|
| |
| |
| |
II.
Sies kwam langzaem den zolder opgestrompeld, en waggelde voort naer zyne sponde, waerop hy ineenzakte; dan sprak hy op doffen toon: - Ik ben vermoeid!
Lodewyk en Maria, beide door een zelfde angstgevoel gedreven, vielen om den hals huns vaders, en vroegen, terwyl zy hem zoenden:
- Wat hebt ge toch, vader, wat hebt ge? - Doch de vader zweeg.
Maer het kleine Fransken, dat hem had opgeleid, deed niet dan schreijen, en snikte by tusschenpoozen:
- Myn lief Stansken is dood!... Och God, ze is dood!
- Dood! is Stansken dood, vader? - riep Maria, zoo hevig aengedaen dat zy zich aen het ledekant moest vasthouden om niet neêr te vallen; - is myne zuster dood?
- Neen, - sprak de vader, - heur arm is slechts verbryzeld.
| |
| |
- Hoe, hoe zoo? - vroegen allen, tot zelfs de koele Luchtervelde, die van het onheil onbewust, nu ook nieuwsgierig luisterde.
- Zy zette de bobynen op, gelyk ze gewoon is, - hernam Sies flauwelyk, - en de koord sleepte haren arm tusschen de groeven van den intrekker. Ze is deerlyk gekwetst... en door myne schuld, - vervolgde hy in tranen losbarstend. - Ach, ze hing daer aen het wiel!... Ach, 't is vreeselyk!
- Hemel! hemel! wat al rampen! - riep Maria uit, terwyl zy Fransken in hare armen drukte.
- En ik, - hervatte de vader, - ik heb de koorts. Dit geval heeft my zoo aerdig gemaekt... Ik voel iets zonderlings in my, zoo iets gelyk een voorsmaek van de dood; - en hy rekte zich op de sponde uit.
Er volgde een oogenblik der akeligste stilte; want ieder sloeg met angstige aendacht de zonderlinge beweging van het gelaet des lydenden vaders gade.
- Ik heb dorst, - zuchtte hy; - ik heb dorst! Geef my te drinken.
- De koffy is op! - schreide Maria.
- Wel, schenk anderen! - riep Lodewyk met wanhoop.
- Er zyn geene kolen noch koffy!
- Hael er dan! - schreeuwde de jongeling.
- Er is geen geld! - snakte bet meisje.
- Wat! pomp dan water! vader moet toch van dorst niet sterven!... Of liever loop naer de fabriek, eisch vaders loon en koop het noodige!
- De bakker moet met dit geld betaeld worden, - sprak de vader.
| |
| |
Heel het gezin was door het gevoel dier uiterste ellende zoo in vertwyfeling gestort, dat het snikkend en bewegeloos stond... En niemand hadde misschien zonder medelyden dit vreeselyk schouwspel aengezien, dan alleen Luchtervelde, die aen het stichten en het beschouwen van onheil gewend, kalm de mate dier wanhoop berekende, om er voordeel uit te trekken.
De kranke onderbrak het eerst de schrikkelyke stilte die er heerschte.
- Hebt ge me niets? - vroeg hy, met de hand over zyn voorhoofd strykende; - my dunkt ik heb honger... ik ben flauw, alles danst om my henen... Ach! Louis, hael me toch iets!... uwe kas is haest af; ge zult welhaest geld trekken.... Hael my iets!
- De kas! - riep Louis, zich de haren uit het hoofd sleurend; - o vader, ik heb die verbryzeld, in stukken gesmeten! Ho, vergeef my, het was om de deugd van Maria te bewaren, het was om onze eer te redden!... Vader! vader! hel is die man die....
- Ach, ik weet niet, - ylde de vader; - zoo ik misschien sterk voedsel had; zoo ik my wat te goed kon doen... zou ik genezen. Ik ben toch niet hard ziek; het is slechts flauwte, gebrek, honger!... Ach, had ik eten, had ik verkwikkend eten...
- En ik, die den laetsten beet uit vaders mond rukte! Rampzalige die ik ben!... Ach, ware het kasken nog niet verbroken!
