Margaretha van Constantinopelen
(1846)–Eugeen Zetternam–
Auteursrechtvrij
[pagina 78]
| |
Eerste tooneel.MARGARETHA, MACHTELD.
margaretha.
Ik herhael het u, gy kunt my eene groote dienst bewyzen, de vervulling van mynen vurigsten hartewensch.
machteld.
Het zal van my niet afhangen als ik u dat genoegen niet kan verschaffen.
margaretha.
Ik hoop het... - Willem - ontroer u zoo niet, Freule, - Willem zal nu met my naer Vlaenderen keeren, ten minste heeft hy het my beloofd.
machteld.
Is het dan toch waer! Ho! wat vervult ge my met zoete vreugde, Mevrouw!
margaretha.
Hoe! gy schynt te twyfelen: hadt gy hem dan zelve niet bevolen u te verlaten. | |
[pagina 79]
| |
machteld.
Ach, Mevrouw!
margaretha.
Ha! ik zie het, ge zyt zwak, zwak als een kind, Machteld! Gy kunt my de dienst niet bewyzen, die ik zoo vurig van u verzocht.
machteld.
Mevrouw, ik zal poogen u te voldoen, al myne krachten........
margaretha.
En gy bezit nog de magt niet om Willem te verlaten!
machteld.
Ik zal hem verlaten... Ik moet hem wel verlaten? Mevrouw, maer mag myn hart dan niet bloeden, als ik aen zyn vertrek denk! Ho! ik durf het u nauwelyks bekennen, hoewel gy vrouwe zyt, maer ik bemin uwen zoon, ik bemin hem zoo vurig!.....
margaretha.
En gy zoudt voor die liefde, aen allen ten spot willen dienen?
machteld.
Mevrouw!... Ik gevoel dat ik.... ja, verachting verdien; maer.......
margaretha.
Geloof niet, Freule, dat ik het alleen zal blyven, die gehoond word voor liefdemisstappen. Men heeft smaek gevonden in de rampzalige, dieprampzalige moeder tegen haer onecht kind op te hitsen, en men zal daer in volharden. | |
[pagina 80]
| |
machteld.
Mevrouw? - Mevrouw!
margaretha.
Ik hoon u niet, lieve Machteld, hoewel myne woorden hard zyn; maer ik ken de zwakheid der jeugdige schoonen te wel, om niet te weten dat zy versterking en onderstand behoeven.
machteld.
O! ik zal Willem verlaten, voor eeuwig vaerwel zeggen. Ik zal de zucht myns harten smooren, het dooden!
margaretha.
Maer, is dat nu genoeg, Machteld? Gy ziet, het vaderland behoeft een goed, een werkzaem vorst; en kan uw Willem aen die behoefte voldoen? Of bezit uw hart geene snaren genoeg om er eene voor het vaderland te voelen trillen?...
machteld.
Maer kunt gy billyk meer van my vergen, Mevrouw, dan dat ik uw zoon verlate?
margaretha.
Ja lieve, Machteld, gy kunt meer, uwe deugd heeft u die magt gegeven. Gy kunt myn geliefden zoon dwingen te vertrekken en hem krachtig en met goed gevolg aensporen zich tot vorst te vormen.
machteld.
Ik Mevrouw?
margaretha.
Ja gy, Freule!.... Maer heeft u de liefde dan alle door- | |
[pagina 81]
| |
zienskracht, alle arglistigheid, alle gevoel van eigenmagt ontnomen, dat gy dit niet bevroedt? Heeft uwe liefde u dan ontvrouwd, al de zielseigenschappen der vrouw ontroofd?... Beseft gy toch niet, ongelukkige Machteld, dat de vrouw die eenen man met al zyne ondeugden aen hare deugd kluistert, eene magt over hem verkrygt, waervoor die van den heer over den slaef onderdoet! Ho! die oppermagt op Willem hebt gy bekomen, zy is het loon uwer zuivere deugd. En ge zyt lydzaem geworden! - Om mynen zoon te voldoen zoudt gy alles wagen, uwe eer zelfs verliezen; want zulke laekbare krachteloosheid brengt u gewis ten val; en het is Willem, die voor u zou moeten bukken!
machteld.
Mevrouw, Mevrouw, bedriegt gy u niet in die oppermagt, hoe zoude ik arm, onervaren meisje....?
margaretha.
Maer hy bemint u, myn kind, hy bemint u vurig, en die liefde zal hem aen al uwe wenschen doen gehoorzamen, terwyl gy hem door eenen glimp van verwyderde hoop het ontsnappen uit uwe magt onmogelyk maken kunt.
machteld.
Maer wat kunnen nu de wenschen zyn, waeraen ik hem zou doen gehoorzamen?
margaretha.
Heeft u de liefde tot het vaderland die nog niet ingeboezemd? Bevroedt gy nog niet welke dienst ik zoo | |
[pagina 82]
| |
vlammend van u verzoek? Gy ziet dat, indien Willem zoo voortgaet, hy de slechtste en verfoeijelykste Graef wordt: hewel! maek hem tot eenen goeden, verwyt hem met uwe van liefde vlammende tael, dat zyn gedrag schandelyk, en dat hy uwe heele liefde onwaerdig is.... Wys hem met al de welsprekendheid, welke de min aen het hart ingeeft, den weg naer de staetszaken en doe hem dezelve behartigen.
machteld.
Maer, Mevrouw...
margaretha.
