De overgave

[p. 20]

Tweede hoofdstuk.

I

Josien keek nog steeds naar buiten, terwijl ze in haar hoekje zat. Het land werd donker; eenzaam, tusschen boomen, stond een enkel huis. Het regelmatig denderen van den trein had haar moe gemaakt; en dan haar vele, telkens overspringende gedachten. Een heel leven was voorbij; nu reisde ze weg. En ze wist ook weer dat Erich van haar weg was gegaan - lang of kort geleden. Vandaag leek het kort - vandaag moest ze er aldoor aan denken. Hoe droevig hij geweest was - al probeerde hij te glimlachen. En voordien was hij haar steun door zijn sterke opgewektheid. O, die eerste jaren! Hij vroeg of ze het leven wel even lief had als hij. Ja - zei ze - ja, maar toch anders. Doordat ik jou lief heb, houd ik van het leven. En ze keek hem aan. - Blijf altijd bij me. Ze stond in zijn omarming - en hij lachte. - Natuurlijk, kind, ik houd zoo van je. - Wat was hij jong, en zij werd ouder - zij alleen. Nu paste ze al niet meer bij hem, door alle tranen die ze geschreid had. - Ze sloot haar oogen. Straks kwam ze in Holland! ze zou slapen in het oude huis. Dien nacht had ze maar gewoeld in haar bed, had besloten te blijven - om Ada, om al het nieuwe in Duitschland. Maar was toch heel vroeg weer op, om den trein niet te missen. En zoodra ze haar huis uit-

[p. 21]

kwam, daar was Ada - streelde het oude paard voor het rijtuig en riep: goedenmorgen, we komen er wel. En zachter zei ze, terwijl ze haar het rijtuig induwde: Weicht, houd je goed. - Ze zaten gearmd, ze spraken niet veel. Op 't laatst drupten de tranen over haar gezicht. Ada zei, dicht bij haar oor: je gaat naar Holland, zeg. Toen lachte ze toch even: naar mijn ouders.

- O, de aankomst zal mooi zijn.

Maar ze had zich nog nooit die aankomst voor gesteld. - Ze opende haar oogen. Een heer, tegenover haar, deed zijn buurman grensverhalen. Ze dacht aan haar bagage, de sleutels - voelde ineens dat ze iets liefs terug zou zien: Holland. Ze probeerde in Hollandsche woorden te denken - maar nu leek er niets te zijn om aan te denken. Ze prevelde: het is toch mijn moedertaal - ze hoorde de stem van haar moeder. Wonderlijk ontroerd zag ze zich zelf tegenover de luid pratende mannen. - Zijn we er gauw? - vroeg ze plotseling.

- Bitte? - Ze glimlachte en herhaalde -

De trein minderde al zijn vaart. En meteen kwamen alle reizigers in actie. Ze verstopten de gang met hun bagage, het werd een gestrompel en geduw, een haasten en schreeuwen. Buiten was het grauwe donker; Josien hief even haar gezicht op, ze voelde den wind aan haar wangen - maar ze moest mee voort in den stroom. Al die menschen, dacht ze - wat willen ze. Ze komen toch niet in hun land terug zooals ik - en wat slepen ze veel mee. Ik ben in twee jaar niet in Holland geweest. O ja, ze moesten haar zeker voor laten gaan! - een apart deurtje voor Josien Mazehof. Ze ging op haar koffer zitten - het zou lang duren. Liefst

[p. 22]

wilde ze nu haar gedachten uitschakelen - tot Arnhem bijvoorbeeld - dit alles werktuigelijk doen. Zoo een tijd lang te midden van de menschen staan en hen bot bekijken - gevoelens konden daarbij niet leven. Maar ze dacht plotseling dat er misschien iemand aan de grens zou komen, haar tegemoet. Wie? - vader, of Gerda, of Ann-Mary en Gerda samene Ze zou hen zien - ze omhelsden haar. Ze waren nog precies als vroeger. Dag - heerlijk dat jullie daar bent - ja - ja, dag. Neen, ze zouden niet komen, ze had hen verwaarloosd, ze wilde maar nooit uit Duitschland weg, - dat was heel dwaas. Na zóóveel aandringen werden ze onverschillig. Maar ze zouden toch bedenken hoe alléén ze nu was. Och, stil, ze wisten niet wat dit alles voor haar beteekende. Ze zouden maar luchtig praten over hun eigen leven, en de stille dofheid van haar oogen niet zien. - Ik ben wel moe, dacht ze - dat ik zóó in zelfbeklag verval. Ze schoof voort met haar koffer. Even weer speelde de wind om haar hoofd, en ze hoorde Ada's stem: houd je goed, Weicht.