- Wel wie belet u dit te herstellen? - zei Luchtervelde, met een valschen glimlach. - Er zal daerna nog wel werk te vinden zyn.
- Ho, mynheer, kunt ge my myne haestigheid
| |
| |
vergeven? - en de oogen draeiden hol in het hoofd des jongelings. - Ik was vergramd, boos, jaloersch! Ik had ongelyk! waerlyk, ik had ongelyk. Zeg, mag ik nog voor u werken?
- Wel waerom niet, je n'y regarde pas de si près, mon ami!
- Heb dank, mynheer, heb dank!... Maer ge ziet het, vader heeft dorst, heeft honger, is ziek! Geef toch wat op voorhand, ik zal u goed bedienen; - en de laetste woorden waren slechts een zucht meer, die moeijelyk aen den boezem des wanhopigen jongelings ontvlood.
- Ik was het van zin, jongen, - sprak Luchtervelde, terwyl hy twee vyffrankstukken op de tafel wierp; en naer de val spoedend, mompelde hy: - Cette femme est à moi! - terwyl hy een vurigen blik wierp op Maria, welke gansch ontsteld, op het lichaem van den bezwymden vader lag.
Niemand weêrhield noch bedankte hem; want de beide jonge lieden gevoelden dat zy geene weldaed ontvangen hadden. Fransken alleen was tevreden en droogde zyne tranen af. Hy nam de vyffrankstukken in de hand en, ronddansend, riep hy:
- Nu zal ik niet meer honger lyden! nu zal ik niet meer honger lyden!
Lodewyk aenzag eenigen tyd met verwilderden blik die vreeselyke onwetendheid des kinds; maer, verwonnen door zyne grammoedige wanhoop, rukte hy het zilver uit de handen van den knaep en wierp het in eenen hoek, met den uitroep:
- Dit geld brandt, kleine! - en zich dan in de
| |
| |
armen zyner geliefde stortende, schreide hy, terwyl hy haer met geweld aen zyne borst drukte:
- Maria! ongelukkige Maria, ik heb u aen den duivel verkocht!... zyne klauwen omgrypen u reeds!
- Neen! - sprak de moedige maegd; - ik dacht dat ge meer vertrouwen in my steldet. Zie, - en ze haelde van nevens het ledekant een scheermes; - zie, Louis, hier is altyd iets om my uit die klauwen te redden!
- Maria, beminde Maria! zoudt ge kunnen? - en als ontzind van hetgeen hy hoorde en zag, liep Lodewyk den zolder af.
- Maer, blyf hier! blyf eten! - riep hem zyne geliefde na.
- Ik eet van dit geld niet! - schreeuwde hy, en liep, als een dulle, het Gravenkasteel uit en de Geldmunt door.
Terzelfder tyd ontmoetten zich, wat verder, in de Sinte-Margriete-straet, twee tamelyk wel gekleede jonge werklieden. De eene was hoogopgeschoten en vroom; zyne wezenstrekken, zonder schoon te zyn, waren regelmatig en lieten vermoeden dat hy een dier menschen was, welke veel smart kunnen gevoelen, maer toch welhaest weder opgeruimd zyn. Op het gelaet van zynen gezel was integendeel niets te herkennen; het was onbeduidend, klein en zoo bewegeloos dat elk, op den eersten oogslag, dien jongeling met den naem van: gevoellooze, zou bestempeld hebben. Echter oefende deze baerblykelyk op zynen makker eenen grooten invloed uit; en men mogt gissen of hy misschien niet van jongs af verpligt was geweest zyne gewaerwordingen te verbergen, iets waerdoor zyn
| |
| |
aengezicht wel die onbeduidende plooi kon hebben aengenomen. Hy vatte de hand zyns gezels, terwyl hy kalm, maer met een vreemden tongval vroeg:
- Hewel, kameraed, hebt ge nog werk?
- Wel ja, Felix, er is nog iets uit den hoek gekomen; maer 't zal slechts korte dagen duren.
- Zoo dat er geene volle vreugd is, Jelle? Bah! jongen, heb maer goeden moed; alles zal zich wel schikken.