Ho! gy zult my voldoen, niet waer? Gy zult hem tot vorst vormen? Mag ik toch zulken vorst aen Vlaenderen laten, en zou ik dan gerust ten grave kunnen dalen? Ho! Machteld, gebruik toch uwe magt, maek hem vorst... Vleit het u dan niet u zoo hoog boven den man verheven te gevoelen, en doet dat uw harte niet trachten die oppermagt te gebruiken?
machteld.
Ik zal al myne krachten inspannen om u trachten te voldoen, Mevrouw; maer ik hoop weinig.... (Willem zingt achter de schermen.)
margaretha.
Daer is hy, daer is hy! ik heb uw gedrag met grove stippen aengewezen, het overige moet u der vrouwen arglistigheid ingeven. - Maer voldoe me, voldoe me - Ik zal u een onderhoud met hem alleen bezorgen. | |
[pagina 83]
| |
Tweede tooneel.
de vorigen, WILLEM.
willem.
Ha! goeden dag, Moeder, veel geluk, beminnelyke Freule. Wat verheugt het my u beiden te ontmoeten om u te melden dat ons nachtfeest luisterlyk zal zyn. Vergeef my, beminnelyke slotvoogdes van Rhynhout, dat ik voor hetzelve over uw slot heb beschikt.
machteld.
Myn eigendom staet altyd ter dienste myner wettige heeren, heer Graef.
willem.
Ik wist dat, behagelyke Freule... Zoo dat wy eens eenen regt vrolyken nacht zullen hebben: al onze ware vrienden zyn genoodigd en wy zullen ons ongedwongen kunnen vermaken.
margaretha.
Niet alleen het vermaek moet voor ons, myn zoon, dat feest belangryk maken; maer ook de gelegenheid welke wy zullen hebben naer den wezenlyken toestand van Henegouwen te vernemen.
willem.
Maer past nu zoo iets op een dansfeest? Men moet toch door en door Gravin zyn om tusschen de aengename harmony van de muziek, het zoet gefluister der minnende paren en het gewoel der dansenden, aen zoo iets te denken. | |
[pagina 84]
| |
margaretha.
Het is zeker niet zeer tydig, maer wy mogen Henegouwen niet verlaten, zonder in deszelfs aengelegenheden te zyn ingedrongen. De berigten welke men ons zendt, worden vergroot of verkleind naer gelang des eigenbaets.
willem.
o Gravin, gy moet meer vertrouwen in uwe aengestelden hebben, wat dunkt u, beminnelyke Machteld?
machteld
smartelyk.
Ach! Willem!
margaretha.
Men moet hen gadeslaen, Willem; en, indien gy u op de regeringskunst hadt toegelegd, zoudt gy dat beseffen.
willem.
Maer laet die drooge rede nu toch varen, en denken wy slecht aen vreugd en vermaek! Kom, geliefde gastvrouw, breng my eens uwe tuinen rond en laet ons den geur der bloemen genieten. - Gy zyt toch de schoonste bloem.
machteld
teeder.
Willem!
margaretha.
Gy kunt, myn zoon..... Maer gy hebt my toch niet bedrogen, gy denkt aen uwe belofte nog?
willem.
Ja, ja, Moeder, zulke dingen vergeet men niet ligt. Kom geef my den arm, bekoorlyke Machteld.
margaretha.
Gy zult my te midden der bloemen niet vergeten, | |
[pagina 85]
| |
Machteld van Rhynhout, en my de verzochte dienst bewyzen.
machteld.
Zoo veel in myne magt is.
willem.
Machteld, ik begryp daer niets van; kom aen, kom aen, in den hof! | |
Derde tooneel.MARGARETHA, daerna DE PAEDJE.
margaretha.
Nu zal hy toch Graef worden! ten minste als hy voor eenig gevoel vatbaer is... Hoe zou Willem wederstaen aen de smeekingen zyner beminde en aen de myne! Hy is immers toch mensch!... Ho! ik ben verzekerd dat ik eenen goeden vorst aen Vlaenderen heb geschonken! En - nu de andere?... - De andere!..... Weg, weg, rampzalige gedachte, ontvlugt myn geest! Weg afgryselykste droom myns levens, die myne ziel hebt vergald en alle moederliefde er uit hebt verjaegd!........ Papenboelin! - Gy, papenboelin! Gy....! Altyd spot en verachting, altyd, altyd! Voor die kinderen, voor die rampzalige onechte kinderen altyd verachting.. Boelin! Boelin! en dat van den geringsten bedelaer tot den voornaemsten edelman, van ieder! altyd, altyd!... Ho! zoo Jan dood ware! Ware hy dood met zynen broeder! - De spotterny hielde op!... Men ver- | |
[pagina 86]
| |
geet de dooden, men vergeet ze aenstonds!... Ik ware vry, vry van allen smaed!... - Jan dood!... Dood! Neen, neen, ik vermoord myne kinderen niet, ik vermoord hen niet! (De Paedje komt op.) Wat doet gy hier?
de paedje.
Mevrouw!
margaretha.
Weg! weg, zeg ik u! Laet my met vrede, alleen, alleen!
de paedje.
Maer Mevrouw er is een wever.....
margaretha.