II.

Ze lag in den salon op de sofa en vóór haar zat haar moeder. Haar oogen deden pijn door het vele licht, maar het was zoo feestelijk voor haar ontstoken.

Ze zei, met een lachje: de stad was geïllumineerd voor me, en we reden in een verlichte auto, vader en ik. Ik voelde me als Asschepoes, die toch naar het bal gaat.

- O ja? -

- In Berlijn branden haast geen straatlantaarns meer - maar het valt niet op.

[p. 23]

- Nee? - rust nu maar uit, kind, je bent zeker heel moe, en straks komen de zusjes nog even naar je kijken.

- Waarom straks?

- Over een uurtje, dan gaan we soupeeren. Had je ze liever dadelijk -

- Och - dit wordt haast een officieele ontvangst. Maar ik ben te lui om iets anders aan te trekken. In Berlijn verkleedde ik me nooit meer na 's middags twaalf.

- Je zag er weinig menschen.

- Nou, dat moet u niet zeggen.

Haar vader kwam naderbij, en legde zijn hand op haar voorhoofd. - Je oogen staan zoo dof - heb je hoofdpijn?

Die beweging van zijn hand ontroerde haar. - Een beetje.

- Als je liever naar bed wilt - je mág, hoor, dan komen de zusjes je toedekken.

- Ja - dat zou leuk zijn. - Ze wilde zeggen: en eet jullie dan maar zonder mij - maar ze hield die woorden in.

- Toch eerst moeders tafel eer aan doen.

- Hè ja -

- Alleen - ik ben niet meer gewend aan avond-eten. Maar ik wil koffie - echte boonenkoffie - en een klein stukje kaas.

- Lieve kind, je zegt dat zoo hongerig -

De vader draaide zich om. - Je kunt nu weer alles krijgen wat je wilt, Josientje.

Ze hoorde de aandoening in zijn stem. - Omdat ik hun lekkernijen ontbeerd heb - dacht ze - maar ze dacht het zonder bitterheid. Ze waren zoo goed - ze konden toch ook niet álles zien. De aankomst was mooi,

Ada -

[p. 24]

De moeder nam haar hand. - Zelfs je vingers zijn mager geworden.

- O, die het eerst.

- En paste je trouwring toen niet meer?

- Ik weet niet; ik heb hem afgelegd omdat - och - Zachtjes zei de moeder: Maar Erich is je niet ontrouw geworden, wel?

- Nee -

- Ik bedoel: je kunt toch rustig en zonder eenigen wrok aan hem denken.

- Ja. ze wachtte even voor ze zei: het is dikwijls heel mooi om aan hem te denken. Maar hij is weg - voor goed.

Er kwam een stilte. Ze trok haar hand niet terug, maar sloot haar oogen.

Dit was: thuis zijn. Twee oude menschen die haar niet begrepen, en toch liefhadden - dit was de liefde die Ada niet aanvaarden kon. Het is dwang, zei ze - en misplaatst gevoel van bezit. - Och ja, Ada - maar je eens even te onderwerpen, een enkelen dag - Ze zuchtte -

- Wat nu, kindje?

- Het is zoo heerlijk om weer thuis te zijn.

Josien kwam achter allen aan de kamer uit, en aarzelde even in de open deur. De frissche lucht uit de hal vleugde langs haar al te warm gezicht. De druk achter haar oogen was weg; nu kwam er zoon vreemde leegte in haar hoofd, - een duizeling - nee, het ging nog voorbij. Naast het open haardvuur zat Ann-Mary en trok een paar groote bontlaarzen over haar kleine, spitse schoenen. Wouter gooide een leege cigarettendoos op de blokken; dadelijk schoten er vlammen

[p. 25]

om heen. Gerda kwam er bij staan kijken als een kind. Toe, wie heeft er nog iets voor het vuur - papa - u - oude brieven, toe. Ze deed of ze in zijn binnenzak zou tasten. - Tut, tut, hier dan, het laatste bericht van Josien tje: ik kom Dinsdag thuis; goddank, ze is thuis. Hij scheurde de briefkaart in snippers, gooide die in 't vuur.

Josien stond bij den pilaar van de trapleuning en glimlachte even. Boven haar hoofd was een bronzen beeld, een vrouw die een lamp droeg; het licht viel over heur haar.

Frans, die naar haar keek, dacht: ze is wel veranderd, en wat wordt ze grijs. Hardop zei hij: je moet naar bed, zusje, er is niet veel leven meer in je oogen. Maar Ann-Mary riep haar juist: kom je dan morgen? - kom koffiedrinken. Liesje praat steeds over de tante uit Duissand - en zeg -

- Houd nou eens even je mond, Ann.