- 't Is te hopen, - antwoordde Jelle. - Maer zie eens wien we daer hebben! Louis! Louis! waer loopt ge toch zoo dol naer toe?
- Wie roept me? - vroeg Lodewyk, nog geheel bedwelmd door de slagen welke hem getroffen hadden.
- Ik, jongen, ik: Jelle Daltman; uw oude speelmakker... Maer 't is twaelf ure, vriend, en ge schynt van uw huis weg te loopen in plaets van te gaen eten. - En terwyl hy dit zegde liep hy naer eenen voorbyganger, om aen dezes pyp de zyne eens aen te vuren.
- Ja, maer... - en Lodewyk bezag den onbeduidenden jongeling, met welken hy nu alleen stond....
- Vriend, ge zyt ongelukkig, - zei hem deze op kalmen toon.
- Waerom meent ge dit?
- Ik zie het, - was het antwoord; en daer Lodewyk hem strak bleef aenkyken, vervolgde Felix:
- Ge hebt honger en ge gaet met my eten, kameraed. Zie Jelle, - riep hy zynen gezel toe, die nu al rookende weder kwam, - dit is nog eene oude kennis. Ik herkende hem vooreerst niet, maer wy hebben te samen, met het volksbal op den Kouter gedanst, en
| |
| |
gelachen, gelachen om er van dood te vallen, niet waer? Hoe heet ge dan weêr; ik heb uwen naem vergeten.
- Louis, - zei Jelle.
- Juist, juist! En om onze kennis te hernieuwen gaet hy meê naer Lucas middagmalen. - Hy legde zynen arm op dien van Lodewyk en trok dezen, verwonnen door dien toon van eenen jongen, welken hy nooit gezien had, voort langs het klein Akademiebrugsken in de korte Tinnepotstraet.
In die schilderachtige steeg vonden zy een huis dat allezins merkwaerdiger dan vele andere was. Deuren en ramen waren in parelkleur geverwd en de muren, in zes jaren niet meer gekalkt, staken daer niet weinig modderig tegen af. De ingang was insgelyks niet te zuiver noch te aenlokkelyk voor een logisthuis. Toch stapten er de jonge snaken ongedwongen in, want zy wisten dat Femy Lucas ten minste op schotels en eten zuiver was. Nauwelyks waren zy op den dorpel van het zeer kleine eetkamerken, of een aental stemmen, zoo mannelyke als vrouwelyke, harrewarden hen te gemoet:
- Dag Felix! dag Jelle! wel zie nu eens wie daer! Louis! waerachtig 't is Louis! dag jongen, wel dag jongen! wat komt gy hier in het logist doen?
- Geef mynen kameraed een schotel! - riep Felix tusschen dit geschreeuw.
- Maer wie zal het betalen? - vroeg de waerdin, eene struische vrouw, wie de haerstrenen over de oogen hingen.
- Wie beval het u? - was het bondig antwoord, en Felix luisterde nu met aendacht naer het getater dat verder gehouden werd.
- Maer wat is uw Stansken toch leelyk verongelukt!
| |
| |
- riep Norken uit. - Och, Louis, we dachten allen dat het steendood was, en Pieter die het met Lieven heeft naer de Byloken gedragen, zei dat hy nog nooit zoo iets gezien heeft.
- Maer 't was toch speelachtig en lui, dat meisken, - vervolgde Kolleken; - zie, ge hadt moeten zien hoe vadzig het daer stond.
- En Sies was ook blind van zoo dwars den molen in te ryden...
- Zoo, zoo, - viel Felix er tusschen, die zag hoe pynlyk Lodewyk De Craeyer daer nederzat en met welk hartzeer hy zyne tranen verkropte, - heeft dit gebabbel nu lang genoeg geduerd? Wy weten reeds van dezen morgen al wat ge vertelt, en hebt ge geen verstand genoeg om te begrypen dat uwe kwaeitongery Louis moet bedroeven?.. Voor het overige de soep, de soep, Femy! of moeten wy tot éen uer wachten?
