Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(VI, 12)

[N]aer dat hier van Sardenay es beghonnen te scrivene, zo zal hier ooc gheroert werden de toecomste van deser peregrinaigen. Eerst zo es te wetene dat de heleghe evangeliste Sente Luuc, die zonderlinghe secretaris was vander ghebenedider Maghet Marien maecte zelve ende schilderde vier beelden in alder manieren naer twesen ende ghelijckenesse van haer. Van welcken beelden noch een te Roome es, dat groote mirakele doet, alst blijct bijder institucien vander processien in Letania Majori, de welcke men draeght in alle de kerstene landen up Sente Marcus dach.⁶⁷ Tweeste es te Alexandrien daer vooren af ghesproken es.⁶⁸ Tderde plocht te zijne te Constantinopolen dat nu ter tijt zomen seit te Venegien es. Ende tvierde plocht voortijts te Jherusalem te wesene, maer wart naermaels te Sardenay brocht, dat gheleden was, als zij daer waren, zes hondert (297r) ende twintich jaer. Item hemlieden was daer vertrocken hoe tvoornoemde beelde daer eerstwaerf commen was: tghebuerde eens up eenen tijt dat de abdesse die doen dat cloostre regierde, sant bij avontueren een van haeren monicken te Jherusalem waert, omme zekere saken te soliciteerne die zij daer te doene hadde; ooc zo laste zoe den zelven, als hij ghedaen hadde, dat hij haer coopen zoude een beelde van Maria, ghemaect naer de maniere vanden beelde die Sente Luuc ghemaect hadde, zoomer doe in dien landen vele vant, ende dat hijt haer bringhen zoude. De voorseyde religieux te Jherusalem commen zijnde, ende alle zijne principale zaken ghedaen hebbende, cochte een beelde van Maria zo hem ghelast was; als hijt ghecocht hadde, ghijnc ter keercken in Jherusalem daer tprincipael beelde hijnc, omme te besiene oft tghoone dat hij ghecocht hadde, wel ghelijcken zoude dien beelde. Daer commende, ziende datter niement inne en was, nam tbeelde dat Sente Luuc ghemaect hadde themwaerts, ende tbeelde dat hij ghecocht hadde, hijnc hij in die stede, ende ter stont met haesten schiet van Jherusalem, reysende naer Sardenay, bewimpelende ende bewindende tvoorseyde beelde in couthoene ende in eenen schoonen douc jeghens tafwriven ende frotssieren vander verwen. Ende dus onder weghe gaende, quamen hem jeghen gheloopen twee lupaerden, vanden welcken hij zeere vervaert wart, duchtende oft zij hem hadden moghen verbijten, maer als zij an zijne cleederen roken, zo en (297v) mesdeden zij hem niet, nemaer streken hemlieden daer an ende liepen zo voor bij. Ooc des ghelijcx ghebuerde van wulven ende van anderen wil-

67 Deze zogeheten Grote Litanie werd reeds onder Gregorius de Grote (590-604) op het feest van St. Marcus (25 april) te Rome gehouden. Leg. Aurea, cap.46 verhaalt hoe door de ommegang met het schilderij de pestepidemie in 590 uit Rome verdween. Zie voorts aant. III, 178.

68 Zie Tvoyage III, 36.

[p. 304]

den dieren. Hentelic dese voorseyde religieux thuus commen zijnde ende andworde ghegheven hebbende der voorseyde abdessen van zijnder bootscip, zo vraechde zij ter stont naer tbeeldekin daer zij hem last af hadde ghegheven om coopen; andwoordde dat hij gheen ghecocht en hadde, maer vergheten, meenende dat beelde van Marien voor hem zelven te haudene mids den grooten teeckenen die hem onderweghen ghebuert waren, ooc also langhe als hij tbeelde bij hem hadde, dat hem niet messchien oft mescommen en conste. De zelve religieus vander abdessen ghescheeden zijnde, commende inde keercke ende zijn ghebet ghedaen hebbende, meende daer uute te gane, maer wart zo rasende ende dolende, dat hij gheen gat oft duere vinden en conde uute te gherakene. Waer bij hij ter kennessen quam, dijnckende dadt quaet was dat hij tbeeldekin gheloochent hadde, ende ter stont dede de abdesse toot hem roupen, bekennende zijne mesdaet ende gaf haer over tbeeldekin van Maria. Als hijt onwumpelen ende ontwinden zoude vanden doucken ende cauthoene daert inne ghewonden was, zo was tzelve cauthoen duer dropen van olyen, ende van diere tijt voort bleef tzelve beelde langhen tijt olye druppende, also vooren daer af gheseit es. Men seit daer dat dit beelde van Maria was verandert inden boesem vanden voorseyden religieux in (298r) bloede ende in vleessche, ende es ditte tghuent dies men daer ghemeenlic zeit angaende den pereg[ri]naige van Sardenay, nochtans dat dese voorseyde historie ende tzelve mirakele eeneghe verhalen in anderer manieren, hoe wel het altoos up een natuere oft wesen uute comt.⁶⁹ Bij dien hier ghescreven zomen daer seyt.

69 Blijkbaar heeft Zeebout hier de versie die Ludolf van Suchem, cap.44, van dit verhaal geeft, op het oog gehad en die wijkt inderdaad nogal af van wat Van Ghistele in het klooster gehoord heeft. De wonderbare werking van het schilderij is ook bij Ludolf een centraal gegeven, maar hij zegt niet dat het een werk van St. Lucas zou zijn en evenmin dat het eigenlijk gestolen, maar nooit teruggegeven was.