Weg, zeg ik u! voort, voort, voort! (De Paedje af.) - Kindermoordster!... Ach ik yze.... Neen, neen, Jan zal leven, hy zal leven, dat zweer ik!.... - Nogtans, hier in Henegouwen, in het geheim... Ik ben hier alleen, onbekend! - Weg, weg schrikkelyke foltering myns harten, Jan is myn kind! Dat men my om mynen jeugdigen val schandvlekke, bespotte tot in myn graf! Jan is myn kind! Jan is myn kind!.... Zou ik de trekkingen der borsten onderdrukken, der borsten die hem gezoogd hebben! der ingewande die hem gekoesterd hebben! Neen, neen hy zal leven, hy zal leven! Hy is myn kind! Hy is myn kind!.... (Eene poos) Ach ware hy dood! bedekte het groen hem en myne schande!... - Vond ik eenen moorder! Eenen moord er voor myn kind!.... Kindermoordster! o God!.... (Zy valt afgemat in eenen zetel neder.)
| |
[pagina 87]
| |
Vierde tooneel.MARGARETHA, EEN WEVER met DEN PAEDJE inkomende.
de wever.
Ja, maer zy heeft u niet toegestaen my binnen te laten.
de paedje.
Wat doet er dat aen, zy weet dat niet meer! Ze is weêr in eenen harer dolle stonden. Dan roept zy God en al de duivels aen; ik geloof dat zy 't heimwee naer Frankryk heeft.
de wever.
Het is aerdig, het is aerdig!
de paedje.
Zie! ze spreekt dan van moorden en van kinderen, en dat gebeurt zoo dikwils!
de wever.
Hebt gy het nog bygewoond?
de paedje.
Dikwils, aen de deur; maer hare rede is onverstaenbaer.
de wever.
Spreek stiller, ik wil heur gadeslaen.
margaretha.
Sprak men daer niet!
de wever.
We zyn al gehoord! | |
[pagina 88]
| |
margaretha.
De Paedje! Gy weêr hier! wat doet gy hier?
de paedje.
Ik heb, gelyk gy my bevolen hadt, dien Wever binnen gebragt.
margaretha.
Wie heeft u dat bevolen? Wie!... - Gy zyt een lage verspieder!
de wever.
Ho! dat doelt op my!... Gravin!
margaretha.
Gravin! Gravin! - Laet ons alleen, Paedje, laet ons alleen! (De Paedje af.) Ho! ik ben bekend: al myne ontwerpen zyn verydeld, onmogelyk gemaekt! Myn zoon, myne schande blyven alleen bestaen.
de wever.
Gravin van Vlaenderen!
margaretha.
Wie heeft u mynen naem gezegd? spreek, spreek!
de wever.
Niemand.
margaretha.
Niemand! Niemand! Hoe weet gy hem dan?
de wever.
Er is geen Gentenaer die zyne Gravin vermomd of onvermomd niet erkent. Ik zag u gisteren op de nachtjagt.
margaretha.
Wat wilt gy van my? Haestig, haestig! | |
[pagina 89]
| |
de wever.
Ik ben een arme wever van Gent, die in myne rype jaren de roekeloosheid had, eene jonge schoone vrouw te trouwen, met welke ik my in Henegouwen heb neêrgezet.
margaretha.
Wat is dat! wat wilt ge van my?... Maek spoed, maek spoed, ik heb den tyd niet zulke beuzelaryen te aenhooren. - Kunt gy zwygen dat uwe Gravin hier is?
de wever.
Ik beminde uw zoon, Jan van Avennes. Ja! Mevrouw, ik beminde hem met al de liefde en de verkleefdheid, welke men zynen echten Graef verschuldigd is! Hy is vaderlandslievend en moedig; hy is krachtig naer ziel en lichaem en bemint het volk! Hy was myn alles, de toekomst van myn lieflyk Vlaenderen en dus van myn kroost, daerom was ik hem zoo verkleefd!......
margaretha.
Gy zyt een verrader, ik zal u doen hangen!
de wever.
My, Gravin, my, waerom? - Ik kom Jan van Avennes verraden.
margaretha.
Gy! en ge zegt dat gy hem bemint!
de wever.
Luitser tot het einde. - De erfgraef kwam in Henegouwen. Hy kon op geen slot onbekend blyven. Als zyn ieverigste voorstander opende ik hem myne deur. Ik | |
[pagina 90]
| |
diende hem ten bode by zyne bondgenooten, en werkte dag en nacht om eenen gelukkigen opstand te zynen voordeele te verwekken.
margaretha.
Gy zult hangen, gy zult hangen!
de wever.
Ho! Gravin! terwyl ik my voor hem in levensgevaer stelde; lag hy in de armen myner vrouw!
margaretha.
Dat is onwaer, Jan is deugdzaem!
de wever.
Ik heb het gezien, Mevrouw! Ho! nu is myne genegenheid voor hem uitgedoofd, myne achting gedood! Ik zal my wreken! Gravin, ik lever u Jan van Avennes!
margaretha
stil.
Dat is de man dien ik zoek....
de wever.
Spreek, Gravin van Vlaenderen, en ik wyze u aen waer hy zich ophoudt. Ik lever hem u met al zyne bondgenooten.
margaretha.
Gy zoudt hem my leveren, waertoe zou my dit baten?
de wever.
Waertoe het u zou baten? Het zou den haet voldoen, dien gy tegen hem hebt opgevat. Het zou den burgerkryg eindigen! Het zou u ontslaen geld van uwe onderdanen of te persen om den vrede van Jan af te koopen! | |
[pagina 91]
| |
margaretha.