Dit middel was misschien het beste om de bittere samenspraek te doen ophouden; want al die hongerige menschen hadden nu meer lust om te eten dan er op aen te praten. Lodewyk was misschien de eenige die smakeloos at; nogtans eischte zyn lichaem voedsel en zyne droefheid kon niet beletten dat hy de dwingende stem zyner hongerige maeg gehoor gaf. Hy zat tusschen Felix en Jelle, en deze vroeg hem:
- Is het toch waer, Louis, dat Felix u kent?
- Ja, - sprak Felix, die dit gehoord had; - hy heeft me nog dezen morgen eene dienst bewezen.
Jelle voelde wel dat zyn makker verlangde dat hy zyn gezegde voor waer aennam, en, hoewel verwonderd over begeerte zyns vriends, dorst hy geene aanmerking maken.
| |
| |
Intusschen was het hevigst van den honger by de tafelgasten gestild, en weldra vroeg Kolleken:
- Maer is het toch waer, Louis, dat ge van onzen mynheer zoo jaloersch zyt?
- 't Is wel jammer! hy jaloersch! wel, jongen, uw lief zou ook al wat beter mogen gekleed gaen als ze nu is...
- Het ware eene heele fortuin voor u allen, zoo ze eens de welbeminde van Luchtervelde werd. Vader zou een nieuwen jas kunnen koopen en gy een vilten hoed, ha! ha! ha!
- Hoort ge dit? - vroeg Lodewyk met verkropte razerny, terwyl hy de hand van Felix te pletteren neep.
- Ze zyn niet wyzer, - fluisterde deze. - Hoe wilt ge dat menschen, die nooit eenige opvoeding genoten hebben, anders zyn? Dat men ze wat beschave en men zal zoo veel bloote ondeugd niet meer ontmoeten.
Doch de samenspraek der fabriekmeisjes ging voort:
- Ge zyt toch niet slim, Louis: zoo ge Mietje met mynheer wel liet staen, zoudt gy gemakkelyk ledig kunnen loopen; want ge doet zoo gaerne het heeren, niet waer?
- Ja, Louis, want ge hebt uwen baes immers naer den drommel gezonden?
- Of zyt ge er van weg gestampt?
- Hieldt ge misschien met zyne vrouw aen? - lachte Kolleken.
Doch Felix schoot woedend op; hy kon het lyden niet meer nazien van den bespotten Lodewyk, welke, om zich te bedwingen zyne vuisten, stuiptrekkend te wringen zat.
- Zult ge zwygen tongen des duivels! - riep hy. - Ge kerft links en regts in de gevoeligste deelen der
| |
| |
smarte en babbelt als of ge niemand bedroefdet! Kunt ge geen achterklap spreken, dan plaegt ge een gezel! weet ge geen schandelyk voorval te vertellen, dan spuwt ge al uw venyn op eenen vriend! 't is wel jammer dat ge niemand met vrede kunt laten, daer er u zoo veel kan verweten worden. U, byvoorbeeld, Norken, zou ik kunnen zeggen dat ge in eenen zeer gezegenden staet schynt, hoewel ge met geenen man gezegend zyt! en gy, Kolleken, spraekt my eens aen op den Brabanddam; ge misgistet u misschien van vryer, maer het was tusschen tien en elf ure 's avonds, en dan spreekt geen ordentelyk vrouwmensch eenen man op straet aen. En gy.... doch ik wil hier al uwe schoone gevallen niet ophalen; het is my genoeg u te hebben herinnerd dat ge in eens anders oogen geene splinters moet zien, als ge in uwe eigen oogen balken draegt, en daermeê - salut!
En hy trok Lodewyk de deur uit.
- Zyn dit nu toch menschen! - sprak deze met de tranen in de oogen.
