Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(VIII, 33)

Naer dat zij dit voorseide al ghezien ende ghevisenteert hadden, worden gheleedt in een schoone, rijckelicke sale in de welcke de hertoghe ten zelven tijde feeste ende maeltijt hilt, behanghen rontsomme met costelicker tapijtserien, verwapent met zijnder wapenen, boven ghelambrouseert, verheven met compassen van fijnen goude ende van aysuere, de mueren boven verchiert met scilderien, de constelicste ende costelicste die mueghelic es van makene, daer in zij een costelic tritsoor saghen verchiert met rijckelicken juweelen, als potten, flacsschen, croesen, scalen, fontein potten, coppen met voeten, ende ander juweelen zonder ghetal. Item des anderdaechs daer naer waeren de selve gheleedt in een plecke, daer ghenaemt tartsinnael, ende es een bemuerde plaetse by estimacien alzo groot als Hulst in Vlaenderen, daer alle de engienen ende ghereescepen der oorloghen, ooc alle de scepen, galeyen ende andere, in ghemaect worden ende besloten ligghen. Item inden eersten zaghen zij een groot lanc huus met eenen dacke, versoldert met hooghen stadighen, onder hebbende tfautsoen van tween langhen zalen, verscheeden met eenen muere ende boven ooc twee zalen dier ghelijcke, in welcke laghen groote menichte van brigandijnen zonder ghetal, deen in dander ghetast, wel eens mans langde hooghe ende breet over elcke zijde, ende voor de brigandijnen laghen saladen, deen in dander ghevoucht in grooten ghetale ende zo veil stalin boghen,

[p. 417]

houtin windaes boghen, handboghen, haecbussen, kuijbussen, hallebaerden, baertaecxen, spieten, goeigen, ende ander stocken van wapenen datse niet mueghelic en waeren te estimeren. Item boven desen voorscreven hijnc rontomme een reke van suverlicken brigandinen, zeer costelic verdect met fluweele, sattijne, cammelot ende anders, ende ondere rontomme hijnghen zo veil zweerden dat onmueghelic was te estimeren. Item int neder commen vanden (folio.CC.lxxv) voorseiden huuse was hemleden ghetoocht daer bij noch een lanc groot huus, int welcke laghen serpentijnen, courtaus, bombaerden, voghelaers, crapaudekins, moortiers, vierbussen ende groote haecbussen onghetallich; onder dander zo was daer een bombaerde van metale, lanc vijf vademen ende diepe twee cupitus, brekende in midden met tween vijsen, welc stic zeer nieuwe was an te ziene. Int selve huus es ooc alle ghereescepe ter voorseider artillerien. Item de goden mannen seyden, dat de Veneetsianen hadden te velde drie heeren, elc van tien duust mannen, ende elc heer ghestoffeert met artillerien alzo daer toebehoorde boven tghuent dat men daer sach, welcke artillerie ghetrocken was uuten huusen voorscreven. Item van daer waeren zij gheleedt in een ander groot huus daer by, int welcke stonden xxix galleyen nieuwe up haren stapele, al vulmaect, twelcke zeer schoone was om anzien. Voor dese voorseide huuzen es een viercante watere, ghelijc eenen grooten vivere, daer in men comt uuter zee met eender grooter havene byder welcker men de galleyen ende scepen uut ende in trect alst noot es. Int voornoemde water laghen vier galleyen om te vercalfaten, die nieuwelijnghe van buuten incommen waeren. Item van daer comt men in een ander plecke nieuwe ghemaect, ooc bemuert, gheannexeert ende daer mede vermeerdert tvoorseide artsinnael, in welcke men siet diversche instrumenten om de steden mede te bestoormen ende ooc om te beclemmen die zeer vreemdelic ende wonderlic ghecomponeert zijn; inde voornoemde plaetse was insghelijcx een viercante watere dat inde havene voorseit ooc diende, ende laghen int selve watere acht nieuwe galeyen al bereet om uut te varen. Item van daer comt men in een ander groot huus daer in waeren noch xxix galeyen up haeren stapele, niet al vulmaect, uutnemende van grootten. Item commende uuten voorseiden huuse, quamen noch in een ander huus daer anders niet inne en laghen dan mastboomen van won (275v) derlicker langden ende dicten; onder dander wasser eenen die lanc was vichtich stappen ende dicke drie vaemen int omme grijpen. Item van daer voort waeren zij ghebrocht in een huus dat alleene staet, abstract van anderen, bemuert met eenen grooten hooghen muere, ende es de plecke daermen tbuspoudere in maect vander stede; daer in zijn twaelf horssemuelenen keerende met peerden, anders niet malende dan colen, sulfere, salpetere ende ander substancien daer toe dienende, dwelcke zeer vreemde es an te ziene, ende ghenouch afgrijselic midts den necessarien ten weercke dienende. Int selve propijs was hemleden ghetoocht, abstraect vanden anderen voorscreven, een groote stove, zeer secretelic ende heymelic staende, daer al tpouder voorseit in vergadert, ghemaect ende ghewonnen wert, die zo heet es dat niet mueghelic en waere daer yement in te gheduerene niet ghewuene zijnde, bet ghelyckende, midts der hitten, deemsterheden, dompen ende onrieckelicke luchten, der hellen inganck dan ander dijnc. Item daer uut commende, zo gaet men in een ander huus zeer lanc, daer in noch xxxix galeyen waeren, meest al vulmaect; voor tselve es ooc