De burgerkryg zou in woede toenemen. Men ontsnapt zoo ligt uit de gevangenis, als men tot vaendel van de oproerige party dient! En bleef Jan al eens gevangen, zoo zouden zyne aenhangers tegen my opstaen. Hun getal zou verdubbelen, want dien men verdrukt in de volksgunst, versterkt men. Of meent gy dat ik Jan daerom in het openbaer zal doen regten, om aen het volk het genoegen te schenken te kunnen zeggen, dat ik mynen zoon vermoord heb, gelyk myne zuster Johanna, haer vader vermoordde!
de wever.
Gy wilt my dan geene wraek verschaffen! Ho! de eene mensch dient den anderen tot spot!
margaretha.
Er is een middel om u te wreken, en zoowel de spot die u, als degene die my vervolgt, te doen ophouden.
de wever.
O! zeg my het! zeg my het!
margaretha.
Begrypt ge my niet? - Zal ik u het geheel moeten zeggen.... mogelyk er voor betalen?... Kunt gy Jan niet van kant maken, zonder hem aen my te leveren?
de wever.
Ik versta u niet.
margaretha.
Is de levensdraed dan zoo sterk!
de wever.
Uw kind vermoorden!! - Ik, Mevrouw! Ho!... | |
[pagina 92]
| |
margaretha.
Uwe wraekzucht is klein, man!
de wever.
Die vrouw leert my wreken! Willem! Willem! Willem!
margaretha.
Wat is er van Willem?
de wever.
Niets, niets..... Hy die my hoonde zal sterven!
margaretha.
En Willem heerschen, onbelemmerd heerschen na mynen dood!
de paedje,
met eenen brief opkomende.
Mevrouw!
margaretha.
Gy hier!
de paedje.
De Ridder die my dat bestelde, wacht op antwoord, Mevrouw.
margaretha.
Ga heen! ga heen, zeg ik u! (De oogen op den brief slaende.) Het schrift van Jan van Avennes! Blyf! geef! (Zy leest.)
de wever.
Van het verraed tot den moord is er toch maer een stap! Van de wraekzucht tot de moordzucht een gevoel! Ik moordenaer - o God, ik, ik!
margaretha.
Dat die Ridder kome. (De Paedje af.) Jan is daer!...
| |
[pagina 93]
| |
Ho! het kind levert zich in de handen van de moordende moeder!
de wever.
Gravin!
margaretha.
Hy is daer, hy is daer!
de wever.
Wie?
margaretha.
Jan van Avennes!
de wever.
Hier!
margaretha.
Op het oogenblik!
de wever
zich betastende.
Geen wapen, niets!
margaretha.
Hier is een dolk!
de wever
onthutst.
Hier op deze kamer?
margaretha.
Ik laet u alleen met hem. Gy kunt ontsnappen. Hier is geld om naer Frankryk te vlugten.
de wever
woedend.
Geld!.... Mevrouw!...
margaretha.
Hebt gy dan geld?
de wever.
Geef, geef! - Maer, als hy me ziet in het binnenkomen, vlugt hy!.... | |
[pagina 94]
| |
margaretha.
Verberg u dan hier, achter dit gordyn.
de wever
achter het gordyn.
Vertrek, Gravin.
margaretha.
Ge zyt alleen. | |
Vyfde tooneel.
de vorigen JAN VAN AVENNES.
jan,
zyne moeder die wil vertrekken by de hand nemende.
Moeder, lieve Moeder!
margaretha.
Jan!
jan.
Ho! heb dank, heb dank om deze samenspraek die ge my toestaet! Die goedheid laet my zoo veel van u verhopen, lieve Moeder; want tusschen die kleine toegevendheid en eene gewigtigere is de afstand niet groot voor eene Moeder.
margaretha.
Ik heb u deze samenspraek toegestaen, het is waer, maer.....
jan.
o! Ik bedank er u over uit ganscher harte; ik heb u toch in zoo langen tyd niet meer gezien, en het baert my zulke vreugde de hand myner moeder in de myne te prangen! Mogte ik nu niet meer van u scheiden, | |
[pagina 95]
| |
mogte deze samenkomst alle koelheid tusschen ons verbannen!
margaretha.
Dat is ook myn wensch en het staet aen u dien wensch te voldoen.... Ik heb u by my toegelaten om u tot gehoorzaemheid aen te manen, en tevens te verzekeren dat ik aen myne staetsbeschikkingen niets verander.
jan.
Neen, neen! Moederlief, dat is immers niet waer? Anders zoudt ge my, als naer gewoonte, niet hebben ontvangen.... Eene Moeder zal zulke wreede teleurstelling aen haren zoon niet veroorzaken.... o! Ik wachtte met zulk eene pynlyke onrust naer het antwoord op myn briefje, en hoe was ik verheugd toen men my binnenleidde; ik liep den Paedje vooruit!... Neen, neen! moeder, gy wilt uwen zoon wel eenige toegevendheid betoonen.
margaretha.
Wat spreekt gy van toegevendheid, Jan van Avennes? Moet eene Moeder de koppigheid van haer kind involgen? Ik schenk u Henegouwen, en aen Willem van Dampierre geef ik het eigenlyk Vlaenderen, omdat ge beide, na mynen dood, die staten in vrede zoudt beheerschen. Maer gy, niet voldaen over de gift uwer Moeder, eischt al hare landschappen.
jan.
