat het beter ware met zynen graef wel te staen, - al moest men hem dan op de bloote knieën vergiffenis vragen, - dan gedurig met hem in twist te leven. Ik riep dat zy logen! Maer, gelukkiglyk, heb ik by het herwaerts komen om u over gewigtige zaken te spreken, nagedacht, dat ik met mynen hamer handiger dan met eene dagge ben, anders voorwaer hadt gy nimmer met Simon Cokkermoes van Brugge, gesproken.
- Zy vielen u dan aen?
- Hoor maer, hoor maer, hoe ze achter my roepen! Neen, vriend, zy wilden my vermoorden, en ik had de grootste moeite om uit hunne handen te geraken, zelfs na dat ik er eenige het hoofd had ingeklopt....
Intusschen kwam de volkshoop voor de deur en het gehuil en gejoel der menigte deed Van den Bossche, welke ditzelfde gerucht zoo dikwils blymoedig aengehoord had, tot in zyne merkbeenderen yzen.
- De Bruggeling! - schreeuwde men, - de Bruggeling! - en alsof men dien schreeuw door daden wilde kracht by zetten, sloeg men geweldig met vuist en met stok op de poort van den woelman.
- Zy meenen het goed, he, Pieter, - lachte de smid, - ga hen dan toch eens stillen; zy hebben wat zoete woorden noodig.
Doch de volksleider antwoordde niet. Met gespannen aendacht luisterde hy met de oor op de deur, om minder algemeene kreten,
| |
| |
tusschen het donderend gehuil van ‘De Bruggeling, de Bruggeling!’ te onderscheiden; en wat hy hoorde moest hem voorzeker pyn doen; want hy nam zyn vriend by den arm, trok hem tegen de deur en zegde:
- Luister, hoe toch de volksgunst wankelt en vergaet!
- Voorwaer! nog durft men om den vrede schreeuwen! - riep de smid.
- En wat huilt men nog? - vroeg Pieter Van den Bossche, bleek als een doode.
- Weg! - donderde de volkshoop - weg, Pieter Van den Bossche!... de Bruggeling! de Bruggeling! sla dood, sla dood!
- Ge ziet dat gy hier om geene hulpe welkom zyt, Simon, - sprak Pieter Van den Bossche, - ik zal werks genoeg hebben om my zelven van de volkswoede te redden; hoe wilt gy dan, dat ik u bescherme?
- Ik vermeende - antwoordde de smid, terwyl hy een grendel opensmeet - dat Pieter Van den Bossche moeds genoeg bezat om de redding eens vriends te beproeven, alvorens hem eenen zekeren dood te laten ingaen! - En hy staerde zoo hoogmoedig op den gentschen kapitein, dat deze het bloed der verontwaerdiging naer zyn hoofd stroomen voelde.
- Nog nimmer had een vriend reden my dit te zeggen - antwoordde hy - en nu nog verdien ik dien hoon niet! - En tevens den arm van Cokkermoes vastgrypend wees hy hem, langs den trap, den weg naer eene kamer, welke, met een balkon, op de straet uitzicht had.
Ondertusschen ging het volk met huilen voort, en de onverschillige stilte, die in Van den Bossche's woonst bleef heerschen, moest het waerschynlyk verbitteren; want het begon aen de poort te beuken en de ruiten der ramen in te slaen, alsof het aen 't plunderen wilde.
Pieter verscheen op het balkon. Zyn moed herleefde by het beschouwen van de volksmassa, die hy zoo menigmael bedwong. Met eene donderende stem, klonk zyn gebod:
- Stilte! Stilte!
| |
| |
Oogenblikkelyk zweeg de hoop; als men zwygen noemen mag dit dof gedommel, waermede men elkaer aenmaende het woord des oppermans nog eens te aenhooren.
Van den Bossche liet nu zyne oogen over de Gentenaers dwalen; hem bleek dat men hem nog toegenegen beschouwde, en hoewel hy doorzag dat de tyd van blind vertrouwen in hem ver geweken was, kende hy de menigte te wel, om niet te bevroeden dat slechts betaelde ompraters het volk van hem afgetrokken hadden, om het aldus, tot den vrede met Lodewyk van Male te verpligten. Overtuigd dat men het nog niet op zyn leven gemunt had, vroeg hy met vastheid:
- Wat wilt gy, broeders?