- Och, moet ge u daeraen stooren, vriend lief? Zulks na te hooren is zeker bitter en ik begryp uwe foltering; maer ge moet veel aen onbeschaefde menschen toegeven. Die vergrooten zeer dikwils elkanders lyden, als ze het niet lenigen kunnen. In hoogere kringen, - waer ik by tyden mynen neus ook al eens insteek, - gaet het niet beter, en, zoo daer de beleedigingen noch grof noch plomp zyn, bestaet er niet te min hetzelfde kwaed inzicht. Doch, kom met my op myne kamer, en, indien het in myne magt is de smart te verzachten, welke ik zie dat u kwelt, wees verzekerd dat het my aen den wil niet zal ontbreken.
| |
| |
Na reeds zoo veel van den vreemdeling aengenomen te hebben, kon Lodewyk die beleefde uitnoodiging niet afslaen, en de twee vrienden gingen in de rigting der Molenaerstraet, zonder te weten wat gebabbel hen vervolgde.
- Dat is nu toch een praetmaker, die Felix, eh, Kolleken?
- Ja, Norken, een vreemde luis, die niet kan lyden dat 'ne mensch zich vermaekt.
- Hy heeft toch gelyk, vind ik, - sprak Jelle; - als ieder zich met zichzelven bemoeide en zyne eigene feilen gâsloeg, zou hy daer al meer profyt uit trekken.
- Dat is zeker om dat we van uw lief geen kwaed zouden spreken, Jelle?
- Neen, - sprak Femy Lucas, - ik zie Felix geerne; hy heeft nog nooit een cent schuld gelaten en hy is braef. En ik wil wedden dat, als we zoo niet altoos van elkander kwaed babbelden, er zoo veel vyandschap tusschen ons niet zou komen en we veel beter vrienden zouden zyn.
Doch, gelyk wy het reeds meldden, de vrienden hoorden die samenspraek niet; zy waren reeds in het midden der Molenaerstraet, waer Felix zynen medegezel in eenen gang voorafging. Daer trad hy eenen trap op, die zoo steil, zoo kronkelend en zoo hobbelig was dat Lodewyk, de moeijelykheid ervan niet gewend, zich aen de slippen van zyns geleiders frak moest vastklissen, om niet te struikelen. Zoo klommen zy tot de tweede verdieping, waer Felix eene vry ruime kamer opende, welke door twee groote ramen op de straet en over het klooster Terhage uitzicht had. Echt zonderling van stoffering was dit verblyf. Een laeg bed, een paer stoelen met
| |
| |
gebrekkige zittingen, eene kachel die mank op eenige kareelsteenen troonde, en eene tafel waeraen zeker toch wel achttien man plaets konden nemen, maekten met twee koffers de voornaemste meubelstukken uit. Op de groote tafel stonden verward, potten en pannen, meestal met verw gevuld, eene karaf met twee glazen, flesschen en een inktpot, waernevens papieren, zorgvuldig in een dagblad, als in een carton, ingepakt. De eene muer was met teekeningen, als koppen, sieraden en landschappen behangen, terwyl tegen den anderen een aental boeken stond. Onder het schraegbord dier boeken hingen de afbeeldsels van Rousseau, Shakspeare en Béranger, alsook een koolgekrabbel, rond hetwelk de glansryke naem van Mirabeau prykte.
Felix bood den besten stoel aen Lodewyk, die, met de grootste verwondering, de kamer rondkeek.
- Ge ziet, - sprak de eerste, - dat hier twee verschillende naturen samenwoonen: Jelle houdt het met het grof penseel, en ik, hoewel het klakpotten myn mond ook openhoudt, met den inktpot.
- Jelle Daltman woont dan by u? - vroeg Lodewyk, zonder met de krabbelingen van dezen te lachen, welke nogtans koppen maekte waervan de neus bywylen, ten halve de kaek stond. - Jelle woont by u?... Ach, Felix, dan zult ge reeds al te schrikkelyke onheilen van hem gehoord hebben, dan dat de myne u nog zouden kunnen treffen.
- Hoe, is myn slaepmakker dan zoo ongelukkig? ik wist het waerlyk niet; want hy is steeds vrolyk van aerd.
- Des te beter voor hem; want degene die ramp en honger in onze woon zond, heeft hem voor zulke
| |
| |
smarten doen geboren worden, dat zyn leven zonder die vrolykheid ondragelyk zou zyn.
- Welhoe, Louis, is het dan Daltman's vader die u...