Gy weet het, Moeder, ik eisch die niet onregtig, want al uwe landen komen my door de geboorte toe. | |
[pagina 96]
| |
Niettemin, zoo het geluk der inwooners my niet aen het harte lag, zoude ik zelfs alle aenspraek op myne erfenis laten varen.... Maer vermits ik my verpligt gevoel voor hun heil te zorgen, wil ik myn regt doen gelden. Ik mag niet dulden, vergeef my, Moeder, dat ik zoo spreke, dat Henegouwen van Vlaenderen gescheiden worde, om dat beide landdeelen des te gemakkelyker eene prooi van Frankryk zouden worden.
margaretha.
Zoo gy die scheiding niet dulden kunt, wel laet dan beide landen aen Willem......
jan.
Aen Willem! Moeder, aen Willem!
margaretha.
Ja, aen Willem van Dampierre, wien ik uit liefde voor u, de helft van zyn erfdeel onttrokken heb. Want gy hebt op niets regt, en het ware beter voor u zoowel als voor my, dat ge u in een klooster gingt begraven... Ik begryp niet waerom gy u by my hebt aengeboden zonder den wil om u te onderwerpen.
jan.
Die wil ontbreekt my niet, Moeder. Ik ben hier met een hart vol onderwerping, liefde en hoop... o Ja! ik hoop in uwe liefde voor my en in uwe genegenheid voor uwe onderdanen: gy zult een voorstel aennemen dat alles tusschen ons, Willem en de Vamingen zal vereffenen. Ik begeer, gy zyt daer reeds lang van verzekerd, niet waer, beminde Moeder? geene ydele | |
[pagina 97]
| |
eertitels, noch ydele faem; maer alleenlyk het vermogen om goed te doen aen de menschen welker bestuer my door God is opgedragen..... Dat Willem dan den naem van Graef aenneme en hem rondvoere op zyne vermaekpartyen, dat hy in het openbaer de oppermagt bezitte en ten toon stelle; maer laet my in het geheim alles besturen; laet my de hersens zyn van zyn hoofd en de spieren van zynen arm; laet my door hem den vader myner kinderen worden; en dan zullen de Vlamingen u en hem dankbaer zegenen, en Jan vergeten, aen wien zy zelfs zonder het te weten, zelfs zonder hem te zien, alles zullen verschuldigd zyn!
margaretha.
Ha! ha! ge zoudt u gaerne gewennen aen al de veeren van den staet, om Willem daerna in verzekering te kunnen brengen en u op zynen troon te plaetsen. Ik doorzie geheel uw voorstel, maer, waerlyk, ik wist niet dat ge zoo slim waert!
jan.
Hoe kunt ge dat van my denken, Moeder? Hebben myne daden u nog niet getoond dat alleen de liefde tot myne onderdanen my bestiert, en geene heersch- noch hebzucht myne dryfveeren zyn! Ge weet zoowel als ik, dat Willem - ik zeg het ongaerne van myn broeder - onbekwaem is door zich zelven te regeren, en dat hy eenen geleider behoeft. Laet my die zyn, want anders kan ik myne onderdanen niet aen zyne loszinnigheid overlaten. | |
[pagina 98]
| |
margaretha.
Dan kan er tusschen ons geen verdrag tot stand komen, dan door den dood van een van beide!... Bereid u dan om weder tegen uwe Moeder op te staen en haer te beoorlogen! (Zy wil vertrekken.)
jan
haer wederhoudende.
o! Moeder, hoe kunt ge zoo wreed zyn my te verwyten dat ik tegen u opsta, daer gy moet beseffen hoe zeer ik daerdoor lyde.... Oh! laet ons liever vrede maken, dan voor het aenzien van heel de wereld met elkander te blyven twisten. Zoo uwe liefde tot my u daer niet toe kan overhalen, dat dan het medelyden met uwe onderdanen het doe. Ik beef als ik denk dat er wederom burgerkryg zal ontstaen, en dat de goede Vlamingen zich onderling weêr zullen verscheuren.... En gy ook ziet ongaerne hun bloed vloeijen, niet waer?... o! Ieder druppel van dit duerbaer bloed kost my duizende tranen; het vervolgt my, overal hoor ik het om genade smeeken; ziet gy het ook niet zypelend van de hand leken, waermede gy de bevelen aen uwe veldoversten teekent?
margaretha.
Neen.... ik gevoel noch zie van dit alles iets. Het is de wroeging van tegen uwe Moeder op te staen, welke u met die hersenschimmen vervolgt.
jan.
Ja, Moeder, het is wroeging; maer die noodlottige wroeging waervoor ik geboren ben, en welke ik niet | |
[pagina 99]
| |
kan doen ophouden. (Op zyne knien.) Gy, Moederlief, kunt ze verzoeten met eenen trek uwer pen; met myn voorstel aen te nemen is al onze tweedragt te niet, en kunnen wy gerust het huiselyk geluk smaken, hetwelk zelfs de geringste mensch geniet, maer dat men nutteloos by ons zoeken zou.
margaretha.
Aen wie de schuld?
jan
opstaende.