[p. 418]

een groot watere dienende inde voorseide havene, in twelcke laghen achtien schoon galeyen, waer of de tiene versch van buuten incommen waeren, ende dander achte ghereeddemen daghelicx om uut te vaerne. Item van daer zo ghijnghen zij noch in een andere huus zeer lanc, hooghe ende wijt, verzoldert, onderscoten met eenen muere, ende boven ooc dier ghelijcke, in welcke men maect alle de zeylen ten voorseiden galleyen ende ander groote scepen dienende, toebehoorende den Veneetsianen, daer inne men ziet [z]o veil kampin lywaets ende seilgaerne dat niet mueghelic en waere van segghene. Item van daer ommegaende naer de plecke daer zij eerst in commen waren, zo waeren zij gheleedt in een ander groot huus, wel lanc de langde van twee doelen daer men in schiet, int welcke men maect alle de ghewanden ende reepen, ten galleyen ende andere groote scepen (folio.CC.lxxvi) dienende, zeer zwaer, groot ende costelic, alle toebehoorende den voorseiden Veneetsianen, ende int selve huus wert ooc bereet al tghuent dat behouvelic es ten ghewanden voorseit. Item van daer voort gaende, zo comt men in een ander huus, ondere met tween zalen ende boven dier ghelijcke, alle ghestoffeert met wapenen ende stocken van wapenen ghelijc de eerste zalen daer vooren of gheseit es, ende over een bet ende rijckelickere; betvoort zo quamen zij in een plaetse daer bussteenen zonder ghetal van allen soorten, groot ende cleene, in waren, ter welcker men maecte alle de riemen, behouvelic ten voorseiden galleyen, diemer zo veil ziet, zom drooghe gheleit in huusen daer toe ghemaect, zom buuten staende, dat wonder waere om segghen. An de plaetse voorseit zo toocht men een huus hebbende twaelf fornoysen, anders niet smedende dan yser weerc ten artsinnale dienende, ende in dit voorseide artsinnael wercken alle daghe tusschen den acht of neghen hondert persoonen, een wonderlic dijnc zijnde om anzien, up elcken houc hebbende eenen grooten torre daermen altoos wake up houdt; den inganc es zeere nauwe ghewacht ende vaste sluutende. Item zij waeren ooc gheleet up eenen torre van Sente Maerc die zeer hooghe es, ende den upganc zo ghemaect datmer met peerden up rijdt toot boven.²⁵⁵ Boven zijnde zo zietmen gheheel de stede van Venegen ende alle de bewoonde heylanden daer ontrent ligghende, die zeer ghenoughelic zijn an te ziene. Men seit daer dat alle de oude gheveerten binnen Venegen zijnde, diere vele es, zijn meest alle commen van Troyen ende daer ghebrocht, als colummen, marbersteenen ende ander dijnc.²⁵⁶ Item naer dat de voorseide dus eenen tijt binnen Venegien ghesejourneert ende verbeit hadden, achtervolghende haer saken, ziende dat zij ter expediencien van rechte niet gheraken en consten, schieden van daer, seker persoonen in haerleder stede stellende ende macht ghevende. Ende trocken duer Lombaerdien naer Onser Liever Vrauwen van Nysele²⁵⁷ (276v), zo tot Basel, van daer den Rijn of duer Zwijssen, Faretten,²⁵⁸ Elsaten ende zoo tot Colen, van welcken landen ende steden hier gheen mensioen ghemaect en wert, midts datter daghelicx lieden van desen lande ghenouch trecken ende converseren. Ende vertreckende van Colen quamen t'Andwerpen, int jaer Ons Heeren als men screef duust vierhondert vijf ende tachtentich ende van daer thaerleder huuse daer zij eerst uut ghesceeden waeren.²⁵⁹

255 Bedoeld is de 99 meter hoge campanile tegenover de kerk van San Marco. Deze toren had geen traptreden, maar een sterk stijgende helling. Van Ghisteles mededeling dat men te paard naar boven kon rijden, is hem wellicht ingegeven door een bijzondere gebeurtenis uit 1451 die men hem verteld had en die naderhand ook in het reisverhaal van Claes van Dusen (1493) is gememoreerd. ‘Volgens hem hadden de Venetianen zelfs speciaal een paard in de stad laten komen om de Hertog van Kleef en Gelder, tijdens de officiële ontvangst, op de toren te laten rijden.’ (Wasser, 22). Claes van Dusen woonde van 1484 tot 1495 in Venetië.

256 Ontleend aan Ludolf van Suchem, cap. 13.

257 Bedoeld is de abdij Einsiedeln (kanton Schwyz) waar zich in een kapel een wonderdadig Mariabeeld bevindt. Pelgrimage naar Maria-Einsiedeln vond (en vindt) plaats sinds het begin der 14^e eeuw. Cf. Röhricht, DPHL, 12 en n. 89.

258 Het graafschap Ferrette (ten westen van Bazel) was sinds 1469 Bourgondisch bezit. Karel de Stoute (door wie Van Ghistele indertijd tot ridder geslagen was) moest het echter na een opstand in 1474 weer afstaan en zijn poging tot hernieuwde onderwerping (1476) mislukte deerlijk. Zie: H. Vogelweid, Ferrette et ses environs, p. 31 en 40-41.

259 De boekuitgave geeft nog wat aanvullende informatie: Van Ghistele arriveerde in Antwerpen ‘op S. Jans avont middel van den Zomer’ (dus op 23 juni, de vigilie van de H. Johannes de Doper), en vandaar ging hij ‘tot haerlieder huyse van den Moere te Zuytdorpe bij Axele’.