- Den Bruggeling! - vloekten allen. - Den Bruggeling en den vrede! - was de kreet van een kleiner getal. Nogtans was het deze eisch dien Van den Bossche in aenmerking nam; want na nog eens rond gezien te hebben om zyne toehoorders te bedaren en zich zelven te bezielen, sprak hy:
- Den Bruggeling en den vrede!... Weet gy wel, vrome Gentenaers, dat gy twee tegenstrydige dingen vraegt? Weet gy wel dat gy door het vermoorden van den Bruggeling uw graef Lodewyk van Male nog meer zult verbitteren; want dat deze de Bruggelingen liefkoost, troetelt en bemint; tot zoo verre dat hy uwe belangen aen hen opoffert!
- Inderdaed, 't is waer! - riep het getroffen volk. En Pieter hernam:
- Het is u allen bekend, hoe Lodewyk Van Male onze wettige, doch onregtvaerdige vorst, aen de Bruggelingen toeliet een kanael te graven dat onzen binnenhandel krenkte; gy weet ook dat hy hun dit voorregt niet afstond dan tegen hoopen, hoopen gouds. Maer hetgeen gy u niet meer herinnert, is dat hy dit goud, door het leliaerstgezinde bestuer van Brugge aen den ambachtsman ontstolen, met zyne losbandige edelen in schandelyke braspartyen verspilde.
Een oogenblik zweeg Van den Bossche om de toejuigingen des volks te genieten, dan klonk zyn helder woord weder over de menigte:
| |
| |
- Maer de Bruggeling, welken gy nu vervolgt, is geen dergenen, welke de verslindende schatkist van den graef opvulden. Neen! zyne stem verhief zich voortdurend tegen de tollen op den ambachtsman.... en zoo hy uwe wraek mogt verdienen, zou dit alleenlyk zyn omdat hy voor het volk zyn leven te pand stelde!... Nu, nog, wilde hy onze gentsche gemeente aen de schande eener vernederende onderwerping onttrekken!
Een nieuw gejuich werd door den hoop aengeheven, en zoo er hier en daer nog eene stem om wraek riep, werd zy door de heilkreten der anderen geheel en al versmoord.
- Ja, - hernam de redenaer in vollen gloed - ja! Simon Cokkermoes zou niet willen dat wy slaven van Lodewyk werden, zou niet willen dat wy ons bloedvergieten bezuerden met al onze gemeenteregten aftestaen en onzen nek onder den tred der edelen te buigen! Neen! hy wil dit niet, en zoo er iemand onder u ware, welke den schandigen vrede nog begeerde, ben ik wel zeker dat Cokkermoes op nieuw zyn wapen zou ten hemel heffen om dien lafhartigen wensch aen den vuigsten aller Gentenaers te doen boeten!
Nu kende de jubeling der Gentenaren geene palen meer. De volksredenaer had met eene, hem eigenaerdige begaefdheid, hunne neigingen gevleid, hunne driften versterkt. Hy had hunne ydelheid in het harte geknepen en daerdoor ongemerkt den wil des volks, als een weêrhaen, omgekeerd.
Nu was hy weêr de volksheld en al de gemoederen waren hem aengewonnen. Ook verlieten dadelyk een aental trouwanten en opruijers den hoop, en aen de bedektelyke wyze, waermede zy de menigte poogden te ontsluipen, was het genoeg te zien dat zy vreesden de slagtoffers hunner verradery te worden. Met een scherpzinnig oog had Van den Bossche dit bemerkt, en bevroedende dat het nutteloos was dit tooneel langer te rekken; vermits het volk met nieuwen haet tegen vorst en edelman bezield was, zond hy het weg met:
- Vrienden, ik weet het, er wordt heden veel, zeer veel over onderwerping gesproken. Er zyn er zelfs die de grootste opoffe- | |
| |
ringen durven aenpreken, om den vrede van den graef te koopen. Morgen zullen wy die slavenmakers beschamen, morgen zullen wy op de Vrydagmerkt het volk den regten weg aenwyzen, en toonen hoe het waerlyk te redden is; morgen zullen wy het uit zyne verontmoediging opheffen.... Want weet, duerbare menigte, dat het de onderwerping aen edelman en luijaerd niet is, die u veredelen kan; maer vryheid en onafhanklykheid!... Tot morgen, broeders, tot morgen!...
En hy boog voor den hoop, die hem nogmaels met donderende toejuigingen begroette, alvorens de straet te verlaten en in luidruchtige groepen heen te wandelen.
|
|
Auteursrechtvrij