Weigert gy, beminde Moeder?... o! Dan vergeve God mynen nieuwen opstand tegen u; want ik lever myne Vlamingen niet in de handen van Willem!.... Ik zie, dunkt my, hun lyden en hunne armoede onder zulk eenen vorst; ik hoor hun gekerm en het wraekgeluid dat zy tegen u en my uitschreeuwen!.... Neen, ik laet myne kinders niet in de handen der bloedzuigende ambtenaren, welke Willem uit Frankryk ontbieden zal! Neen, ik wil niet dat men Vlaenderens rykdom ontneme, dat men zynen koophandel en zyne nyverheid belemmere; ik wil niet dat men zyne zeden verbastere! Reeds lang krielt onze grond van Franschgezinden die hun eigen vaderland, hunne eigene zeden, hunne eigene voortbrengsels verachten; en daer is eene sterke hand noodig om die verbastering te keer te gaen. Neen, Moeder, nog eens, ik laet myn land niet in de handen van eenen onbezonnen. Ik verwelkom liever de wroeging, zeg eeuwig vaerwel aen het heil van den huiselyken kring, en zal het | |
[pagina 100]
| |
land, my ter hand gesteld door den Albeschikker, verdedigen tegen de ongeregtigheid myner Moeder, en aen de loszinnigheid myns Broeders onttrekken!...
margaretha.
Dat zullen wy zien, Jan. | |
Zesde tooneel.
de vorigen, WILLEM.
willem.
Ho! Moeder, wat hebt ge my aengename stonden bezorgd! - He! myn Broeder houdt Moeder gezelschap; dat is wat nieuws, waerlyk! Goeden dag Jan! hoe gaet het met u? Nog altoos even heerschzuchtig en opgezwollen van vaderlandsliefde, zelfsopoffering en andere dergelyke grootmoedigheden.
jan.
Ik bid u, Willem, spot niet met myne gevoelens.
willem.
Daer dacht ik niet aen. Hadt ge my laten uitspreken zoo hadde ik u zelfs gevraegd of gy hen kwaemt afleggen en vrede maken.
jan.
Ik zal my altoos laten geleiden door de gevoelens die ik vermeen deugdzaem te zyn.
willem.
Zoudt gy gelooven, Broeder, dat ge onverschrokken, | |
[pagina 101]
| |
zelfs overmoedig zyt... Moeder is Gravin, en zoude u wel eens als oproermaker kunnen doen grypen.
jan.
Ik heb my openhartig aen hare moederlyke genegenheid en hare grafelyke grootmoedigheid toevertrouwd.
willem.
Het is niet geraedzaem, altoos op de grootmoedigheid der vorsten te betrouwen, voor my..... gy verstaet.... Nu, nu, het ware my aengenamer dat gy hier met wat minder oproerzucht en wat meerder genegenheid tot den vrede gekomen waert.
jan.
Ik heb aen Moeder vredesvoorslagen gedaen.
margaretha.
Ja, die de valschheid en het verraed tot grondsteen hebben... Verbeeld u, Willem, dat hy wil eerste staetsbeambte worden, dat is regeren en aen u de vermaken overlaten.
willem.
Dat is zoo geene slechte gedachte!
jan.
o! Zoudt gy kunnen toestemmen?
willem
een teeken van zyne Moeder ontvangen hebbende.
Laet my uitspreken... Ik zeg u dat dit geene slechte gedachte is; maer ik heb reeds zoo een beambte verkozen. Het is een myner vrienden, aen wien ik die gunst niet weigeren kon.
jan.
Zeker een franschman? | |
[pagina 102]
| |
willem.
Ja, een franschman.
jan.
Een hebzuchtige?
willem.
En wie anders dan een hebzuchtige is een goed staetsbeambte! Met al uwe edelmoedigheid, met al uwe vaderlandsliefde, kunt ge met hem niet in de weegschael komen. Uwe gevoelens kunnen verslappen, zelfs uitdooven, maer de hebzucht groeit aen met den ouderdom, zy is gelyk de boom welke zwaerder en sterker wordt tot dat hy sterft. Daerby, Jan, een hebzuchtige vreest zynen opperman, hy kruipt voor hem in het stof om al zyne verlangens te zien volvoeren, zonder dat er eenige kleine wyziging aen toegebragt worde. Gy zoudt bevelen, in alles zoudt gy uw doel volgen, en geen de minste toegevendheid aen uwen vorst betoonen. Dat betaemt niet.
jan.
Moet het vaderland niet eerder voldaen worden dan de vorst?
willem.
Ik ben het vaderland! En voor dat vaderland alleen zal ik zorgen. Wat wint een vorst met altoos voor zyne onderdanen te zorgen? Hy wordt tot loon voor de geringste feil beknibbeld, want men bemint geene gebieders! De dwingeland en de onbezonnene zyn gelukkiger dan een goed vorst: de onbezonnene omdat hy | |
[pagina 103]
| |
zich niet bekreunt om het gemor dat rondom zyn ooren snort; de dwingeland, omdat hy het door schrik doet ophouden.
jan.
En de goede heeft geene betere voldoening, meent ge?
willem.
Wat zou hy hebben?
jan.
De voldoening van goed te doen baert alleen het duerzaemste genot.
willem.
Ydele schim, ha! ha! ha!.... Maer... Zie Jan! ik heb nu lang genoeg getoond wie ik was, ik zal nu toonen wie ik ben. De tael die gy gehoord hebt was myne voormalige tael, zy is veranderd.
jan.
Ik versta u niet.
willem.
Het is ook niet zeer begrypelyk, Broeder. Stel u in my zoo groot een vaderlandsvriend voor als gy zelf wezen kunt.
jan.
Mogt ik dat verhopen!
willem.