- Ja; maer niet die vader van welken hy den naem voert... - En eensklaps de boeken van Felix in het oog krygende, liep hy er heen met eene vervoering, die eene gansch andere rigting aen zyne gedachten gaf, en de wrange tint der droefheid van zyn gelaet vaegde.
- Wat hoop boeken! wat hoop! - riep hy uit. - Shakspeare, Molière, sociale studiën, huishoudelyke staetkunde, en geschiedenissen der omwentelingen!.... Maer ge zyt ryk, Felix, ge zyt ryk!
- Wilt ge wat van dien rykdom in leen? - vroeg deze met eenen glimlach.
- Wat doet ge met al die boeken? Zeg eens, Felix, daer zyn er zulke drooge en vervelende by.
- Wel, jongen, ik studeer zoo een beetje; want bywylen schryf ik ook al een stuk boek.
- Gy? gy?... Maer toch vlaemsch, eh? maer toch voor het volk?
- En voor wie anders dan ten voordeele myner noodlydende broeders!
- Ho, vriend lief! - en Lodewyk wierp zich om den hals van den jeugdigen schryver; - vriend! wat doet ge me goed! Gy werkt dan ook tot verbetering onzer vrienden en vloekt met my den Vlaming, die niet door onze tael zyne kunde verspreidt, en alzoo die menschen, welke nooit gelegenheid zullen hebben eene vreemde spraek aen te leeren, in de verwildering helpt dompelen!
Felix was te zeer getroffen om daer op te antwoorden. Die omhelzing was hem zoeter dan de grootste
| |
| |
eerbetuigingen hem zouden geweest zyn, en zyn oog gaf een zoo schitterenden strael dat al het onbeduidende voor een stond van zyn aengezicht verdween. Doch Lodewyk liet hem eensklaps los, en, zich een stap van hem verwyderend:
- Maer ge schryft toch niet, - vroeg hy met angst, - dat wy met hoogere standen gelyk zyn, dat wy hetzelfde bloed als koningen in de aderen hebben, dat....
- En waerom niet, is zulks geene waerheid?
- Ja; maer allen bevroeden haer niet! Ware dit mogelyk dan zou het heilryk zyn haer luidop te schreeuwen, en men zou ons dan weldra de achting moeten geven die men ons verschuldigd is. Maer nu sleept die waerheid slechts in de ellende al wie er door begeesterd is, al wie er mede dweept. Want die heffen zich omhoog, staen op uit hunne vernedering, en, daer men die vryheidsvrienden wil ter nederslaen, hongert men ze uit en zy worden gelyk ik, de schuld van de vroegtydige dood huns vaders.
- Welhoe! - riep Felix trillend onder dit vreeselyk verwyt.
- Ja, myn vader!... arme vader, gy eischt misschien myn byzyn, en ik vergeet u hier? Kom, Felix, ik moet gaen: vader heeft myne hulp noodig.
Maer de jonge schryver stond reeds voor de deur:
- Of ge zyt een slechte zoon, - sprak hy kalm, - met uwen vader alleen te laten, als hy uwe hulp behoeft, of hy heeft iemand die hem oppast, en dan zoudt ge ongelyk hebben my niet alles uit te leggen, vermits ik u dan misschien eenige leniging zou kunnen verschaffen.
- Wat, wat, ge zoudt my kunnen helpen in den
| |
| |
onderstand myns vaders; en zonder dat myne beminde zich moet dooden, en zonder dat ze gevaer lydt...!
Felix stond verwonderd en, hoe langer hoe meer, verhief zich in hem de lust om die geheimzinnige geschiedenis te hooren. Hy nam daerom Lodewyk by den arm en plaetste hem op eenen stoel nevens de kachel, waer deze in gedachten verzonken, zitten bleef. Terwyl nam de jonge schryver eenige zyner papieren, als ook eene teekening van Jelle, stak er de stoof mede aen, zette den blikken moor in, en, na ontwaerd te hebben dat Lodewyk kalm genoeg werd, om zyn leven regelmatig te vertellen, verzocht hy er hem om, en de treurige jongeling begon:
|
|
Auteursrechtvrij