- Maar je komt eerst bij ons, je hebt ons nieuwe huis niet gezien, en kleine Kobus niet. Bij Ann is alles oud.

- Nota bene - ik heb een nieuwe hooikist.

Ze lachten allen en praatten dooreen. - Die hooikist zit je hoog.

- Neen, hij viel me het eerst in. O, ik heb allerlei.

- En alles van die zelfde belangrijkheid.

- Ze komt ook niet in de eerste plaats om onze aardsche goederen, wat liefje?

Josien was op de trap gaan zitten. - Praten jullie maar - zei ze. - En allen tegelijk.

- Kan je het niet meer in je opnemen? - stakkerd.

Frans hief zijn arm op. - Ik stel voor dat we nu gáán. Even was het stil. Toen zei Josien: ik dank jullie wel voor je komst. - Nu waren ze ineens klaar om te vertrekken.

[p. 26]

Gerda stond al bij de buitendeur, en Wout groette allen met een zwaai van zijn hoed. - Haar woorden hadden zoo traag en mat geklonken, en haar gezicht was oud - vervallen.

Buiten lag een laagje versch gevallen sneeuw. Ann-Mary deed voorzichtige pasjes, leunend in Wouters arm. Gerda snoof diep de koude lucht in.

- God - ze is wel zielig, zei Ann. Zie ik er zoo oud uit als zij? en ze is vier jaar jonger.

- Maar ik begrijp niet waarom ze nu terug komt, zei Gerda luid.

Frans lachte schamper. - O, vind je dat ze nu ook maar moest crepeeren, zoo halfweg zijnde.

- Onzin, zoo erg is ze ook niet veranderd. Na die reis lig je even op apegapen - goed; en - ze had altijd iets slaps over zich. Maar ik bedoel: ze wou nooit weg - en daar ineens, daar heb je Josientje. God weet wat er achter zit.

- Tja, voor wie overal iets achter zoekt, zooals mijn vrouw. - Gerda nam plotseling een klein aanloopje en gleed over de witte straat.

- Nou, 't was me een beklemming, vooral aan 't eind - en we waren toch hartelijk. Echt Josien, om te zeggen: praat jullie maar - met zoon lachje.

- Ze viel immers haast om van moeheid.

- Ze heeft toch ook veel ellende gehad - zei Wouter.

- Kinderen, ik wensch het jullie niet toe.

- Och, natuurlijk, zei Ann-Mary sussend.

- Maar ze had dadelijk in Holland kunnen komen.

[p. 27]

- O, en omdat ze dat nu niet gedaan heeft -

- Nou, wat? -

- God, geen gekibbel.

Frans haalde zijn schouders op. - Ik begrijp jullie vrouwen niet, zei hij zacht.

Josien lag in haar bed. Ze hoorde de groote gangklok slaan, ieder kwartier, dat klonk zacht-dreunend door de stilte. De sneeuw buiten dempte ieder nacht-gerucht. En ze wist weer hoe ze naar de klok geluisterd had, lang geleden, toen ze voor 't eerst met heel haar lichaam wist: ik heb hem lief. Ze wilde niet slapen - het was als één groot, onafgebroken lied in haar, ze ging zingend en dreunend door de volle, donkere uren. Maar ze droomde toch - ze verwarde zich in den tijd - en ineens was het morgen. Ja - zoo mooie dingen had ze in dit oude huis beleefd. - Wonderlijk, dat Gerda en Ann-Mary deden, alsof ze niet ouder waren geworden; het was toch duidelijk in hun gezicht te zien. Hun kinderen werden al groot. En Gerda - nee, heel mild was ze nooit geweest - maar zoo heerlijk levenslustig. Dat was ze nóg;- anders dan Ada toch weer. Dit deed een beetje vlak aan. Misschien, als Ada in Holland had gewoond -

Ze wilde zoo graag slapen. Morgen moest ze toch weten wat ze met haar leven zou beginnen hier. Morgen al? - zoo gauw. Ja, mompelde ze, ik moet streng zijn voor mezelf. Maar ze wist dat ze het niet zou weten.

Nu hoorde ze veel stemmen door elkaar. Kinderen speelden in de sneeuw en Ada lachte met hen. Zij stond naast Albert. Hier heb je Ada terug, zei ze - en ik ga weg. Ada beteekent

[p. 28]

veel meer voor je dan ik. Hij keek haar aan, als wilde hij iets zeggen. Hij keek. De klok dreunde - aldoor maar sloeg die klok - hij was zeker stuk - ze zou het - morgen - Wat zei Albert? - hij praatte toch - maar ze kon het niet verstaan.