De wezenlykheid doodt de hoop. Hetgene ik u daer aenstonds zeide is de waerheid. Geheel myne ligtvaerdigheid, of, hoe gy myne gebreken ook noemen mogt, heb ik uit my geroeid, en de vaderlandsliefde en andere goede gevoelens in de plaets gesteld! | |
[pagina 104]
| |
jan.
Wat zegt ge!
willem.
Een meisje, of liever een engel heeft my de onbezonnenheid van myn gedrag en van myne gevoelens doen zien. Zy heeft my, maer met meerder en indringender welsprekendheid dan gy, doen beseffen hoe zoet het is de vader zyner onderdanen te zyn. Ik heb naer hare redens geluisterd, en myn hart heeft zich geopend om het zaed te ontvangen, dat zy zoo liefelyk strooide. Een zaed dat zoo snel uitschieten, opgroeijen en vruchten dragen moest.... Ik ben Graef geworden, Jan!
jan.
Is dat opregt gesproken, beminde Willem? Het begin van ons onderhoud deed ons dat slot niet vermoeden.
willem.
Dat begin is uit mynen mond niet gevloeid gelyk het op myn harte lag, maer met een zeker doel. Ik wilde u toonen, Broeder, hoe gering de deugden zyn waermede gy wilt pryken, daer een losbol, gelyk ge my noemt en gelyk ik my daer even vertoonde, haer dadelyk aennemen en oefenen kan.
margaretha.
En indien die deugden gemakkelyk zyn om te oefenen, zoo is het nog gemakkelyker haer te huichelen, niet waer, Jan van Avennes?.... - Gy zwygt, Jan? Antwoord my eens, is het niet gemakkelyk een gedrag na te boetsen dat verre van onzen wil en van ons harte is. | |
[pagina 105]
| |
jan.
Wat wilt ge zeggen, Moeder?
margaretha.
Ge vleit u dat alles verholen blyft en dat uwe schelmstukken nimmer den dag zullen zien. Gy bedriegt u.
jan.
Nooit heb ik iets gedaen dat ik niet bekennen durf.
margaretha.
Gy denkt niet meer aen den Gentschen wever?
de wever
ter zyde.
Zal zy hem nu met myne logens beschuldigen? Rampzalige!....
jan.
Ik begryp u niet, Moeder!
margaretha.
Zoo! ge begrypt my niet. Huichel dan maer voort, zelfs voor degenen die u kennen, zet uwe mom weder op voor degenen die u ontmaskerd hebben!... o! Valschaerd! gy verweet Willem onbetamelyke liefde, terwyl gy de schande in het huis brengt van hem die u in den nood zyne hulp bood.
de wever
ter zyde.
Willem alleen bragt de schande in zyns redders huis... En ik kan die vrouw haren mond niet stoppen.
jan.
Dit is schandelyk, laeghartig gelogen, Moeder, en hy die u dat vertelde is een lafaerd! | |
[pagina 106]
| |
de wever
ter zyde.
Ha! dien hoon verdien ik, edele Graef.... Wat heb ik toch gedaen!
margaretha.
Gy durft hem nog beleedigen, den man die voor u zyn leven waegde, die voor uwe verheffing zyn welzyn vaerwel zei; dat is schandelyker dan ik verwachtte.
jan.
Vergeef my zoo ik u niet verstaen durf...
margaretha.
o! Ik verblyde my dat dit zoo van God geschikt zy: de zoon myns harten die my opvolgen zal, ylt naer de deugd, terwyl de ondeugd van dengenen die hem wil verdringen my bekend wordt.
jan.
Moeder!
willem.
Ha! ha! Broeder gy laekt de vrolyke uitstapjes welke ik wel eens, hier en daer, by eene schoone Freule doe; gy acht ze schandelyk in den vorst, dat is toch wat onheusch vermits gy zelve de vrouwen tot zonde brengt.
de wever
ter zyde.
o! Kon ik zyne tong aen zyn gehemelte vastspitten!
willem.
Maer ik begryp u, Jan van Avennes; ik doorgrond heel uw gedrag. Een man zonder geboorte, bestempeld met den meest geschandvlekten naem, en die niettemin zyn begeerig oog op de schoonste gravenkroon der wereld | |
[pagina 107]
| |
werpen durft, heeft iets noodig om zich voordeelig van den echten Graef te onderscheiden, en om zich in zyne heerschzuchtige baen te ondersteunen. Het zy dan ook laegheid, stoutheid, moed of lafheid het is om het even, als het schittert.... Gy hebt dat alles vereenigd, Jan, en er uwe grootmoedige vaderlandsliefde van gemaekt. Is het niet zoo?
jan.
Waert gy myn Broeder niet!
margaretha.
Wat stooren u de betrekkingen des bloeds, zyt ge niet ontaerd genoeg om uwe Moeder te bestryden?
jan.
o! Moeder!
willem.
Wat gewigt heeft voor eenen heerschzuchtige de natuerband, wat is hem zyne Moeder? Niets....
jan.
Willem dat is te veel! Heb medelyden met my, ik ben uw Broeder; maer ook Ridder.
margaretha.
En waerom uwen Broeder het hart niet afgestoken? dat is uw wensch, uw droom!
jan.
o God! o God!
margaretha.
Welk schelmstuk is er te groot als men zyne lusten kan voldoen; wat knaging valt er te smartelyk als men kan heerschen? | |
[pagina 108]
| |
jan.
Moeder, zwyg, zwyg!
margaretha.
Waerom uwen schandnaem met geenen broedermoord vereerlykt? Gy hebt hem reeds gulhartig uit het donker getrokken, om uwe Moeder van schaemte te doen sterven.
jan.
o! Moeder zwyg!.... Lydt uw hart niet van de pyn die het my baert, wanneer ge my eene schande verwyt, welke myne ouders my op het voorhoofd brandmerkten, voor dat ik nog geboren werd!
margaretha.
En welke gy daerom in het openbaer wilt ronddragen, welke gy zelfs op Vlaenderens troon voeren wilt.
willem.
Waervan gy u bedient om tegen uwe wettige vorsten op te staen!
jan.
Broeder, zwyg!
margaretha.
Nutteloos versiert gy u met logenachtige deugden; nutteloos biedt gy aen de Vlamingen een veelbelovenden vorst: uwe geboorte ontzegt u den troon; want er is geen Vlaming die aen eenen onechten zoon zyner Gravin gehoorzamen zal.
willem.
Nutteloos roept gy de naburige vorsten ter hulp; want geen Vlaming die u tegen uwe Moeder zal onder- | |
[pagina 109]
| |
steunen! Gy vergiet het bloed myner onderdanen uit vermaek, uit bloeddorst!
jan.
Broeder.
willem.
o Wy kennen u, Jan! heerschen, heerschen zie daer uwe leus! Daerom voert gy uwer Moeder oneer rond, daerom bevecht gy haer en roept alzoo Gods wraek over uw gezin en over het vlaemsche volk.
jan
in vervoering.
Vermaledyding! dat is te veel.... Myn zwaerd dorst naer bloed: het wil uwe schandige lastertael in uwe borst verstikken!... Neen! geen broedermoord....... (Met de grootste ontroering.) Is het slot nog open? Hebt gy nog geene soldaten by der hand om my te doen vangen?... Laet my dan vertrekken, Moeder, want ik zou myne woede niet kunnen intoomen.
margaretha.
Wy doen degene niet aenhouden, die zich vertrouwelyk in onze handen leveren; daerom is ons de verpligtende grafelyke grootmoedigheid te zeer bekend, Jan van Avennes...... Gy kunt vertrekken.... Maer het ware ongeraedzaem u zoo verhit uit het slot te begeven, dat zoude opspraek onder de bedienden baren, blyf u daerom hier herstellen; ge zult daerna de poorten nog open vinden... Kom, Willem, en laten wy hem alleen aen zyne knaging of aen zyne verhardheid over. (De Gravin en Willem af.)
| |
[pagina 110]
| |
Zesde tooneel.JAN, DE WEVER.
de wever
van achter het tapyt komende.
o! Wat heb ik den edelen Graef doen lyden, maer deze dolk zal hem eens regt doen.
jan.
Is dat het onthael welk ik verhoopte? Ho! den dood! den dood! Zulke marteling ondersta ik niet meer, het aendenken er van alleen verwart myne zinnen.... Ho! sterven, sterven.... God laet my sterven!....
de wever.
Ik moet u vermoorden.
jan
verwilderd op zyne knien vallende.
Ach! engel der verlossing! volvoer aenstonds dit bevel, steek toe, steek toe!
de wever
de geldborze wegwerpende.
Dat is de bloedprys, Graef.
jan.
o! Geen lange doodstryd! aenstonds, aenstonds! Vernietig met myn leven myn aendenken aen Moeder en Broeder!..
de wever.
Zyt gy de edele, grootmoedige Graef Jan van Avennes? Ik erken u niet... Neen, neen! de edele Graef zou zich door zulke lage wreedheden niet laten ternederslaen! Sta op en denk aen Vlaenderen dat u noodig heeft!
jan.
Heeft Vlaenderen my noodig?.... o! Myn vaderland! | |
[pagina 111]
| |
voor u wil ik lyden. Indien gy een oogenblik myns levens behoeft zoo schenk ik het u, al bragt my dit oogenblik meer marteling dan eene eeuwigheid der helle.
de wever.
Daer vind ik u weder, edele Graef.
jan.
Maer wie zyt gy die de wanhoop uit mynen boezem rukt en er den moed in terugroept.
de wever
zyn valschen baerd en hair wegwerpende.
Ik ben een verrader!
jan.
Otho van Beekdal!
otho.
Dien gy tot spion vernederdet, maer tot uw redder verhieft!
jan.
Otho!
otho.
Vlugt! Uwe moeder wil uwen dood, vlugt! vlugt!
jan.
Myne Moeder?
otho.
Vlugt zeg ik u!
jan.
Waer, waer?
otho.
Beneden; ik ken dit slot, waer ik werd opgebragt. Hier! - In de gewelven zyn wy gered (Hy opent eene geheime deur.) Leef en iever voor het vaderland!
jan.
Moeder! Moeder! (beide af.)
| |
[pagina 112]
| |
Zevende tooneel.MARGARETHA met een dolk, WILLEM met een zwaerd.
beide.
Moord! moord! sla dood den moordenaer, dood! dood!
margaretha.
Niemand!... - Wat wil dat zeggen? - Valsche pruik en baerd, de geldbors! - wy zyn verraden!.. (Na eene korte poos met moederlyk gevoel op haer knien stortende.) God! moet ik my beklagen; of u bedanken dat het schelmstuk niet is volbragt?...
willem.
Ik ga my voor het bal bereiden.  |
|